Transcript Αlpha Τράπεζα Πίστεως Thursday, 1 June 2000

Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών
Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου 2016
Ελληνική Οικονομία
Η λήψη της απόφασης για ενεργοποίηση των
βραχυπρόθεσμων
μέτρων
ελάφρυνσης
του
ης
ελληνικού δημοσίου χρέους στο Eurogroup της 5
Δεκεμβρίου συνιστά σημαντική εξέλιξη διότι ενισχύει
την εμπιστοσύνη των αγορών και αποτελεί ένα
αναγκαίο, αλλά πιθανότατα όχι από μόνο του ικανό
βήμα, για τη συμμετοχή των κρατικών ομολόγων στο
ελληνικό πρόγραμμα χαλάρωσης της ΕΚΤ και την
ελάττωση του κόστους δανεισμού του ελληνικού
Δημοσίου. Ωστόσο, η πλήρης αποκατάσταση της
εμπιστοσύνης συνδέεται με την εκλογίκευση των
στόχων για τα πρωτογενή πλεονάσματα και κυρίως
του χρονικού ορίζοντά τους. Η διατήρηση των
πρωτογενών πλεονασμάτων στο επίπεδο του 3,5%
σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα από το 2018 και
μετά, όχι μόνο δεν είναι εφικτή αλλά είναι αμφίβολο
εάν εξυπηρετεί και τον ίδιο τον σκοπό της
βιωσιμότητας του χρέους. Η μειωτική επίδραση του
πρωτογενούς πλεονάσματος επί του λόγου χρέους
προς ΑΕΠ αντισταθμίζεται από τον χαμηλότερο του
δυνητικού ρυθμού μεγεθύνσεως της οικονομίας που
συνεπάγεται η παραμονή επί μακρόν σε καθεστώς
υψηλών πλεονασμάτων.
Στο άνω τμήμα του Γραφήματος 1, απεικονίζεται σε
κύκλους
το
μέγεθος
της
δημοσιονομικής
προσαρμογής που έχει επιτύχει η Ελλάδα στην
περίοδο της εφαρμογής των προγραμμάτων
διάσωσης σε σύγκριση με άλλες χώρες. Η
προσαρμογή αυτή στην περίοδο 2009-2015 είναι
κατά πολύ μεγαλύτερη από εκείνη των υπολοίπων
χωρών καθώς η χώρα ξεκίνησε από ένα υψηλότατο
έλλειμμα στην περίοδο της κρίσης δανεισμού το
2010. Στην κάτω πλευρά του Γραφήματος 1
παρουσιάζεται
σε
ράβδους
η
επιπλέον
δημοσιονομική προσαρμογή που απαιτείται την
περίοδο 2016-2018 για να φθάσει η χώρα τον
μεσομακροχρόνιο στόχο με βάση το τρέχον
πρόγραμμα. Η παραμονή στα επίπεδα αυτά για μία
τουλάχιστον πενταετία εξαντλεί τον δημοσιονομικό
χώρο περιορίζοντας έτσι τη δυνατότητα άσκησης
οικονομικής πολιτικής για την ενίσχυση των
παραγωγικών ικανοτήτων της χώρας, είτε μέσω της
μείωσης των φορολογικών συντελεστών, είτε της
ενδυνάμωσης
του
προγράμματος
δημοσίων
επενδύσεων.
Η
στρατηγική
δημιουργίας
ικανού
δημοσιονομικού χώρου στα επόμενα χρόνια, και
ιδιαίτερα μετά το πέρας του προγράμματος, σε
συμφωνία με τους εταίρους μας και το Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο, είναι μεγίστης σημασίας για
την ελληνική οικονομία. Ως δημοσιονομικός χώρος
ορίζεται το περιθώριο που υπάρχει κατά την
κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού για την
διοχέτευση παραγωγικών πόρων προς την
ανάπτυξη ή τη στήριξη του κοινωνικού κράτους
χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η χρηματοοικονομική
1
σταθερότητα του ελληνικού Δημοσίου . Μπορεί δε
να εκτιμηθεί ως η διαφορά μεταξύ του τρέχοντος
ύψους των δαπανών εξυπηρέτησης του χρέους και
του ύψους που θα οδηγούσε σε απώλεια
πρόσβασης στις χρηματοοικονομικές αγορές,
δηλαδή θα καθιστούσε το χρέος πρακτικώς μη
βιώσιμο. Το μέγεθος του δημοσιονομικού χώρου
και ο τρόπος αξιοποίησής του αποτελούν τις
παραμέτρους που προσδιορίζουν σε μακροχρόνιο
ορίζοντα τον βαθμό ενίσχυσης της αναπτυξιακής
δυναμικής και το ύψος των δημοσιονομικών εσόδων,
που
είναι
συνάρτηση
της
οικονομικής
δραστηριότητας έτσι ώστε να επηρεάζεται θετικά η
βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους.
Γράφημα 1. Δημοσιονομική Προσαρμογή σε επιλεγμένες
χώρες (διαφορά πρωτογενών ισοζυγίων ως % του ΑΕΠ )
4
10,5
2009-2015
6,4
7,3
7,9
4,8
3,3
7,0
4,0
3,5
2,4
2,8
3
2016-2018
2
1
0
-1
Πηγή: Ε.Ε.
Το μέγεθος του δημοσιονομικού χώρου μπορεί να
επηρεασθεί από μία σειρά παραγόντων που
αναμένεται να προσδιοριστούν από τους δανειστές,
τον σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής και από το
ευρύτερο χρηματοοικονομικό περιβάλλον.
Συγκεκριμένα,
- Το ύψος και το profile του δημοσίου χρέους
καθορίζουν τη χρονική κατανομή των αναγκών
εξυπηρέτησής του στις επόμενες δεκαετίες. Κάθε
παρέμβαση, επομένως, που αποφασίζεται, είτε
πρόκειται
για
επιμήκυνση
του
χρόνου
αποπληρωμής των συγκεκριμένων δανείων και
περιορισμό του επιτοκιακού κινδύνου, είτε
επιστροφή κερδών των κεντρικών τραπεζών και
άλλων μέτρων, δημιουργεί δημοσιονομικό χώρο
στα επόμενα έτη.
- Στον βαθμό που οι ανωτέρω παρεμβάσεις δίδουν
τη δυνατότητα για περαιτέρω μείωση των στόχων
για τα πρωτογενή πλεονάσματα από 3,5% σε 2% ή
1,5%, ο δημοσιονομικός χώρος διευρύνεται έτι
περαιτέρω.
1
Για μία ενδελεχή ανάλυση με εναλλακτικούς ορισμούς του δημοσιονομικού χώρου,
βλέπε OECD, Using the fiscal levers to escape the low growth-trap, 2016 και P. Heller,
Understanding Fiscal Space, IMF Policy Discussion Paper, 2005.
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
- Η πτώση των προσδοκώμενων επιτοκίων
δανεισμού, είτε οφείλεται στην επικράτηση αυτών
των τάσεων στις διεθνείς αγορές, είτε λόγω της
βελτίωσης της εμπιστοσύνης στο ελληνικό Δημόσιο
μετά τη συμμετοχή στο πρόγραμμα ποσοτικής
χαλάρωσης της ΕΚΤ και τη μείωση των
αβεβαιοτήτων για την ελληνική οικονομία (country
and sovereign risk), οδηγεί σε διεύρυνση του
δημοσιονομικού χώρου.
- Οι δομικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές αγαθών, οι
αποκρατικοποιήσεις (όχι μόνο για ταμειακούς
λόγους) και η αναβάθμιση της φορολογικής
διοίκησης επίσης διευρύνουν τη δυνατότητα
άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής.
Η αξιοποίηση του δημοσιονομικού χώρου είναι
ακόμη μεγαλύτερης σημασίας:
Πρώτον, για την ενίσχυση της αναπτυξιακής
δυναμικής.
Είναι απαραίτητη η ουσιώδης αλλαγή του
δημοσιονομικού μείγματος, έτσι ώστε η περιστολή
ορισμένων κατηγοριών δαπανών να χρηματοδοτήσει
τη μείωση των φορολογικών συντελεστών σε
επίπεδα που να καθιστούν δυνατή την προσέλκυση
ιδιωτικών
επιχειρηματικών
και
επενδυτικών
πρωτοβουλιών καθώς και την ενίσχυση του
προγράμματος δημοσίων επενδύσεων ή άλλων
κοινωνικών δαπανών. Η προσαρμογή έγινε κυρίως
από το σκέλος των εσόδων και λιγότερο από την
πλευρά των δαπανών. Συγκεκριμένα, αξίζει να
παρατηρηθεί ότι παρά την τεράστια αύξηση του
φορολογικού βάρους ως ποσοστό του ΑΕΠ στην
περίοδο 2009-2013, το ύψος των πρωτογενών
δαπανών προς το ΑΕΠ, μετά την αρχική του κάμψη
το 2010, παραμένει στα ίδια περίπου επίπεδα
(Γράφημα 2).
