Transcript Hronika Jevrejske opštine Banja Luka (PowerPoint prezentacija, 14

HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Dr. Jakov Danon, Verica M. Stošić
Izdavač:
JEVREJSKA OPŠTINA BANJA LUKA
Glavni i odgovorni urednik:
Dr. Jakov Danon
Recezent: Jakob Finci
Lektor: Žarko Mačkić
Štampa : "Zavod distrofičara"
Banja Luka
Prezentaciju po ideji autora uradio:
"Zavod distrofičara“ Banja Luka
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
U očekivanju da će procesi daljnje demokratizacije društva
objektivno omogućiti povratak prava svojine, a time i značaj
istorijskim činjenicama kao dokazima istine o postojanju
vjere, kulture i običaja jevrejskog naroda na prostorima
Bosanske Krajine, nećemo odustati od nastojanja da
ostvarimo svoja prava i težnje na vjeru i opstanak.
Autor
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Pećine u dolini
Kumrana gdje su
pronađeni svici sa
Mrtvoga mora
BIBLIJSKO JEVREJSTVO
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
IZRAEL I JUDEJA
BIBLIJSKO JEVREJSTVO
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Karta grada Banje Luke na prelazu XVIII i XIX vijeka
Upravo ti progoni Jevreja iz cijele Evrope, koji se vremenski podudaraju sa
protjerivanjem Jevreja iz Španije 1492. i Portugala 1496. godine, zbog postojeće
drumske komunikacije između Servicijuma i Salone, Dalmacije i Podunavlja, koji je
prolazio kroz Banju Luku, indirektno upućuju na mogućnost sporadičnog grupnog
dolaska Jevreja izbjeglica u Bosansku Krajinu još za vrijeme kralja Tvrtka iz pravca
mletačke Venecije, a iz pravca Španije nakon egzodusa, s tim što se u oba slučaja
njihov dolazak odvija preko Ancone i Venecije s jedne, te Dubrovnika, Splita,
Šibenika i Zadra s druge strane.
DOLAZAK JEVREJA U BANJA LUKU
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Drveni most preko rijeke Vrbasa, izgrađen u XVI vijeku, povezivao je
lijevu i desnu stranu grada na samom ulazu u šehersku čaršiju
Pijaca u Banjoj Luci krajem XIX vijeka
Banjaluka s kraja XVIII i početkom XIX vijeka
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Filigransko graviranje: Pafte i tepeluk sa Davidovim štitom iz vremena Turske,
(Muzej Republike Srpske, Banja Luka 2006.)
JEVREJI BANJE LUKE PRIJE AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE
Banja Luka juce
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Gospodska ulica u Banjoj Luci. Lijevo su tri jevrejske radnje: časovničarskodraguljarska Morica Gottliba, otvorena 1902. g., trgovina mješovitom robom Morica
Hercoga i zlatara Arona A. Saloma. Snimljeno 1920. g.
(Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci).
JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU
IZMEĐU DVA RATA
Valika realna gimnazija u B. Luci
Hotel Bosnia B. Luka
Ferhad/pasina djamija B. Luka
BOUMANOVA KUCA
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
U Banjoj Luci su odvojeno djelovale sefardska, domaća i
aškenaska strana, zbog davno naznačene netrpeljivosti,
koja se jednostavno može objasniti činjenicom da su
sefardi nakon egzodusa vijekovima živjeli na ovim
prostorima i vezali se za bosansku zemlju i njene narode,
istu osjećali i u većoj mjeri doživljavali kao svoju, što kod
aškenaza, s obzirom na njihovo porijeklo, nije bio slučaj.
Sefardi su, kao što smo već rekli, svoju opštinu pod
nazivom Sefardska izrealitska bogoštovna opština osnovali
u periodu između 1848. i 1850. godine. Prvu sinagogu,
drvene konstrukcije, podigli na lijevoj obali rijeke
Crkvene, na mjestu današnje gradske tržnice
JEVREJI BANJE LUKE U DOBA AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE
Ulica Ivana Franje Jukića. Lijevo, označen brojem 1, stari sefardski hram,
sagrađen 1880, a preko puta, označena brojem 2, zgrada u kojoj su tri
decenije bile prostorije sefardske opštine (Muzej Republike Srpske.
