Transcript OBRAZ, DŹWIĘK, SMAK

OBRAZ, DŹWIĘK, SMAK
W EDUKACJI
HUMANISTYCZNEJ
Toruń, 10-11 września 2010 roku
Czarnków, 8 grudnia 2010 roku
EDUKACJA HUMANISTYCZNA
priorytet szkoły XXI wieku
korelacja przedmiotowa
zespół nauk
Edukacja humanistyczna
„Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto”
(Terencjusz)
• zespół nauk dający wiedzę o świecie,
człowieczeństwie, jednostce, społeczności;
• korelacja przedmiotów;
• rodzaj kształcenia umiejętności interpretacji świata
i świadomości tego, kim się jest jako człowiek;
„Pan Tadeusz
czyli
Ostatni Zajazd na Litwie
historia szlachecka
z roku 1811 i 1812
we dwunastu księgach
wierszem”
„ (…) kształtem miłości piękno jest – i tyle
Ile ją człowiek oglądał na świecie,
(…) Tyle o pięknem człowiek wie i głosi –
Choć każdy w sobie cień pięknego nosi.”
(Cyprian Kamil Norwid „Promethidion”)
OBRAZ
historia
w epopei A. Mickiewicza
opisy przyrody,
dworu szlacheckiego
ilustracje
M. E. Andriolliego
(1881r.)
literacki
plastyczny
filmowy
film A. Wajdy
„Pan Tadeusz”
portrety postaci
fotografia
OBRAZ W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ
„Dziś piękność twą
w całej ozdobie widzę
i opisuję…”. Spotkanie
z epopeją Adama
Mickiewicza „Pan
Tadeusz” .
Jak ubierał się polski
szlachcic?
Obraz polskiej szlachty.
Obraz Polski i Polaków.
Portrety kobiet
w „Panu Tadeuszu”
Adama Mickiewicza.
język polski
Dlaczego ostatni zajazd
na Litwie?
historia
Dźwięk
muzyka
wrażenia słuchowe
efekty akustyczne
połączenie muzyki,
słowa mówionego,
efektów akustycznych
DŹWIĘK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ
Słowo jako
tworzywo muzyki
w „Panu
Tadeuszu”
Muzyka
Piosenki do
Wojciecha Kilara poematu
do filmu Andrzeja Mickiewicza
Wajdy „Pan
Tadeusz”
koncert Wojskiego
muzyka do scen
bitewnych
koncert Jankiela
„muzyka” burzy
„Soplicowo” Grzegorza
Turnaua i Stanisława
Soyki
muzyka Świątyni Dumania „Wspomnienie” Anny
Marii Jopek i Michała
muzyka zamku
Żebrowskiego
Horeszków
koncert dwu stawów
muzyka ptaków
i owadów
muzyka drogi do
Soplicowa
polonez
DŹWIĘK W EDUKACJI
HUMANISTYCZNEJ
Soplicowo słowem
i muzyką wyrażone.
Soplicowo w epopei
Adama Mickiewicza i
w piosence Grzegorza
Turnaua „Soplicowo” –
analiza porównawcza.
język polski
Koncert Jankiela
z „Pana Tadeusza” jako
komentarz do polskiej
historii.
historia
HISTORIA
W
„ PANU TADEUSZU ”
Pięknie o czasie w Soplicowie pisał
Julian Przyboś w książce
"Czytając Mickiewicza":
W raju tym równocześnie kwitną kwiaty
wiosenne i dojrzewają owoce jesieni. W tym
samym czasie fiołki i astry zdobią jakiś idealny
sezon, w którym mak mami źrenicę wielością
"farb żywych, różnych" i w którym dojrzewa
harbuz, żniwiarze kończą żniwo i kosi się trawę,
a święto Matki Boskiej Zielnej przypada na
Niedzielę Palmową.
Autor przywołuje wiele wydarzeń z historii Polski, jakie miały
miejsce przed momentem rozpoczęcia akcji. Przywołuje daty i
narodowe symbole, odwołuje się do następujących faktów
historycznych:
 Konfederacji barskiej trwającej w latach 1768 do 1772.
 I rozbioru Polski w roku 1772.
 Uchwalenia Konstytucji 3 Maja w roku 1791 (koncert Jankiela,
działalność Stolnika Horeszki i inne).
 Powołania konfederacji targowickiej w roku 1792 (koncert
Jankiela, przejecie zamku).
 II rozbioru Polski, który miał miejsce w roku 1793.
 Powstania Kościuszkowskiego z roku 1794 (obraz Kościuszki na
ścianie dworku w Soplicowie).
 Powstanie Jasińskiego na Litwie w roku 1794 (podobnież obraz
w soplicowym dworku).
 Rzeź Pragi w roku 1794 (koncert Jankiela).
 III rozbiór Polski w roku 1795.
