Transcript Evaluatie van diverse (water)(kwaliteits)plannen

Thema
Problemenvanenoplossingenvoorecologischwaterbeheer, eenoverzichtaandehand
vaneenaantalpraktijkvoorbeelden
Evaluatievandiverse
(water)(kwaliteits)plannen
doordrs.JeanJ.P. Gardeniers
Eco(logie)
ReedsinheteersteIMPWater(MinisterieV&W1975)krijgtde
term'ecologie'eenprominenteplaatsbijhetformulerenvan
deeisendiegesteldwordenaandekwaliteitvanhetoppervlaktewater. De'algemeneecologischefunctie'vanhetwater
wordtzelfsgenoemdvóórde'aanvullendtestelleneisen,
afhankelijkvandegebruiksdoeleinden'. EenverdereuitwerkingvandetermeneenbeleidsmatigevertalingervanontbrekennoggrotendeelsinheteersteIMPWater. Nadatdeeerste
fasevansaneringvanhetoppervlaktewateringangisgezet,
komtinhettweedeenderdeIMPWater(MinisterieV&W
1981;MinisterieV&WenMinisterieVROM1986)hetaccent
meerteliggenophetbeheervanhetoppervlaktewaterals
aquatischecosysteem. Daarmeekomenzowelverdergaande
kwaliteitseisen, alsdeverschillentussendeNederlandse
watertypeninzicht. Determ 'eco(logie/systeem)'wordtin
dezeIMP'senindeCUWVOnota(1988)opdiversemanieren
enopverschillendeniveau'suitgewerkt. Determwordt
gebruiktbijhetformulerenvanhetfunctionerenvanhet
aquatischsysteem, bijhetbenoemenvanwaterkwaliteitsdoelstellingen, bijhetomschrijvenvannormenenbijhet
aanduidenvanbeoordelingsmethodieken. Dezebetekenisveldenzijnnietidentiek, ofschoonnatuurlijkoverlappingaanwezigis. Hetbeschrijvenvaneenaquatischsysteemmet
behulpvanbegrippenenmaatstavendieontleendzijnaande
ecologiebetekentnognietdatdaarmeeookecologische
doelengeformuleerdzijn;hetbeschrijvenvankwaliteitsdoelstellingeninecologischetermenbetekentnognietautomatischhetformulerenvaneenuithetoogpuntvanhetbetreffendewatertype'ideale'toestand;hetmetenvandewaterkwaliteitmetaandeecologieontleendemethodiekenen
maatstavenbetekentnognietdatdekwaliteitsdoeleinden
ecologischverantwoordzijn. IndeDerdeNota Waterhuishouding(MinisterieV&W1989)wordtdeterm'ecologie'met
namegebruiktinhoofdstukken, waarinhetbeleidvoorde
'toekomst'wordtbeschreven. Daartoewordenstreefbeelden
geformuleerddiegerichtzijnopde'aanvaardbaregaranties
vooreenduurzameecologischeontwikkelingvanwaterhuishoudkundigesystemen'. Dezeduurzameecologischeontwikkelingwordtnaderaangeduidals'behoudvanproduktie,
soortendiversiteitenzelfregulering'.Tevensbetekenthet
bereikenvanhetstreefbeelddater'aanvaardbaregaranties
zijnvooreenduurzaamgebruikervandoordemens'. De
")DeheerGardeniersiswerkzaambijde VakgroepNatuurbeheer
Landbouwuniversiteit Wageningen
660
WATERSCHAPSBELANGEN
streefbeelden 'gevendeontplooiingsmogelijkhedenweer
voordewaterhuishoudkundigesystemeninsamenhangmet
hetdaarbijhorendgebruik'. Deecologischedoelstellingenzijn
daarmeenietalleenmeergerichtopbeperktesectoraalecologischebelangen,zoalsineerderenota's. Hetzijnfacetmatigbenaderdealgemenemaatschappelijkedoelstellingen
geworden.Debovengesignaleerdetendensinhetgebruiken
debetekenisvandeterm'eco(logisch)'looptparallelmeteen
ontwikkelinginhetbestuurlijkdenkenenhandelentenaanzien
vanhetmilieu. Inzijnmeestextremevormisdevraagstelling
daarbij:moetaandachtvoorhetaspect'milieu'onderdeelzijn
vanbeleidsoverwegingenopallerleiafzonderlijketerreinen, of
moet'milieu'hetcentralebeleidsterreinzijnwaarandere
aspectenonderdeelvanuitmakenenopafgestemdworden?
Devraagisofdezichontwikkelendeinvullingvanhetbegrip
'eco(logie)'eenprobleemofeenoplossingvoorhetbeheer
vanaquatischeecosystemenbetekent.
