Aan de slag met de pop-up bibliotheek! Van concept naar implementatie

1

Elvira Caneda Cabrera

1 Veel dank aan het VOGIN-fonds en collega’s uit de Bibliotheek voor jullie steun & belangstelling 1

1.

Inleiding Hoe is het idee ontstaan? Achtergrond 2.

Wat houdt mijn concept pop-up bibliotheek in? 2.1. Waarom? 2.2. Wanneer? 2.3. Hoe? 3.

Wat wil ik hiermee bereiken 4.

De praktijk: voorbeelden van soortgelijke pop-up bibliotheken 4.1. Bibliotheek Oostachterhoek 4.2. De bibliotheek VANnu 4.3. De Bibliotheek UvA/HvA, locatie Amstelcampus 4.4. Centrale Bibliotheek in Den Haag 4.5. Overig 5.

Conclusie Bijlage 1 Resumen en español del concepto Biblioteca Pop-Up Bijlage 2 English Abstract Pop-up Library concept

2

1.Inleiding: Hoe is het idee ontstaan? Achtergrond

Op 29 januari 2015 werd het DWDD pop-up Museum gepresenteerd bij ‘ De wereld draait door ’ . Tien gastconservatoren van DWDD werden ieder aan een museum gekoppeld om daar in de kelders op zoek te gaan naar werk van verborgen meesters.

2 Tien grote musea onder één dak. Dit concept sprak me aan omdat alles wat getoond werd tot nu toe verborgen was. Met andere woorden: het zichtbaar maken van een (onbekend deel) van de collectie was voor mij inspirerend. Bovendien was de keuze van de gastconservatoren heel persoonlijk. Zij konden uitleggen waarom zij juist deze objecten hadden gekozen. Het idee dat je je hart mag volgen, en dat je emotie voorop staat, sprak me ook aan. De keuzes van de conservatoren van musea zijn namelijk normaal gesproken geconditioneerd, zoals de directeur van het Rijsmuseum zei: ‘ De vrije keuze leidt tot nieuwe werken en inzichten met als resultaat een gevarieerde en verassende tentoonstelling.

’ Tijdens mijn deelname aan het nationale Bibliotheekcongres van december 2015 ben ik in gesprek gegaan met een aantal collega’s die geïnteresseerd waren in mijn concept van de ‘Pop -up bibliotheek’ 3 . Ook de aanwezige schrijfster Nelleke Noordervliet vond het een goed idee 4 . Vervolgens heb ik via sociale media contact gelegd met een aantal collega’s die zich met soortgelijke projecten bezig hielden. Hieruit heb ik zes mensen geselecteerd met wie ik nadere gesprekken heb gevoerd. Het doel van deze gesprekken was om ideeën uit te wisselen over dit concept en hen enthousiast te maken om hiermee aan de slag te gaan.

2. Wat houdt mijn concept pop-up bibliotheek in?

De Pop-up Bibliotheek houdt in dat de bibliotheek en de medewerkers via een tentoonstelling in combinatie met activiteiten – interactieve workshops, lezingen of andere evenementen - meer naar buiten treden. Eigenlijk gaat het er om dat in een vroeg stadium bibliotheekbezoekers en andere geïnteresseerden kunnen zien waar de bibliotheek mee bezig is. Met als doel deze reacties ‘van 2 Zie http://www.stedelijk.nl/agenda/events/stedelijk-in-dwdd-pop-up-museum amsterdam#sthash.YBWf1LFC.dpuf

