Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva 9 ❦

De weg vooruit

Ten aanzien van de nauw verweven toekomst van voedsel, mensen en de planeet staan we op een keerpunt. Als we voortgaan op het pad van industriële landbouw, genetisch gemo dificeerde gewassen, giftige chemicaliën en de heerschappij van multinatio nals, dan zal welk voordeel dan ook illusoir blijken. Ons rest dan louter de illusie van meer voedsel door akkerland om te vormen tot productieruim ten voor eenzijdige handelsgewassen. Louter een illusie van voorspoed met grotere geldstromen, ook al spoelt het grootste deel van dat geld weer van boeren af zodra hun zaden, land en water vermarkt zijn en hun afhankelijk heid almaar toeneemt van kostbare inputs en voedsel dat ze nu gedwongen zijn in te kopen. Op de korte termijn zullen meer kleine boeren, degenen die de wereld echt voeden, ontheemd raken. Meer mensen zullen honger lijden en gebukt gaan onder ziektes gelieerd aan slechte voeding. De ecologische crisis zal verder om zich heen grijpen waarmee we ons hele voortbestaan op het spel zetten en de uitholling van de voedseldemocratie zal uitmonden in de opkomst van een voedseldictatuur. Op de lange termijn zullen we de voorwaarden scheppen voor het uitsterven van onze soort. Zoals ik eerder heb geschreven, is maar 30 procent van het voedsel dat we eten afkomstig van grote industriële boerderijen; 70 procent komt bij kleine, biodiverse boerderijen vandaan. Anderzijds komt 75 procent van de ecologische vernietiging van ons water en onze bodem en biodiversiteit op het conto van industriële landbouwmethoden en wordt 40 procent van de klimaatravage veroorzaakt door de industriële, geglobaliseerde landbouw. Ecologische desintegratie is een non-lineair verschijnsel dat zich voltrekt volgens een exponentiële curve van snelle verandering. Maar zelfs al zou 147 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 147 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva het om een lineaire curve gaan, tegen de tijd dat de industriële landbouw in nog altijd maar 40 procent van onze voedselbehoefte voorziet, zal ze 100 procent van de ecologische basis hebben vernietigd die ons voortbestaan op aarde mogelijk maakt. Dit is een recept voor uitroeiing, niet voor het voeden van de wereld. Maar uitsterven hoeft niet ons voorland te zijn. Het landbouwmodel dat stoelt op diversiteit, democratie en decentralisatie en dat nu al 70 pro cent van het voedsel produceert dat de mensheid voedt, kunnen we naar 100 procent opvijzelen. En via dit proces kunnen we de planeet helen en verjongen, boeren en het platteland voorspoed brengen, agrarische misère en ontheemding een halt toeroepen, onze voeding, gezondheid en wel zijn verbeteren, de mogelijkheden vergroten om in het levensonderhoud te voorzien en rechtvaardigere, robuustere en veerkrachtigere economieën tot stand brengen.

Dus hoe overbruggen we de kloof van hier naar daar?

Op basis van de Wet van exploitatie hebben in oorlog gewortelde chemie concerns een niet-duurzaam, ongezond, onrechtvaardig en ondemocratisch voedselsysteem ontwikkeld. Hier staat een ecologisch duurzaam, gezond, eerlijk, sociaal rechtvaardig en democratisch voedselsysteem tegenover dat in overeenstemming is met de Wet van wederkerigheid en dat door burgers overal ter wereld bepleit en vormgegeven wordt. Het specifieke karakter verschilt per context, maar er bestaat consensus over de principes van de transitie en het ontluikende model ervan.

Het zijn deze gedeelde transitieprincipes die van cruciaal belang zijn om een ecologisch en democratisch voedselsysteem voor iedereen op Aarde voor de volle 100 procent tot realiteit te maken. Hiervoor hebben we een routekaart nodig waarop we de transitie kunnen uitstippelen van een door multinationals aangestuurd en gecontroleerd, geïndustrialiseerd en geglo baliseerd paradigma naar een paradigma van agro-ecologie en voedsel democratie, waarin de aarde en mensen centraal staan. Hieronder zal ik deze transitie in negen stappen uiteenzetten.

De eerste transitie is van fictie naar realiteit We moeten een overgang maken van de fictie van de persoonsstatus van bedrijven naar de realiteit van echte mensen die echt voedsel verbouwen, bewerken, koken en eten. Van kleine boeren en tuinders tot moeders tot 148 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 148 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva kinderen gaat het om echte mensen met echte lichamen en echte verstan delijke vermogens die in samenwerking met de natuur kunnen coprodu ceren en cocreëren. Het draait hierbij om echte mensen die honger lijden wanneer ze geen toegang hebben tot voedsel en die met obesitas, diabetes, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en kanker te kampen krijgen wanneer de voeding die ze eten giftig en slecht is.