Integraalwaterbeheer
Detoenemendeaandachtvoorecologischeaspectenen
belangenbrengthaastautomatischeen- ookbeleidsmatige
- bezinningopdecomplexesamenhangtussenorganismen,
levensgemeenschappen, abiotischefactorenengewildeen
ongewildemenselijkebeïnvloedingenmetzichmee. De
beleidsmatigevertalingvanhetbesefvanditcomplexestel
relatiesvondplaatsinaanduidingenzoals'doenenlaten'in
deCUWVOnota(1988)en'omgaanmetwater'indegelijknamigenotitie(MinisterieV&W1985).Daarmeewordtverwoord
dathetbeherenenbeheersenvandewaterkwaliteitmeer
aspectenomvatdandievandeWVO. Metnamehetbereiken
vanecologischekwaliteitsdoelenissterkafhankelijkvaneen
daaropgerichtkwantiteitsbeheer. DedoorSchroevers(1967)
reedsindezestigerjarengesteldevraag: 'IswaterH20?'
wordteindelijkenruimbeantwoord.Waterblijkteencomplex
(eco)systeem, meteenmorfologischeenfunctionelesamenhang, meteenregionaledifferentiatieenmetverschillende
natuur-engebruiksmogelijkheden. Daarmeekomtdeterm
'integraalwaterbeheer'inbeeld. Ookhetbetekenisveldvan
ditbegripisindekortetijdvanactiefgebruikalsterkverruimd.
Hetwordtfeitelijkgebruiktvoorallewaterbeheer, waarbij
meerdanéénaspectofbelangbetrokkenwordt. Hetkan
daarbijgaanomeenlokaalplanmetbeperktebelangenen
problemen,maarookomplannenwaarbijvele- zoniet'alle'aspecten,vantechnischetotbestuurlijke, inclusiefeenuiteindelijkebeslissendeafweging,betrokkenworden. Metname
1990NUMMER 19
ecologischeaspectenenbelangenzijnaanleidinggeweest
vooreenintegraleaanpakvanhetwaterbeheer. Hetzou
daaromverwachtmogenwordendatecologischedoelstellingendekernvormenvanintegraleplannen. Hetdoelvande
integraleaanpakwasimmershetbeschermenjuistvandie
belangen- deecologische-, diebijeenmeersectorale
aanpakhetonderspitzoudendelven. Devraagisdaarbijofen
inhoeverreintegraalwaterbeheerinderdaadproblemenbij
ecologischbeheervanaquatischeecosystemenoplost.
Normdoelstellingen,streef-en referentiewaarden
Hetishiernietdeplaatsuitgebreidintegaanopdeontwikkelingendetoepassingvanbegrippenzoals '(ecologische)
(norm)doelstellingen'en'streef-enreferentiewaarden'diein
deverschillendeIMP's,deCUWVOnotaendeDerdeNota
Waterhuishoudinggeïntroduceerdennaderuitgewerktworden. Erzijnnauwelijksbegrippeninhetwaterbeheertevinden
diezouitgebreidonderbouwdenbediscussieerdzijn. Voor
eenoverzichtzieo.a.Verdonschot&Higler1987, Brouweret
al.1990, vanderSchraafetal. 1990enMurketal.1990. De
begrippen'eco(logie)'en'integraal'vindenhunculminatiepuntindeformuleringvande(norm)doelstellingenende
daarbijhorendestreef-enreferentiewaarden. Daarommag
verwachtwordendatdeecologische, technischeenmaatschappelijkekeuzesdiedaarbijgemaaktzijnteruggevonden
kunnenwordenindefeitelijkeconcreteformuleringvanmet
namedestreefwaarden. Devraagisdaaromofeninhoeverre
deinvullingvandeecologischedoelstellingeenprobleemof
eenoplossingisbijdeintegraleaanpakvanhetwaterbeheer.
voorkomenenwaartot(eenaanzetvan)uitvoeringisovergegaan,zullenbijdevraagstellingbetrokkenworden.Daarbijzal
zowelgeletwordenopgemeenschappelijketendenzen,als
opkarakteristiekeverschillentenaanzienvandevolgende
aspecten:
* hetdirecteenhetachterliggendedoelvanhetplan
* deorganisatorischeaanpak
* deerbijbetrokkensectoreneninstanties
* definanciering
* hetintegralekarakter
* hetecologischekarakter
* deverschillendebelangen
* debepalende(sturende)milieufactoren
* deaardvanhetwatertype
* hetonderzoek
* defaseringvanderestauratie
* deslagingskans
* toekomstigestappen
Ineersteinstantiezullendevolgendeplannenenpublicaties
alsleidraadvoordeevaluatiegebruiktkunnenworden:het
integraalwaterbeheerinhetGoois/Utrechtsstuwwallen-en
plassengebied(vanLiereetal.1989;Ecotest 1990;Visseret
al.1989),deeutrofiëringsbestrijdinginRijnland(Klapwijketal.
1988;Anonymus1988en1989a;vanderVlugtetal.1990),
hetwaterbeheersplanReggeenDinkel(vanSelm1990;NVA
1990;Deurloo1990)endehaalbaarheidsstudieChaamse
beken(Latouretal.1988;Anonymus 1989b;vanZantenen
Glasbergen1990).Gezienhetstadiumvanuitvoeringvande
meesteplannenishetnogtevroegomeensamenvattende
handleidingvoorde'technische'uitvoeringvanecologisch
waterbeheeraandeplannenteontlenen.Problemenbijhet
toepassenvandeecologieliggenimmersveelalnietinde
'attitudevandeecologen'(ColijnenLeentvaaf1990),maarin
debeschikbaarheidvangoedepraktijkvoorbeelden.Pas
wanneeropmeso-enmacroschaalenovereenreeksvan
jarendeecologischeenbestuurlijkeresultatenvanhet
gevoerdeintegralebeheergevolgdzijn,zaleenuitgebreide
evaluatieuitgevoerdkunnenworden.Hetisdaaromwenselijk
datgoedeafsprakenwordengemaaktoverhetvergelijkbaar
volgenvanlopendeentoekomstigeprojecten,zodatopbasis
vandeopgedaneervaringeneen'handleidingvoorecologischwaterbeheer'totstandkankomen.
