Reformatie = Hervorming (van de katho lieke kerk) = het ontstaan van de protes tante kerken Er ging toen veel fout in de katholieke kerk Erasmus had kritiek op de katholieke kerk Hij wilde de kerk van binnenuit veranderen Hij wilde niet uit de kerk stappen Door zijn kritiek werd hij echter ongewild mede oorzaak voor de Hervorming Er waren ook anderen die kritiek hadden

In 1517 spijkert de monnik Luther zijn 95 stellingen tegen de deur van de kerk in Wittenberg -geestelijken leven in luxe en streven naar macht en verwaarlozen hun geestelijke taak -geestelijken houden zich niet aan de regels b.v. het celibaat -de aflaathandel (Tetzel → bouw St.Pieter) is onjuist

-alleen door het geloof kun je vergeving van zonde krijgen (genade Gods) → niet door een aflaat te kopen of goede werken te doen -mensen moeten de Bijbel zelf kunnen lezen → in de landstaal → → geen geestelijken als middelaar God mens -alles, wat niet in de Bijbel staat moet weg geen kloosters,heiligen,celibaat

-rituelen leiden af van de boodschap van God → → geen beelden,heiligenverering, pelgrimstochten -Latijn in de kerk vervangen door de volks taal -paus niet erkennen als hoofd van de kerk Luther wilde discussie, maar -in 1520 doet de paus Luther in de ban -in 1521 doet Karel V Luther in de Rijksban vogelvrij

Deel van de vorsten steunt Luther -als verzet tegen de keizerlijke macht -uit geloofsovertuiging -kerkelijke bezittingen in beslag nemen (kerken en kloosters waren rijk) -vorst krijgt macht over de kerk Frederik de Wijze (keurvorst van Saksen) biedt Luther onderdak op de Wartburg → in 1532 vertaalt Luther de Bijbel in het Duits

In 1536 begint Calvijn (Jean Calvin) zijn ideeën te verspreiden -mens is van nature slecht behoort → alleen God kan hem van zijn zonden verlossen → Predestinatieleer(voorbeschikking) (al voor je geboorte is bepaald of je gered of verdoemd wordt → velen zijn geroepen,weinigen uitverkoren) Mens moet zo goed mogelijk leven → naarmate je daar beter in slaagt, is de kans groter, dat je tot de uitverkorenen

Goed leven is sober leven Godsstaat → bidden,zingen,Bijbellezen,onthouding, eenvoud,niet kaarten,drinken,gokken enz Calvijn sticht in 1541 in Genève zijn

LUTHER -kerkorganisatie als bij katho lieken (met bisschoppen, maar zonder paus) CALVIJN -kerkeraad hoogste orgaan ouderlingen(uit de gelovigen) diacen(financiën en armen) doctoren(onderwijs en op leiding predikanten) -synode(beroept predikant) -staat boven de kerk vorst gegeven zetten (Gesel Gods) → -God heeft de macht aan de -slechte vorst mag je niet af -kerk boven de staat → -vorst uitvoerder wil Gods (overheid dienaresse Gods) -slechte vorst mag je afzetten

In 1545 wordt het Concilie van Trente gehouden door katholieke kerk -verbeteren van kritiekpunten (verbod aflaathandel en verkoop kerke lijke ambten) -handhaving van het Latijn -paus blijft leider kerk -naast de Bijbel kerkelijke traditie basis van het geloof -vervolging van andersdenkenden (ketters) (Jezuïten nieuwe kloosterorde) -index (lijst met verboden boeken)

In heel Europa godsdienstoorlogen -Nederlanden (zie § 5) -Frankrijk (Hugenoten → Waarom?

ware kerk → →

Bloedbruiloft)

-Engeland (ontstaan Anglicaanse kerk) -Duitsland (godsdienstvrede van Augsburg vorst bepaalt de godsdienst in zijn gebied) -katholieke kerk beschouwt zich als enige gaat andersdenkenden ver volgen → protestanten moeten terugvechten

-toen geen godsdienstige verdraagzaam heid (het is beter dat een andersdenkende sterft dan anderen aansteekt met zijn verkeerde ideeën) -godsdienstige verdeeldheid leidt tot politieke verdeeldheid en burgeroorlogen → streven naar één kerk (staatskerk)

Lutheranen Calvinisten Katholieken Anglicanen N-Duitsland,Skandinavië Schotland,Zwitserland, Nederlanden,Frankrijk midden en zuid Europa Engeland Grieks orthodox Moslims Balkan,Rusland Balkan,N Afrika,Midden oosten

Er zijn grote verschillen tussen katholieken Lutheranen en Calvinisten Verschillen in -standpunten over de Bijbel -standpunten over geloof -standpunten over de kerk

Oorzaken: fouten binnen de RK-kerk -Kritiek op luxe leventje van veel priesters -Verkoop van aflaten Oorzaken buiten de RK-kerk -Boekdrukkunst: snelle verspreiding nieuwe ideeën -Andere kijk op de Bijbel (Erasmus)

Protest tegen de Rooms-Katholieke Kerk -Protestanten = degenen die protesteren -Wens om de RK Kerk te hervormen = reformeren Reformatie is niet één beweging -Veel verschillende soorten protestanten -Vaak onderling oneens -Leiders 2 belangrijke groepen: Luther en Calvijn Contra-reformatie -de Rooms-Katholieke Kerk slaat terug

 Katholieken: -Pastoors vertellen hoe het is -In het Latijns geschreven (Vulgaat) Luther: -Iedereen moet zelf nadenken over de Bijbel -Daarom: vertaling in de Volkstaal Calvijn: -In de Bijbel staat wat God wil -Predikanten moeten Bijbel in volkstaal uitleggen

Katholieken -Naar de hemel door biecht, aflaten, goed leven -Geloof in Jezus, Maria en Heiligen Luther -Naar de hemel door zuiver geloof -Mens is afhankelijk van Gods genade Calvijn -Predestinatie: God bepaalt vóór je geboorte of je naar de hemel gaat -Leef sober, onderwerp je aan Gods wil

Katholieken -Paus, aartsbisschoppen, bisschoppen, priesters -Vergadering over belangrijke zaken: Concilie Luther -Koning, bisschoppen, priesters -Vergadering over belangrijke zaken: Synode Calvijn -Alleen predikanten -Vergadering over belangrijke zaken: Synode

Katholieken -Paus is de baas over de gelovigen (geestelijk) -Koning is de baas over onderdanen (wereldlijk) Luther -Gelovigen moeten koning gehoorzamen -Koning leidt kerk en staat Calvijn -Gelovigen mogen zich verzetten tegen de koning,als deze niet volgens de Bijbel handelt

• Contrareformatie en godsdienstoorlogen konden de eenheid binnen de Kerk niet herstellen.

• Bovendien ontstond er meer dan één protestantse kerk.