Transcript Funkcje tekstów

FUNKCJE TEKSTÓW
Schemat 1. Źródło: S. Dubisz, M. Nagajowa, J.
Puzynina, Język i my, Warszawa 1996, str. 30






Nadawca
Odbiorca
Kontakt – relacja między nadawcą
a odbiorcą
Kod – system znaków (język), którym
posługuje się nadawca i odbiorca
Komunikat – przekaz, tekst skierowany
przez nadawcę do odbiorcy
Kontekst – elementy rzeczywistości
pozajęzykowej, do której odnosi się
komunikat
Funkcje tekstów



Komunikatywna
[Język jako
narzędzie
porozumiewania
się między
nadawcą i
odbiorcą]
Stanowiąca
Magiczna
[Język oddziałujący
na rzeczywistość]
Stanowiąca i Magiczna


Czary, zaklęcia
„Mianuję Pana
.....”
Funkcja komunikatywna





Informatywna
Ekspresywna
Impresywna
Poetycka
Fatyczna
Funkcja informatywna



Polega na komunikowaniu
faktów, przekazywaniu
informacji dotyczących
otaczającej rzeczywistości
„Pada deszcz”
„To jest moja młodsza siostra”
Dla
tekstów o funkcji
informatywnej
charakterystyczne są:




wypowiedzenia oznajmujące, często
złożone
brak wykrzyknień, wypowiedzi
eliptycznych, czy rozkaźników
brak słownictwa nacechowanego
emocjonalnie
jednoznaczność, spójność,
prawdziwość tekst
Funkcja ekspresywna



Polega na wyrażaniu uczuć
nadawcy, informowaniu o jego
nastrojach, emocjach,
poglądach np.
„Denerwuje mnie to, że cały
czas pada”
„Nie lubię poniedziałku”
Funkcja ekspresywna

Wykorzystuje środki językowe
zdradzające uczucia mówiącego
wobec tematu wypowiedzi lub
wobec odbiorcy. Aby wzmocnić
wypowiedź, stosuje się liczne
wyrazy ekspresywne,
nacechowane emocjonalnie.
Funkcja ekspresywna
Innymi istotnymi cechami wypowiedzi
o przeważającej funkcji ekspresywnej
jest dominacja czasowników w 1
osobie liczby pojedynczej oraz duża
ilość zaimków osobowych, typu: mnie,
mój, ja. Stosuje się wykrzyknienia oraz
pytania retoryczne, a całość ma
charakter subiektywny.
Dla tekstów o funkcji
ekspresywnej
charakterystyczne są:





zdania wykrzyknikowe, często
urwane
zdania eliptyczne
apostrofy
brak spójności tekstu
liczne równoważniki zdania
Wyrazy nacechowane
emocjonalnie:






jeść → żreć
kłamać → łgać
pić → żłopać
chodzić → łazić
mówić → gadać
Boli mnie głowa.
Funkcja impresywna



Związana jest z oddziaływaniem
komunikatu na zachowanie
odbiorcy. Nadawca za pomocą
języka nakłania odbiorcę do
pewnych zachowań np.
„Weź parasol”
„zaufaj mi. Wiem, co mówię”
Dla tekstów o funkcji
impresywnej charakterystyczne
są:





zdania oznajmujące z orzeczeniami o
znaczeniu normatywnym np. powinien,
należy wolno, wskazane jest itp.
zdania oznajmujące z oceną np. dobry,
podły itp.
zdania rozkazujące
teksty te są najczęściej niezwykle spójne,
posiadają tezę, wyraźną argumentację
slogany są jasne, dobitne, odnoszące się
do wartości
Występowanie








komendy, polecenia służbowe, adnotacje
poradniki, instrukcje
prośby, podania
slogany, kampanie reklamowe
poezja
zwykła rozmowa
publicystyka
reklama
Funkcja poetycka


Polega na zwróceniu uwagi na
formę tekstu, na to, jak jest on
zbudowany, jakie środki
językowe zostały w nim użyte
np.
„Gdy się miało szczęście,
które się trafia
czyjeś ciało i ziemię całą…”
Dla tekstów o funkcji
poetyckiej
charakterystyczne są:




poetyzacja tekstu
różnorodność stylistyczna i
gatunkowa
uczuciowość tekstu
zróżnicowanie budowy
Funkcja fatyczna



Wynika ze skierowania
komunikatu na nawiązanie
i podtrzymanie kontaktu
z odbiorcą np.
„Aha!”
„Rozumiesz co do ciebie mówię”
Występuje w:






przemówieniach,
prozie,
w różnego typu żartach, przysłowiach itp.
przejawia się często w rozmowach potocznych,
korespondencji,
żargonach zawodowych, uczniowskich,
więc wszędzie tam, gdzie dąży do
odświeżenia języka, przełamania
szablonu.
Dla tekstów o funkcji
fatycznej
charakterystyczne są:



wszelkie pozdrowienia
elementy zbędne dla tekstu,
typu: aha, tak tak, ech, uf itp.
brak spójności tekstu
Występuje w sytuacjach:



powitania (typu: Cześć!, Dzień
dobry!, No hejka!, Sie ma!, Elo!)
podtrzymywania kontaktu (typu:
Ojj! Ajj! No! Słucham! Aha! Tak,
tak! itd.)
pożegnania (typu: No to pa! Do
widzenia!, To nara!, Do
zobaczenia!, Trzymka!)
Funkcja metajęzykowa