Echte mensen zijn bezig echte voedselsystemen te creëren die de Aarde beschermen en iedereen ten goede komen. Tegen de stroom in ontwerpen ze nieuwe voedselsystemen die de drijvende kracht zijn achter de transitie. Boeren en tuinieren creëren een ommezwaai. Daar waar de opkomst van de industriële landbouw gebaseerd was op het verwijderen van mensen van hun land, is de opkomst van het nieuwe landbouwparadigma geschoeid op terugkeer naar de grond, de bodem en de Aarde: in steden en op scholen, op terrassen en tegen muren. Er is niemand die geen voedsel kan verbou wen, en een volledig mens-zijn betekent deels ook het herstellen van je verbinding met de Aarde en haar gemeenschappen. De tweede transitie is van een mechanistische, reductionistische weten schap naar een agro-ecologische wetenschap die stoelt op relaties en onder linge verbondenheid.

Centraal hierbij staat de erkenning dat de bodem, het zaad, boeren en onze lichamen intelligente zijnsvormen zijn en geen dode materie of machines. Een expertise die voortkomt uit oorlogsgeweld is van generlei belang voor de verdere ontwikkeling van deze intelligentie noch voor het voeden van mensen of de vernieuwing van de planeet. Die ligt besloten in de bodem en het zaad, in de planten en de dieren en in onze handen en onze lichamen. De oude universiteiten die chemische oorlogvoering als landbouwkunde onderwijzen, maken plaats voor boerderijen die als scho len dienen waar men de kennis kweekt om met echte landbouw echt eten te produceren. Een transitie die ons wegvoert van de heerschappij van grote ondernemingen en winsten, is ook een kennistransitie naar het opkomende wetenschapsparadigma van de agro-ecologie.

De derde transitie is van zaad als het ‘intellectuele eigendom’ van bedrij ven naar zaad als levend, divers en evoluerend; naar zaad als gemeenschap pelijk eigendom dat de bron is van het voedsel en het leven.

149 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 149 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva De oprichting van gemeenschappelijke zadenbanken en -bibliotheken maakt deel uit van een bredere beweging voor zadenvrijheid, die zich verzet tegen het opleggen van onwetenschappelijke, onrechtvaardige zadenwet ten, gebaseerd op uniformiteit – waar ook een wetenschappelijke bewe ging voor het behoud van biodiversiteit onderdeel van is. De zadenbanken bieden succesvolle en superieure alternatieven voor industriële veredeling.

De vierde transitie is van monoculturen naar diversiteit en van chemische intensivering naar ecologische intensivering.

We moeten een ommezwaai maken van een landbouw gebaseerd op chemicaliën en gifstoffen naar een landbouwsysteem dat niet-chemisch maar agro-ecologisch is. Er is steeds meer bewijs dat ecologische systemen meer voedsel en meer voedingsstoffen voortbrengen. Daarom is er in onze landbouw en in ons voedsel geen plaats voor chemicaliën. Deze transitie behelst ook dat we de fictie van ‘hoogproductieve gewassen’ inruilen voor de realiteit van de diversiteit aan outputs, zoals kwantiteit, kwaliteit, smaak, ge zondheid en voedingsstoffen. Biodiverse landbouwsystemen zijn niet alleen productiever en veerkrachtiger, ze vormen ook de beste verzekering tegen ziektes die voortkomen uit tekorten aan voedingsstoffen. Zo toont de India se wetenschap van Ayurveda bijvoorbeeld aan dat al ons voedsel zes smaken zou moeten hebben, wat zowel diversiteit als gezondheid garandeert. De vijfde transitie is van pseudoproductiviteit naar echte productiviteit.

De reductie van de levende natuur tot ‘land’ en de reductie van creativi teit van mensen tot ‘arbeid’, die daarmee louter als inputs dienen voor het industriële systeem, is een vorm van pseudoproductiviteit die op de Wet van exploitatie is gebaseerd. Daarentegen zijn de revitalisering van natuur lijke hulpbronnen en het scheppen van betekenisvol werk en duurzame bestaansmiddelen doelstellingen en outputs van een goed landbouwsys teem, die niet tot inputs verengd kunnen worden. In de berekeningen van de pseudoproductiviteit richt de logica zich op het minimaliseren van de arbeidsinput teneinde de productiviteit te verhogen. Met als gevolg dat boeren ontheemd raken. In echte productiviteitsberekeningen – gebaseerd op de werkelijkheid, niet op abstracties – verhoog je de productiviteit juist door creatief werk te maximaliseren. Deze werkelijke productiviteit inter naliseert niet alleen alle sociale, ecologische en gezondheidskosten van de 150 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 150 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva zwaar op chemicaliën, kapitaal en fossiele brandstoffen leunende industri ele landbouw, maar ook de voordelen van de ecologische landbouw voor de volksgezondheid, de sociale cohesie en de ecologische duurzaamheid. Echte productiviteitsberekeningen verdisconteren de rechten van boeren. Immers, in de levende wereld van de ecologie zijn boeren niet enkel pro ducenten van voedsel, maar beheren en verrijken ze de biodiversiteit en dragen zo bij aan een stabiel klimaat en goede gezondheid. Ze zijn de rent meesters van onze diverse en collectieve culturen. De belangrijkste transitie van onze tijd is de ontmarkting en bevrijding van land en arbeid, en een focus op de levende intelligentie van de natuur, haar diversiteit en haar vermogen overvloed voort te brengen. Ook dienen we de focus te verleggen naar de creatieve, intelligente en hardwerkende mensen die recht hebben op hun land, hun zaden, hun kennis en, via de Wet van wederkerigheid, op de vruchten van hun creatieve werk. Deze transitie tekent zich al af en wordt vormgegeven door uiteenlopende bewe gingen die zich inzetten voor de erkenning van de rechten van Moeder Aarde en voor het recht van alle mensen om op intelligente en democrati sche wijze aan het voedselweb deel te nemen. De zesde transitie is van namaakvoedsel naar echt voedsel; van voedsel dat onze gezondheid ruïneert naar voedsel dat lichaam en geest voedt.

