Transcript POPRAWNOŚĆ ORTOGRAFICZNA

POPRAWNOŚĆ ORTOGRAFICZNA
Piotr chciałby, aby jego ojciec chciał, by syn
się sprawdził jako artysta. Ten jednak uważał, że
granie pseudowirtuozerskich pasaży w pasażach
handlowych, czy też układanie kolaży z kolarzami
w niby-kaskach i minispodenkach to jedynie
quasi-sztuka. Sam zawsze wolał wyczyniać różne
hocki-klocki ze słowami, pisał na przykład takie
wierszyki:
„Trzódka piegży drży na wietrze,
Chrzęszczą w zbożu skrzydła chrząszczy,
Wrzeszczy w deszczu cietrzew w swetrze,
Drepcząc w kółko pośród gąszczy”.
Pisownia nie z różnymi częściami mowy
1. Partykułę nie piszemy łącznie
z rzeczownikami, np.: nieprzyjaciel, niestałość.
Również z rzeczownikami odczasownikowymi:
niepalenie, nieprzestrzeganie.
Wyjątek 1: Partykułę nie piszemy rozdzielnie
z rzeczownikami wyraźnie przeciwstawionymi
w zdaniu innym rzeczownikom, np.: Nie
przyjaciel to, lecz wróg, skoro tak postępuje.
Wyjątek 2: Partykułę nie piszemy z łącznikiem
z nazwami własnymi, np. nie-Polak,
nie-Murzynka.
2. Partykułę nie piszemy łącznie
z przymiotnikami w stopniu równym,
np.: niewysoki, niedobry. Również
z przymiotnikami będącymi reliktami historycznej
odmiany prostej przymiotników, np.: niezdrów,
niekontent.
Wyjątek 1: Partykułę nie piszemy rozdzielnie
z przymiotnikami w stopniu wyższym
i najwyższym, np.: nie ładniejszy, nie najpiękniejszy.
Wyjątek 2: Partykułę nie piszemy rozdzielnie
z przymiotnikami w stopniu równym, które
w dalszej części zdania są przeciwstawione innym
przymiotnikom, np.: Nie ładny, ale brzydki wzór.
Wyjątek 3: Partykułę nie piszemy
z łącznikiem z przymiotnikami, które są
nazwami własnymi, np.:
nie-Mickiewiczowski dramat (czyli
dramat nienapisany przez
Mickiewicza), ale niemickiewiczowski
dramat (dramat nie w stylu
Mickiewicza). Zgodnie z tradycją
piszemy również Nie-Boska komedia.
Partykułę nie piszemy łącznie z imiesłowami
przymiotnikowymi, zarówno czynnymi (zakończonymi
na -ący), jak i biernymi (zakończonymi na -ny, -ty),
niezależnie od znaczenia: niekochający, niemyty,
niebijący. Jest to reguła wprowadzona przez Radę
Języka Polskiego PAN w 1997 roku.
Wyjątek 1: Partykułę nie piszemy rozdzielnie
z imiesłowem przymiotnikowym wyraźnie
przeciwstawionym w zdaniu innemu imiesłowowi, np.:
Nie uszyty, ale utkany.
Wyjątek 2: Partykułę nie piszemy rozdzielnie również
wówczas, gdy chcemy bardzo wyraźnie podkreślić
czasownikowy charakter imiesłowu, np.: Nie siedzący
dziś, mogę siedzieć jutro.
Partykułę nie piszemy łącznie z przysłówkami
w stopniu równym pochodzącymi od
przymiotników, np.: nierówno, niesprawiedliwie.
Wyjątek 1: Rozdzielnie piszemy z przysłówkami
w stopniu wyższym i najwyższym, pochodzącymi
od przymiotników, np. nie najbrzydziej.
Wyjątek 2: Rozdzielnie piszemy z przysłówkami
niepochodzącymi od przymiotników, np.: nie
teraz, nie zaraz, nie bardzo, nie całkiem, nie dziś.
Partykułę nie piszemy rozdzielnie z czasownikami
zarówno w osobowych, jak i nieosobowych
nieodmiennych formach, np.: nie piszę, nie ma, nie
siadać, nie widząc, nie popełniwszy. Również rozłącznie
piszemy partykułę nie z wyrazami używanymi w funkcji
czasowników (czasownikami niewłaściwymi), np.: nie
warto, nie wolno, nie trzeba, nie brak, nie sposób, nie
grzech (mieć osiemnaście lat), nie żal (odchodzić od
ojczystych stron).
Wyjątek 1: Niepodobna (pojąć jego postępowania).
Wyjątek 2: Czasowniki niewolić, niepokoić, nienawidzić
piszemy łącznie, ponieważ nie ma czasowników wolić,
pokoić, widzić. Pochodzą one od rzeczowników, a nie
czasowników.
Partykułę nie z liczebnikami piszemy
rozdzielnie, zarówno w przypadku
liczebników głównych, porządkowych,
jak i zbiorowych, np.: nie czworo, nie
trzeci, nie pięć.
Wyjątek: Łącznie piszemy partykułę
nie z liczebnikiem jeden w wyrazach
niejeden, niejedna w znaczeniu ‘sporo’,
podobnie: niewiele, niewielu.
Partykułę nie piszemy rozdzielnie
z zaimkami wszystkich typów, np.: nie
ja, nie ty, nie twój, nie nasze, nie tu.
Wyjątki: nieco, niejako, niektórzy,
nieswój – ponieważ są to całe cząstki
znaczeniowe.
