Transcript (көшіріп алу).

Сайрам ауданы Ш.Рашидов атындағы
жалпы орта
мектептің химия пәні мұғалімі
Абдугаппарова Матлуба Абдурахмқызы
Химия-ключ к изобилию.
Химия-сравнительно молодая
отрасль промышленности.
Химия-наука волшебница
Химия-на ее горючем взлетют
космические корабли
Химия-ее минеральные
удобрения помогают выращивать
высокие урожаи.
Сабақтың тақырыбы:
Темір. Темірдің
қасиеттері,
қосылыстары,
биологиялық маңызы
Кіріктірілген сабақ
Абдигаппарова Матлюба,
№64 Шараф Рашидов атындағы
жалпы орта мектептің химия – биология пәндері мұғалімі
Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы
Сабақтың түрі: кіріктірілген сабақ
Кіріктірілу –бұл бір оқу материалының әр түрлі саладағы
жалпы білімдермен тоғысуы бір-бірімен етене араласып кетуі. Кіріктірілген
сабақтар оқушыға әлем туралы, заттар мен құбылыстардың өзара
байланыстары туралы біртұтас мағлұмат береді, яғні пәндер мен байланыстра
отырып оқушылардың ой – өрісін дамытып шығармашылық қабілеттерін
арттырады.
Кіріктірілген пәндер: Тарих, география, биология, физика, әдебиет, дін,
медицина және халықтық педагогика.
Сабақтың міндеті:
Білімділік: Темір элеметін жан-жақты зерттеу арқылы темір,
оның қосылыстары, қолданылуы, маңызы жөнінде
білімдерін кеңейту.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау,қорытындылау, жүйелеу
қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту ,
қабілетін арттыру, эстетикалық , экологиялық тәрбие
беру.
Көрнекілік : слайдтар , электронды оқулық, металдар коллекциясы,
периодтық кесте, суреттер, химия оқулығы 9-сынып, қосымша әдебиеттер,
реактивтер, диапректор.
Топтастыру
Ыстық
өткізгіш
Электр
өткізгіш
Ауыр
Металдардың
физикалық
қасиеттері
Морт
Жеңіл
Жұмсақ
Қатты
Пластик
Химик
Геолог,географ
астроном
әдебиетші
Тарихшы
Fe
Физик
Геолог
минеролог
Дін
Биолог
Жаңа тақырыпты түсіндіру жоспары
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Тарихшы- темірдің ашылу тарихы.
Геолог – темірдің геохимиялық қасиеттері.
Физик- темірдің физикалық қасиеттері.
Геграф- темірдің табиғатта таралуы және
маңызы туралы.
Химик- темірдің периодтық жүйедегі орны,
атом құрылысы және химиялық
қасиеттері, қолдануылы.
Биолог- темірдің адам ағзасындағы
маңызы.
Әдебиетші- темір туралы Абайдың
жұмбақтары, мақал- мәтелдер .
Дінші- құранда темір туралы
Тарихшы :
Часы истории человечество стали отсчитывать время быстрее,
когда в жизнь человека вошли металлы и их сплавы. Век каменный сменился веком медным, потом –
бронзовым, а затем веком железным. Ученые предпологают, что первое железо, попавшие в руки человека
было метеоритного происхождения . Не случайно на некоторых древных языках железо именуется
«небесным камнем» . Самый крупный железный метеорит Гоба нашли в 1920г. В Африке, он весил около 60т.
Потребность людей в железных предметах – мечах , плугах возросла около 4 тыс. лет назад
получение железа с помощю сыродутного процесса было изобретено во ІІ тысячилетии до нашей эры. В
железоделательный костер слоями закладывали руду и древесный уголь. Мастера пользовались либо
собственными легкими либо ветром, искусно регулируя его порывы при помощи определенном способом
расположенных больших камней. Затем естественную тягу сменили меха и железоделательный
костерпревратился в низкошахтную печь-домницу.
индияда б.э.д IV-V ғасырда 415 жылы тұрғызылған темір бағана биіктігі 7 метр салмағы 6,5
тонна 99,92% таза темірден тұрады, осынша уақыт таттанбауының себебі н ғалымдар анықтай алмай
отыр.