Γράφημα 2. Έσοδα, Πρωτογενείς Δαπάνες Γενικής
Κυβέρνησης (% του ΑΕΠ)
50
προσαρμοζόμενο στις συνθήκες υψηλής ανεργίας θα
πρέπει να διαμορφώσει συνθήκες ισότητας και
δικαιοσύνης ανάμεσα στις γενιές.
Προστιθέμενη Αξία της Οικονομίας στο
9μηνο του 2016: Σύμφωνα με τους Εθνικούς
Λογαριασμούς
(ΕΛΣΤΑΤ)
η
Ακαθάριστη
Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) της Οικονομίας αυξήθηκε
κατά 0,3% σε σταθερές τιμές στο εννεάμηνο του
2016, έναντι μείωσης κατά 0,7% στο αντίστοιχο
διάστημα του 2015. Στην εξέλιξη αυτή συνεισέφερε
η ενίσχυση του Δευτερογενούς Τομέα, λόγω κυρίως
της αύξησης του προϊόντος του κλάδου των
Κατασκευών και εκ δευτέρου της Μεταποίησης, ενώ
αρνητικά επέδρασε κυρίως ο Τριτογενής Τομέας,
ακολουθούμενος από τον Πρωτογενή Συντελεστή
της παραγωγής.
Ειδικότερα,
5
0
45
-5
40
-10
35
A. Η προστιθέμενη αξία του Πρωτογενούς Τομέα
παρουσίασε μείωση κατά 1,0%, σε ετήσια βάση, στο
εννεάμηνο του 2016, έναντι μείωσης κατά 2,2% στο
αντίστοιχο εννεάμηνο του 2015 με μηδαμινή
αρνητική επίδραση κατά -0,04 εκατοστιαίες μονάδες
στη
συνολική
μεταβολή
της
ακαθάριστης
προστιθέμενης αξίας της οικονομίας.
-15
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016ε 2017π 2018π
Έσοδα
Πρωτογενείς Δαπάνες
Πρωτογενές Ισοζύγιο, δεξιός άξονας
Πηγή: Ε.Επιτροπή
Δεύτερον, για τη διασφάλιση της κοινωνικής
δικαιοσύνης
(σε
όρους
φορολογικής
και
ασφαλιστικής
πολιτικής,
και
όχι
απλά
μεταβιβαστικών πληρωμών).
Στη φορολογία εισοδήματος, θα πρέπει να
επιδιωχθεί η διεύρυνση της φορολογικής βάσης
ώστε να φορολογείται με προοδευτική κλίμακα το
σύνολο των πολιτών της χώρας με παράλληλη
ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών και της
ηλεκτρονικής
ανίχνευσης
των
περιπτώσεων
φοροδιαφυγής. Τέλος, το ασφαλιστικό σύστημα
Σημειώνεται ότι η αναλογία του Πρωτογενούς Τομέα
στο σύνολο της ΑΠΑ της οικονομίας έμεινε
αμετάβλητη στο 4,0% στο εννεάμηνο του 2016,
όπως και στο αντίστοιχο διάστημα του 2015, και
μολονότι παραμένει σε χαμηλό επίπεδο υπερβαίνει
αισθητά το 3,2% της ΑΠΑ της οικονομίας που
κατείχε το 2010.
Β. Η προστιθέμενη αξία του Δευτερογενούς Τομέα
αυξήθηκε αισθητά κατά 2,5%, σε ετήσια βάση, στο
εννεάμηνο του 2016, έναντι σημαντικής μείωσης
κατά 3,5% στην αντίστοιχη σύγκριση του 2015.
2
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
Κατά συνέπεια ο Δευτερογενής Τομέας συνεισέφερε
θετικά κατά 0,35 εκατοστιαίες μονάδες στην εξέλιξη
της ΑΠΑ της οικονομίας στο εννεάμηνο του 2016,
συμμετέχοντας στο 14,0% στη συνολική ΑΠΑ, έναντι
13,7% στην αντίστοιχη περίοδο του 2015 και 15,7%
στο εννεάμηνο του 2010.
Σημειωτέον ότι από τον Δευτερογενή Τομέα το
προϊόν της Βιομηχανίας (συμπεριλαμβανομένης της
ενέργειας) αυξήθηκε στο εννεάμηνο του 2016 κατά
1,6% σε ετήσια βάση, έναντι μείωσης κατά 1,0%
στην αντίστοιχη περίοδο του 2015, ενώ το προϊόν
των Κατασκευών αυξήθηκε σημαντικά κατά 6,8%
ύστερα από πτώση κατά 13,5% που κατέγραψε στο
εννεάμηνο του 2015. Η προστιθέμενη αξία του
κατασκευαστικού κλάδου αντιπροσωπεύει μόλις το
2,6% της συνολικής ΑΠΑ της οικονομίας στο
εννεάμηνο του 2016, έναντι 2,4% που παρήγαγε στο
εννεάμηνο του 2015 και 4,6% στην αντίστοιχη
περίοδο του 2010.
Γ. Η προστιθέμενη αξία του Τομέα των Υπηρεσιών
μειώθηκε με ετήσιο ρυθμό 0,2% στο εννεάμηνο του
2016, έναντι ίσης μείωσης στην αντίστοιχη περίοδο
του 2015, επιδρώντας αρνητικά κατά 0,2
εκατοστιαίες μονάδες στη μεταβολή της συνολικής
(ΑΠΑ).
Ο Τριτογενής Τομέας απέδωσε στο εννεάμηνο του
2016 το 81,7% της συνολικής ΑΠΑ της οικονομίας,
έναντι ποσοστού 82,1% στην αντίστοιχη περίοδο του
2015 συμβάλλοντας αρνητικά κατά 0,2 εκατοστιαίες
μονάδες στη μεταβολή της ΑΠΑ της οικονομίας.
Από πλευράς των κλάδων του τομέα των
Υπηρεσιών, η μείωση της προστιθέμενης αξίας
προήλθε, από τους κλάδους του εμπορίου και των
κλάδων που συνδέονται με τον τουρισμό, όπως
των υπηρεσιών καταλύματος και εστίασης, των
αεροπορικών μεταφορών και των ταξιδιωτικών
πρακτορείων.
Είναι ενδεικτικό ότι ο συγκεντρωτικός κλάδος
«χονδρικό και λιανικό εμπόριο, μεταφορά και
αποθήκευση, υπηρεσίες παροχής καταλύματος και
υπηρεσίες εστίασης» μείωσαν την προστιθέμενη
αξία τους κατά 0,6% στο εννεάμηνο 2016, σε ετήσια
βάση, έναντι μηδενικής μεταβολής σε σχέση με το
εννεάμηνο του 2015. Επομένως ο εν λόγω κλάδος
επέδρασε αρνητικά κατά 0,13 εκατοστιαίες μονάδες
στη
μεταβολή
της
ΑΠΑ
της
οικονομίας,
αντιπροσωπεύοντας το 22,2% της συνολικής ΑΠΑ,
από 22,4% και 25,1% που συμμετείχε στα
εννεάμηνα του 2015 και 2010.
Σύμφωνα επίσης με την ΕΛΣΤΑΤ, ο κύκλος
εργασιών στον κλάδο του τουρισμού, που
αντικατοπτρίζει
την
συνολική
οικονομική
δραστηριότητα στον τουρισμό, μειώθηκε οριακά κατά
0,7%, σε ετήσια βάση, στο εννεάμηνο του 2016,
έναντι σημαντικής αύξησης 5,8% που σημείωσε στην
αντίστοιχη περίοδο του 2015.
Από την εξέλιξη της Ακαθάριστης Προστιθέμενης
Αξίας της Οικονομίας, των μεταβολών και των
συμβολών των επιμέρους κλάδων της οικονομίας
προκύπτει ότι δεν διαφαίνεται ακόμα η προσέγγιση
προς ένα νέο πρότυπο εξωστρεφούς και
διατηρήσιμης ανάπτυξης.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στην Ιταλία με
την επικράτηση του «όχι» για την αναθεώρηση του
Συντάγματος προοιωνίζεται πολιτικές εξελίξεις στη
γείτονα χώρα, καθώς δεν ξεκαθαρίζει το πολιτικό
σκηνικό ενώ παράλληλα εντείνει τη νευρικότητα των
επενδυτών. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος φόβος των
επενδυτών προέρχεται από την πιθανότητα η
πολιτική κρίση να διαχυθεί στην οικονομία και το
τραπεζικό σύστημα, οδηγώντας σε όξυνση της
οικονομικής κρίσης με τις συνέπειες που μπορεί να
επιφέρει στο εσωτερικό της Ιταλίας και γενικότερα
στην Ευρώπη.