Wynika ze zorientowania
komunikatu na kod , czyli język jako
system znaków. Występuje ona na
przykład wtedy, gdy pytamy o
znaczenie jakiegoś wyrazu, obecna
jest w słownikach, podręcznikach do
gramatyki np.
„komunikat – krótka informacja
przekazywana w procesie
komunikacji z druga osobą”
Jaka to funkcja?
Funkcja
W jednej z dzielnic warszawskich było środowisko
młodzieży harcerskiej, które umiało stworzyć
atmosferę i warunki, w jakich młodzież czuła się
dobrze, pragnęła sama kształcić swe charaktery,
sama sobie stawiała cele i sama czyniła wszystko, co
w jej mocy, by te cele osiągać.
A. Kamiński, Kamienie na szaniec (fragment)
Funkcja informatywna
przedstawieniowa
W jednej z dzielnic warszawskich było środowisko
młodzieży harcerskiej, które umiało stworzyć
atmosferę i warunki, w jakich młodzież czuła się
dobrze, pragnęła sama kształcić swe charaktery,
sama sobie stawiała cele i sama czyniła wszystko, co
w jej mocy, by te cele osiągać.
A. Kamiński, Kamienie na szaniec (fragment)
Funkcja
Nieznacznie z wilgotnego wykradł się mroku
Świt bez rumieńca, wiodąc dzień bez światła w oku,
Dawno wszedł dzień, a jeszcze ledwie jest widomy.
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment)
Funkcja poetycka
Nieznacznie z wilgotnego wykradł się mroku
Świt bez rumieńca, wiodąc dzień bez światła w oku,
Dawno wszedł dzień, a jeszcze ledwie jest widomy.
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment)
Funkcja
Hej! Gerwazy! daj gwintówkę!
Niechaj strącę tę makówkę!
Prędko!
A. Fredro, Zemsta (fragment)
Funkcja fatyczna
impresywna
Hej! Gerwazy! daj gwintówkę!
Niechaj strącę tę makówkę!
Prędko!
A. Fredro, Zemsta (fragment)
Funkcja
To moja pani! Moja ukochana!
O, gdyby mogła wiedzieć, że nią jest!
W. Szekspir, Romeo i Julia (fragment)
Funkcja ekspresywna
To moja pani! Moja ukochana!
O, gdyby mogła wiedzieć, że nią jest!
W. Szekspir, Romeo i Julia (fragment)
Funkcja
Wolniej, proszę panów, wolniej.
Nie biegiem!
N.H. Kleinbaum, Stowarzyszenie umarłych poetów
(fragment)
Funkcja impresywna
Wolniej, proszę panów, wolniej.
Nie biegiem!
N.H. Kleinbaum, Stowarzyszenie umarłych poetów
(fragment)
Funkcja
W okupowanej Francji. Wnętrze oberży
w miasteczku na północy. Oszklone
drzwi i witryna na ulicę. Fanchette stoi
za bufetem, twarz oparta na dłoniach,
oczy wpatrzone nieruchomo w
przestrzeń. Tourtelle siedzi przy stołku
w kacie.
L.Kruczkowski, Niemcy (fragment)
Funkcja informaatywna
przedstawieniowa
W okupowanej Francji. Wnętrze oberży
w miasteczku na północy. Oszklone
drzwi i witryna na ulicę. Fanchette stoi
za bufetem, twarz oparta na dłoniach,
oczy wpatrzone nieruchomo w
przestrzeń. Tourtelle siedzi przy stołku
w kacie.
L.Kruczkowski, Niemcy (fragment)
Funkcja
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi;
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów
powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.
A. Mickiewicz, Stepy akermańskie (fragment)
Funkcja poetycka
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi;
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów
powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.
A. Mickiewicz, Stepy akermańskie (fragment)
Funkcja
W okupowanej Francji. Wnętrze oberży
w miasteczku na północy. Oszklone
drzwi i witryna na ulicę. Fanchette stoi
za bufetem, twarz oparta na dłoniach,
oczy wpatrzone nieruchomo w
przestrzeń. Tourtelle siedzi przy stołku
w kacie.
L.Kruczkowski, Niemcy (fragment)
Funkcja
Jak puste kłosy z podniesioną głową
Stoję rozkoszy próżen i dosytu
Dla obcych ludzi mam twarz jednakową,
Ciszę błękitu.
Ale przed Tobą głąb serca otworzę,
Smutno mi, Boże!
J. Słowacki, Hymn (fragment)
Funkcja ekspresywna
poetycka
Jak puste kłosy z podniesioną głową
Stoję rozkoszy próżen i dosytu
Dla obcych ludzi mam twarz jednakową,
Ciszę błękitu.
Ale przed Tobą głąb serca otworzę,
Smutno mi, Boże!
J. Słowacki, Hymn (fragment)