Dit is ook een omslag van voedsel als handelsgoed dat uit winstoogmerk wordt geproduceerd naar voedsel dat de belangrijkste bron vormt voor onze gezondheid en ons welzijn. Het hele voedsel- en landbouwsysteem behandelt voedsel als een verkoopartikel dat uitsluitend geproduceerd, ver werkt en verkocht wordt om de bedrijfswinsten te maximaliseren. Maar de belangrijkste bijdrage van voedsel is aan de volksgezondheid, niet aan bedrijfswinsten, het is gelegen in het verschaffen van gezondheid en eten. Verkoopartikelen zijn uitsluitend gebaseerd op kwantiteit, ongeacht of ze alle voedingswaarde missen of vol gifstoffen zitten. Voedsel als verhandel baar goed verliest zijn gebruikswaarde als eten. Om het daadwerkelijk tegen het dominante voedselsysteem op te kun nen nemen, zullen we ons vermogen om echt, divers voedsel te verbouwen moeten cultiveren, we zullen innovatieve systemen voor de plaatselijke dis tributie van vers en gezond voedsel op poten moeten zetten en bewustzijn kweken voor het verschil tussen echt en namaakvoedsel. Ook zullen we 151 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 151 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva het recht moeten verwerven om te weten wat we eten, om voor ecologisch duurzaam, veilig en gezond voedsel te kunnen kiezen en als samenleving instellingen voor onderzoek en regelgeving op te kunnen tuigen die los staan van de industrie. De bedreiging van het recht op veilig voedsel ver loopt via onrechtvaardige en ondemocratische wetten en we hebben een ethische en politieke plicht ons tegen dergelijke wetten te verzetten. Dit kunnen we doen via non-coöperatie, via een zogeheten dels onze

Sarson

gedwongen acceptatie van genetische manipulatie.

Satyagraha

– een strijd voor waarheid. Precies zoals wij met Navdanya hebben gedaan mid Satyagraha, toen onze koudgeperste eetbare oliën, waar onder mosterdolie (sarson), verboden werden zodat de markten overspoeld konden worden met gedumpte, genetisch gemodificeerde sojaolie. Dankzij de acties van onze beweging werd het verbod op koudgeperste mosterdolie ingetrokken. De beweging voor ggo- en chemicaliënvrij voedsel, die de afgelopen jaren een explosieve groei heeft doorgemaakt, is ontstaan uit de keuze van mensen voor gezond en veilig voedsel. We zijn getuige van de opkomst van een nieuw politiek vertoog rond voedselveiligheid nu bur gers zich overal ter wereld teweerstellen tegen het gif in ons voedsel en de De zevende transitie is een overgang van de obsessie met ‘groot’ naar het koesteren van het ‘kleine’; van het mondiale naar het plaatselijke.

Grootschalige, multinationale voedselketens in een geïndustrialiseerd geglobliaseerd voedselsysteem moeten worden omgevormd tot een klein schalig, lokaal voedselweb dat gebaseerd is op het ecologische verlich tingsprincipe dat geen enkele plek te klein is om voedsel voort te bren gen. Iedereen eet, en iedereen heeft het recht op gezond en veilig voedsel, met de kleinst mogelijke ecologische voetafdruk. Ieder mens kan ook een voedselproducent zijn, wat wil zeggen dat voedsel overal verbouwd kan en verbouwd moet worden. We hebben overal voedsel nodig, en overal zal dat voedsel anders zijn. Voedsel in het Noordpoolgebied zal anders zijn dan voedsel in gebieden met veel neerslag. Voedsel in gebieden met een gematigd klimaat zal anders zijn dan voedsel in een tropisch klimaat. Willen we ervoor zorgen dat we overal voedsel verbouwen, dan moeten we een transitie doormaken van een model van grootschalige, grondstoffen- en energieslurpende industri ele landbouw naar systemen van diverse, aan de plaatselijke ecologie aan 152 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 152 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva gepaste, kleinschalige landbouw. Deze adaptatie en evolutie zullen – vooral ook in reactie op de klimaatverandering – van cruciaal belang zijn voor om het even welk toekomstig duurzaam voedselsysteem dan ook. Een veelgehoord tegenargument is dat we grootschalige industriële boerderijen nodig hebben omdat steeds meer mensen in steden wonen. Dit argument kan op drie manieren worden weerlegd. Ten eerste produce ren industriële boerderijen geen voedsel; ze fabriceren verkoopartikelen. En artikelen voeden geen mensen. Ten tweede behoort elke stad over haar eigen ‘voedselbekkens’ te beschikken, die in de voedselbehoefte voorzien zoals waterbekkens in de drinkwaterbehoefte voorzien. Grotere steden kunnen grote voedselbekkens hebben. Stadsplanners zouden in de plan ningsfase rekening moeten houden met de voedselbehoefte en de stad en het platteland op basis van een goede voedselvoorziening moeten integre ren. Ten derde maakt de nieuwe voedsel- en landbouwbeweging een explo sieve groei door. Stedelijke gemeenschappen trachten het voedselsysteem te heroveren via stadstuinen, volkstuinen, schooltuintjes en tuinen op ter rassen en balkons en tegen muren. Geen plek is te klein om voor een plant te zorgen die voor onze voeding zorgt.