Εντούτοις, μεγάλη ανησυχία προκαλεί η διάσωση της
τρίτης μεγαλύτερης τραπέζης της Ιταλίας, της Monte
dei Paschi di Siena, η οποία βρίσκεται σε κατάσταση
εκτάκτου ανάγκης, καθώς απαιτείται η αύξηση του
μετοχικού της κεφαλαίου κατά € 5 δισ. Η διάσωσή
της από ξένους επενδυτές είχε συνδεθεί με την
προϋπόθεση ότι ο σημερινός πρωθυπουργός θα
κέρδιζε το δημοψήφισμα. Ενδεχομένως, οι ξένοι
επενδυτές να μη θελήσουν να συμμετάσχουν σε μια
αγορά η οποία δεν μπορεί να αποδεχθεί την ανάγκη
μεταρρυθμίσεων.
Στην περίπτωση της Monte dei Paschi di Siena, το
κλειδί των εξελίξεων κρύβεται στο κατά πόσο οι
σύμβουλοι
που
έχουν
επιλεγεί
για
την
ανακεφαλαιοποίηση θα παραμείνουν ως ανάδοχοι ή
θα προτιμήσουν να μην αναλάβουν το όλο
εγχείρημα, εξαιτίας των δυσμενών συνθηκών που
επικρατούν στην αγορά. Εάν αποφασίσουν τη μη
εμπλοκή τους, τότε το ιταλικό Δημόσιο θα πρέπει να
προβεί σε ανακεφαλαιοποίηση της Monte dei Paschi
di Siena προκειμένου να αποφευχθεί μια κρίση στο
τραπεζικό σύστημα της Ιταλίας. Στην περίπτωση
αυτή
η
ανακεφαλαιοποίηση
θα
επιβαρύνει
ομολογιούχους για ποσά άνω των € 100.000. Είναι
σαφές, ότι η όλη διαδικασία απαιτεί ιδιαίτερους
χειρισμούς προκειμένου να αποτραπεί μια μαζική
απόσυρση καταθέσεων (bank run) και η μετάδοση
της κρίσης στο ευρύτερο τραπεζικό σύστημα.
Η κρίση της Ιταλίας αν και εξαρχής διακρίνεται ως
πολιτική, έχει μια ιδιαιτερότητα συγκριτικά με τις
προηγούμενες κρίσεις που η Ευρωπαϊκή Ένωση
(ΕΕ)
κλήθηκε
να
αντιμετωπίσει.
Όλες
οι
προηγούμενες,
είχαν
μια
χρηματοπιστωτική
διάσταση. Όμως, η κρίση για την Ιταλία σχετίζεται με
ένα κράτος-μέλος που συγκαταλέγεται στον
αποκαλούμενο πυρήνα της ΕΕ. Η Ιταλία αποτελεί
3
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
Οι επενδυτές, όπως καταδεικνύει η μέχρι τώρα
συμπεριφορά τους, εμφανίζονται διατεθειμένοι να
δώσουν ένα λογικό χρονικό πλαίσιο ανοχής στην
Ιταλία, καθώς ήσαν προετοιμασμένοι για το
αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Άλλωστε η
εμπειρία του Brexit και των προεδρικών εκλογών
στις ΗΠΑ, συνέβαλαν σε αυτού του είδους την
προετοιμασία.
Παράλληλα με τις πολιτικές εξελίξεις το ενδιαφέρον
των επενδυτών είναι στραμμένο στην τελευταία
συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ για
το 2016, καθώς κρίνεται η χρονική διάρκεια του
προγράμματος αγορών περιουσιακών στοιχείων
(ΑΡΡ). Εκτιμάται ότι η πολιτική συγκυρία στην Ιταλία,
καθώς και το αβέβαιο αποτέλεσμα των εκλογικών
αναμετρήσεων σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία που θα πραγματοποιηθούν το 2017- θα αναγκάσουν
την ΕΚΤ να διατηρήσει το διευκολυντικό χαρακτήρα
της νομισματικής της πολιτικής πέραν του Μαρτίου
2017, προκειμένου να διασφαλισθεί η συνεχής
σύγκλιση του πληθωρισμού, σε επίπεδα χαμηλότερα
αλλά πλησίον του 2% σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα
και παράλληλα να ενισχυθεί η οικονομική ανάπτυξη
στην Ευρωζώνη.
Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η διάθεση
υπερβολικής ρευστότητας στην οικονομία δεν λύνει
το αναπτυξιακό πρόβλημα της Ευρωζώνης, ενώ
κατά
την
άποψη
μερικών,
απειλεί
την
χρηματοπιστωτική σταθερότητα και αποκρύπτει τις
διαρθρωτικές αδυναμίες ορισμένων χωρών.
Οι εθνικές κυβερνήσεις, απαιτείται να εστιάσουν την
προσοχή τους στο μεταρρυθμιστικό πεδίο και στην
ευέλικτη
άσκηση
δημοσιονομικής
πολιτικής,
▼
ΗΠΑ
Ποσοστό ανεργίας
Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε σημαντικά, στο 4,6%
τον Νοέμβριο, από 4,9% τον Οκτώβριο. Πρόκειται
για το χαμηλότερο ποσοστό από τον Αύγουστο του
2007, το οποίο αντανακλά ότι η οικονομία ευρίσκεται
στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Εντούτοις, η
πτωτική τάση του ποσοστού ανεργίας και η
διαμόρφωσή του σε χαμηλό επίπεδο, δεν έχει
ασκήσει την αναμενόμενη πίεση στις αποδοχές από
εργασία. Αναλυτικότερα, σε ετήσια βάση, οι μέσες
ωριαίες αποδοχές αυξήθηκαν κατά 2,5% και οι μέσες
εβδομαδιαίες αποδοχές κατά 2,2%. Επιπλέον, οι
βελτιωμένες συνθήκες στην αγορά εργασίας δεν
έχουν οδηγήσει σε αύξηση του ποσοστού
συμμετοχής του εργατικού δυναμικού (participation
rate), το οποίο παραμένει σε σχετικά χαμηλό
επίπεδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από το 2014 έως
τώρα, το ποσοστό συμμετοχής του εργατικού
δυναμικού κυμαίνεται περί το 62,9%, έναντι 66% το
2007 και 2008, ενώ τον Νοέμβριο διαμορφώθηκε στο
62,7%. Η μείωση αυτή είναι εν μέρει αποτέλεσμα της
γήρανσης του πληθυσμού αλλά αντανακλά και το
γεγονός ότι, πλέον, μεγάλος αριθμός ατόμων ούτε
εργάζεται, ούτε αναζητά εργασία.
To ποσοστό ανεργίας τον Νοέμβριο μειώθηκε στο 4,6%
7,0
6,5
6,0
5,5
5,8
5,6 5,7 5,5 5,5
5,4 5,5 5,3 5,3
5,0
5,1 5,1 5,0 5,0 5,0
4,9 4,9 5,0 5,0
4,7
4,9 4,9 4,9 5,0 4,9
4,6
4,5
Νοε-14
Δεκ-14
Ιαν-15
Φεβ-15
Μαρ-15
Απρ-15
Μαϊ-15
Ιουν-15
Ιουλ-15
Αυγ-15
Σεπ-15
Οκτ-15
Νοε-15
Δεκ-15
Ιαν-16
Φεβ-16
Μαρ-16
Απρ-16
Μαϊ-16
Ιουν-16
Ιουλ-16
Αυγ-16
Σεπ-16
Οκτ-16
Νοε-16
Η αναμενόμενη παραίτηση του πρωθυπουργού της
Ιταλίας
σαφέστατα
σχηματίζει
μια
περίοδο
εντονότερης πολιτικής ρευστότητας, με αποτέλεσμα
οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που επιζητούσαν οι
αξιωματούχοι της ΕΕ να επιβραδυνθούν. Η
επικράτηση του «όχι» μπορεί να αποτελεί μια
αντίδραση διαμαρτυρίας στην οικονομική ανέχεια,
αλλά σίγουρα δεν αποτελεί αποτέλεσμα εθνικών
εκλογών, ούτε δημοψηφίσματος για την παραμονή
στο ευρώ. Το σενάριο των πρόωρων εκλογών στην
Ιταλία που ορισμένοι επενδυτές διαβλέπουν ίσως
αποδειχθεί πολύ πρόωρο. Το αναμενόμενο είναι ότι
ο πρόεδρος της Ιταλίας θα ξεκινήσει διαβουλεύσεις
με τα πολιτικά κόμματα, με σκοπό τον διορισμό μιας
προσωρινής κυβέρνησης, η οποία θα κληθεί να
λάβει ψήφο εμπιστοσύνης και από τα δύο σώματα
της Βουλής. Όσο πιο ταχυτέρα πραγματοποιηθούν
οι συγκεκριμένες κινήσεις, τόσο πιο γρήγορα θα
αρχίσει να περιορίζεται η πολιτική αβεβαιότητα στη
χώρα.
προκειμένου να υπάρξουν βιώσιμοι ρυθμοί
οικονομικής μεγέθυνσης. Οι δημόσιες επενδύσεις θα
πρέπει να ενισχυθούν και να έχουν επιλεκτικό
χαρακτήρα, προκειμένου να επιφέρουν ένα
πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην οικονομία και
να οδηγήσουν σε μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.