Powstanie Legionów Henryka Dąbrowskiego w roku 1797
(przywołanie postaci generała oraz pojawiający się
kilkakrotnie motyw melodii Mazurka Dąbrowskiego koncert Jankiela, śpiew szlachty w karczmie czy zegar z
kurantem w dworku w Soplicowie).
Wkroczenia wojsk napoleońskich do Poznania i akt
wypędzenia urzędników pruskich przez miejscową
ludność w roku 1806.
Zdobycie Gdańska przez wojska gen. H. Dąbrowskiego po
długotrwałym oblężeniu w roku 1807.
Pojawiają się też aluzje do wydarzeń na scenie
europejskiej, są to następujące fakty:
Zdarzenia związane z kampanią napoleońską, takie jak
wyprawa do Egiptu w 1798 roku, ) czy liczne bitwy między
innymi z Turkami Palestynie (pod Taborem w roku1799),
pod Marengo z armią austriacka w 1800 roku, pod Ulm
1805, czy słynna bitwa trzech cesarzy pod Austerlitz
w 1805 roku i pod Jeną w1806.
Drugą grupę zdarzeń historycznych tworzą te toczące
się równocześnie z akcją, czyli w epoce napoleońskiej.
Społeczeństwo zniewolonej Polski ogromne nadzieje
wiąże z kampanią francuskiego cesarza. Panują bardzo
ożywione nastroje, zwłaszcza, ze niepokonany wódz
planuje wyprawę na największego wroga Litwy - Rosję.
Mickiewicz ukazuje wiec działalność księdza Robaka
jednego z tajnych działaczy sprawy narodowej, który
przygotowuje naród do nadejścia Napoleona. Ukazane
zdarzenia to:
• przebieg przygotowań do kampanii Napoleona
przeciwko Moskwie (1811),
• marsz wojsk napoleońskich na Moskwę (1812),
• przemarsz wojsk pod wodzą ks. Józefa przez ziemie
litewskie (1812).
Postacie historyczne
w „Panu Tadeuszu”
Jan Henryk Dąbrowski – generał wojsk polskich , twórca polskich
legionów we Włoszech. Pojawia się w opowieściach Robaka oraz
Bartka Prusaka. O jego bohaterstwie szepczą ludzie na Litwie,
wyczekując jego przybycia. W 1812 roku zjawia się w Soplicowie,
gdzie stacjonuje jego sztab. Na jego życzenie Wojski przygotowuje
polską ucztę.
Karol Otto Kniaziewicz – generał, uczestniczył w wojnie polsko –
rosyjskiej w roku 1792, dowódca dywizji w armii Księstwa
Warszawskiego. Pojawia się w finałowej scenie dzieła na
zaręczynowej uczcie w Soplicowie. Jako jedyny jest w stanie
udźwignąć osławiony scyzoryk Gerwazego, który zresztą dostaje w
podarunku od Klucznika.
Napoleon Bonaparte – postać znacząca, choć fizycznie nieobecna.
Cesarz Francuzów, w którym Polacy widzą nadzieję na odzyskanie
niepodległości i który jest wyczekiwany na Litwie. Bardzo często
jego osoba przewija się w rozmowach szlachty. Jego wizerunek
widnieje na tabakierce księdza Robaka.
Koncert Jankiela
z
„Pana Tadeusza”
jako komentarz
do polskiej historii
WSTĘP
Jakie były okoliczności, w których Jankiel zagrał swój koncert?
ROZWINIĘCIE
Koncert Jankiela składał się z pięciu motywów muzycznych:
1. Polonez Trzeciego Maja – radosne dźwięki, wywołujące pozytywne uczucia
w sercach słuchaczy i przywołujące wspomnienie „lat szczęśliwych”, kiedy to
uchwalono Konstytucję 3 Maja. Wyjaśnij, jakie znaczenie miało to wydarzenie
w dziejach narodu polskiego i jakie wiązały się z nim nadzieje?
2. Złowieszcze dźwięki, wybudzające smutek i trwogę, w których słuchacze
rozpoznają zdradziecką nutę i kojarzą ją z Targowicą. Dlaczego melodia
niepokoi słuchaczy i przypomina im narodową zdradę?
3. Szybkie dźwięki, przypominające marsz, odzwierciedlające nastrój bitwy,
płacz dzieci i matek – słuchacze rozpoznają w nim wydarzenie, określane jako
Rzeź Pragi, mające miejsce w czasie powstania kościuszkowskiego. Dlaczego
melodia ta wzbudziła trwogę w sercach słuchaczy, o czym im przypomniała?
4. Brzęczenie cymbałów, pojedyncze dźwięki łączą się w akordy, niczym
żołnierze w legiony. Melodia nawiązuje do utworzenia Polskich Legionów
i rozbudzonych nadziei na wyzwolenie Ojczyzny.