Ons wordt ook verteld dat meer globalisering en meer greep van onder nemingen op ons voedselsysteem de oplossingen zijn voor stijgende voed selprijzen en voedselinflatie. Dit is niet waar. Een veilig, betaalbaar, divers en duurzaam voedselsysteem vraagt juist om een transitie van globalisering naar lokalisatie. De afgelopen twintig jaar is ons een geglobaliseerd voed selsysteem opgedrongen dat bestierd en vormgegeven wordt door multi nationals en dat maar een doel kent: winst. De Aarde en haar bevolking hebben daarvoor de prijs betaald. De ecologische crisis heeft zich verdiept, de volksgezondheid is erop achteruitgegaan en boeren verkeren in nood. Daar staat de trend van lokalisatie tegenover, vormgegeven door bewegin gen voor voedseldemocratie. Lokalisatie vindt haar uitdrukking in stads tuinen, boerenmarkten, ‘nul kilometer’-initiatieven en de beweging voor gemeenschapslandbouw, waarbij stadsbewoners hun voedsel rechtstreeks bij boeren betrekken. Plaatselijk betekent diversiteit, versheid, veiligheid en smaak. Het betekent steun aan plaatselijke boeren en het betekent verjon ging van plaatselijke economieën. Het betekent een nauwere samenhang tussen voedselproducenten en eters. En het betekent het kweken van meer dan voedsel alleen – het betekent het kweken van gemeenschap. 153 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 153 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva De achtste transitie is van kunstmatige, gemanipuleerde en gefingeerde prijzen gebaseerd op de Wet van exploitatie naar echte en eerlijke prijzen die stoelen op de Wet van wederkerigheid.

In rijke landen plaatsen burgers steeds meer vraagtekens bij ‘goedkoop’ voedsel en bij het effect dat de overconsumptie van dit voedsel op hun gezondheid heeft. In arme landen zijn er protesten en rellen en vallen er regimes als gevolg van prijsstijgingen van voedsel dat gelieerd is aan het vrijemarktbeleid. De aanleiding van de Arabische Lente was bijvoorbeeld het gevolg van armoede en stijgende voedselprijzen. Zowel het ‘goedkope’ voedsel in rijke landen als de stijgende voedselprijs in arme landen is het gevolg van een voedselsysteem dat voorrang verleent aan winsten boven het recht van mensen op gezond, veilig en betaalbaar eten. Deze ontwikke ling is een uitvloeisel van prijsmanipulatie door megabedrijven en finan ciële instellingen door middel van subsidies in rijke landen en speculatie, het wedden op prijsschommelingen van landbouwproducten. Daar staan initiatieven voor eerlijke handel tegenover, die boeren in staat stellen om een eerlijke en rechtvaardige prijs te ontvangen voor hun bijdragen aan de gezondheid en hun zorg voor de aarde.

De prijs van wat dan ook zou de ware kosten en de ware opbrengsten moeten weerspiegelen: in het geval van industriële landbouw zijn dat de hoge kosten van ecologische afbraak en schade aan de volksgezondheid, en in het geval ecologische landbouw de positieve bijdragen aan bodemver nieuwing, behoud van biodiversiteit, waterbesparing, klimaatmitigatie en het voorzien in gezond voedsel dat rijk is aan voedingsstoffen. We moeten het voedsel aan de mondiale markt onttrekken en het zijn waardigheid teruggeven. Ook moeten we de armsten hun waardigheid teruggeven door hun recht op voedsel te waarborgen. De waarde van voedsel is gelegen in de voeding, de cultuur en de rechtvaardigheid die het belichaamt. De waarde van voedsel kan en mag niet worden bepaald door een mondiaal casino. De echte waarde en de echte prijs van voedsel moeten gebaseerd zijn op de Wet van wederkerigheid, middels een voedseldemo cratie die goed, gezond en betaalbaar voedsel weer de centrale plek geeft die het toekomt voor het leven en de gezondheid van elke soort op aarde. De negende transitie is van een vals idee van concurrentie naar de realiteit van samenwerking.