Puntsgewijsoverzichtvanenkeleprojecten
Vraagstelling
Eenuitputtendebehandelingvanallevragendietestellen
zoudenzijnaandeopditmoment(inconcept) beschikbare
plannen,zouverrehetkadervandezebijdragevoorde
themadagecologischwaterbeheeroverstijgen.Devragen
zullengeordendwordennaardedrieeerderbesprokenkernbegrippen:'doelstelling','integraleaanpak'en'ecologische
streef-enreferentiewaarden'.Metnameenkelegrotereplannen,waarmeerdere- ofzelfsalle- aspectenintegraalin
WATERSCHAPSBELANGEN
Hierondervolgteenpuntsgewijzesamenvatting vanenkele projectengerichtopecologischwaterbeheer. Debedoeling isom voorbeeldsgewijsentervergelijkingeenaantalbelangrijkeaspecten van
deverschillende projectenweertegeven.
Nieuwkoopse plassengebied
Gegevens
* heeftdehoogstewaterkwaliteitsdoelstelling 'vanwegedetoegekendefunctie,namelijknatuurgebied met hoge aquatische
waaroe':
1990NUMMER 19
661
* onderscheidintweedeelgebieden:hetplassen-enmoerasgebiedmetlagereP-belastingvanwegegunstigehydrologieenmet
waterkwaliteitsdoelstellingklasseIIenhetgraslandgebiedmet
klasseUIA;
* gekenmerktdooreenpermanentedominantievanblauwalgen;
* plassengebiedhydrologischrelatiefgeïsoleerd;
* In-enuitlaatgrotendeelsopéénpunt;
* fosfaatbronnenzijnhetingelatenwater(65%),delandbouw
(24%),ongezuiverdelozingen(6%),neerslag(3%)endrainagewater(1%);
* fosfaatnaleveringbedraagt28%vandetotalejaarlijksefosfaatbelasting.
Maatregelen
* verminderingwaterinlaat(P-reductievan5%);
* scheidingafvoerwatervanlandbouw-ennatuurgebied(Preductievan13%);
* defosfaterenvanvoorpeilbeheeringelatenwater(P-reductievan
45%);
* riolerenen/ofopvangongezuiverdafvalwater(P-reductievan
8%);
* verminderenschut-enlekwater(P-reductievan10%);
* doorspoelenmetgedefosfateerdwater.
Teverwachteneffecten
* afnameexternebrutofosfaatbelastingmetca80%(van0,92tot
0,18gP/m2/j);
* laterookdalingvannalevering;
* inNoordeinderplasgewenstekwaliteit(klasseII)haalbaar;
* inZuideinderplasbasiskwaliteithaalbaar;
* voormeerpreciezevoorspellingwordtintegralewaterkwaliteitsmodelleringaanbevolen.
* uiteindelijkeffectpasnalangereeksvanjaren(10a20);
* daaromminstensgedurende5jaaronderzoeknodig.
deGeerpias
Gegevens
* deGeerpiasmetomringendgebiedvormtnatuurgebied;
* zeersterkgeëutrofieerddoorvroegerelozingen;
* dominantievandraadvormigeblauwalgen;
* reedslangverbraseming;
* nogslechtsgeringeexternebelastingmetfosfaat;
* groteinternebelastingvanuitbodem;
Maatregelen
* hydrologischisoleren;
* eigeninlaat;
* baggerenvanbovenstesublaagwaarbijopwoelingvoorkomen
wordt;
* defosfaterenvanvoorpeilbeheerintelatenwater(P-reductievan
0,71naar0,14mgP/l);
* aanvullendopdefosfatereneenhelofytenmoeras(extrareductie
van15à40%).
Teverwachteneffecten
* reductievanfosfaatbelastingtotdelagewaardevan0,08gP/
m2/j.
Reeuwijkseplassen
Gegevens
* gelegeninnatuurgebied,waardoordepotentiëlewaardehoogis;
* waterkwaliteitsdoelstellingklasseUIA;
* dominantievandraadvormigeblauwwieren;
* fosfaatbelastingmetvoedselrijkwaterawziviapeilbeheer,afhankelijkvankeuzeinlaatwaterbereikteffluentwelofnietdeplassen;
* fosfaatbelastingmetongezuiverdafvalwater(24%),viainlaat
(15%),viaoverlooppolder(9%),vanuitrecreatie(9%),vianeerslag(11%)envanuitdelandbouw(32%);
* doordefosfateringdaaldeP-belastingvanplassenmet30%;
* relatiefosfaat/chlorofylonduidelijk;
* verbraseming.