5. Mazurek Dąbrowskiego – radosne dźwięki pieśni Legionów Polskich budzą
w słuchaczach nadzieję, że ich los się odmieni, a Ojczyzna odzyska niepodległość.
Jaka była historia Legionów Dąbrowskiego ?
ZAKOŃCZENIE
Jaki charakter miał koncert Jankiela? Na czym polegała jego wyjątkowość
i jakie uczucia rozbudziła w słuchaczach? Jakie ma znaczenie dla współczesnego
odbiorcy?
Jak ubierał się polski
szlachcic ?
Szlachta
Stan społeczny, który powstał z przekształcenia się stanu
rycerskiego.
Szlachectwo przysługiwało "szlachetnie urodzonym",
czyli wywodzącym się od rodziców o takim samym
pochodzeniu lub nobilitowanym (uszlachconym) w
uznaniu jakichś szczególnych zasług.
Ubiór szlachcica został zapożyczony z kultury Wschodu
(Turcja, Persja).
Opisać ubiór i obyczaje szlachty.
Ważnym elementem kultury szlacheckiej były stroje.
Ubiór również zależał od statusu, świadczył
o zamożności właściciela. Bogaci szlachcice nosili
kontusze, a szerokość i bogactwo zdobienia pasa
stanowiły świadectwo majętności. Te najbardziej
wystawne kontusze służyły do podejmowania gości
i publicznych wystąpień, na co dzień noszono mniej
wykwintne ubiory. Przedstawiciele uboższej szlachty,
czyli tak zwana szlachta zaściankowa na co dzień
pracowała jak chłopi przy uprawie roli, i tak też się
ubierała, jednak na ogół stosowano do wyrobu ubrań
szlachetniejszych tkanin. Podstawowym
wyróżnikiem, jaki odznaczał przedstawicieli stanu
szlacheckiego od pospólstwa, nawet kiedy nie różnił
ich stan majątkowy były buty i rękawiczki.
Szczególnie kobiety, szlachcianki, które były
zmuszone pracować przy gospodarstwie nie
zdejmowały rękawiczek, by nie zniszczyć dłoni.
żupan
pas kontuszowy
czapka
kontusz
karabela
buty
SMAK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ
Znaczenie kulinarne – Znaczenie estetyczne –
jeden ze zmysłów
służących do
odróżniania pewnych
właściwości
chemicznych pokarmu
poprzez receptory
znajdujące się na
języku i ustach;
zdolność rozpoznawania
lub tworzenia rzeczy
pięknych; zakosztowanie
smaku dzieła
literackiego, tekstu
kultury, źródła
historycznego;
SMAK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ
• Litewski bigos elementem kultury szlacheckiej,
kultury polskiej.
Według Mickiewicza
Najsłynniejszy opis bigosu, jaki pojawił się w polskiej literaturze, to bez wątpienia ten
autorstwa Adama Mickiewicza– z „Pana Tadeusza”. Tak wyglądał zdaniem wieszcza
proces przyrządzania tej typowo polskiej potrawy:
„W kociołkach bigos grzano; w słowach wydać trudno
Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną;
Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek,
Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek.
Aby cenić litewskie pieśni i potrawy,
Trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, wracać z obławy.
Przecież i bez tych przypraw potrawą nie lada
Jest bigos, bo się z jarzyn dobrych sztucznie składa.
Bierze się doń siekana, kwaszona kapusta,
Która, wedle przysłowia, sama idzie w usta;
Zamknięta w kotle, łonem wilgotnym okrywa
Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa;
I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie
Soki żywne, aż z brzegów naczynia war pryśnie
I powietrze dokoła zionie aromatem.
Bigos już gotów”.
SMAK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ
• Śniadanie w domu Sędziego (księga II w. 479 – 520) jako
przykład kulinarnej uczty.
• Zasady dobrego wychowania (nauki Sędziego
i Telimeny).
• Moda w „Panu Tadeuszu”.
• Ubiór polskiego szlachcica.
BIBLIOGRAFIA
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1998.
U. Eco, Historia piękna, REBIS, Poznań 2005.
A. Krawczyk, Literackie fascynacje malarstwem, Wyd.
Pedagogiczne ZNP, Kielce 2006.
Z. A. Kłakówna, Po pierwsze edukacja humanistyczna, [w:]
Polonistyka nr 2/2010.
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Czytelnik, Warszawa 1979.
Zagrajcie mi to pięknie "Pan Tadeusz" według Andrzeja
Wajdy - Prószyński i S-ka SA 1999.
www.pantadeusz.com/poemat/historia
www.mickiewicz.kulturalna.com
www.teksty.org
www.emuzyka.pl
www.scholaris.pl
Opracowanie: Elżbieta Anioła, Marzena Teterus