Nieśmiałość barierą szkolnej kariery

Lilla Pietrzykowska i Ewa Czaplicka

Spis treści

• Definicje nieśmiałości.

• Odmiany nieśmiałości.

• Czynniki warunkujące kształtowanie się nieśmiałości: a) nieśmiałość a środowisko rodzinne.

• Symptomy nieśmiałości.

• Dziecko nieśmiałe w szkole.

• Pomoc rodziny i szkoły w pokonywaniu nieśmiałości u dziecka.

Definicje nieśmiałości

•

Nieśmiałość

– to skłonność do odczuwania niepokoju w warunkach charakteryzujących się obecnością innych osób (według Paula Hartenberga).

•

Nieśmiałość

to złożony zespół objawów występujących w przeżyciach i zachowaniu osób, którego podłożem są zakłócenia postrzegania sytuacji społecznych spowodowane specyficznie ukształtowanymi strukturami osobowości.

Odmiany nieśmiałości

• • •

nieśmiałość chwilowa

(onieśmielenie);

–

przeżywana jako stan w pewnego typu sytuacjach społecznych

nieśmiałość przejściowa

z dynamiką rozwoju psychicznego, a zwłaszcza formowania osobowości; – związana

nieśmiałość trwała

charakteryzująca pewnych ludzi przez całe życie wskutek określonego ukształtowania ich osobowości.

Czynniki warunkujące kształtowanie się nieśmiałości

•

zmienne osobowościowe,

•

uwarunkowania środowiskowe, szczególnie rodzinne.

Stanowią one przyczynę kształtowania się i utrwalania lękliwości społecznej.

Nieśmiałość a środowisko rodzinne

•

Nieśmiałość dzieci koreluje z nieśmiałością rodziców.

•

70% nieśmiałych dzieci ma nieśmiałych rodziców.

•

Rodzice nieśmiałych dzieci stawiają im zwykle zbyt niskie wymagania, które nie wzmagają aktywności dziecka.

•

Niedostateczny trening samodzielności sprawia, że tworzy ono obraz własnej osoby na podstawie wąskiego zakresu danych i utwierdza w bierności i uległości.

Czynniki wpływające na kształtowanie się nieśmiałości u dzieci wywołane przez środowisko rodzinne (według B. Harwas – Napierały):

•

stawianie wymagań niedocenianie osiągnięć szkolnych dziecka może stać się dla niego powodem przekonania, iż nie dorasta do wymagań i oczekiwań dorosłych;

•

stosowanie ograniczeń;

•

system kar i nagród.

Syndrom nieśmiałości według psychologów

• •

Psycholog amerykański J.K. Cattell uważa, że syndrom nieśmiałości jest związany ze specyficznym typem układu nerwowego i cecha ta nie podlega zmianom wraz z doświadczeniami jednostki i jest odzwierciedleniem wrodzonego zamknięcia się w sobie, nieufności w stosunku do ludzi, apatii.

Psycholodzy społeczni natomiast wiążą nieśmiałość z procesem etykietowania opartym na szczątkowych informacjach i uprzedzeniach. Dziecko, które otrzymało etykietę „nieśmiałe”, będzie wybiórczo i czasami bez realnego uzasadnienia przyjmowało informacje potwierdzające treść owej etykiety upatrywało przyczyn niepowodzeń w sobie. Otoczenie – zarówno rodzinne jak i szkolne – może wpływać na powstawanie nieśmiałości poprzez etykietowanie oraz nie zauważanie symptomów nieśmiałości.

Symptomy nieśmiałości

•

Grupa pierwsza

–

obejmuje przejawy nieśmiałości widoczne w bezpośredniej obserwacji i dlatego są najłatwiejsze do badań empirycznych.

•

Grupa druga – obejmuje zmiany dokonujące się w psychice jednostki, nie ujawniane na zewnątrz.

Symptomy nieśmiałości

Zmiany fizjologiczne Zmiany psychiczne

Symptomy nieśmiałości

• • • • •

Zmiany fizjologiczne nazywane organicznymi symptomami nieśmiałości – napięcie mięśni powodujące: trudności w mówieniu (ściskanie klatki piersiowej, trudności w oddychaniu, słaby głos wskutek napięcia wiązadeł głosowych, zmiana tonacji głosu (ostry głos wywołany sztywnością mięśni twarzy przeszkadzający w artykulacji); niezręczność ruchów (sztywność krępuje swobodę ruchów); trudności w chodzeniu (powłóczenie nogami); drżenie palców kończyn nieopartych ; wyraźne zmęczenie .

Symptomy nieśmiałości

Zmiany psychiczne wywołują zmiany o charakterze emocjonalnym („fałszywy wstyd i fałszywy strach”), intelektualnym i wolicjonalnym:

• • • • • •

brak skupienia uwagi, utrudnione myślenie, pustka w głowie, niezdolność zebrania myśli i logicznego ich powiązania, utrudnienie koncentracji, osłupienie wywołujące chwilową niezdolność do odczuwania czegokolwiek.