154 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 154 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva Het complete bouwwerk van industriële productie, vrijhandel en glo balisering is gebaseerd op het idee van concurrentie als een deugd, als een essentieel kenmerk van ons mens-zijn. Planten moeten wedijveren met elkaar en met insecten, waaronder bestuivers. Boeren worden tegen elkaar en tegen consumenten uitgespeeld, en landen zijn met elkaar in een con currentiestrijd verwikkeld via het najagen van investeringsrendementen en handelsoorlogen. Vanuit het perspectief van mensen en de planeet leidt concurrentie tot een neerwaartse spiraal, voor het grootbedrijf tot piekende winsten. Maar de ultieme consequentie van concurrentie is ineenstorting. De realiteit van het levensweb is samenwerking: van de minuscuulste cel en het kleinste micro-organisme tot het grootste zoogdier. Samenwer king tussen uiteenlopende soorten verhoogt de voedselproductie en houdt plagen en onkruid in toom. Samenwerking tussen mensen brengt gemeen schappen en levende economieën voort die het menselijk welzijn, waaron der de bestaansmiddelen, maximaliseren en de winsten van industrieën minimaliseren. Coöperatieve systemen stoelen op de Wet van wederkerig heid. Ze scheppen duurzaamheid, rechtvaardigheid en vrede. In tijden van ineenstorting is samenwerking een eerste vereiste voor ons voortbestaan.

* * *

Deze transities zijn geen valse utopieën; ze vinden overal ter wereld plaats. En uit het gebroken voedselsysteem en het gebroken politieke systeem rijst een nieuw, levend voedselsysteem op dat stoelt op levend zaad, op een le vende bodem, op levend voedsel en op levende boeren. Voor ons in de Navdanya-beweging is dit een transitieproces dat we de afgelopen dertig jaar doorleefd en ervaren hebben. Bij Navdanya zijn we de verandering die we in de wereld willen zien. Diversiteit, zelforganisatie en de Wet van wederkerigheid vormen op elk niveau de leidraad voor ons werk. Diversiteit is het middel en het doel van alles wat we doen, van het behouden van de biodiversiteit van planten en zaden tot het weer nieuw leven inblazen van de diversiteit aan kennissystemen tot het scheppen van biodiverse levende economieën tot het creëren van een levende voedsel democratie. Organisch is niet een ‘ding’, geen product. Het is een filosofie; een manier van denken en een manier van leven, gebaseerd op het besef dat alles ver 155 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 155 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva bonden is, dat alles en iedereen met alles en iedereen relaties onderhoudt. Het besef dat wat we eten van invloed is op de biodiversiteit, de bodem, het water, het klimaat en op boeren. En het besef dat wat we met de bodem en met zaden doen van invloed is op onze eigen lichamen en onze eigen gezondheid. Navdanya betekent ‘negen zaden’ en het betekent ook ‘nieuw geschenk’. ‘Negen zaden’ staat voor diversiteit en ‘nieuw geschenk’ voor de zaden van vrijheid, hoop en leven die we planten. Voor ons zijn zaden gemeenschap pelijk bezit, niet het gepatenteerde eigendom van bedrijven. Navdanya is begonnen vanuit een simpele inzet om de biodiversiteit te beschermen en zaden te bewaren om ze te vrijwaren van genetische manipulatie en octrooien. Momenteel conserveren we ruim drieduizend rijstvarianten in de meer dan honderd gemeenschappelijke zadenbanken die op initiatief van Navdanya zijn opgericht. De gemeenschappelijke zadenbanken zijn nooit opgezet als musea; ze zijn levende zadenbanken, zadenreservoirs die vrij toegankelijk zijn voor de gemeenschap, met zaden die verschil lende gemeenschappen vrijelijk met elkaar kunnen uitwisselen. Zaden en gemeenschappen zijn niet statisch; ze evolueren en veranderen, en de boeren die de zaden bewaren zijn ook de veredelaars die zaden en planten duizenden jaren hebben veredeld. Levende zaden ontwikkelen zich aan de hand van wisselende klimaatomstandigheden en dus zijn ze onze beste verzekering tegen klimaatverandering.

Milieu, armoede en gezondheid zijn, in onze ogen, niet van elkaar te scheiden: ze vormen verschillende kanten van een onderling verbonden, levend voedselsysteem – een voedselweb dat ook het levensweb is. Voor ons zijn het zaad, de bodem en de kleine boer een aaneengesloten geheel van creativiteit. Van het zaad tot op het bord spannen we ons in om de natuur, de levens van kleine boeren, de gezondheid van mensen en het sociaal welzijn te beschermen en te herstellen door de producent met de eter te verbinden. Daarbij telt Navdanya’s ‘van zaad tot bord’-cyclus vier cruciale schakels.