Maatregelen
* verplaatsinglozingspunteffluentnaareengoeddoorstroomd
boezemwater;
* rioleringlintbebouwingenalternatievenvoorafgelegenbebouwing;
* beperkingoverloopuitpolder;
* vermindereninlaatwatereninverbanddaarmeeverandering
waterinlaatGouda;
* beperkinginvloedlandbouwgebied;
* afvoerwatervanguanotrofeplas(broedplaatsmeeuwenkolonie);
* wegvangenbrasemenuitzettensnoekinplasjeKleinVogelenzang;
* vergrotenschuilmogelijkhedenjongevis;
* fosfaatvastleggingdoorinjectievanijzerchloride(experimenteel
inplasGrootVogelenzang.
Teverwachteneffecten
* gestreefdwordtnaarwaterkwaliteitsklasseUIA,dithoudtindat
deprimaireproductieslechtsmatigmagzijnendatdelevensgemeenschapzowelindividuen-alssoortenrijk;
* effectenafhankelijkvanhettypemaatregelopeentermijnvan1 à
5jaar;
* demaatregelengenomeninKlein(visstandsbeheer)enGroot
(ijzerchlorideinjectie)Vogelenzanggeveniniedergevalopkorte
termijngunstigeresultatentezien.
Naardermeer
Gegevens
* natuurgebied;
* vanafeindzeventigerjarenachteruitgangwaterkwaliteit;
* verdwijnenvankranswierveldenenachteruitganghogerewater-
662
WATERSCHAPSBELANGEN
1990NUMMER 19
plantenenoeverplanten;
* toenamezomersealgenbloei;
* watertekortdoorgrondwateronttrekking inhetGooien polderpeilverlagingrondom;
* toevoervan gedefosfateerdUmeerwaterleiddeniettotgewenste
herstel;
* fosfaatbelastingdoorkwel(ca 47%), suppletiewater (ca 14%)en
neerslag(ca 39%); doorwegzijgingen bemalingresulteerteen
negatieveretentievan ca32% vandetotalePtoevoer,ongeveer
overeenkomendmetdelaagsteschattingvan denalevering(de
hoogsteschattingdaarvanishetdubbele);
* strevennaareen waterkwaliteitwaarbijdekranswierenen andere
water-en oeverplantenzichweersoortenrijkkunnenontwikkelen;
* aquatischecologischaandachtsgebiedcategorieB(metstrengereeisenaan trofieniveauen/ofchloridegehaltedan basiskwaliteit,dienttevoldoenaan klasseIIofUIA)en categorieD(met
instandhoudinghydrologischegradiënten);
* opnatuurgerichtebeheersdoelenvoorde randgebieden;
Maatregelen
* reductieofstopzettengrondwateronttrekkingen;
* opzettenpeilenrandgebieden;
* toelatenpeilvariatieinhetNaardermeer;
* verbeteringkade;
* suppletiemetgedefosfateerdUmeerwaterofmetwateruitrandpolders;
* terugdringennutriëntenbelastingen -beschikbaarheiddoorbaggeren;
* terugdringengrondwaterverontreinigingGooi;
* beheerverlandingsvegetaties;
* voorterugkeervan ottertegengaanversnipperingingrootgebied.
Te verwachteneffecten
* verdwijnenzomerseblauwwierbloeien van overmatigegroeivan
draadalgen;
* herstelkranswieren;
* herstelsoortenrijkevegetatie;
* oplangetermijnterugkeerotteren visarend.
Chaamsebeken
Gegevens
* hetbekenstelselheefteen specifiekecologischdoelstelling
gerichtopdefunctienatuur;
* graadmeterisdesamenstellingvandelevensgemeenschap;
* instroomgebiedzowelnatuurgebiedalslandbouwgebiedmet
intensieveveehouderij,waarvanbelangrijkebijdrageaan
nutriëntentoevoeraan beken(voorfosfaat64%);
* enkelebeektakkenbevattennogdelenvan oorspronkelijkelevensgemeenschap;
* incentrumgebiedligtbewoningskemChaam;
* effluentenlozingen overstortenopbeken;
* metnamebovenstroomsebeektrajectengenormaliseerdenvergraven;
* natuurwaardenvooralinmidden-en benedenlopen;
* natuurgebiedenen relatienotagebieden inmiddendeelvan
stroomgebied;
* bekenstelselbetrokkenbijverschillendelandinrichtingsplannen;
* meestallageafvoer,maarsomsextreemhogepieken;
WATERSCHAPSBELANGEN
* periodiekoverstromingvan benedenstroomslandbouw-ennatuurgebied.
Maatregelen
* scenariovoorontwikkelingvan ecologischekwaliteitmetvier
deelgebieden;
* deelgebiedensluitenaan opactueleverschillenen oppotenties
voorverbetering;
* verbeterenofafkoppelenrwzi;
* aanlegretentiebekken(s)en waarnodignatuurtechnischeaanpassingbenedenloop;
* herstelmeandering;
* aanplantbeschaduwendebeekbegeleidendebomen;
* bemestingsbeperking indelenvan hetgebied;
* aangepastkleinschaligonderhoud;
* planologischebeschermingvan teontwikkelengebiedsdelen;
* samenhangendbeleidvan bijhetgebiedbetrokkeninstanties.
