Transcript Presentatie_Ides_Nicaise_en_Steven_Groenez

Democratisering van het hoger
onderwijs in Vlaanderen: trends en
beleidsvragen
esign Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra
D
Ides Nicaise en Steven Groenez
HIVA (K.U. Leuven)
Hearing Vlaams Parlement 12/5/2010
Overzicht
• Democratisering:
– stand van zaken
– verklaringen sociale ongelijkheid en sporen voor beleid
• Financiering van HO
– rendementen voor student, overheid en maatschappij
– evenwicht publiek-private financiering
– outputfinanciering
• Andere topics
2
12/05/2010
Onderwijsexpansie in 20°eeuw (Vlaanderen)
mannen (links)
vrouwen (rechts)
Diploma LSO of hoger
Diploma HSO of hoger
100%
100%
90%
90%
80%
70%
80%
70%
60%
60%
50%
50%
40%
40%
30%
20%
30%
20%
10%
10%
0%
0%
1911- 1921- 1931- 1941- 1951- 1961- 19711920 1930 1940 1950 1960 1970 1980
1911- 1921- 1931- 1941- 1951- 1961- 19711920 1930 1940 1950 1960 1970 1980
Geboortejaar
3
12/05/2010
Diploma HO
Onderwijsexpansie
mannen
algemeen
bediende
100%
90%
100%
90%
80%
70%
60%
50%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
40%
30%
20%
10%
0%
10%
0%
100%
19111920
19211930
19311940
19411950
19511960
19611970
19711980
100%
90%
90%
80%
80%
70%
70%
60%
60%
50%
50%
40%
40%
30%
30%
20%
20%
10%
10%
0%
0%
4
12/05/2010
arbeider
hogere bediende
19111920
19211930
19311940
19411950
19511960
19611970
19711980
Conclusies lange termijn evoluties
• Democratisering 1: Onderwijskansen van alle sociale groepen zijn sterk
verbeterd als gevolg van een structurele onderwijsexpansie.
• Democratisering 2: zijn de relatieve kansen verbeterd, is de kloof kleiner
geworden?
– LSO: mannen en vrouwen vóór WOII
– HSO: mannen vanaf jaren ’60, vrouwen vanaf jaren ’80
– HO: mannen nog niet, vrouwen vanaf jaren ’90 ?
• Kenniseconomie: Race tussen technologie en scholing
– Kan het onderwijs tegemoet komen aan de stijgende vraag naar hooggeschoolden?
– De onderwijsexpansie vertraagt: recrutering HO vertraagt en de
ongekwalificeerde uitstroom stagneert (stijgt)
– Nee: stijgende loonkloof naar scholingsgraad
– Keerzijde: Toenemende werkdruk bij hooggeschoolden; laaggeschoolden verliezen
aansluiting, groeiende sociale ongelijkheid
• Toekomst: Sociale ongelijkheid aanpakken is niet enkel een kwestie van sociale
rechtvaardigheid maar wordt ook een maatschappelijke noodzaak
5
12/05/2010
Stagnerende recruteringskracht van HO
mannen
vrouwen
∆ Recruteringsvijver HO = % gediplomeerden HSO
◊ Recruteringskracht HO = %HO/%HSO-gediplomeerden
Vader= arbeider
Vader= Hogere bediende/kaderlid
100%
90%
100%
90%
80%
70%
80%
70%
60%
50%
60%
50%
40%
30%
40%
30%
20%
10%
20%
10%
0%
0%
1911- 1921- 1931- 1941- 1951- 1961- 19711920 1930 1940 1950 1960 1970 1980
1911- 1921- 1931- 1941- 1951- 1961- 19711920 1930 1940 1950 1960 1970 1980
Kloof in recruteringsvijver verkleint, kloof in recruteringskracht blijft
Gevolg van een verschillende expansie in het SO naar onderwijsvorm
6
12/05/2010
Het rendement van hoger onderwijs
• Privaat rendement van een jaar HO
– meeropbrengst en meerkost tov diploma HSO
– puur monetair: Vlaanderen 8,9 % België 7,44%
– tal van niet-monetaire opbrengsten
• Sociaal rendement ≈ privaat rendement
• Fiscaal rendement 3,9%
dus 100 € in 103,90€ terug
• Effect overheidsingrijpen: subsidiëring van het privaat rendement
• Het feit dat de overheid zowel een positief fiscaal rendement boekt als het rendement
van HO-participanten subsidieert, impliceert dat het de niet-participanten zijn die de
rekening betalen.