De eerste schakel bestaat uit levende zaden en de ruim honderd door vrou wen beheerde gemeenschappelijke zadenbanken, waar we een diverse col lectie zaaigoed bewaren en verdelen, waaronder ‘vergeten soorten’ zoals gierstsoorten als

mandua

en

jhangora

en dahls als

gahat

en

naurangi

, die 156 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 156 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva veel meer voedingsstoffen bevatten dan de chemische monoculturen van tarwe en rijst waarop de Groene Revolutie berust. Ze vergen ook tien keer minder water dan industrieel veredelde varianten. In drie decennia van toewijding hebben we drieduizend rijstvarianten en honderdvijftig tarwe soorten geconserveerd. Hiermee draaien we de uitholling van de zaden diversiteit terug en bieden we verzet tegen de opkomst van zadenmono polies. We hebben rechtszaken aangespannen – en gewonnen – tegen de biopiraterij van neem, basmatirijst en glutenvrije tarwe. Zaden zijn geen dingen, ze zijn de belichaming van eeuwen van evolutionaire intelligen tie. In het zaad ligt de potentie besloten van duizenden jaren aan creatieve evolutie. Levende zaden vormen de basis van een biologische landbouw die gegrondvest is op biodiversiteit, niet op monoculturen.

Onze tweede schakel in de voedselketen is de verbinding van het levende zaad met de levende bodem via op biodiversiteit gerichte biologische land bouw. In een tot wederzijds voordeel strekkende, eeuwigdurende vernieu wingscyclus die gebaseerd is op de Wet van wederkerigheid, maakt zaad de bodem tot bodem en maakt de bodem zaad tot zaad. De industriële landbouw meet enkel wat de boerderij verlaat; wij meten wat aan de bodem wordt teruggevoerd. Door vitale bodems voortdurend te herstellen hebben we de productiviteit kunnen verhogen. Ook heeft dit het waterhoudend ver mogen van de bodem vergroot terwijl het waterverbruik is teruggebracht.

In 1994 begon ik de Navdanya-boerderij in het dorp Ramgargh in de Doonvallei waar ik geboren ben, op een stuk land dat door een eucalyptus plantage dor en onvruchtbaar was geworden. De aanplant van eucalyptus bomen op akkerland was door de Wereldbank gepromoot als ‘sociale bos bouw’, al was er niets sociaals aan. De keus was uitsluitend op de eucalyptus gevallen omdat die als grondstof voor de papier- en pulpindustrie kon wor den verkocht. De bomen kunnen in cycli van zes jaar worden gerooid, en voordat ze tot pulp worden vermalen heb je er nauwelijks omkijken naar. Ze verbruiken echter wel enorme hoeveelheden water en putten de bodem uit doordat ze geen organisch materiaal aan de bodem teruggeven. In Aus tralië, hun natuurlijke habitat, beheerden de Aboriginals hun land door de eucalyptusbladeren en hun voedingsstoffen om de paar jaar te verbranden, waarmee ze Australië tot de grootste tuin op aarde omvormden. In India maakt deze cyclus geen deel uit van het ecosysteem.

157 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 157 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva Nu is dit land vruchtbaar, met overal wormhoopjes. Het waterhoudend vermogen is zozeer verbeterd dat de irrigatie met 75 procent is terugge drongen. Overal heerst diversiteit: in de bodem in de vorm van bodem organismen en op de bodem in de vorm van planten en bestuivers. In plaats van een enkele non-voedselsoort te verbouwen, kweken wij ruim 2000 verschillende gewassen en meer dan 150 soorten bomen. Alleen al ons mangobosje telt 9 verschillende mangovarianten. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat er op de boerderij zes keer zoveel bestuivers voorkomen als in bossen. En de 2000 verschillende gewassen die we hebben verbouwd, hebben zowel de ecologische balans als de productiviteit van de boerderij verhoogd. De bodemvruchtbaarheid regelen we door organisch materiaal te recyclen, en plagen houden we in toom via onze grote diversiteit aan planten en insecten. Wij hoeven geen gif te sproeien. We hebben ons over de Aarde ontfermd en haar biodiversiteit hersteld, en daarmee het voedselproducerende vermogen van de Aarde vergroot. Het land in Ramgargh draagt twee verschillende geschiedenissen en twee paradigma’s van akkerlandgebruik met zich mee: het eerste, gesymboliseerd door de monocultuur van eucalyptusbomen en gekenmerkt door hebzucht, winst, commercie en onverschilligheid, en het tweede, gedreven door zorg voor de Aarde en respect voor biodiversiteit en ecologische processen. Het is het tweede, agro-ecologische paradigma dat ons heeft voortgedreven.