3 Het concept van de Pop-up bibliotheek is geselecteerd als het beste idee tijdens de cursus GO cursus

Leren Innoveren

in februari 2015 omdat het beschouwd werd als innovatief en maatschappelijke relevant . Voor de beschrijving van dit idee zie bijlage 1 4 Zie tweet hierover: https://twitter.com/ElviraCaneda/status/674573716936855552 3

buiten’ inzetten voor het verder o ntwikkelen of verbeteren van een product of dienst. Bibliotheekmedewerkers kiezen iets uit de collecties, bezit of diensten van hun eigen bibliotheek. Iedereen kan hieraan mee doen (directeur, projectleider, magazijnmedewerker, informatiespecialist). Je ku nt bijvoorbeeld denken aan boeken, publicaties, maar ook aan foto’s, filmpjes of objecten, een nieuwe dienst of app, of het resultaat van een project. Het kan van alles zijn, als het maar gaat over de collectie van de bibliotheek of waar de bibliotheek mee bezig is. De waarde zit dus impliciet al in de stukken. Het is belangrijk dat er verschillende activiteiten worden georganiseerd die hierbij aansluiten, zoals presentaties, interactieve workshops, rondleidingen enz.

2.1. Waarom?

-Bibliotheekmedewerkers laten zien waar ze mee bezig zijn en waarom. De zichtbaarheid van de bibliotheek wordt zo vergroot. Bovendien kunnen bibliotheekmedewerkers op deze manier laten zien wie ze zijn, wat ze doen, wat hen onderling verbindt, en wat hen met de doelgroep verbindt. - Het resultaat zal gevarieerd en verrassend zijn. Daardoor verwacht ik dat veel verschillende mensen zich aangesproken zullen voelen om te komen kijken. - Ik verwacht dat op deze manier de dialoog met de doelgroep en eventueel potentiële nieuwe klanten wordt aangegaan en/of gecontinueerd. - D e bibliotheek en haar medewerkers kunnen deze reacties ‘van buiten’ inzetten voor het verder ontwikkelen of verbeteren van een product of dienst.

2.2. Wanneer?

Elke bibliotheek kan zijn eigen keuzes maken. Misschien is het de presentatie van een nieuw product of dienst een goede aanleiding om een tentoonstelling te organiseren en andere objecten hieraan te koppelen. Misschien laat je de tentoonstelling afhangen van de beschikbaarheid van de medewerkers en wordt deze juist op een rustig moment of aan het begin van het school- of collegejaar georganiseerd. Een andere optie is dat de tentoonstelling bij de bedrijfsbibliotheek juist bij de Nieuwjaarsborrel wordt geopend.

2.3. Hoe?

Het is natuurlijk essentieel dat er een ruimte beschikbaar is om deze activiteiten te organiseren. Is er geen ruimte beschikbaar? Dan kun je altijd nog een andere plek zoeken. Andere bibliotheken of naburige culturele instellingen kunnen hierbij een rol spelen. 4

Andere deskundigen van buiten de bibliotheek kunnen eventueel een rol hierin spelen. Laat bijvoorbeeld de auteur van wie de laatste roman aangeschaft is, de onderzoeker die net een project heeft binnen gehaald of de startende ondernemer die nieuw meubilair heeft geleverd na de renovatie van de (bedrijfs)bibliotheek aan het woord. De keuze ligt bij de bibliotheek zelf. Hoeveel energie wil men hierin stoppen om dit te organiseren? Maak het zo groot of klein als je wilt.

3. Wat wil ik hiermee bereiken?

Ik wil graag dit concept verder verspreiden binnen de bibliotheekgemeenschap in Nederland. Ik ben er van overtuigd dat dit concept toepasbaar is in elk type bibliotheek. Via dit concept vergroot je namelijk de zichtbaarheid van de bibliotheek en leg je contact met (potentiële) gebruikers. Laat de wereld zien waar je mee bezig bent en waarom. Op deze manier regel je de toegang tot kennis en informatie met collega's samen, en eventueel in samenwerking met andere instellingen. De kracht van de bibliotheekgemeenschap staat voorop! En daarnaast betrek je hierbij in een vroeg stadium de mensen voor wie jij en jouw instelling aan de slag gaan. De bibliotheek en haar medewerkers kunnen deze reacties ‘van buiten’ inzetten voor het verder ontwikkelen of verbeteren van een (nieuwe) product of dienst.

4. De praktijk: voorbeelden van soortgelijke pop-up bibliotheken

In Nederland zijn er een paar initiatieven die passen in mijn concept

4.1- Bibliotheken jaarlijks aanwezig bij het Zwarte Cross Festival

. Dit is een initiatief van Rijnbrink 5 . De Achterhoekse bibliotheken zijn door Rijnbrink benaderd om deel te nemen.