Πηγή: Bloomberg, Οικονομικές Μελέτες Alpha Bank
11,0
10,0
9,0
8,0
7,0
6,0
5,0
4,0
Διαχρονική εξέλιξη του ποσοστό ανεργίας
Μαϊ-08
Αυγ-08
Νοε-08
Φεβ-09
Μαϊ-09
Αυγ-09
Νοε-09
Φεβ-10
Μαϊ-10
Αυγ-10
Νοε-10
Φεβ-11
Μαϊ-11
Αυγ-11
Νοε-11
Φεβ-12
Μαϊ-12
Αυγ-12
Νοε-12
Φεβ-13
Μαϊ-13
Αυγ-13
Νοε-13
Φεβ-14
Μαϊ-14
Αυγ-14
Νοε-14
Φεβ-15
Μαϊ-15
Αυγ-15
Νοε-15
Φεβ-16
Μαϊ-16
Αυγ-16
Νοε-16
ιδρυτικό μέλος της ΕΕ, γεγονός που μπορεί να
σηματοδοτήσει εξελίξεις βαρύνουσας σημασίας για
το μέλλον της ΕΕ σε περίπτωση που οι Ιταλοί
αποδεχθούν μια αντιευρωπαϊκή αντίληψη.
Πηγή: Bloomberg, Οικονομικές Μελέτες Alpha Bank
Δείκτης PMI Markit
Ο ενοποιημένος δείκτης PMI Markit παρέμεινε
αμετάβλητος στις 54,9 μονάδες τον Νοέμβριο, το
υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων δώδεκα μηνών.
Αναλυτικότερα, ο επιμέρους δείκτης PMI Markit για τις
υπηρεσίες μειώθηκε οριακά, στις 54,6 μονάδες τον
Νοέμβριο, ενώ ο επιμέρους δείκτης PMI Markit για τη
4
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
μεταποίηση αυξήθηκε περαιτέρω, στις 54,1 μονάδες
τον Νοέμβριο, έναντι 53,4 μονάδων τον Οκτώβριο.
Τα επιμέρους στοιχεία της έρευνας δείχνουν μεν
αποδυνάμωση των εξαγωγών εξαιτίας του ισχυρού
δολαρίου, αλλά αυτή αντισταθμίσθηκε από την
ισχυρή εγχώρια ζήτηση. Τα στοιχεία του δείκτη PMI
Markit προμηνύουν ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στο
τέταρτο τρίμηνο περί το 0,6% σε τριμηνιαία βάση και
περί το 2,5% σε ετήσια (τρίτο τρίμηνο: 3,2% σε
ετήσια βάση). Τα ανωτέρω ενθαρρυντικά στοιχεία για
τις προοπτικές αύξησης του ΑΕΠ, ενισχύουν
περαιτέρω την προσδοκία ότι η Fed θα αυξήσει τα
βασικά επιτόκια, κατά την επόμενη συνεδρίαση της
ης
ης
13 -14 Δεκεμβρίου.
0,2 πμ), ενώ η ιδιωτική κατανάλωση παραμένει ο
πυλώνας τη οικονομική μεγέθυνσης, συμβάλοντας
κατά 0,9 πμ. στη μεταβολή του ΑΕΠ.
ΖτΕ: Ποσοστιαία μεταβολή ΑΕΠ και επιμέρους στοιχείων του
ΑΕΠ
Ιδιωτική Κατανάλωση
Δημόσια Κατανάλωση
Κεφαλαιακές Επενδύσεις
Εξαγωγές
Εισαγωγές
3ο
3μηνο
2016
0,3
0,3
0,5
0,2
0,1
0,2
3μηνιαία βάση
2ο
1ο
3μηνο 3μηνο
2016
2016
0,3
0,5
0,2
0,7
0,4
0,6
1,2
0,4
1,2
0,2
1,2
-0,1
4ο
3μηνο
2015
0,5
0,4
0,6
1,3
0,8
1,5
ετήσια βάση
2ο
1ο
3μηνο 3μηνο
2016
2016
1,7
1,7
1,7
1,9
2,0
2,0
3,6
2,4
2,5
2,4
3,8
3,4
3ο
3μηνο
2016
1,7
1,6
2,0
3,0
2,2
2,9
Πηγή: Eurostat (Δεκέμβριος 2016), ΔΟΜ Alpha Bank.
ΖτΕ: Συμβολή στην μεταβολή του ΑΕΠ το 3o 3μηνο 2016
(ποσοστιαίες μονάδες σε ετήσια βάση)
Ιδιωτική Κατανάλωση
▼
Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ)
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
Ο πληθωρισμός (πρώτη εκτίμηση) σε ετήσια βάση
αυξήθηκε κατά 0,6% τον Νοέμβριο, έναντι 0,5% τον
Οκτώβριο. Η άνοδος του πληθωρισμού προήλθε
αποκλειστικά από την επιτάχυνση του ρυθμού
αύξησης των τιμών για την κατηγορία των τροφίμωνποτών-καπνού (Νοέμβριος: 0,7%, Οκτώβριος:
0,4%). Αντιθέτως, ενισχύθηκαν οι αποπληθωριστικές
πιέσεις που ασκεί η τιμή της ενέργειας (Νοέμβριος: 1,1%, Οκτώβριος: -0,9%). Επιπλέον, για τέταρτο
συνεχόμενο μήνα, παρέμεινε αμετάβλητος ο ρυθμός
αύξησης των τιμών για τις υπηρεσίες, στο 1,1%,
αντανακλώντας την αδυναμία της εγχώριας ζήτησης
να τονωθεί περαιτέρω, παρά το ενισχυμένο
πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ.
Αποτέλεσμα των ανωτέρω ήταν η διατήρηση του
δομικού πληθωρισμού τον Νοέμβριο μόλις στο 0,8%,
για τέταρτο συνεχόμενο μήνα. Η ανοδική τάση του
πληθωρισμού οφείλεται κυρίως στην εξάλειψη του
αποτελέσματος βάσης από την τιμή της ενέργειας.
Όμως, ο δομικός πληθωρισμός αδυνατεί να
αποκτήσει δυναμική (βλ. γράφημα), γεγονός που
ενισχύει την εκτίμηση ότι η ΕΚΤ θα διευρύνει το
πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) στην
επόμενη συνεδρίασή της, στις 8 Δεκεμβρίου.
Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή τιμών
Πηγή: Eurostat (Δεκέμβριος 2016), ΔΟΜ Alpha Bank.
Αναφορικά με τα επιμέρους στοιχεία του ΑΕΠ, στο
τρίτο τρίμηνο 2016 έναντι του δεύτερου τριμήνου,
αυξήθηκε αισθητά η συμβολή των καθαρών
εξαγωγών (δεύτερο τρίμηνο: -0,2 πμ, τρίτο τρίμηνο:
Δομικός Πληθωρισμός
Linear (Δομικός Πληθωρισμός)
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
-0,2
-0,4
0,8%
Νοε-16
Οκτ-16
Σεπ-16
0,6%
Αυγ-16
1,9
1,7
1,1
0,6
1,9
3,4
1,6
-2,2
1,9
2,2
ΔΤΚ
Linear (ΔΤΚ)
Ιουλ-16
3ο 3μηνο
2015
Ιουν-16
2,0
1,3
1,3
0,9
1,1
3,6
1,4
0,4
1,7
1,9
0,0
Μαϊ-16
1,7
1,8
1,4
1,0
1,2
3,4
0,9
-0,8
1,9
1,6
-0,2
Απρ-16
1,7
1,7
1,2
0,8
1,5
3,4
0,9
-0,5
2,1
1,3
-0,4
Πληθωρισμός
Φεβ-16
1,7
1,7
1,1
1,0
1,8
3,2
1,6
1,8
2,3
1,6
ετήσια βάση
1ο 3μηνο 4ο 3μηνο
2016
2015
0,3
0,2
0,4
0,1
0,2
0,9
0,1
-1,6
0,3
0,5
-0,6
Μαρ-16
2ο 3μηνο
2016
0,5
0,4
0,4
0,2
0,3
0,8
0,3
1,3
0,7
0,2
0,2
-0,1
Πηγή: Eurostat, Δεκέμβριος 2016, ΔΟΜ Αlpha Bank
Ιαν-16
3ο 3μηνο
2016
0,5
0,7
0,6
0,4
0,7
0,8
0,2
-0,6
0,4
0,2
Καθαρές Εξαγωγές
Δεκ-15
0,3
0,4
-0,1
0,1
0,7
0,8
0,3
0,4
0,7
0,4
0,4
Μεταβολή Αποθεμάτων
Νοε-15
ΖτΕ
Γερμανία
Γαλλία
Ιταλία
Oλλανδία
Ισπανία
Πορτογαλία
Ελλάδα
Ην. Βασίλειο
ΗΠΑ
0,3
0,2
0,2
0,3
0,7
0,7
0,8
0,8
0,5
0,8
0,6
Δημόσια Κατανάλωση
% μεταβολή ΑΕΠ στη ΖτΕ και σε επιλεγμένες οικονομίες
3μηνιαία βάση
3ο 3μηνο 2ο 3μηνο 1ο 3μηνο 4ο 3μηνο 3ο 3μηνο
2016
2016
2016
2015
2015
ΖτΕ
Γερμανία
Γαλλία
Ιταλία
Oλλανδία
Ισπανία
Πορτογαλία
Ελλάδα
Ην. Βασίλειο
ΗΠΑ
0,9
Επενδ. Παγίου Κεφαλαίου
ΑΕΠ
Στο τρίτο τρίμηνο 2016, το πραγματικό ΑΕΠ
αυξήθηκε κατά 0,3% σε τριμηνιαία βάση, όσο και στο
δεύτερο τρίμηνο, ενώ σε ετήσια βάση, η αύξηση του
ΑΕΠ παρέμεινε για τρίτο συνεχόμενο τρίμηνο στο
1,7%. Σημειώνεται ότι, οι μεγαλύτερες οικονομίες της
ΖτΕ παρουσίασαν μεικτή εικόνα, με την Ισπανία και
την Γαλλία να επιβραδύνονται, την Ιταλία να
επιταχύνει τον ρυθμό ανάπτυξής της και την
Γερμανία να διατηρεί τον ίδιο ρυθμό μεγέθυνσης. Το
2015, το ΑΕΠ της ΖτΕ αυξήθηκε κατά 2,0%,
ποσοστό που είναι δύσκολο να διατηρηθεί το 2016,
καθώς θα απαιτείτο αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,6% στο
τέταρτο τρίμηνο, σε ετήσια βάση. Η αδυναμία της
ΖτΕ να αποκτήσει δυναμική δίδει κίνητρο στην ΕΚΤ
να επεκτείνει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης
(QE), πέραν του Μαρτίου 2017, εξέλιξη που
αναμένεται να ανακοινωθεί κατά τη συνεδρίαση της
ης
8
Δεκεμβρίου.