De derde schakel wordt gevormd door levende voedseleconomieën. Industriële landbouw en genetische gemodificeerde gewassen hebben onze boeren in een zelfmoordeconomie opgesloten. Wereldwijd bestaat de helft van de een miljard mensen die honger lijden uit boeren, omdat de geglobaliseerde industriële landbouw zijn basis heeft in het principe van exploitatie: zowel de boeren als het land worden geëxploiteerd. Wij schep pen levende voedseleconomieën die gebaseerd zijn op diversiteit en op het principe van wederkerigheid, wat garandeert dat boeren aan de bodem teruggeven, en dat de samenleving aan de boeren teruggeeft. Diversiteit en decentralisatie gaan hand in hand. Een levende voedsel economie kan daarom alleen maar gebouwd worden op het fundament van een plaatselijke voedseleconomie. Door zaad tot bord te verbinden facilite ren we de samenwerking tussen producenten en eters op basis van eerlijke handel. We helpen landbouwgemeenschappen om zich om te vormen tot 158 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 158 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva verenigingen van telers die hun eigen prijzen bepalen en een eerlijke markt vormen. Op deze manier worden ze niet gedwongen met elkaar te wedijve ren, waarbij ze ten slotte toch door een oneerlijke, onrechtvaardige markt worden uitgebuit. Aangezien iedereen een fundamenteel recht op gezond eten heeft, ver binden we het platteland met de steden via een eerlijke handel op basis van biologische producten. De zogenaamde vrije handel van de globalisering is alleen maar vrij voor megaondernemingen. Voor burgers vertaalt die vrijheid zich in deelname op basis van slavernij of uitsluiting. De globali sering zet consumenten tegen boeren op. Bij Navdanya hebben we samen werkingsverbanden gerealiseerd tussen voedselproducenten en eters, en tussen de stad en het platteland. We noemen onze leden in de steden copro ducenten, want door voor biodivers biologisch voedsel te kiezen, worden ze compagnons van de boeren bij het behoud van de biodiversiteit en het kweken van goed voedsel. Navdanya heeft vier verkooppunten in Delhi en een in Mumbai. Ook runnen we een biologisch café, waar mensen oude, vergeten gewassoorten kunnen proeven.

Ook steden kunnen voedselproducenten zijn. Daarom zijn we in scholen en gemeenschappen Tuinen van Hoop begonnen. Door te tuinieren wordt ieder kind een potentiële boer – een kind van de Aarde, een schepper. Ook zijn we Tuinen van Hoop begonnen met de weduwes van boeren die in de Punjab en de regio Vidarbha zelfmoord hebben gepleegd. Aan de hand van onze Tuinen van Hoop leren mensen wat het betekent om lid te zijn van de

Vasudhaiva Kutumbakam

, de ‘familie van de Aarde’. Wat de Aarde betreft zijn we allemaal haar kinderen. Iedereen, rijk en arm, jong en oud, van elke gezindte en elke kaste, zou moeten leren om voedsel te verbouwen. Elke gemeenschappelijke ruimte, elk balkon en elk terras zouden we tot een tuin moeten omvormen. Het moet de planetaire missie van de mensheid worden om in tuinen en op boerderijen, overal ter wereld, immer biologisch voedsel te verbouwen. De afgelopen decennia zijn we getuige geweest van destructieve landbouw praktijken die de biodiversiteit hebben weggevaagd, bodems in woestijnen hebben veranderd, het zoetwaterareaal hebben uitgeput, de lucht hebben verontreinigd en onze lichamen hebben vergiftigd. Daarom werken wij aan innovaties in onze voedsel- en landbouwsystemen die de Aarde, onze gemeenschap, onze steden en onze gezondheid herstellen.

159 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 159 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva De vierde schakel van het werk van Navdanya is het planten van zaden van kennis. Bija Vidyapeeth – de Aarde Universiteit – op de Navdanya-boerderij in de Doonvallei is een leercentrum ter verspreiding van kennissystemen die gericht zijn op het leren van de natuur. Haar grondvesten bestaan uit eeuwen van geëvolueerde inheemse kennis van vrouwen, onze oma’s en le raren van overal ter wereld. We noemen onze boeren medescheppers omdat hun landbouw niet ten koste van de aarde gaat, maar met haar samenwerkt. De boeren van Navdanya hebben 750 duizend boeren bereikt en opgeleid om landbouw te bedrijven die de Aarde beschermt, de bodem herstelt, de voedselproductie opvoert en de inkomens op het platteland verhoogt. Zadensoevereiniteit is verbonden met voedselsoevereiniteit en met ken nissoevereiniteit. Alle mensen zijn deskundigen op het gebied van de kennis die ze met hun opgedane ervaringen vergaard hebben. Een gefragmenteerd, reductionistisch paradigma fragmenteert meer dan de werkelijkheid alleen. Want door een klasse van reductionistische deskundigen in het leven te roe pen, onderdrukt het ook de diverse, levende kennissystemen die we nodig hebben om het gebroken voedselsysteem opnieuw vorm te geven. De beweging