1889 жылы Парижде француз инженері Гюстов Эйфель алып мұнара құрылысын аяқтады. Париж
эмблемасына айналған мұнара биіктігі 300метр таза , таза темір металынан тұрады. Бұл кәзіргі кезде
Эйфел мұнарасы деп аталады.
«Космические пришельцы»
«Глияные печи для плавки железа
Эйфел мұнарасы
Геолог:
Темірдің табиғи минералдары :
Магнитті темір немесе магнетит - Fe2O3
(72% Fe)
Қызыл теміртас немесе гематит - Fe2O3
(70% Fe)
Лимонит- Fe2O3*3H2O
(50% Fe)
Пирит немесе күкірт колчеданы- FeS2
(52% Fe)
Темір купорасы- FeSO4*7H2O
Темір табиғы суларда ең кең тараған элементтердің бірі болып табылады,
Оның орташа құрамы 0,01- 20 мг/л интервалында тербеліп тұрады .
Астроном:
Темірді ертеде «Аспан тасы» деп атаған. Жер бетіне жылына мыңдаған
метеорит бөлшектер түседі, олардың құрамында 90% темір бар. Ең үлкен метеорит
1920 жылы Америкадан табылған . Салмағы 60 тонна 1985 жылы Гренландия
мұздығынан салмағы 34 тонна темір метеорит табылған , қазір Нью-Йоркте
сақталуда. Темір күн жүесінде ең көп тараған элемент. Жер ядросының 90 % темір
құрайды. Жер мантиясында 12% , жер қыртысында 5% темір бар. Жер қыртысында
таралуы бойынша 6-орында.
Биолог:
Адам денесінде темір құрамы 3-7 гр дейін болады. Олар ткандарда,
қанда, ишкі органдарда болады. Темір біздің организмге тамақ арқалы келеді.
Ересек адамның тәулік қажеттілігі 11-30 мг құрайды. Бұлшықет белогымиоглобинқұрамында темір катионы етке қызғылт түс береді. Қан белогі –
гемоглобин құрамында темір катионы қанға қызыл түс береді, сүйек кемігінде
түзіледі. Темір барлық жасыл өсімдіктер құрамына кіреді, хлорофилл түзуге, тыныс
алуғ қатысады.
Медицина:
Адам ағзасында темір мөлшері жетіспеуінен – қан аздық анемия ауруы
пайда болады. Ол дұрыс тамақтанбаудан экологиялық себептерден әлсіреу, көп
қан кету т.б. Пайда болады.
Дінші: Қуранда темір туралы
«сондайақ темірді түсірдік. Онда нақты күш, әрі адамзат
үшін қажеттер бар. (Хадид 57:26)
Құранда 26-сүре Әл- Хадид сүресі қазақша темір сүресі, ол темірдің
периодтық кестедегі орныныа сәйкес келеді. Бұл кездейсоқ жайт
емес.
Осы әл-Хадид-темір сүресінің ғажаптары, темірге байланысты өзгеде
сырлар Ақжан әл-машани еңбектерінде түбегейлі зерттелген.
Әдебиетші:
Бұл жерде біз данышпан Абайдан бір үзік жұмбақ келтірейік:
Қара жер адамзатқа болған мекен
Қазына іші толған әр турлі кең.
Ішінде жүз мың түрлі асылы бар,
Солардың ең артығы немене екен?
Темір жөнініде мақал мәтелдер:
«көптің аузы-темір талқы»
«темірші- көміршіге үйір»
«Темірді қызған кезде соқ»
«Болат қайнауда шынығады
Батыр майданда шынығады»
«Алмас пышақ қап түбінде жатпас»
«Темірдің бір басы- ыстық, бір басы суық»
«Темір кессең қысқа кес,
Ұзартуың оңай.