4ο
3μηνο
2015
2,0
1,7
1,8
3,9
5,0
5,9
Πηγή: Bloomberg, Οικονομικές Μελέτες Alpha Bank
Ποσοστό ανεργίας
Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε για τρίτο συνεχόμενο
μήνα, τον Οκτώβριο, διαμορφούμενος στο 9,8%, το
χαμηλότερο ποσοστό από τον Ιούλιο του 2009. Το
5
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
ποσοστό ανεργίας ακολουθεί πτωτική πορεία από
τον Μάρτιο του 2013, όταν ανερχόταν στο 12,1%,
παρότι εξακολουθούν οι σημαντικές διαφορές
ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι,
το επίπεδο ανεργίας στη Γερμανία βρίσκεται σε
ιστορικό χαμηλό (4,1%), ενώ στην Ισπανία
απαντάται στο υψηλό 19,2% και στην Ελλάδα στο
23,4% (στοιχεία Αυγούστου). Οι διαφορές αυτές
προκαλούν φυγή ανθρωπίνου δυναμικού (brain
drain), κυρίως νέων με προσόντα, από τις χώρες με
υψηλό επίπεδο ανεργίας, στερώντας τες από ένα
δυναμικό μέρος του ανθρωπίνου δυναμικού. Αυτό,
με τη σειρά του, δρα ανασταλτικά στη δυναμική της
ανάπτυξης των οικονομιών με υψηλό ποσοστό
ανεργίας, προκαλώντας ένα φαύλο κύκλο. Ο αριθμός
των ανέργων στη ΖτΕ μειώθηκε κατά 178 χιλ. άτομα
σε σχέση με τον Σεπτέμβριο, διαμορφούμενος στα
15,9 εκατ. Το ποσοστό ανεργίας των νέων κάτω των
25 ετών, παρέμεινε αμετάβλητο τον Οκτώβριο, στο
20,7% του εργατικού δυναμικού της ίδιας ηλιακής
ομάδας, έναντι 22,2% τον Οκτώβριο του 2015.
την οικονομική δραστηριότητα στη χώρα συνεχώς
αυξάνεται, παρουσίασε περαιτέρω ενίσχυση όπως
υποδεικνύει η άνοδος του δείκτη PMI για τις
υπηρεσίες σε υψηλό δύο ετών.
Η βιομηχανική παραγωγή συνεχίζει να παρουσιάζει δυναμική
51,7
52,0
51,2
51,0
50,2
50,0
49,6
49,7
49,0
49,0
48,6
48,0
48,2
ΖτΕ
Γερμανία
Γαλλία
Ιταλία
Ισπανία
Ολλανδία
Πορτογαλία
Ιρλανδία
Αυστρία
Σεπτ.2016
Aύγ. 2016
Ιούλ. 2016
9,8
4,1
9,7
11,6
19,2
5,6
10,8
7,3
5,9
9,9
4,2
9,9
11,7
19,3
5,7
10,9
7,5
6,1
10,0
4,2
10,2
11,5
19,4
5,8
10,9
7,9
6,2
10,0
4,2
10,1
11,5
19,5
6,0
10,9
8,2
6,2
Ιούν. 2016 Μάιος 2016 Απρ. 2016
10,1
4,2
10,0
11,6
19,9
6,1
11,0
8,3
6,1
10,1
4,2
9,9
11,5
20,1
6,3
11,2
7,8
6,1
10,1
4,3
9,9
11,6
20,2
6,4
11,6
7,8
0,0
10,3
4,3
10,3
11,7
20,4
6,5
12,1
8,3
6,1
Πηγή: Eurostat, Οικονομικές Μελέτες Alpha Bank.
Νοε-15
Ποσοστό ανεργίας στη ΖτΕ
9,8%
48,4
49,7
49,4
50,4
50,4
50,0
50,1
51,2
49,9
50,9
49,2
48,6
48,0
Ιαν-16
Μαρ-16
Μαϊ-16
Ιουλ-16
Σεπ-16
Νοε-16
PMI
Πηγές: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Κίνας, Markit
Markit PMI
▼
Ισοτιμίες
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Χρηματιστηρίου του
Σικάγο, οι τοποθετήσεις στο δολάριο ΗΠΑ
(USD+DXY) για μη εμπορικές συναλλαγές (specs)
την εβδομάδα που έληξε στις 29.11.2016
αυξήθηκαν. Οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον
πωλήσεις) θέσεις διαμορφώθηκαν σε θετικό επίπεδο
για εικοστή όγδοη εβδομάδα.
Αναμένεται μείωση των specs θέσεων εναντίον (short) του ευρώ
Οκτ-07
Ιαν-08
Απρ-08
Ιουλ-08
Οκτ-08
Ιαν-09
Απρ-09
Ιουλ-09
Οκτ-09
Ιαν-10
Απρ-10
Ιουλ-10
Οκτ-10
Ιαν-11
Απρ-11
Ιουλ-11
Οκτ-11
Ιαν-12
Απρ-12
Ιουλ-12
Οκτ-12
Ιαν-13
Απρ-13
Ιουλ-13
Οκτ-13
Ιαν-14
Απρ-14
Ιουλ-14
Οκτ-14
Ιαν-15
Απρ-15
Ιουλ-15
Οκτ-15
Ιαν-16
Απρ-16
Ιουλ-16
Οκτ-16
12,5
12,0
11,5
11,0
10,5
10,0
9,5
9,0
8,5
8,0
7,5
7,0
6,5
50,6
50,0
46,0
Μάρτ. 2016 Φεβρ. 2016
10,2
4,3
10,1
11,5
20,3
6,4
11,9
8,3
5,9
50,1
47,0
Ποσοστό ανεργίας σε επιλεγμένες οικονομίες της ΖτΕ
Oκτ.2016
50,1
49,4
▼
ΚΙΝΑ
Οικονομική δραστηριότητα
Θετικό οιωνό για την εξέλιξη της οικονομικής
δραστηριότητας στο τελευταίο τρίμηνο του 2016
αλλά και το 2017 αποτελούν τα στοιχεία του
Νοεμβρίου που αφορούν τόσο στον επίσημο δείκτη
PMI στη μεταποίηση της στατιστικής υπηρεσίας όσο
και στον αντίστοιχο δείκτη της Markit, αλλά και στον
δείκτη PMI στις υπηρεσίες. Η βιομηχανική
παραγωγή στην Κίνα συνέχισε να εμφανίζει
επέκταση, καθώς οι δείκτες PMI στη μεταποίηση
συνέχισαν να διαμορφώνονται πάνω από το επίπεδο
του 50,0 και σε υψηλό 28 μηνών. Αυτό ήταν
αποτέλεσμα της αύξησης των υποδεικτών της
παραγωγής και των νέων παραγγελιών κάτι που
υποδεικνύει ότι η εσωτερική ζήτηση ενδυναμώνεται,
αλλά και της αύξησης του υποδείκτη των νέων
παραγγελιών από το εξωτερικό, καθώς ενισχύεται η
ζήτηση για κινεζικά προϊόντα στις ξένες αγορές.