Snimljeno 1934. g.).
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Skica aškenskog hrama izgrađenog 1900-1902.
Autor crteža B. Kovačević.
JEVREJI BANJE LUKE U DOBA AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE
Askenaska sinagoga ,1902
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Dokument kojim se odobrava novogradnja hrama i sefardskog kulturnog doma
(Arhiv Republike Srpske)
JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU
IZMEĐU DVA RATA
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Skica složene građevine jevrejskog Kulturnog doma prema bivšoj Ulici princa Pavla
(u sadašnjoj Jevrejskoj ulici), na slici lijevo, i novog sefardskog hrama-sinagoge u
Jukićevoj, na slici desno.
JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU
IZMEĐU DVA RATA
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Dio Jevrejskog groblja u Boriku, koje je osnovano 1883. g. Na fotosu se vidi
nadgrobni spomenik Davida G. Saloma (1853-1913).
Snimljeno pred Prvi svjetski rat.
JEVREJI BANJE LUKE U DOBA AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Trgovina Kastl po kojoj i današnji trg Krajine nosi naziv Kastelov Ćošak
Trgovina pomodnom robom u Gospodskoj ulici u Banjoj Luci, osnovana 1881. g., vlasništvo
M. Šniclera i G. Kona (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci)
JEVREJI BANJE LUKE U DOBA AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Lijevo od Hotela "Palas" je dio kuće Salomona Haima
Poljokana u kojoj se nalazila njegova trgovačka radnja
(Muzej Republike Srpske u Banjoj Luci)
JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU
IZMEĐU DVA RATA
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Kuća Isaka i Erne Poljokan u staroj čaršiji. U prizemlju je bila
najuglednija banjolučka manufakturna radnja. Lijevo je hotel "Palas"
(Muzej Republike Srpske u Banjoj Luci)
JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU
IZMEĐU DVA RATA
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Lijevo je velika kuća porodice Salom-Sarafić, a
desno trgovina Jozefa Nahmiasa
JEVREJI BANJE LUKE U DOBA AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Naslovna strana humorističkog lista jevrejskih studenata ''La Trazera'' iz 1923.
g. Preuzeto iz knjige A. Ravlića ''Banjalučki povijesni listići 1'')
JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU
IZMEĐU DVA RATA
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
II DIO HRONIKA JEVRJESKE OPŠTINE BANJA LUKA
BANJALUČKE JEVREJSKE PORODICE
SPISAK SVIH EVIDENTIRANIH JEVREJA OPŠTINE BANJA LUKA.
SPISAK JE URAĐEN UGLAVNOM NA OSNOVU DOKUMENATA
IZ ARHIVA REPUBLIKE SRPSKE, A OBOGAĆEN JE
MNOGOBROJNIM PODACIMA – OD DATUMA ROĐENJA DO
ZANIMANJA I ADRESE.
PODATKE JE PRIKUPILA I OBRADILA
VERICA M. STOŠIĆ, ARHIVSKI SAVJETNIK
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Bračni par Micika i Salomon Haima Poljokan i sin Rafael
(Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci)
Porodica limara Salomona Moše i Rahele Levi.
(Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci)
JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU
IZMEĐU DVA RATA
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Salamon Moni
(Banjaluka 16.1.1904 –
logor, Njemačka, 1943)
sudija
Samuel Sarafić
(Banjaluka 1910 - ?)
pravnik
Rabin Karlo Riemer, sjedi, drugi slijeva
Jakob Sarafić
(Banjaluka 28. 11.1905 - ?)
doktor
Boro Ilić, Josip Rolih, Nikica Pavlić, Rade
Ličina (sjede), Moric Sumbulović, stoji
Sigmund Schnitzler
(Banjaluka 20.6.1906 - ?)
privatni činovnik
Jozef Sarafić
(Banjaluka 5.2.1908 - logor
Jasenovac 1942)
ekonomista
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Paul Fischer
(Banjaluka 1.8.1894 –
logor Jajinci 1943/44)
vijećnik Gradskog vijeća
u Banjaluci
Sigmund Herzog
(Farkašdin, Banat, 1898 - ?)