Te verwachteneffecten
* oplangetermijnherstelvanhelestroomgebied;
* opkortetermijnherstelvan enkeledeelstroomgebieden;
* herstelen verdereontwikkelingvan een beeklevensgemeenschapkarakteristiekvoorrelatiefvoedselarme(ten dele)beschaduwdezandbekenmeteen vrijgrotestromingsdynamiek.
Evaluatie
Geconstateerdkanwordendatopheteindvandetachtiger
jaren,ensomsaleerder,opruimeschaalinvullingisgegeven
aandeinIMP'senprovincialewaterkwaliteitsplannen
genoemdehogere(ecologische)doelstellingen.Deaanpak
daarbijissteedsprojectmatig.Eerderverrichtonderzoek,
specifiekeproblemenenpraktischemogelijkhedenbepalen
inveelgevallendekeusvan deobjecten.Eengradatienaar
(hogere)ecologischedoelstellingenvoordebetrokkenwaterenspeeltbijdekeuzemeestalslechtsinbeperktemateeen
rol.Waarschijnlijkhangtdaarmeesamendattypologischnormatiefgeformuleerdenatestrevendoelen,zoalsinde
CUWVOnotaomschreven,weinigenslechtsklassegewijs
gebruiktworden.Zoalsdehierbovenvermeldevoorbeelden
illustrerenisvooraldefeitelijkefunctieaanduiding- als
'natuurgebied'-aanleidingvoorhetnemenvanver(der)gaandesanerings-enherstelmaatregelen.Specificeringvan
deecologischeachtergrondvandedoelstellingvanhetplan
vindtdanookmeestalplaatsdoorverwijzingnaarde(vroegere)toestanddieaanleidingisgeweestvoordezenatuurfunctie.
Voorzoveruitdeprojectplannenvaltnategaanlijkendesoms
hogekostenvan desaneringenhetherstelinpasbaarin
haalbarebegrotingen.Geconstateerdkanwordendatdaarbij
ruimencreatiefgebruiktgemaaktwordtvan subsidieregelingen voortvloeienduitbestaandennieuwmilieubeleidvande
overheid.Demeesteplannenzijnnogmaarkortinuitvoering.
Hetisdaarommoeilijkinteschattenofnahetaflopenvande
(extra)startsubsidiëringjaarlijksvoldoendegeldaanwezigzal
zijnvoordeexploitatievan degetroffenvoorzieningenenvoor
I specifiekonderhoud.Discussiesindewaterschapswereld
1990 NUMMER19
663
overdegrenzenvandemilieutakenvanwaterschappen
(Plomp&vanVlietinvanLiereetal.1989pp82-89;Segers
1989)betreffenmetnameookditfinancieringsaspect.
Deintegraleaanpakvandeplannen,waarbijeensamenspraakensamenwerkingvanverschillendeinstantiesen
belangentotstandwordtgebracht,wordtsteedsalsstimulerendensuccesvolervaren.Daarbijgaathetzowelomsamenwerkingbijhetonderzoekendeuitvoeringvantechnische
maatregelenalsomsamenhangendebestuurlijkeafspraken
gerichtopsaneringenherstel.Voorditlaatstewordennatuurconvenantenofintegralewateraccoordenvoorbereid,gebaseerdopconsensustussendeverschillendebetrokken
instanties.Inhoeverredepositievegeluidendieindegepubliceerderapportennaarbuitenkomenvergezeldgaanvan
gemorofzelfsobstructiebinnenskamersismoeilijkinte
schatten.Gesprekkenmetbetrokkenengevenindicaties
vooreensomsmindervloeiendegangvanzaken,waarbij
bestuurskrachteerderdanformelebevoegdhedendedoorslagvooreengoedeafloopmoetengeven.Geziendevele
positievegeluiden- ookindewandelgangen- overde
integralebenaderingalshandelingsmodel,maggeconcludeerdwordendatbijhetintegralewaterbeheernietméér
obstakelsoptredendan'normaal'inanderebeleidssectoren.
Betrokkenheidvanplaatselijkeinstanties,organisatiesen
belangenbijplanvoorbereidingenuitvoeringkomtalszeer
belangrijknaarvoren.Enkeleeersteonderzoekennaarde
doeltreffendheidvanbeleidsplanningmetbehulpvanhet buitenwettelijke-'integralebeleidsplan'zijnverricht(van
ZantenenGlasbergen1990;v.d.VeenenGlasbergen1990).
Uitditonderzoekkomtdecomplexiteiteneennogweinig
uitgekristalliseerdeorganisatievanhetplanningsprocesnaar
voren.
Deverschillentussenwatertypen(cfCUWVOnota)komentot
uitingindeaardendeintensiteitvandeoptelossenproblemenendaardoorookindeaanpak.Metnamedeaardvande
waterhuishoudingspeelteenoverheersenderol.Eeneerste
onderscheidvalttemakentussenstilstaandeenstromende
wateren,eentweedetussenplassenmetenzonderkwel.Een
illustratievanhetbelangvandeaardvandewaterhuishoudingbijdeplanningvansaneringenherstelgeeftonderstaandetabel.Hierinzijnuiteenaantalprojectenderelatieve
Rubricering'externe'fosfaatbelastingin
Inlaat
Lozingen
Neerslag
Uitspoeling
Landbouw
Kwel
V
NK
664
V
64
36
0
0
0
0
NK
65
6
3
1
24
0
grotendeels mineraliseren vanhetveen
t.o.v.open water beken
Vinkeveenseplassen
Nieuwkoopse plassen
cijfersvoordeverschillendebijdragenaandeexternefosfaatbelastingverzameld.Reedsindediverserapportenwaaruit
decijfersafkomstigzijnwordtgewaarschuwdvoordebetrekkelijkheidervan.Terughoudendheidgeldtzekervoordeze
vergelijking,diealleengrootteordegewijsbetekenisheeft.De
opganggekomenintegratievanwaterkwaniteits-enkwaliteitsbeleidmaaktnogeensextraduidelijkhoebeperktsoms
dekennisvandewaterhoudingnogis.