Partykułę nie piszemy rozłącznie
z partykułami lada i byle, np.: nie lada
okazja, nie byle jaki, nie byle (kto).
Pisownia partykuły by
1. Partykułę by piszemy łącznie
z formami osobowymi czasowników,
np.: robiłabym, poszedłby. Także
wówczas, gdy formy te są używane
w 3 os. l poj. w rodz. nijakim,
w konstrukcjach o funkcji
bezosobowej, np.: należałoby,
chciałoby się.
2. Partykułę by piszemy oddzielnie
z nieosobowymi formami
czasowników, np.: schrupać by rzepkę,
podjęto by decyzje.
3. Partykułę by piszemy oddzielnie
z wyrazami używanymi w funkcji
czasowników (zwanymi czasownikami
niewłaściwymi), np.: trzeba by, można
by, powinien by, warto by.
4. Partykułę by piszemy łącznie ze
spójnikami, np.: albobym, byleby, gdybym,
jakby.
Wyrazy jak i to mogą pełnić w zdaniu
funkcję spójnika albo zaimka, ich pisownia
zależna jest wówczas od tej funkcji, np.:
Mówiła szybko, jakby strzelała z pistoletu.
ale: Nie wiem, jak by ci to powiedzieć.
Gdyby kózka nie skakała, toby nóżki nie
złamała. ale: I to by było na tyle.
5. Partykułę by z zaimkami piszemy
bowiem oddzielnie, np.:
Dlaczego byś miał za to płacić? Dokąd
by tu uciec?
6. Partykułę by piszemy łącznie
z wyrazami: ani, bodaj, czy, czyżby
gdzież, niechaj, oby.
Niby
1. Niby piszemy łącznie w terminach biologicznych
i astronomicznych, np.: nibygwiazda, nibyliść,
nibynóżki.
2. Niby piszemy rozdzielnie w połączeniu
z czasownikami, a także przymiotnikami, gdy osłabia
ich treść i jest przeciwstawiane innemu członowi
zdania, np.: Niby śpi, niby słucha. Niby taka
pogodna, a nie roześmiała się ani razu.
3. Niby w połączeniach z wyrazami pospolitymi
i nazwami własnymi oraz z przymiotnikami, jeśli
wskazuje na pozorność, udawanie, np.: niby-uczony,
niby-kiosk, niby-Polka. Podobnie zapisujemy obcą
cząstkę quasi, np.: quasi-uczony, quasi-Szwed.
Przedrostki a (anormalność, amoralny), anty
(antypowieść, antypolski), arcy (arcykapłan,
arcypiękny), auto (autoportret, autodemaskatorski),
auto (autonaprawa, autoalarm), de (dekomunizacja,
dezideologizacja), eko (ekosystem), eks (eksmąż), ekstra
(ekstralaska), euro (eurowaluta), hiper
(hiperpoprawny), hura a. hurra (hurapatriotyzm), kontr
(kontrargumenty), makro (makroskala), maksi
(maksi plan), mikro (mikrospołeczność), mini
(minisukienka), neo (neosemantyzacja), post
(postkomuna), pseudo (pseudopatriota), re
(renegocjować), super (superksiążka), tele (teleterapia),
ultra (ultradźwięki), wice (wicedyrektor), wideo
(wideokonferencja) piszemy łącznie z wyrazami
pospolitymi.
Te same przedrostki piszemy
rozdzielnie, gdy stanowią one
samodzielne wyrazy, np. skala mini,
spódniczka mini.
Te same przedrostki piszemy
z łącznikiem, gdy łączą się one
z nazwami własnymi, np.:
post-Czechosłowak, super-Polak,
ultra-Japonka.
Liczebnik pół piszemy łącznie:
1. Jako pierwszy człon złożenia,
w którym drugi człon jest
rzeczownikiem w mianowniku,
np.: półgodzina, półetat.
Ale oddzielnie, jeżeli drugi człon
jest rzeczownikiem w dopełniaczu,
np.: pół godziny, pół etatu.
2. Jako pierwszy człon złożenia, w którym
drugim członem jest rzeczownik
w narzędniku, a całość pełni funkcję
przysłówka, np. półżartem. Oddzielnie
natomiast, jeżeli nazywamy jeden stan
rzeczy charakteryzowany przez dwa
równoważne składniki, np.: Dla nich była to
pół zabawa, pół praca. Dotyczy to również
nazw własnych, np.: Moja żona jest pół
Włoszką, pół Francuzką, podczas gdy
pół-Włoszka zapisujemy z dywizem.
3. Jako pierwszy człon złożenia
z przysłówkiem, np. półserio,
półnago. Ale w zestawieniach
zapisujemy oddzielnie, np.:
pół żartem, pół serio.
4. Jako pierwszy człon złożeń
z przymiotnikiem, np.:
półprawdziwy, półoficjalny.
Ale oddzielnie w zestawieniach,
np.: Jest to opis pół prawdziwy, pół
fałszywy.
5. Jako pierwszy człon złożeń
z czasownikiem, zarówno w formie
osobowej, jak i bezosobowej, np.:
półleżący, półotworzyć, półleżą.
Ale oddzielnie w zestawieniach,
np.: Było jej niewygodnie w tej
pozycji, gdyż pół siedziała, pół
leżała.
6. Z przyimkiem w, kiedy całość
znaczy ‘na połowę’, np.: Przeciął
bułkę wpół. Ale oddzielnie, jeżeli
całość znaczy ‘w połowie, w ciągu
połowy’, np.: Przerwać w pół
słowa.
Łącznie piszemy również: wpół do
drugiej, wpół do jedenastej.