trgovac
Draguljarnica Moritza Gotlieba u
Gospodskoj ulici
Sida Kavezon
(Bosanski Petrovac
25.10.1913 - ?)
stručna učiteljica
Dr Margita Hercl
(Subotica 22.2.1900 Čemernica 1942)
doktor
Leon S. Levi
(Banjaluka 1857 - ?)
trgovac
Moritz Herzog
(Gospođinci 1875 - 1946)
trgovac
Rafael S. Levi
(Bihać 1888 - ?)
trgovački pomoćnik
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Avram J.
(Banjaluka 1896 - ?)
trgovac
Haim Nahmias
(Banjaluka 1904 - logor
Jasenovac 1941)
trgovac
Majer Levi
(Banjaluka 1906 - ?)
trgovac
Salamon Papo
(Visoko 18.2.1901 - ?)
učitelj vještina
Obućarska radnja Rafaela Z. Levija
Trgovinska radnja Jozefa
D. Nachmiasa
Inž. Leon Poljokan
(Banjaluka 1901 - ?)
inženjer hemije
Rafael Poljokan
(Banjaluka 1881 - ?)
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
ALTARAC Samuel
(Banjaluka 11.11.1908 - ?)
veterinar
Jakov Altarac IV
(Banjaluka 1900 - )
doktor
Dr Beniamin Bernstein
vojni ljekar
Ernest Brammer mr ph,
zvani Puba (Banjaluka
22.9.1899 - 11.3.1960)
magistar farmacije
Kalmi Altarac dr
(1906 – 1971)
doktor
Berta Finci udata Kamhi
(Sarajevo 30.12.1905 - ?)
suplenta I kategorije
Nisim Baruh
(Banjaluka ?-1942/43)
fotograf
Valerija Fischer
(Čakovec 30.5.1879 - ?)
trgovkinja
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Proglas povjerenicima jevrejskih radnji u Banjoj Luci sa pratećim potpisima,
dokument NDH br. 3367/41, (Arhiv Republike Srpske)
VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Zvaničan
broj
banjolučkih
od
dvanaestero
Jevreja
učesnika
antifašističke borbe i revolucije je
nepotvrđen
kompromisa,
i
samo
jer
je
je
izraz
nemoguće
prikazati doprinos koji su Jevreji
svojim stradanjem, ne samo u
Banjoj Luci nego i diljem svijeta,
dali buđenju antifašističke svijesti o
potrebi ujedinjenja u borbi protiv
fašističke sile.
Albert Trinki, lijevo, nosilac Partizanske
spomenice 1941.
VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Originalni popis Židova, predviđenih za deportaciju u Gospić, dokument NDH
br 304/41, čuva se u Arhivu Republike Srpske.
VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Izvještaj o stanju židovskog doma u Banjoj Luci koji je bio pretvoren u javnu
kuću, dokument NDH, br. 71312/42 (Arhiv Republike Srpske)
VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
ZAKON O NACIONALIZACIJI
Pregled prenosa
vlasništva nad
aškenaskim hramom
od austrougarskog
doba do stvaranja
FNRJ (Arhiv
Republike Srpske)
UNUTRAŠNJE MIGRACIJE
PORATNE MIGRACIJE
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
Aviosnimak ostataka oskrnavljene zgrade aškenaskog hrama (strelica) nakon njegove
pretvorbe u radionicu, sa kompletnim uništenjem eksterijera i kupola hrama. Snimljeno prije
zemljotresa 1969. godine. Lijevo dole je skica hrama prije rata.
SUDBINA SINAGOGA I JEVREJSKOG GROBLJA NAKON
ZEMLJOTRESA U BANJOJ LUCI
HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA
65 godina od Drugog svjetskog rata i 10 godina nakon raspada bivše
Jugoslavije, stvari moraju krenuti od početka.
Nacionalno otrežnjenje Jevreja u Banjoj Luci, došlo je do zbijanja
redova jevrejske nacionalne manjine u Banjoj Luci,
U očekivanju zakona o restituciji.
Šalom svima!