DuidelijkisdatindeVinkeveense,denieuwkoopseende
StichtsAnkeveenseplassen(vóórsanering)hetinlaatwater
degrootstebijdrageaandefosfaatbelastinggeeft,terwijlin
hetNaardermeerenindeAnkeveenseplassendebijdragevia
kweleengroterolspeelt.Hetgroteverschilinrelatieve
bijdragena(eeneerste)saneringtonende'inlaat'cijfersvan
vóór1984enna1986vandeStichtsAnkeveenseplassen.
HetanderekaraktervandeChaamsebekenisduidelijk.Het
grootstedeelvande'externe'fosfaatbelastingtreedttoevia
diffusebronnen('kwel')binnenhetstroomgebied,waarbijde
landbouweengrootaandeelheeft.Naarmatedewatervoorzieningdiffuservankarakteris,wordenverdervanhetwater
gelegenaspectenbijhetwaterbeheerbetrokken.Deaandachtrichtzichophethelestroomgebiedenzelfs(ver)buiten
hetstroomgebiedofstricteplassengebied.Ditheeftconsequentiesvoordecomplexiteitvandeproblematiekenhet
betrektookruimtelijkeordeningsaspectennauwerbijhet
plan.
Degekozenoplossingsrichtingvandenutriëntenproblematiekhangtsterkmetdeaardvandebronnensamen.De
projectengerichtopplassenmaken- zekerineersteinstantie
- gebruikvanwatde'kraanmethode'genoemdkanworden.
Debestaande,voorhetgrootstedeelkunstmatige,waterhuishoudingendedaarmeeverbondentechnischeinfrastructuurwordeningezettendienstevanhetkwaliteitsbeheer.Wijzigingenindewateraan-enafvoerzijnbetrekkelijk
eenvoudigaantebrengen.Ditbetekentdatopéénpunt(bij
de'kraan')hettoevoerwatergedefosfateerdkanworden.
Ookandereverbeteringenvandekwaliteitvanhetaanvoerwater,zoalsdoorhetsanerenvanlozingen,hebbendirect
gunstigeffectophetwaterindeplassen.Destuurbaarheid
vankwelisveelgeringerenvraagt- vaakletterlijk- groot-
%vantotale'externebelasting'percomplex.
R
24
33
11
0
32
0
N
14
0
39
0
0
47
R
N
HAP6
SAP6
HAP6
5
28
9
25*
0
32
SAP6
9
26
6
15*
0
44
Reeuwijkse plassen
Naardermeer
HollandsAnkeveenseplassen na 1986
StichtsAnkeveenseplassen na 1986
WATERSCHAPSBELANGEN
1990NUMMER 19
SAP4
77
6
1
4*
0
11
SAP4
Ch
Ch
0
23
0**
13
64
0
idem vóór 1984
Chaamsebeken
schaligermaatregelen,zoweluithetoogpuntvan kwantiteit
alsvankwaliteit.
Doorkwantiteitsmaatregelen inomringendepolderskande
toestroomvankwelnaarplassennogtendelebeïnvloed
worden.Voorstroomgebiedenvanbekengeldtditnietof
nauwelijks.Deaardvanhetstroomgebiedendaarmeede
kwaliteitvanhetindebekenvloeiendewaterzijneengegevenheid.Alleendoormaatregelengerichtophetlandgebruik
kandiekwaliteitbeïnvloedworden,waardoordirecteconflictenmetlandbouwkundigebelangenkunnenoptreden.Inde
plannenvanbekenwordtdaaromveelaandachtbesteedaan
planologischebeschermingvan(delenvan)hetstroomgebied.Deboezemwaterennemenquasaneringsproblematiek
eentussenpositieintussen(polder)plassenenbeken.Het
moeizamekaraktervandeverbeteringvandewaterkwaliteit
vanboezemwaterenwordtmedeveroorzaaktdoorhetontbrekenvanpraktischhanteerbare'kwaliteitskranen'.Hetpeilendoorstromingsbeheervragenomeenconstantetoevoer
vanRijnwater.Daarmeezijndeboezemsgekoppeldaande
voorstromendewaterenkenmerkendecomplexeproblematiekvaneenheelstroomgebied,i.e.vandeRijn.