Ταυτόχρονα, το νόμισμα της Κίνας παρουσιάζει
εξασθένιση τους τελευταίους μήνες. Παράλληλα, ο
τομέας των υπηρεσιών, του οποίου η σημασία για
Αριθμός συμβολαίων
Πηγή: Βloomberg, Οικονομικές Μελέτες Αlpha Bank
0
-50000
-100000
-150000
-200000
-250000
Πηγή: CFTC,IMM, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank
Οι τοποθετήσεις κατά του ευρώ για μη εμπορικές
συναλλαγές (specs), την εβδομάδα που έληξε στις
29.11.2016, μειώθηκαν κατά 108 συμβόλαια, με
αποτέλεσμα οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον
πωλήσεις) θέσεις να διαμορφωθούν στα -119.240
συμβόλαια από -119.348 την προηγούμενη
εβδομάδα. Σημειώνεται ότι πρόκειται για την τέταρτη
συνεχή εβδομαδιαία μείωση από τις 27 Σεπτεμβρίου.
Ευρώ: Ανοδική τάση εμφανίζει το ευρώ, έναντι του
δολαρίου-ΗΠΑ παρά την σημαντική πτώση που
σημείωσε στις 5 Δεκεμβρίου ($1,0505 χαμηλό 21
μηνών) μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος
του δημοψηφίσματος στην Ιταλία. Η ισοτιμία
δολαρίου-ευρώ στις 6 Δεκεμβρίου διαμορφωνόταν
περί τα 1,0777 USD/EUR από 1,0654 USD/EUR
που ήταν στις 28 Νοεμβρίου, με αποτέλεσμα το
ευρώ να καταγράφει από την αρχή του έτους
6
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
απώλειες 0,8% έναντι του δολαρίου. Ωστόσο, το
δολάριο, αναφορικά ως προς το σταθμισμένο δείκτη
Dollar Index-DXY, ο οποίος μετράει την αξία του
δολαρίου,
έναντι
των
έξι
σημαντικότερων
νομισμάτων (ευρώ, γιεν, στερλίνα, δολάριο Καναδά,
κορώνα Σουηδίας, φράγκο Ελβετίας), καταγράφει
σωρευτικά κέρδη από την αρχή του έτους 1,4%.
Η ενίσχυση του ευρώ αποδίδεται στην εκτίμηση ότι
απομακρύνεται η πιθανότητα διεξαγωγής πρόωρων
εκλογών στην Ιταλία. Ωστόσο, οι συνεχείς πολιτικές
αναμετρήσεις στην Ευρώπη το 2017 αναμένεται να
εντείνουν τη νευρικότητα των επενδυτών, με
αποτέλεσμα η δυναμική του ευρώ να μην αποκτήσει
μεγάλη χρονική διάρκεια. Το ενδιαφέρον των
επενδυτών είναι στραμμένο την τρέχουσα εβδομάδα
στην συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου της
ΕΚΤ στις 8 Δεκεμβρίου, καθώς θα ληφθούν οι
αποφάσεις για την επέκταση του προγράμματος
αγορών ομολόγων (ΑΡΡ) και οι αλλαγές στους
όρους των αγορών. Ήδη, το Διοικητικό Συμβούλιο
έχει στη διάθεση του τα νεότερα οικονομικά στοιχεία
και τις μακροοικονομικές προβλέψεις μέχρι το 2019,
με αποτέλεσμα να είναι σε θέση να αξιολογήσει με
τον καλύτερο δυνατό τρόπο την συνεισφορά του
προγράμματος ΑΡΡ στην αναπτυξιακή διαδικασία. Η
αγορά προσδοκά επιμήκυνση του προγράμματος
ΑΡΡ πέραν του Μαρτίου 2017 κατά έξι μήνες με
παράλληλη διατήρηση του μηνιαίου ορίου αγορών
στα € 80 δισ.
Θετικά συνεχίζει να επιδρά στο δολάριο η αυξημένη
πιθανότητα ανόδου των επιτοκίων από την
Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ στις 14
Δεκεμβρίου. Σημειώνεται, ότι σύμφωνα με την αγορά
η πιθανότητα ανόδου των επιτοκίων στις 6
Δεκεμβρίου προσδιορίζονταν στο 100%.
φράγκο: Το ευρώ, εμφανίζει τάση
ενίσχυσης έναντι του φράγκου στην αρχή της
εβδομάδας, κινούμενο στην περιοχή των 1,0836
φράγκων. Σημειώνεται, ότι το ευρώ καταγράφει
απώλειες από την αρχή του έτους έναντι του
φράγκου 0,4%. Σύμφωνα με τα δημοσιευθέντα
νομισματικά στοιχεία της ΤτΕλβετίας (SNB), την
προηγούμενη εβδομάδα, δεν υπήρξε παρέμβαση της
στην αγορά συναλλάγματος για αποτροπή
ενίσχυσης του φράγκου, καθώς το ποσό των
μετρητών που οι εμπορικές τράπεζες της Ελβετίας
είχαν καταθέσει στην SNB, υποχώρησε οριακά στα
527,55 δισ. φράγκα για την εβδομάδα που έληξε στις
2 Δεκεμβρίου από 527,62 δισ. φράγκα που ήταν την
εβδομάδα που έληξε στις 25 Νοεμβρίου.
Ελβετικό
χαμηλότερα κατά 14,7%, έναντι του ευρώ και 13,5%
έναντι του δολαρίου. Η στερλίνα παρά τη χαμηλή
συναλλακτική δραστηριότητα που έχει αρχίσει να
καταγράφεται λόγω τέλους έτους, επιδεικνύει
ιδιαίτερη συμπεριφορά, καθώς οι επενδυτές εκτιμούν
ότι η ενεργή συμμετοχή του Κοινοβουλίου του
Ηνωμένου
Βασιλείου
στη
διαδικασία
της
αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα
προσδώσει έναν ηπιότερο τόνο στην όλη διαδικασία.
Εντούτοις, η ανησυχία των επενδυτών για τις
οικονομικές εξελίξεις συνεχίζει να αποτυπώνεται στο
ασφάλιστρο κινδύνου (CDS-credit default swaps).
Σημειώνεται, ότι στις 6 Δεκεμβρίου το πενταετούς
διάρκειας ασφάλιστρο διαμορφωνόταν στα 40,0 bps
από 40,3 bps που ήταν στις 28 Νοεμβρίου και 21,4
bps στην αρχή του έτους.
Αγορές ομολόγων – Η πορεία του προγράμματος QE
της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης (ΕΚΤ)
Οι ομολογιακές αγορές της Ευρωζώνης κινούνται
στον απόηχο της επικράτησης του «όχι» στο
δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του Συντάγματος
στην
Ιταλία.
Οι
επενδυτές
εμφανίζονται
συγκρατημένοι, καθώς ο πρωθυπουργός της Ιταλίας
θα παραμείνει στη θέση του, μέχρι τη ψήφιση του
προϋπολογισμού, προκειμένου να αποτραπεί να
τεθούν σε ισχύ αυτομάτως έκτακτοι δημοσιονομικοί
κανόνες, την 1η Ιανουαρίου. Το αποτέλεσμα του
δημοψηφίσματος στην Ιταλία αναμένεται να
λειτουργήσει αποτρεπτικά σε οποιαδήποτε σκέψη
της ΕΚΤ για εγκατάλειψη του προγράμματος αγορών
ομολόγων (ΑΡΡ) στη συνεδρίαση του Διοικητικού
Συμβουλίου της στις 8 Δεκεμβρίου.
Οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ την
εβδομάδα μέχρι τις 2 Δεκεμβρίου στα πλαίσια
εφαρμογής του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης
(QE), διαμορφώθηκαν στα €1.211,691 δισ. με
αποτέλεσμα ο μέσος εβδομαδιαίος όρος από την
έναρξη του προγράμματος να υπολογίζεται στα €13,3
δισ. Παράλληλα, στην ίδια περίοδο, η ΕΚΤ προέβη
σε αγορές καλυμμένων ομολόγων, αξίας € 1.214
εκατ. και ABS αξίας € 266 εκατ. Επίσης, την
περασμένη εβδομάδα η ΕΚΤ προέβη σε αγορές
εταιρικών και ασφαλιστικών ομολογιακών τίτλων
αξίας € 2 δισ.
€ δισ.
80
Πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων ΕΚΤ
70 Εφαρμογή προγράμματος: 91 εβδομάδες
60
50
40
30
Στερλίνα: Θετική εμφανίζεται η εβδομαδιαία εικόνα
20
της στερλίνας. Ειδικότερα, η στερλίνα στις 6
Δεκεμβρίου, καταγράφει κέρδη τόσο έναντι του
δολαρίου-ΗΠΑ (1,2755 USD/GBP), όσο και έναντι
του ευρώ (0,8453 GBP/EUR). Ωστόσο, σωρευτικά η
στερλίνα διαπραγματεύεται από την αρχή του έτους
10
0
Πηγή: Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, Διεύθυνση Oικονομικών Μελετών-Alpha Bank
7
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
Στην Ελληνική αγορά ομολόγων, το εύρος τιμών
(αγορά) του 10ετούς ομολόγου λήξης 24 Φεβρ. 2026
ης
το πρωί της 6 Δεκεμβρίου διαμορφωνόταν μεταξύ
80,44-80,82
ήτοι
απόδοση
6,51%-6,58%.