Алғаш кессең ұзын кес,
Қысқартуың оңай»
«Болат бүгілмес- морт сынар»
«Оқ жетпес жерге қылыш сілтеме»
«Болған іске болаттай берік бол»
Ақ сұр түсті
Ток пен
жылуды
жақсы
өткізеді
Металдық
жылтыры
бар
Fe
физикалық
қасиеттері
Жұмсақ
созылғыш
Тғыздығы 7,864 г/см3
Магнитке
тартылатын
Химик: Темірдің алынуы:
Fe 2O3+2Al=Al 2O3+2Fe
Fe 2O3+3H2=2Fe+3H 2O
Химиялық қасиеттері:
1. Жай заттармен
Fe+Cl2→
Fe+C→
Fe+S→
2.Күрделі заттармен
Fe+H 2O→
Fe+HNO3 (суйық)→
Fe+H 2SO4 (суйық)→
Fe+HCL→
Fe+CuSO4 →
Тестпен жұмыс
Выберите из списка те физические свойства,
которые не относятся к железу.
1. Серебристыо-белый цвет
2. Металлический блеск
3. Самый твердый
4. Температура плавления -1539 0С
5. Пластичный
6. Легко режется ножом
7. Проводит электрический ток
8. Легкий
9. Проводит тепло
10. Легко намагничивается и разманичевается
Тест соответствие
1.
2.
3.
4.
5.
Fe+Cl2 →
Fe+O2 →
Fe+HCl →
Fe+H 2SO4 →
Fe+H 2O→
a) FeSO4+SO2+H 2O
б) FeCl2+H2
в) Fe 2O4+H2
г) FeSO4+H4
д) FeCl3
е) Fe 3O4
ж) FeCl3+H2
з) FeO+H2
и) FeS+SO2+H 2O
Толықтыру тестісі
1. Темір адам ағзасында ... .............жасушалар
құрамында болады.
2. Темір табиғатта .... ..........тәрізінде кездеседі
3. Темір периодтық жүйеде ..................... тұрады.
4. Темір адам ағзасында жеткіліксіз болса, .............ауру
келіп шығады.
5. Темір жеңіл.................................. ұшырайды.
6. Темір жеміс-жидектердің................................
құрамында ұшырайды.
Есте сақтау тестісі
№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Химиялық формулалар
FeCl2
Fe(HCO3)2
FeSO4
K 2FeO4
Fe (NO)2
NaFeO2
Fe(OH)2
Fe(OH)3
FeS2
FeCO3
Есте сақта, тап
Графикалық тестісі
№
Ия
1
Темір элементі VIII негізгі топқа жатады
2
Темір табиғатта минералдар тәрізінде кездеседі
3
Темір адам ағзасына зиянды
4
Темір тәулігіне адам ағзасында 4- 5 г болу керек
5
Темір электролиз әдісімен алынады
6
Темір құймалары болат және шоянға бөлінеді
7
Темірдің адам ағзасында жетіспеушілігі анемия ауруына
әкеледі
8
Темір гемоглабин құрамында болады
9
Темір ең жеңіл металл қатарына жатады
10
Темір қанның құрамында 65 % болады
Жоқ
Ашық тест
1. 28 г темір неше моль болады?
а) 0,5г
ә) 0,3г
б) 2г
в) 3
2. 7,2 г темір (ІІ) оксид суттекпен тотықсыздандырылғанда неше г темір
алуға болады?
а) 5,2г
ә) 5,3г
б) 5,5г
в) 5,6г
3. Магнититтен 112 г темір алу үшін неше г алюминий реакцияға кіру
керек?
а) 51г
ә) 50г
б) 46г
в) 45г
4. Массасы 5,4 г алюминий темірдің (ІІІ) оксидімен әрекеттескенде неше
гр
алюминий оксиді түзіледі?
а) 20,4г
ә) 10
б) 10,2г
в) 15,7
5. Найдите массовое доля железа в нитрате железа
а) 52
ә) 50
б) 31
в) 28
6. Темір (ІІІ) оксидіні сутекпен қызытып темір алуға болады. Егер 2,4
сутек жұмсалған болса, алынған темірдің массасын есепте. Онда
реакцияның шығымы 95 % құрайды.
Маған айтып берсең - ұмытып
қалармын
Көрсетіп берсең, есте
сақтармын
Өзіме жасатсаң, үйреніп
алармын.
Практикалық жұмыс
1.Темірдің өттекте
жануы
2. Темір тұздарының
алынуы
ББҰ
№
Нені білер едім?
Нені
үйрендім?
Нені білгім
келеді?
Үйге тапсырма
§ 41-42 оқу. 125бет есеп
шығару (В) 2-3.
Темір туралы
химиялық диктант