Resy Oonk

coördineert de inzet en activiteiten op het festival. Resy Oonk is verantwoordelijk voor de PR/Communicatie bij de bibliotheek Oost-Achterhoek. De Bibliotheek Oost-Achterhoek is één van de deelnemende bibliotheken. Alle bibliotheken in de Achterhoek zijn jaarlijks gezamenlijk aanwezig in een tent bij het Zwarte Cross Festival. Hoofdactiviteit is het voorlezen aan kinderen, maar daarnaast verstrekken ze ouders informatie over het belang van het (voor)lezen aan kinderen. De bibliotheek komt naar je toe! De Achterhoekse Bibliotheken organiseren dit al een aantal jaren en met succes. De aanvragen voor lidmaatschap bij de bibliotheek stijgen altijd in deze periode. Het is de bedoeling dat het aanbod aan informatie en activiteiten verder wordt uitgebreid tijdens het festival, benadrukt Resy. 5 https://www.rijnbrink.nl/ 5

Het is nog een beetje onduidelijk op dit moment (februari 2016) hoe zij dit verder gaan oppakken de komende jaren en wat er mogelijk is.

Resy Oonk

Bibliotheek Oostachterhoe k: ‘H et mooiste aan de pop-up bibliotheek vind ik dat we daar zijn waar we niet verwacht worden, dat is hoe we mensen (weer) richting bibliotheken trekken’.

Een impressie van deze dagen bij het Zwarte Cross Festival in 2016

4.2- De Bibliotheek VANnU

Deze bibliotheek opende op 9 maart 2016 een pop-up bibliotheek in het winkelcentrum de Roselaar in Roosendaal waar mensen elkaar konden ontmoeten, boeken konden lenen, krantjes konden lezen etc. Daarnaast vonden er tijdens de Boekenweek (12 tot 20 maart) dagelijks activiteiten 6 plaats, van kennismaken met het lenen van e-books tot programmeren. De bibliotheekmedewerkers zijn op dit idee gekomen tijdens het samenwerken in themagroepen.

Dominique Vissers

legt uit dat de bibliotheek op deze manier zichtbaar wil zijn op veel bezochte verrassende locaties in de wijk. 6 Meer informatie over o.a. de geplande activiteiten: http://www.bndestem.nl/agenda/pop-up-bieb-in-de roselaar-1.5801903

6

Het was natuurlijk veel werk om alles op te zetten, zegt Dominique. Toen het draaiboek er was en het een succes bleek te zijn, werd deze pop-up bibliotheek met twee weken verlengd. Nu staat de pop-up-bieb van Bibliotheek VANnU op de volgende locatie: de Basiliek van de H.H. Agatha en Barbara te Oudenbosch.

Dominique Vissers

Bibliotheek VANnU: ‘ Het mooiste aan de pop-up bibliotheek vind ik dat inwoners hun bieb weer opnieuw leren kennen en bemerken dat we niet slechts een groot gebouw met veel boeken zijn ’.

Hoewel deze voorbeelden natuurlijk nog gekoppeld zijn aan de ‘klassieke’ taken v an de bibliotheek (boeken lenen (voor)lezen en uitleg geven over lidmaatschap), is dit al een stap in de goede richting. De bibliotheek gaat naar buiten! En in de bibliotheek VANnU werden extra activiteiten georganiseerd.

4.3- De Bibliotheek UvA/HvA, locatie Amstelcampus

Wilma van den Brink

, Hoofd Sector Informatiediensten HvA, licht het project en haar keuze toe op haar blog 7 . Voor dit project is aan bibliotheekmedewerkers gevraagd of ze een vitrine wilden vullen met voor hen interessante werken (boeken, artikelen, dvd's etc). 7 http://jebibliotheek.blogspot.nl/2015/11/vitrine-ongewenst.html