• De huidige balans tussen private en publieke financiering van hoger onderwijs verbergt
een belangrijke omgekeerde inkomenstransfer (van niet-participanten naar
participanten).
10
12/05/2010
Bestedingen aan hoger onderwijs
publiek (zonder R&D en met subsidies van private studiekost)
privaat (zonder subsidies)
totaal
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
-10%
je
Sp
an
Ita
li ë
lan
d
Fin
ge
m
EU
14
n
d
Vla
an
de
re
12/05/2010
Du
i ts
l an
Ve
d
r. K
on
ink
rijk
Fra
nk
rij k
Gr
iek
en
lan
d
Po
rtu
ga
l
11
Ier
lan
Zw
ed
en
De
ne
ma
rke
n
Ne
de
rla
nd
Oo
ste
nri
jk
-20%
Evenwicht private - publieke financiering
•
•
•
•
•
Privaat rendement HO is hoog en zal nog stijgen.
Publieke uitgaven per student liggen boven het Europese gemiddelde.
Privaat rendement van HO wordt gesubsidieerd door overheid.
De meerkost van een jaar HO behoort tot laagste in Europa.
Rechtvaardigheidsargument: omgekeerde inkomenstransfer
→ Ruimte voor verhoging van private bijdrage (inschrijvingsgeld)?
– Extra middelen voor een vroegtijdig ondersteuningsbeleid.
– Mag de participatie aan het hoger onderwijs niet ondergraven.
– Prijsgevoeligheid van studenten?
• Is laag
• Neemt toe naarmate het inschrijvingsgeld stijgt.
• Is aanzienlijk hoger bij de lagere inkomensgroepen.
→ Studietoelagestelsel omvormen tot een selectiever (lees krachtiger) instrument: hogere
bedragen voor minder begunstigden.
12
12/05/2010
Te verkennen ? ‘Equity participation schemes’
• Verhoogde inschrijvingsgelden én studieleningen (mét verzekeringselementen).
• Afbetaling lening is inkomensafhankelijk
– idee: terugbetalen als je genoeg verdient
– risico (niet slagen of niet genoeg verdienen): wordt gedragen dr overheid of met
risicopremie
• Tov subsidies
– Doelmatiger: toegankelijk voor alle studenten en kan ook leefkosten dekken.
Vgl. met subsidies: minder publieke middelen voor bereiken van zelfde doel.
– Rechtvaardiger
• inkomensongelijkheid: de omgekeerde inkomenstransfer
• intergenerationeel perspectief (het tijdelijk financieringsprobleem).
• Aandacht voor
– studievoortgang
– leenaversie: aan schuld zijn ‘psychologische kosten’ verbonden.
– daarom belangrijk om subsidie-element te laten bestaan (voor doelgroepen).
13
12/05/2010
Financiële implicaties van de massificatie (1)
Stelling 1: Om duurzame kwaliteit van hoger onderwijs te
verzekeren in context van massificatie én financiële
crisis zijn nieuwe middelen nodig
=> Verhoging inschrijvingsgelden (profijtbeginsel)
gekoppeld aan verhoging studietoelagen en
studieleningen (gelijke kansen). Studietoelagen zouden
ook (een deel van) de indirecte studiekosten moeten
dekken
14
12/05/2010
Financiële implicaties van de massificatie (2)
Stelling 2: outputfinanciering wakkert marktwerking in het
hoger onderwijs aan => hoe polarisatie en
afromingsgedrag bij instroom tegengaan ?
• Recht op inschrijving verankeren in HO ?
• Gewichtenregeling in subsidiëring studenten ?
15
12/05/2010
Andere topics
• Sociale voorzieningen:
wapen in de concurrentie op de quasi-markt, of
hefboom van democratisering?
• Flexibilisering van curricula
– Element van ‘zalm-model’…
– …mits voldoende trajectbegeleiding
• Toelatingsexamens ‘selectie-instrument versus signaal’
• Sociale vorming van het HO-personeel
– i.v.m. sociale ongelijkheid in het HO
– i.v.m. visie op / strategieën voor democratisering
16
12/05/2010