Symptomy te stwarzają pozory obniżonej sprawności intelektualnej, a osoby nimi dotknięte postrzegane są jako mniej zdolne niż są w rzeczywistości.

Nieśmiałość a kontakty społeczne

Nieśmiałość w zależności od stopnia jej nasilenia wpływa na kontakty społeczne i wywołuje:

• • • • • •

lęk wywołany niską samooceną i obawą przed negatywną oceną ze strony innych ludzi – lękliwość społeczna, skrępowanie, milczenie w towarzystwie, bezruch, izolację podczas nawiązywania kontaktów przez inne osoby, całkowite wycofanie się z kontaktów społecznych (nerwice, stan patologiczny).

Dziecko nieśmiałe w szkole

• • • • • •

ma trudności w nawiązywaniu relacji koleżeństwa czy przyjaźni; odczuwa potrzebę relacji z koleżanki i kolegami, ale izoluje się chroniąc się przed ryzykiem odrzucenia; nie bierze czynnego udziału w lekcjach, rzadko zadaje nauczycielowi pytania i przedstawia swoje pomysły - nie podejmuje żadnych zadań z własnej inicjatywy; jest wrażliwe na krytykę, a doświadczane niepowodzenia przyczyniają się do jego bierności i ulegania presji otoczenia; mało angażuje się w życie klasy i szkoły - jego twórczy wkład w życie szkolne jest mniejszy; nie uczestniczy w akademiach i imprezach organizowanych przez szkołę.

W związku z próbami unikania sytuacji mogących wywołać zażenowanie, dzieci nieśmiałe w szkole

• • • •

są lękliwi mają trudności z proszeniem o pomoc, nie sprawiają problemów w szkole są posłuszni, cisi, spokojni, mniej ruchliwi i hałaśliwi; zamykają się w sobie ; ze względu na swoje odosobnienie przeżywają wszystko intensywniej, koncentrują się często na swoim życiu wewnętrznym .

„Inny”, „nieśmiały” nie oznacza „gorszy”!

•

Należy unikać tego typu wartościowania czy też etykietowania. Bardzo istotne jest, by w „inności” dostrzegać potencjalne problemy z nią związane, jak i to wszystko co dziecko jest w stanie nam zaoferować.

Pomóżmy dzieciom w pokonywaniu nieśmiałości!

Pomoc rodziny w pokonywaniu nieśmiałości u dziecka

Rady dla rodziców do zaprezentowania przez wychowawcę na zebraniu z rodzicami

•

Komunikujcie się z dzieckiem w sposób, który nie wywołuje u nich lęku, niepewności i braku własnej wartości.

•

Nie bądźcie nadopiekuńczy – taka postawa utwierdza dziecko w przekonaniu, że samo nie potrafi dać sobie rady i nie podoła powierzonemu zadaniu. Mądrze wspierajcie dziecko. Zapewnijcie, że zawsze jesteście po jego stronie i gotowi do pomocy.

•

Bądźcie cierpliwi w pokonywaniu nieśmiałości dziecka nie przestanie być nieśmiałe, jednak możecie pomóc mu ją ograniczyć i normalnie żyć.

– być może nigdy

•

Przygotujcie dziecko na nowe doświadczenia – przygotujcie i wspólnie poćwiczcie zachowania, które pomogą obniżyć lęk i stres przed czymś nowym i nieznanym.

•

Chwalcie swoje dziecko wspierajcie i wzmacniajcie to, w czym jest ono naprawdę dobre. Rozwijajcie jego zainteresowania i pomóżcie odzyskać wiarę we własne możliwości.

Zastosuj zatem różne sposoby, które mogą pomóc dziecku w radzeniu sobie z nieśmiałością:

• • • • • • • • • •

nigdy nie mów ani nie okazuj dziecku, że jego nieśmiałość stanowi problem, pomóż mu nazywać i zrozumieć własne emocje, wspieraj samodzielność dziecka, naucz dziecko podstawowych zwrotów zaczynających i kończących rozmowę, wyrażeń często stosowanych w różnych sytuacjach – ułatwi mu nawiązywanie nowych znajomości, przygotowuj dziecko do nowych sytuacji – opowiadaj, co się będzie działo, podawaj propozycje zachowań, chwal dziecko za postępy, nawet te niewielkie, zachęcaj dziecko do występów przed bezpieczną dla niego publicznością – rodzicami, rodzeństwem, dziadkami, stwarzaj okazje do spotykania się z nieznanymi osobami – zapraszanie gości (dziecko w domu czuje się bezpieczniej) i wizyty u znajomych to dobra metoda „oswajania” nieśmiałości, opowiadaj dziecku o własnych przeżyciach z dzieciństwa, wyjaśniając mu, że każdy ma prawo przeżywać chwile niepewności, lęku czy zawstydzenia, opowiadaj dziecku bajki , których bohaterowie przezwyciężają swoją nieśmiałość.