7

Bibliotheekbezoekers maken op die manier kennis met medewerkers en hun interesses. Op dit moment worden ook docenten gevraagd om vitrines te vullen met voor hun interessante werken uit de collectie van de Bibliotheek. Foto Elvira Caneda Cabrera Wilma vindt mijn pop-up bibliotheek concept interessant. Zij wil dan ook graag samen met collega's er concreet invulling aan geven door te experimenteren. Dit was ook de uitkomst van de gesprekken die ik in de eerste helft van 2016 heb gehouden. Wilma van den Brink:

‘

Wat ik interessant vind aan het concept pop-up bibliotheek is de kracht van storytelling die mensen bindt. De mooie en soms verrassende verhalen inspireren en tonen aan dat de bibliotheek meer is dan een verzameling saaie boeken ’.

4.4- Centrale Bibliotheek in Den Haag

Saskia van der Kamp

, programmaleider mediawijsheid, is bezig met een mooi initiatief om een Elab op te richten. In eerste instantie leek een mobiel Elab een goed uitgangspunt en dan in de vorm van een bus die door verschillende wijken in Den Haag rond kan rijden om workshops over o.a. 8

programmeren te kunnen geven buiten de bibliotheek. Later bleek dat het praktisch wat onhandig was en dat ook de financiering een probleem was. Het thema vraagt om meer onderzoek en samenwerking met andere partners binnen de culturele sector en het onderwijs. Het gaat over de inhoud, zegt Saskia. Het is belangrijk dat de bibliotheek nog steeds een belangrijke rol blijft spelen bij het overbrengen van de kennis en expertise naar bibliotheekbezoekers en andere geïnteresseerden. Foto Henriette Guest ‘ We gaan nu eerst kijken in hoeverre we bestaande activiteiten kunnen verrijken met digitale middelen, bijvoorbeeld om leesbevordering te combineren met programmeren of met digitale fabricage ’ , zegt Saskia.

4.5 In gesprek met Joost Heessels en Fabiola Gies

Na een eerste gesprek met Joost Heessels tijdens het bibliotheekcongres in december 2015 over het concept pop-up bibliotheek volgt een tweede gesprek met Fabiola Gies erbij. Beide collega ’ s hebben veel ervaring in het bibliotheekveld. Het gesprek gaat over het idee achter de pop-up bibliotheek, er wordt gezocht naar de 'kracht van de bibliotheekgemeenschap'. Belangrijk bij dit concept is de 'waarom' vraag, over het werk wat we doen. Wat vinden we belangrijk, leuk en interessant aan het werk dat we doen. Wat willen we aan de 'buitenwereld' laten zien en waarom. Eigenlijk gaat het er om dat in een vroeg stadium bibliotheekbezoekers en andere geïnteresseerde 9

kunnen zien waar de bibliotheek mee bezig is. De bibliotheek en haar medewerkers kunnen deze reacties 'van buiten' inzetten voor het verder ontwikkelen of verbeteren van een product of dienst. Daarnaast kan dit concept op basis van de ervaringen uit de praktijk breder worden ingezet en eventueel worden gewijzigd en verbeterd. Maar zo ver is het nog niet! Foto Fabiola Gies

Fabiola Gies

raakte geïnspireerd door deze quote die ze zag langskomen tijdens de opening van IFLA 2016 in Columbus Fabiola: ‘ Wat ik belangrijk vind aan het concept pop-up bibliotheek is dat de bibliotheek daar moet zijn waar de mensen zijn, niet andersom. Verandering en innovatie worden hier geboren, vanuit de samenleving, als antwoord op de behoeftes, wensen en dromen. In het hart van onze community moeten de gesprekken plaatsvinden over hoe wij met zijn allen willen leven ’ 10

Voorbeelden

die meer lijken op mijn pop-up bibliotheek concept zijn te vinden in het buitenland bijvoorbeeld in de

Verenigde Staten

bij het

DPLA FEST 8

van de Digital Public of America op 26 April 2016. Toen was mijn concept net een jaar oud. In

