Transcript Deel 3 - ADHD Netwerk

DCD bij ADHD: voorspeller van
matige prognose op de volwassen
leeftijd
Ellen Fliers, kinderarts sociale pediatrie
21 okt 2010
DCD= Developmental Coordination Disorder
introductie
Belang van het onderzoek:
motorische problemen komen vaak
voor bij ADHD, weinig over bekend
doel:
• meer kennis
• beter begrip, aanknopingspunten over
ontstaan
Opbouw praatje
Deel 1: wat is DCD?
Deel 2: beschrijving motorische problemen bij
ADHD
• wie, hoeveel, jongens – meisjes, leeftijd
• wat vinden ze er zelf van
• Behandeling
Deel 3: oorzaken
• hoe komt het, familie, combinatie motorische
problemen met ADHD
• genetisch: Genome Wide Association Study
DCD geschiedenis
Minimal Brain Dysfunction concept:
• leerstoornissen
• motorische stoornissen w.o.
coördinatie
• aandachtsstoornissen
• gedragsproblemen
DCD terminologie
• MBD
• Clumsy child syndrome
• Dyspraxie
• MND, MND1 en MND2
• DAMP
• DCD
Bij Developmental Coordination Disorder (DCD) is er sprake van
een verlaagd niveau van motorisch functioneren, niet samengaand
met neurologisch, intellectueel of sensorisch gebrek.
DCD, DSM-IV criteria 1994
a. problemen met de coördinatie van de motoriek
b. die last geven in het dagelijks leven en/of op school
c. zonder duidelijke medische oorzaak
d. IQ > 70, of slechtere motoriek dan verwacht bij het IQ
DCD criteria, internationaal
MovementABC
research criteria <p5, klinisch < p15
mABC meet snelheid en nauwkeurigheid van bewegen
leeftijdsgerelateerd, internationaal,
valide Nederlandse populatie
“Impairment”
DCD prevalentie
5%-7% van kinderen in de
basisschoolleeftijd
( astma 5%-7%,
ADHD 3%-5%)
• 50% van alle kinderen met ADHD
• 50% van alle kinderen met DCD heeft
ADHD
DCD kenmerken
•
•
•
•
vertraging motorische mijlpalen
hypotonie
geassocieerde overtollige bewegingen
problemen met het leren en het
automatiseren van motorische
vaardigheden: bv. schrijven
• ‘motor planning’ problemen
• problemen met tempo
DCD: dagelijks leven
• zich aankleden
• eetvaardigheid: hanteren van bestek
• complexe vaardigheden: fietsen,
zwemmmen
• vrijetijdsactiviteiten: knutselen,
knippen
• sport- en spelactiviteiten
• schrijven
• tekenen
DCD comorbiditeit
• gedragsproblemen
• ADHD
• leerstoornissen, dyslexie
• PDD-NOS
• sociale en emotionele problemen
DCD heterogeniteit
uitvoering motoriek, tempo,
planning motoriek; matige proprioceptie;
comorbiditeit:
heterogene aandoening
optelsom van motorische, cognitieve en
gedragsproblemen:
5 maal zoveel speciaal onderwijs
DCD: Sociaal-emotionele
implicaties
•
•
•
•
•
minderwaardigheid in motorische competentie
beperkt gevoel van eigenwaarde
minder participatie sport en spel
depressie
beperking in sociale vaardigheid: primair of
secundair
DCD comorbiditeit
• gedragsproblemen
• ADHD
• leerstoornissen, dyslexie
• PDD-NOS
• sociale en emotionele problemen
DCD etiologie
• familiale factoren
30% meest verklarende factoren in 2
studies
• pre- en perinatale risicofactoren
(maternaal roken, pre- en dysmaturiteit,
lage Apgarscores)
DCD cerebellum
rol cerebellum in motor activity:
motor coördinatie
senso-motorische integratie
motor learning
timing
cognitie
Cerebellar Growth Curves
P<.001
Castellanos. JAMA 2002; 288:1740-8
meer gegeneraliseerd
deficit?
ontwikkeling van theorieën die een
gemeenschappelijke oorzaak van
deze symptomen identificeren:
ABD (Atypical Brain Development)
dopamine neurotransmissie
Automatization Deficit hypothesis
genetics?
DCD behandeling
• eerstelijn, huisarts; tweede lijn,
kinderarts; GGZ
• Fysiotherapie: Neuro motor task
training, Co_OP
• Ergotherapie
• motorische remedial teaching (op
Volwassenen met DCD
• Problematische activiteiten op
volwassen leeftijd:
– huishouden
– autorijden
– tempo bij beroepstaken
– nieuwe taken of procedures bij
beroepstaken
Volwassenen met DCD
• beperkingen
• eerder negatieve ervaringen
tijdens de kindertijd door
onbegrip
• foute keuze van studierichting
• foute beroepskeuze
• concentratiezwakte
• eigenwaarde
• beroep op hulpverlening ??