Waarbijplassendewaterhuishoudingeenvandeeerst
stuurbareelementenvormt,isbijbekenjuisteenzoveel
mogelijkongestuurdewaterhuishoudingeeneerstevoorwaardevooreenecologischverantwoordbeheer.Dedynamiekvandestromingveroorzaaktdekarakteristiekemeanderingendedaarmeesamenhangendeoever-ensubstraatvariatie.Eenconflictmetdewensenvanuitdelandbouwligt
voordehandenheefteenvrijprincipieelkarakter.Inde
plannenvoorplassenwordtwaterkwantiteitsbeheergrotendeelsgezienalsinstrumentvoorhetverbeterenvandewaterkwaliteitviahetsturenvandenutriëntenstromen.Indeplannenvoorbekenspeelthetkwantiteitsbeheerdegrootsterol
bijhetrealiserenvangeschiktefysischeomstandighedenin
devormvangevarieerdeoeversensubstraten.
Methetvoorgaandehangtsamendatdeaandachtbijde
projectendiegerichtzijnopplassenprioritairuitgaatnaar
fytoplanktonenwaterplanten.Metnamefytoplankton- en
hetviadevoedselketendaarmeeverbondenzoöplankton speelteenbelangrijkerolindebeschouwingenenberekeningen,zowelternormeringvanmaatregelen(zoalsderelatie
P/chlorofyl),alsteraanduidingvanbeleidsdoelen(zoalsde
zichtdiepte).Indeplannenvoorplassenwordtslechtsweinig
aandachtbesteedaanbiotoopherstel.Inplannenvoorbeken
isjuistveelaandachtvoorbiotoopbeheeren-herstelmet
namegerichtopdeeisenvandekenmerkende(makro)fauna
levensgemeenschap.
Afhankelijkvanhetbelangvande(naleveringuitde)bodemin
destoffenbalansvandeplaswordtbaggeren,nadefosfateren,riolerenenafvoerenvaneffluent,alsbelangrijkemaatregeluitgevoerd.Ineenaantalplassenwordt,meestalalleen
nogalsproefprojecten,aanvullendactiefbiologisch(visstands)beheertoegepast,datiniedergevalopkortetermijn
succesvolblijkt.
Actiefbiologischbeheerinbekenismetnamegerichtophet
voorkómenvanoverdadigegroeivan(draad)algengroeien
WATERSCHAPSBELANGEN
waterplantendoor,viabeschaduwendeoeverbeplanting,
lichtbeperkendtemaken.Slechtsinbeperktematewordt
baggerenvoorgesteld,uitgezonderdspecialegevallenzoals
demetzwaremetalenvervuildeslibbodemvandeDommel
(Milieutechniek 1987).
Besluit
Terugkijkendnaardeindeinleidingbesprokendriebegrippen
'eco(logie)','integraal'en'streefwaarde'endedaarbijopgeworpenvragen,kanhetvolgendegeconcludeerdworden.
Deintegraleaanpakvanhetwaterbeheervormteenuitstekendemanieromdecomplexiteitvandeproblematieksuccesvolenoplossingsgerichttebenaderen.Metnamede
fijnmazigheiddienoodzakelijkisomecologischtekunnen
sturen,vindtzijnspiegelindegenuanceerdeafwegingendie
noodzakelijkerwijsgemaaktmoetenwordenwanneervele
belangenenpersonentotconsensusmoetenkomen.
Deoplossingsgerichteaanpakendedaarbijondervonden
problemenentegenslagenbrengenechterooknuchterheid
tenaanzienvandehoopopsnelleverbeteringvandewaterkwaliteitopgroteschaal.Deinwaterkwaliteitsplannenruim
benoemde(hogere)ecologischedoelstellingenblijvennormatiefzinvol,maarzijnmogelijknietallehaalbaar.Deaandacht(enhetgeld)zoutenvollegerichtmoetenwordenop
eenbeperkt(liefstzogrootmogelijk)aantalobjecten,waarvan
ecologischehaalbaarheidgewenstenverwachtmagworden.
Ditlaatuiteraardonverletdathetbeheervanalleandere
waterenzichminstensmoetrichtenopbasiskwaliteit.
Indeprocesgangvandeintegraleaanpaktreedtbijuitstek
verwevingvanaspectenenbelangenoptijdensdebesprekingenendeafwegingen.Geconstateerdmoetwordendat
hetresultaatdaarvanindeuitvoeringsfasemeestalneerkomt
juistopscheidingvanbelangenengebiedendoortechnische
maatregelenenviaruimtelijkeordening.DeindeDerdeNota
Waterhuishoudinggeformuleerdestreefbeeldenmet'ontplooiingsmogelijkhedenvoordewaterhuishoudkundigesystemeninsamenhangmethetdaarbijhorendgebruik'en
'garantiesvooreenduurzaamgebruikervandoordemens'
verdieneninditverbandzekertenaanzienvanhogereen
1990NUMMER 19
665
hoogsteecologischedoelennadereprecisering.Detotnutoe
uitgevoerdeintegraleplannenwijzeneerderopeenzover
mogelijkbeperkenofuitsluitenvananderebelangendanop
integratieervan.
Anonymus (1988).ProjectIntegrale eutrofièringsbestrijding
Nieuwkoopse Plassen.Hoofdrapport. Hoogheemraadschap van
Rijnland.
Anonymus(1989a).Integraleeutrofièringsbestrijding Reeuwijkse
Plassen.Projectvoorstel.Hoogheemraadschap vanRijnland.
Anonymus(1989b).Beleidsplan integraal waterbeheer Chaamse
bekengebied. ProvincieNoordBrabant.