Brussel

is dit initiatief van

Public Libraries2020

9 van afgelopen oktober ‘

Generation Code born at the Library

’ . Een interactieve tentoonstelling in het Europees Parlement waarin collega’s uit verschillende bibliotheken in Europa hebben laten zien waar ze mee bezig zijn met betrekking tot het overbrengen van ‘digitale vaardigheden’ 10 . 8 9 Voor meer informatie zie: https://dp.la/info/2015/09/09/save-the-date-dplafest-2016/ Voor meer informatie zie: http://bit.ly/2cup2Xd 10 Voor meer informatie zie: https://storify.com/PublicLibraries/generation-code-born-at-the-library 11

5. Conclusie: Plannen voor de toekomst?

Het blijkt moeilijk om in de praktijk met dit concept in Nederland aan de slag te gaan. Het is namelijk helaas nog niet gelukt om dit concept te implementeren bij de bibliotheken waarmee ik contact heb gehad. Daardoor heb ik niet de kans gekregen om te laten zien hoe dit concept in de praktijk werkt. Er zijn verschillende redenen te noemen waarom de implementatie bij andere bibliotheken niet gelukt is. - het is niet altijd mogelijk voor bibliotheekmedewerkers om tijd te investeren in nieuwe ideeën en projecten - het is niet altijd mogelijk om hiermee aan de slag te gaan; het moet maar net passen in de visie en doelstellingen van een organisatie en niet alle bibliotheken houden zich bezig met projecten over nieuwe diensten en producten. Er ontbreekt een gezamenlijke aanpak en standaardisatie hierin omdat er natuurlijk grote verschillen tussen bibliotheken zijn. Ik ben nog steeds bereid om gesprekken te voeren met collega's die in het concept zijn geïnteresseerd. Ik ben er van overtuigd dat dit concept in elk type bibliotheken toepasbaar is. Juist in verband met nieuwe producten en diensten kan het heel interessant zijn om een evenement te organiseren en te kijken hoe dit aansluit bij de wensen van de klant. Eigenlijk kun je via dit concept voortdurend lopende of nieuwe producten of diensten toetsen aan de verwachtingen van de gebruikers, en waar nodig en mogelijk deze aanpassen. Bovendien kun je het zo groot of klein maken als je wilt. De keuze is aan jou 11 ! 11 Interesse in dit concept? Neem contact met mij op: https://nl.linkedin.com/in/elvira-caneda-cabrera-a75a4786 12

Bijlage 1

Resumen en español del concepto Biblioteca Pop-Up

El objetivo principal de este concepto es: - La biblioteca muestra los proyectos, servicios e ideas en los que se está trabajando. Esto significa que tanto los usuarios de la biblioteca como el publico en general tienen mayor y mejor acceso a los mismos. - Además la comunidad bibliotecaria en su conjunto puede mostrar de esta manera los proyectos e ideas en los se está trabajando en equipo. - El programa de de una exposición interactiva o jornada de puertas abiertas en el que hayan colaborado varios compañeros de la biblioteca contará por tanto con una gran variedad de actividades. Por lo que se conseguirá también interesar a un público diverso. - De esta manera se continúa el diálogo con los usuarios de la biblioteca y se extiende a un grupo más grande de espectadores, que puede llegar a convertirse en nuevos usuarios de la biblioteca. - Las opiniones y reacciones del ‘mundo exterior’ pueden jugar un pap el clave a la hora mejorar productos, servicios y estrategias en el ‘interior’ de la biblioteca. Una gran ventaja de este concepto es que es apto para todo tipo de bibliotecas y en cualquier lugar del mundo 13

Bijlage 2

English Abstract Pop-up Library concept

The most important goals of the library pop-up concept are: - Libraries are still relevant in the digital age. Through an interactive exhibition libraries can pay attention to new projects and services to meet the needs of the community they serve. - Different types of collaboratieve projects illustrate how librarians and library staff can work together in a networked environment - Different types of activities will attract library users and the general public to come to the library and join these events - An interactive exhibition can help to start the conversation with (new) libray users in order to understand people's expectations of library services and products - Feedback 'from outside' can play an important role to improve and develop products, services and strategies 'inside the library'. The advantge of this concept? It's suitable for all types of libraries worldwide. 14