Wsparcie ze strony dorosłych pomoże dziecku przezwyciężyć nieśmiałość, nauczy akceptacji samego siebie oraz pozwoli zdobyć umiejętności społeczne niezbędne do życia w grupie rówieśniczej.

Pomoc szkoły w pokonywaniu nieśmiałości u dziecka

Rady dla nauczyciela

•

Poszerzaj swoją wiedzę na temat nieśmiałości, przyczyn jej występowania, symptomów i metod jej pokonywania.

•

Wyłoń z grupy dzieci nieśmiałe – metody pracy z nimi.

poświęć im więcej uwagi i czasu, zmień

•

Rozmawiaj z dziećmi nieśmiałymi, pozyskaj ich zaufanie.

•

Bądź w stałym kontakcie z rodzicami dziecka w pokonywaniu nieśmiałości.

i kontroluj jego postępy

•

Dostosuj stopień trudności zadań na lekcji do możliwości dziecka nieśmiałego – dziecko uwierzy w swoje możliwości, będzie pewniejsze siebie, wykaże się własną inicjatywą.

Rady dla nauczyciela

• • • •

Organizuj pracę w grupach jak potrafi. – dziecko nieśmiałe poczuje się bezpieczniejsze, gdyż odpowiedzialność za wykonanie zadania rozkłada się na wszystkich członków grupy. Przydziel dziecku taki fragment zadania, z którego wiadomo, że wywiąże się najlepiej Angażuj dziecko do wykonywania ćwiczeń i udziału w zabawach zapomni ono o swojej nieśmiałości i poprawi kontakty z rówieśnikami.

–

Poznaj zainteresowania oraz mocne i słabe strony dziecka nieśmiałego – organizuj zajęcia umożliwiające dziecku zaprezentowanie siebie, a tym samym wzbudzi zainteresowanie kolegów jego osobą.

Spróbuj zaangażować koleżankę lub kolegę w zaopiekowanie się osobą nieśmiałą – siedzenie w jednej ławce, przydział wspólnych zadań).

Przezwyciężanie nieśmiałości u dziecka

Techniki relaksacyjne

-

właściwa organizacja czasu wolnego dziecka : czynny wypoczynek umożliwiający obniżenie napięcia mięśniowego, gry i zabawy na świeżym powietrzu, jazda rowerem;

-

rozwijanie lęku; zainteresowań i zdolności dzieci umożliwiających obniżenie biblioterapia do dobór właściwych książek ukazujących wzory bohaterów naśladowania pomagających w przezwyciężaniu nieśmiałości,

-

muzykoterapia, oddychanie przeponą,

-

małe formy sceniczne dziecka umożliwiające spontaniczną, swobodną aktywność rozładowują napięcie psychiczne, wprowadzają w świat ról i nastrojów często odmiennych od rzeczywistości, pomagają dziecku wyrażać skrywane dotąd uczucia, dziecko może poczuć się kompetentne i silne,

-

lepienie z plasteliny lub modeliny, rysowanie że dzieci stają się dumne ze swych osiągnięć.

zajęcia te absorbują dzieci, a efekty wykonywanych czynności budują ich pewność, sprawiają,

„Domowe” sposoby walki z nieśmiałością

-

wykonywanie naprzemiennych ruchów – dziecko uderza prawą ręką w lewe kolano i odwrotnie – ćwiczenie to aktywizuje pracę mózgu, wymaga skupienia i rozluźnia mięśnie;

-

dziecko zamyka oczy, zakrywa je dłońmi i wyobraża sobie zieloną przestrzeń (lasy, polany) lub kosmos (gwiazdy);

-

dziecko ściska w dłoniach małą, miękką piłkę – zajęcie dłoni, praca mięśni odciąża mięśnie karku i ramion, zmniejsza napięcie;

-

przed lustrem dziecko rozluźnia mięśnie twarzy wykrzywiając się do lustrzanego odbicia i robiąc różne miny;

-

żucie gumy pozwala rozluźnić mięśnie twarzy mocno napinane w stresie.

Pamiętajmy!

Rozsądny, oparty na wiedzy i miłości stosunek do dziecka, zarówno w domu, przedszkolu czy szkole – to podstawa pracy z dzieckiem nad wyeliminowaniem występujących u niego zaburzeń.

Bibliografia

• • • •

Głuszak A.: Pokonać nieśmiałość. „Życie Szkoły” 2012 nr 1 s. 25 - 28 Harwas – Napierała B.: Nieśmiałość dziecka. Poznań 1979 Umecka M.: Dziecko nieśmiałe w szkole. „Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze 2008 nr 10 s. 22-27 Zimbardo P.G.:

Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie

z nią radzić? Warszawa 2000