Diverse Women for Diversity

en Navdanya’s

Mahila Anna Swaraj –

het vrouwen-programma voor voedselsoevereiniteit – leggen de veiligheid, zekerheid en soevereiniteit van voedsel weer in handen van vrou wen. De voedselproducten die vrouwen bewerken zijn niet alleen uniek vanwege hun behoedzame verwerkingsmethoden en lage co 2 -voetafdruk, maar ook vanwege hun authentieke en kenmerkende smaak. Deze produc ten bieden we via onze verkooppunten rechtstreeks aan de consument aan. Ambachtelijke voedsel schept werkgelegenheid en is een gezond alternatief voor industrieel junkfood. De who suggereerde trouwens onlangs nog dat er een ‘gezondheidsbelasting’ zou moeten worden geheven op de junkfood industrie. Ons werk bij Navdanya laat zien dat we eerst vrede moeten sluiten met de planeet om honger aan te kunnen pakken. Dus kweken we bij Navdanya geen verkoopproducten; we kweken een Aarde gemeenschap – in geest en op het land. We voeden de bodemorganismen en zij voeden ons. We kweken diversiteit. En daarmee leggen we de basis voor meer diversiteit en dus voor een goede balans tussen plagen en hun natuurlijke vijanden, zodat plagen beter in toom worden gehouden en wij geen gif hoeven te sproeien. 160 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 160 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva We kweken organisch materiaal en voeren dat zoveel mogelijk terug aan de bodem. Organisch materiaal in de bodem is een belangrijk alternatief voor grootschalige en vervuilende gebruik van kunstmest en stuwdammen voor irrigatie. Biodiverse systemen verhogen de veerkracht in een tijd van klimaatchaos. Hoe biodiverser een systeem, hoe beter het in staat is voe dingsstoffen en gezondheid voor eters en rijkdom voor boeren te generen. De afgelopen dertig jaar heb ik Navdanya opgebouwd teneinde een voedsel- en landbouwsysteem in het leven te roepen dat in harmonie is met de Aarde. Een geweldloze landbouw die soorten beschermt, helpt ook om meer voedsel te verbouwen. Ook brengt die landbouw beter voedsel voort, wat in een klap een einde maakt aan de oorlog tegen onze lichamen, die tot obesitas, diabetes, hoge bloeddruk en kanker heeft geleid.

Dezelfde technologische en economische systemen die de Aarde geweld aan doen, doen ook de rechten van gemeenschappen op hun natuurlijke hulpbronnen geweld aan. En zodra land, biodiversiteit en water gepriva tiseerd en tot verhandelbare artikelen worden gereduceerd, doet dat niet alleen de rechten van de natuur geweld aan, maar ook die van gemeen schappen. In het reine komen met de Aarde begint met een paradigmaver schuiving van het mechanistische concept van de Aarde als dode materie naar de Aarde als Gaia, een levende planeet, onze moeder.

* * *

De industriële landbouw en industriële voedselsystemen hebben ons een drievoudige crisis bezorgd: een stervende planeet, dode burgers en met schulden overladen boeren. Ecologische en rechtvaardige alternatieven zijn daardoor een onontkoombare noodzaak geworden. Zadenvrijheid en voedselvrijheid zijn de pijlers onder de voedseldemo cratie. Voedseldemocratie is het recht van boeren om zaden te bewaren, uit te wisselen en gifvrije agro-ecologie te bedrijven. Voedseldemocratie behelst het recht van boeren om op basis van gediversifieerde en eerlijke mark ten diversiteit te kweken en uit te wisselen. Voedseldemocratie behelst het recht van alle burgers op toegang tot goed, gezond, veilig, betaalbaar, op de plaatselijke cultuur afgestemd en duurzaam geproduceerd voedsel. Voedsel democratie behelst het recht te weten wat er in ons voedsel zit. Overal komen alternatieven tot bloei die op voedseldemocratie zijn gebaseerd.

161 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 161 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva Maar een industrie die gewend is geraakt om tegen elke prijs winst te genereren, zal haar best doen om het opbloeien van deze alternatieven te blokkeren. Pseudoveiligheidswetten, fascistische zadenwetten en neolibe raal marktbeleid dwarsbomen de alternatieven voor een model dat in een diepe crisis verkeert. Dit moment vraagt om een Satyagraha, om een strijd voor waarheid.

Laten we zelf de verandering zijn die we in de wereld willen zien, en laten we bijdragen aan de ommezwaai van een vergiftigd voedselsysteem naar een levend voedselsysteem. Geenenkele boer zou ooit zelfmoord hoeven te plegen, geenenkel kind zou ooit van de honger om hoeven te komen en niemand zou ooit ziek hoeven te worden van ons voedsel. De Aarde, en de mens als haar medeschepper, kan voor iedereen eten in overvloed voortbrengen. Laten we onze creatieve energie bundelen om een toekomst voor ons voedsel te ontwerpen, die de planeet beschermt door met Moeder Aarde samen te werken aan de bescherming van onze bodem, onze zaden en onze biodiversiteit, in plaats van haar met de vernietigingswapens van de geglobaliseerde landbouw de oorlog te verklaren. Wanneer we hand in hand met de wetten van de natuur werken, dan schuilt in ieder van ons het zaadje om het potentieel tot wasdom te brengen om ieder van ons – tot en met het laatste kind, de laatste vrouw, de laatste boer en het laatste levende wezen – goed en overvloedig te eten te geven.

Wanneer we ons in harmonie verenigen, kunnen we het paradijs op Aarde kweken. 162 Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel VANDANA-binnenwerk-DEF-10,7.indd 162 07-10-16 11:31 a.m.

Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva Bestel hier het hele boek Wie de Wereld nu echt voedt http://wiedewereldechtvoedt.nl/home/ Copyrighted material Uitgeverij Jan van Arkel