Υπενθυμίζεται ότι στις 10.6.2014 το 10ετές ομόλογο
είχε καταγράψει χαμηλό αποδόσεως 5,475% και στις
8.7.2015 υψηλό αποδόσεως 19,27%.
Μικτή η εικόνα στις αγορές των 10ετών
ομολόγων της ΖτΕ (Αποδόσεις 10ετών ομολόγων)
0,21
Γερμανία
0,32
0,39
Ολλανδία
0,46
0,76
Γαλλία
0,76
Πορτογαλία
Ιταλία
Ισπανία
2,08
1,98
1,57
1,55
0
2
Ρυθμός ανάπτυξης
3,59
3,68
6,95
6,52
Ελλάδα
4
28/11/2016
6
6/12/2016
προοπτικές. Η απόφαση αυτή βασίσθηκε στο ότι η
Βουλγαρία παρουσιάζει χαμηλό δημόσιο χρέος ως
ποσοστό του ΑΕΠ και πλεόνασμα στο ισοζύγιο
τρεχουσών συναλλαγών. Η Standard & Poor’s εκτιμά
ότι ο ρυθμός ανάπτυξης θα υποχωρήσει από 3,6%
το 2015 στο 3,3% το 2016, έναντι πρόβλεψης της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Νοέμβριος 2016) στο 3,1%
8
Πηγή: Reuters, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank
Η διαφορά απόδοσης μεταξύ των ελληνικών 10ετών
και γερμανικών ομολόγων (spread) υποχώρησε στις
620 μονάδες βάσης. Παράλληλα, η απόδοση του
10ετούς γερμανικού ομολόγου, ως σημείο αναφοράς
του κόστους δανεισμού της Ζώνης του Ευρώ,
ανήλθε στο 0,32%. Η 10ετία της Πορτογαλίας στις 6
Δεκεμβρίου εμφάνιζε απόδοση 3,68%, της Ισπανίας
1,55% και της Ιταλίας 1,98%. Η διαφορά απόδοσης
του 10ετούς πορτογαλικού ομολόγου σε σχέση με
την αντίστοιχη του γερμανικού, υποχώρησε σε
εβδομαδιαία βάση στις 336 μ.β. ενώ του 10ετούς
ιταλικού ομολόγου στις 165 μ.β. Στις ΗΠΑ, η
απόδοση του 10-ετούς ομολόγου διαμορφωνόταν
στο 2,39% στις 6.12.2016. Όσον αφορά την
προσφορά στην πρωτογενή αγορά την τρέχουσα
εβδομάδα, υπολογίζεται περί τα €3 δισ. Αξίζει να
σημειωθεί ότι ο μέσος δανεισμός για την
συγκεκριμένη εβδομάδα τα τελευταία τρία έτη
διαμορφώνεται στα €4,8 δισ. Ειδικότερα, το
Γερμανικό δημόσιο στις 7 Δεκεμβρίου μέσω της
υφιστάμενης εκδόσεως BΚΟ 12/2018 περί τα €3,0
δισ.
Το ΑΕΠ, εποχικά διορθωμένο, αυξήθηκε κατά 3,4%,
σε ετήσια βάση, στο τρίτο τρίμηνο 2016, έναντι 3,6%
στο δεύτερο τρίμηνο 2016. Στο τρίτο τρίμηνο 2016,
θετική συμβολή στο ΑΕΠ είχαν η κατανάλωση
(68,8% του ΑΕΠ) η οποία σημείωσε οριακή αύξηση
κατά 0,2%, έναντι 1,2% στο δεύτερο τρίμηνο 2016
και οι εξαγωγές που αυξήθηκαν κατά 9,5%, έναντι
4,5% στο δεύτερο τρίμηνο 2016. Αντιθέτως, αρνητική
συμβολή στο ΑΕΠ είχαν οι επενδύσεις (18,5% του
ΑΕΠ) που μειώθηκαν κατά 1,8%, έναντι οριακής
μείωσης κατά 0,1% στο δεύτερο τρίμηνο 2016 και οι
εισαγωγές οι οποίες αυξήθηκαν κατά 7,5%, έναντι
2,8% στο δεύτερο τρίμηνο 2016. Σύμφωνα με τις
προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Νοέμβριος
2016), ο ρυθμός ανάπτυξης στη Βουλγαρία από
3,6% το 2015 θα επιβραδυνθεί στο 3,1% το 2016 και
περαιτέρω στο 2,9% το 2017.
ΑΕΠ (ετήσια % μεταβολή)
4,0
3,8
3,3
3,5
3,5
3,7
3,6
3,4
3,4
1ο Τρίμ.2016
3ο Τρίμ.2016
3,0
2,5
2,2
2,0
1,0
1,5
1,4
1,5
1,0
0,5
0,0
1ο Τρίμ.2014
3ο Τρίμ.2014
1ο Τρίμ.2015
3ο Τρίμ.2015
Πηγή: Στατιστική Αρχή
▼
Κύπρος
Πληθωρισμός
▼
Βουλγαρία
Οίκοι αξιολόγησης Fitch και Standard & Poor’s
α
Την 2 Δεκεμβρίου 2016, ο οίκος αξιολόγησης Fitch
Ratings επιβεβαίωσε την πιστοληπτική ικανότητα της
Βουλγαρίας στο ΒBB- με σταθερές προοπτικές. Η
απόφαση αυτή βασίσθηκε στο ότι η Βουλγαρία
παρουσιάζει χαμηλό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του
ΑΕΠ και πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών
συναλλαγών. Η Fitch εκτιμά ότι ο ρυθμός ανάπτυξης
θα υποχωρήσει από 3,6% το 2015 στο 3,4% το
2016, έναντι πρόβλεψης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
(Νοέμβριος 2016) στο 3,1%.
α
Επίσης την 2 Δεκεμβρίου, ο οίκος αξιολόγησης
Standard & Poor’s επιβεβαίωσε την πιστοληπτική
ικανότητα της Βουλγαρίας στο ΒB+ με σταθερές
Ο πληθωρισμός, με βάση τον ΔΤΚ, υποχώρησε σε 1,4% τον Νοέμβριο από -1,2% τον Οκτώβριο, ενώ
στο ενδεκάμηνο του 2016 ήταν, σε μέσο επίπεδο, 1,5%. Την εντονότερη μείωση παρουσίασαν οι τιμές
των τροφίμων και των μη αλκοολούχων ποτών (3,4%) και συνέβαλαν κατά -0,56 π.μ. στον
πληθωρισμό, ενώ τη μεγαλύτερη αύξηση σημείωσαν
οι τιμές των αλκοολούχων ποτών και του καπνού
(1,8%). Ο εναρμονισμένος πληθωρισμός αυξήθηκε
στο -0,8% τον Νοέμβριο από -1,0% τον Οκτώβριο,
ενώ στο ενδεκάμηνο του 2016, διαμορφώθηκε, σε
μέσο επίπεδο, στο -1,3%. Τη μεγαλύτερη μείωση
παρουσίασαν οι τιμές των μεταφορών (-4,5%), ενώ
την εντονότερη αύξηση σημείωσαν οι τιμές των
εστιατορίων και των ξενοδοχείων (1,8%). Σύμφωνα
με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
(Νοέμβριος 2016), ο εναρμονισμένος πληθωρισμός
θα συνεχίσει να είναι αρνητικός το 2016 στο -1,1%
8
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
και θα διαμορφωθεί με θετικό πρόσημο το 2017 στο
0,7% από -1,5% το 2015.
Ο εναρμονισμένος πληθωρισμός διαμορφώνεται
γύρω από το -1,0% τους τελευταίους 5 μήνες
0,0
-0,5
-1,0
-0,8%
-1,5
-2,0
-2,5
-3,0
Νοε-15
Φεβ-16
Μαϊ-16
Αυγ-16
Νοε-16
Πηγή: Στατιστική Αρχή
▼
Ρουμανία
Έλλειμμα προϋπολογισμού
πλεονάσματος RON9,0 δισ. (1,28% του ΑΕΠ) τον
Οκτώβριο 2015, ως αποτέλεσμα της μείωσης των
εσόδων και της αύξησης των δαπανών.