Volwassenen met DCD: follow-up als kind
gediagnosticeerd
• bekendheid van het probleem
• erkenning van de beperkingen
• instellen van therapie en
begeleiding op school
• opbouw eigenwaarde
• betere studiekeuze en daaraan
verbonden betere beroepskeuze
• minder frustraties in de levensloop
Opbouw praatje
Deel 1: wat is DCD?
Deel 2: beschrijving motorische problemen bij
ADHD
• wie, hoeveel, jongens – meisjes, leeftijd
• wat vinden ze er zelf van
• behandeling
Deel 3: oorzaken
• hoe komt het, familie, combinatie motorische
problemen met ADHD
• genetisch: Genome Wide Association Study
• prognose
Deel 2
Onderzoek:
• wie: 365 families met
kinderen met en zonder ADHD
• wat: ADHD kenmerken en motoriek
• hoe: vragenlijsten, motorische testen
en bloedonderzoek (DNA)
Supported by NIMH grant R01MH62873 to S. Faraone
Het IMAGE project
12 centra
Nederland, UK, Israël, Ierland, Duitsland, Spanje, Zwitserland, België, USA
deel 2
Resultaten motoriek bij ADHD
• 1/3 van alle kinderen met ADHD heeft
motorische problemen
• meisjes = jongens
• tieners = basisschool kinderen
deel 2
Motorische stoornissen
bij kinderen met ADHD
= motorisch probleem
= twijfelachtig
= normale motoriek
categorie motoriek
-
Deel 2
Onderzoek motoriek en
zelfbeeld
kinderen met ADHD overschatten
hun motorische prestaties
behalve wanneer ze ernstige DCD hebben
(DCD = Developmental Coordination
Disorder)
Deel 2
Onderzoek motoriek en
behandeling
• slechts 50% van de motorisch gestoorde
ADHD kinderen kreeg ooit behandeling,
dus 50% niet!
• bijkomende angst- en
gedragsstoornissen voorspellen of een
kind al dan niet behandeld wordt
Deel 3
Deel 3: oorzaken
• motorische problemen zijn familiair
• combi ADHD - motorische problemen is
familiair
• gedeelde achtergrond voor ADHD en
motorische problemen, mogelijk
genetisch
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
• GWAS: genoomwijde associatie studie
• SNP: kleine variatie in het DNA
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische
problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ivm ontwikkeling
van het centraal zenuwstelsel
• genen die in de spiercellen tot expressie
komen
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische
problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ALS
• associatie met genen RLS
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
ALS: Amyotrofische Lateraal Sclerose
• Neurodegeneratieve aandoening motor
neuron, adult onset
polygene aandoening
• Hypothese (Lule, 2008): ALS patienten
voldeden als kind vaak aan ADHD
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
ALS: Amyotrofische Lateraal Sclerose
• ADHD risico factor voor ontwikkelen
ALS ?
• ADHD MET motorische problemen risico
factor voor ALS?
hoofdstuk 6
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische
problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ALS
• associatie met genen RLS : Restless
Legs Syndrome
hoofdstuk 6
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische
problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ALS
• associatie met genen RLS : Restless
Legs Syndrome
hoofdstuk 6
Onderzoek motoriek en genen
• Associatie met MAP2K5:
• Restless legs syndrome
• GWAS 2008, replicatie 2009
(Winkelmann,Kemlink, Trenkwalder
2009)
• Algemene bevolking 2% (Piccchietti
2008)
• ADHD 44%
• gedeelde genetische achtergrond? (Reif
2010).
Prognose motoriek
• veelal niet vanzelf over
• geen gestandaardiseerde motor-tests
volwassenen
ADHD + DCD prognose
• op de leeftijd van 22jr. is de groep ADHD+DCD
het slechtst af (schoolcarrière, ADHD-klachten,
leesproblemen, sociale situatie)
Rasmussen and
Gillberg,2000; Visser, 2003
ADHD-DCD: beloop
Losse et al. (1991):
– Kinderen 6 jr.
– 10 jaar later: minder goede prestaties: handschrift en praktische
vaardigheden; minder eigenwaarde
Geuze & Borger (1993), Cantell, Smyth & Ahonen (1994):
– Kinderen 5 jaar
– 17 jaar: Minder goede studieresultaten
– Minder eigenwaarde
Cousins and Smith 2003
- Leeftijden 18-65, retrospectief
- Persisteren motorische problemen; concentratieproblemen
DCD: studies bij volwassenen
• Rasmussen & Gillberg (2000):
Outcome, 15 jaar follow-up
– DCD met ADHD vertonen zwakker
psychosociaal functioneren
t.o.v. alleen ADHD
– hoger risico: schoolresultaten, gedrag
en sociale vaardigheden
conclusie
Algemene conclusie motorische
stoornissen en ADHD: mogelijk implicaties
voor prognose op volwassen leeftijd!
meer kennis
• replicatie is nodig
• hopelijk vertrekpunt verder onderzoek
dagelijkse praktijk: betere herkenning,
eerdere behandeling!
• Dank voor uw aandacht!
• Contact:
[email protected]