Brouwer,E., J.N.M.Dekker, G.H.E. Nieuwdorp, A.A.A.van derSchraaf
(1990).Strategieën voorecologische normstelling, deknikkersenhet
spel.SDU 's-Gravenhage
Colijn,C.J.enJ. Leentvaar(1990).Ecologische aspecten vanintegraal
waterbeheer.Waterschapsbelangen 75(9):275-278.
CommissieUitvoering WetVerontreinigingOppervlaktewateren (1988).
Ecologische normdoelstellingen voorNederlandse oppervlaktewateren.
Deurloo,J.A.(1990)Waterschapsbelangen, ditnummer.
Ecotest(1990).Naareennatuurconvenant voorhetNaardermeer.
Technischrapport.
Klapwijk,S.P.,J.vanderDoesenJ. C.vander Vlugt(1988).Eutrofiëring
inRijnland. H2021 (17):474-493.
Latour, P.J.M.,J.Ph.Witte, R.H.Aalderink,J.J.P.GardeniersenD. van
derHoek(1988).Haalbaarheidsstudie ecologische doelstelling
Chaamsebeken. Werkrapportensamenvattend rapport. Vakgroep
Natuurbeheer Landbouwuniversiteit Wageningen.
Liere,L.van,R.M.M.RoijackersenP. J.T Verstraelen(red)(1989).
Integraal waterbeheer enhetGoois/Utrechtsstuwwallen- en
plassengebied. Rapporten ennota'sno.22CHO-TNO.
Milieutechniek (1987)nr3:54-59. Dommelwachtmilieuveilige sanering
met450.000m vervuilde baggerspecie.
MinisterievanVerkeeren Waterstaat(1975).Debestrijding vande
verontreiniging vanhetoppervlaktewater. Indicatief
meerjarenprogramma 1975-1979.
MinisterievanVerkeeren Waterstaat(1981).Indicatief
meerjarenprogramma water1980-1984.
MinisterievanVerkeerenWaterstaat(1985).Omgaanmetwater, naar
eenintegraal waterbeleid.
MinisterievanVerkeerenWaterstaat&MinisterievanVolkshuisvesting,
RuimtelijkeOrdeningenMilieubeheer (1986).Dewaterkwaliteit van
Nederland.Indicatief meerjarenprogramma water1985-1989.
MinisterievanVerkeerenWaterstaat(1989).DerdeNota
Waterhuishouding. Watervoornuenlater.
Murk,A.J.,A.A.A.vanderSchraaf, R.Cuperus,H.A.M.de Kruijf(red)
(1990).Strategieënvoorecologische normstelling waterbeheer, hetspel
endeknikkers.SDU 's-Gravenhage.
NVA-studiedaglexcursie 'Integraal WaterbeheerinTwente(1990).
Natuurontwikkeling langs Twentswater:'jemoettochergensbeginnen?',
H20 23(11):292-294.
ProvincieNoord-Brabant (1988).Kansenvoornatuurwateren inNoordBrabant. Verslagstudiedag ecologische normdoelstellingen.
Schraal,A.A.A.vander, H.A.M.deKruijf, R.Cuperus(red)(1990).
Strategieënvoorecologische normstelling,hetspelendeknikkers.SDU
's-Gravenhage
Schroevers, P.J.(1967).IswaterH20?. DeLevendeNatuur 70:273-284
Segers,A.J.A.M.(1989).Landinrichting enwaterbeheer inde volgende
eeuw.Landinrichting 29:26-30.
Seim, J.van(1990).Hetwaterbeheersplan 1989-1994Waterschap
ReggeenDinkel.Waterschapsbelangen 75(2):38-42.
Veen,J.v.d.enP. Glasbergen (1990)Mogelijkheden enbeperkingen van
integralebeleidsplanning voorgrotewateren.Deelrapportage 1. Twee
integraleaanpakken voorde randmeren: deSTIBRIJ/CIBRIJen de
BOVAR.Interfacultaire VakgroepMilieukunde RijksuniversiteitUtrecht.
Verdonschot, P.F.M.&Higler, L W. G.(red)(1987). Biologische
waterbeoordeling: instrumentvoorwaterbeheer? Werkgroep Biologische
Waterbeoordeling/Rijksinstituut voorNatuurbeheer, Leersum.
Visser, C.M.,P.J.T. Verstraelen, R.M.M.Roijackers(1989)
Baggerrapport inhetkader vanhetproefproject Ankeveense-en
Kortenhoefseplassen:hetbaggeren overwogen. ZAG/LUW.
Vlugt,J.C.vander,S.P.Klapwijk,A.J.P.Raat(1990).Visstandbeheeren
waterkwaliteit.Eersteresultaten vaneenexperimentinKlein
Vogelenzang(Reeuwijkseplassen). H20 23(5):118-121.
Zanten,I.vanenP. Glasbergen (1990).Mogelijkheden en beperkingen
vanintegrale beleidsplanning voorgrote wateren.Deelrapportage 2.
Integralebeleidsplanning voorde Chaamsebeken. Interfacultaire
VakgroepMilieukunde. RijksuniversiteitUtrecht.
666
1990NUMMER 19
Literatuur
WATERSCHAPSBELANGEN