Αναλυτικότερα, τα έσοδα του προϋπολογισμού
υποχώρησαν κατά 2,1%, σε ετήσια βάση. Μείωση
παρουσίασαν τα έσοδα από τον ΦΠΑ κατά 8,8%,
ενώ αύξηση σημείωσαν τα έσοδα από τον φόρο
εισοδήματος (+11,2%), τις εισφορές κοινωνικής
ασφάλισης (+7,3%) και τους ειδικούς φόρους
κατανάλωσης (+5,6%). Απεναντίας, οι δαπάνες του
προϋπολογισμού αυξήθηκαν κατά 3,4%, σε ετήσια
βάση, λόγω υψηλότερων δαπανών προσωπικού
(+10,7%) και δαπανών κοινωνικής πρόνοιας
(+7,8%). Σύμφωνα με τις προβλέψεις της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Νοέμβριος 2016), το
έλλειμμα του προϋπολογισμού θα διαμορφωθεί σε 2,8% του ΑΕΠ το 2016 και σε -3,2% το 2017 από 0,8% το 2015.
Ο προϋπολογισμός παρουσίασε έλλειμμα RON1,3
δισ. (-0,17% του ΑΕΠ) τον Οκτώβριο 2016, έναντι
9
Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
(ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές)
Ετήσια στοιχεία
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές)
Ιδιωτική Κατανάλωση
Δημόσια Κατανάλωση
Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου
Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών
Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών
Γενικός Δκτ Τιμών Καταναλωτή
Ανεργία (%)
Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα
-4,3
-1,7
2,0
-13,8
-18,2
-20,2
1,2
9,6
4,2
-10,3
126,7
-12,4
-5,5
-6,5
-4,2
-19,3
4,4
-3,4
4,7
12,7
0,0
-5,8
146,2
-11,4
-9,1
-9,9
-7,0
-20,7
0,8
-8,2
3,3
17,9
-3,1
-3,3
172,1
-10,0
-7,3
-7,9
-7,2
-23,4
1,1
-9,4
1,5
24,4
-4,0
-0,9
159,6
-3,8
-3,2
-2,6
-6,4
-8,4
1,5
-2,4
-0,9
27,5
-3,9
1,4
177,4
-2,0
0,4
0,6
-1,2
-4,6
7,7
7,6
-1,3
26,5
-3,1
0,3
179,7
-1,6
-0,3
-0,3
0,0
-0,1
3,1
0,3
-1,7
24,9
-2,0
0,4
177,4
0,1
Τελευταία
διαθέσιμη περίοδος
Πρωτογενές Ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) (1)
Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ)
Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών (% ΑΕΠ)
(1)
Με βάση τον ορισμό του οικονομικού π ρογράμματος π ροσαρμογής της Ελλάδας
2014
2015
2015
2016
2016
Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας
Οικονομική Δραστηριότητα
Όγκος Λιανικών Πωλήσεων (εκτός καυσίμων & λιπαντικών)
Νέες εγγραφές ΙΧ Αυτοκινήτων
Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα
Βιομηχανική Παραγωγή: Μεταποίηση
Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών ΡΜΙ στη μεταποίηση
Δείκτης Οικονομικού Κλίματος
Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία
Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών
Πιστωτική Επέκταση (τέλος περιόδου)
Ιδιωτικός Τομέας
Επιχειρήσεις
- Βιομηχανία
- Κατασκευές
- Τουρισμός
Νοικοκυριά
- Καταναλωτικά Δάνεια
- Στεγαστικά Δάνεια
Τιμές
Δείκτης Τιμών Καταναλωτή
Δομικός Πληθωρισμός
Δείκτης Τιμών Διαμερισμάτων
ΑΕΠ σε σταθερές τιμές
Ιδιωτική Κατανάλωση
Δημόσια Κατανάλωση
Επενδύσεις
Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών
Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών
Ισοζύγιο Πληρωμών σε € δισ.
Εξαγωγές Αγαθών
Εισαγωγές Αγαθών
Εμπορικό Ισοζύγιο
Ισοζύγιο Τρεχ/σών Συναλλαγών
έτος
έτος
Q3
Q4
Q1
Q2
-0,7
30,1
-5,8
1,8
49,9
100,0
94,6
-54,0
-0,5
13,8
-0,2
1,8
45,4
89,4
81,9
-50,7
-2,7
-2,2
-22,2
-0,5
37,5
80,7
71,9
-60,6
-1.1
2,1
5,9
2,1
48,6
87,3
82,9
-61,6
-2,0
-0,3
-11,9
1,1
49,1
90,2
90,6
-67,5
-2,4
19,5
-22,2
7,3
49,5
89,9
91,9
-71,2
-0,2 (Ιαν-Σεπ.)
13,6 (Ιαν.-Oκτ.)
-8,4 (Ιαν-Αύγ.)
-3,1
-3,7
-3,3
-1,2
-0,6
-2,9
-2,8
-3,0
-2,0
-0,9
2,4
-0,9
0,6
-3,1
-2,3
-3,5
-1,9
-0,8
2,8
0,0
0,6
-3,2
-2,8
-3,5
-2,0
-0,9
2,4
-0,9
0,6
-3,1
-2,3
-3,5
-2,1
-1,4
-0,3
1,0
0,9
-3,0
-1,7
-3,4
-2,0
-1,0
0,2
0,8
0,4
-3,0
-1,5
-3,4
-1,6 (Οκτ.)
-0,3 (Οκττ.)
0,2 (Οκττ.)
-1,1 (Οκττ.)
1,8 (Οκτ.)
-2,8 (Οκττ.)
-0,7 (Οκττ.)
-3,5 (Οκττ.)
-1,3
-0,7
-7,5
0,4
0,6
-1,2
-4,6
7,7
7,6
-1,7
-0,5
-5,0
-0,3
-0,3
0,0
-0,1
3,1
0,3
-1,8
-0,5
-5,8
-1,9
-4,1
0,8
-4,4
-7,0
-14,1
-0,6
0,3
-5,0
0,7
-0,4
2,5
12,2
-2,2
-2,7
-0,9
0,2
-4,7
-0,8
-0,8
-2,1
-9,5
-10,5
-8,7
-0,9
0,3
-2,7
-0,2
-1,2
-0,9
17,9
-3,2
4,9
-0,5 (Οκτ.)
-0,5 (Οκτ.)
- 1,5 (3ο 3μηνο)
1,8 (3ο 3μηνο)
5,1 (3ο 3μηνο)
-0,6 (3ο 3μηνο)
12,6 (3ο 3μηνο)
10,2 (3ο 3μηνο)
12,0 (3ο 3μηνο)
26,8
49,1
-22,3
-2,9
24,8
42,0
-17,2
0,2
6,0
9,2
-3,2
5,6
6,2
10,6
-4,4
-1,7
5,5
9,7
-4,2
-2,4
6,1
10,2
-4,1
-0,4
17,9 (Ιαν-Σεπ.)
30,0 (Ιαν-Σεπ.)
-12,1 (Ιαν-Σεπ.)
1,4 (Ιαν-Σεπ.)
4,5 (Ιαν.-Σεπτ.)
48,3 (Νοέμ.)
92,4 (Νοέμ.)
89,2 (Νοέμ.)
-66,9 (Νοέμ.)
Πηγή: Τράπ εζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ
Το παρόν δελτίο έχει αποκλειστικά ενημερωτικό χαρακτήρα. Οι πληροφορίες που περιέχει προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν
επαληθευτεί από την Alpha Bank. Το παρόν δεν αποτελεί συμβουλή ή σύσταση ούτε προτροπή για την διενέργεια οποιασδήποτε συναλλαγής. Επίσης δεν
συνιστά έρευνα στον τομέα των επενδύσεων κατά την έννοια της ισχύουσας νομοθεσίας και ως εκ τούτου δεν έχει συνταχθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις του
νόμου για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της έρευνας στον τομέα των επενδύσεων. Η Alpha Bank δεν υποχρεούται να επικαιροποιεί ή να αναθεωρεί το δελτίο
αυτό ούτε να προβαίνει σε ανακοινώσεις ή ειδοποιήσεις σε περίπτωση που οποιοδήποτε στοιχείο, γνώμη, πρόβλεψη ή εκτίμηση που περιέχεται σε αυτό
μεταβληθεί ή διαπιστωθεί εκ των υστέρων ως ανακριβής. Η Alpha Bank και οι θυγατρικές της, καθώς επίσης τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τα στελέχη και
οι υπάλληλοι αυτών δεν παρέχουν καμία διαβεβαίωση ούτε εγγυώνται την ακρίβεια, την πληρότητα και την ορθότητα των πληροφοριών που περιέχονται και των
απόψεων που διατυπώνονται στο παρόν ή την καταλληλότητά τους για συγκεκριμένη χρήση και δεν φέρουν καμία ευθύνη για οποιανδήποτε άμεση ή έμμεση
ζημία θα μπορούσε τυχόν να προκύψει σε σχέση με οποιανδήποτε χρήση του παρόντος και των πληροφοριών που περιέχει εν όλω ή εν μέρει. Οποιαδήποτε
αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση αυτού του δελτίου ή τμήματος του πρέπει υποχρεωτικά να αναφέρει την Alpha Bank ως πηγή προελεύσεώς του.
10