Transcript tabel.

FOTODETERMINATIE VAN
MOTMUGGEN
Familie PSYCHODIDAE
versie 9 2016-10-12
Uitsluitend geslachten en soorten die in Nederland waargenomen zijn
staan in deze tabel. Vind je een nieuwe soort (wat niet onmogelijk is), dan
lukt determinatie met dit tabelletje niet. De uitgebreidste opgave van Nederlandse soorten staat hier:
www.diptera-info.nl/infusions/checklist/view_family.php?fam_id=26
Vooral vleugelkenmerken zijn opgenomen en af en toe antennekenmerken.
Vleugels kunnen puntig of rond zijn, breder of smaller. De tekening van de
vleugels wordt veroorzaakt door pluimpjes haren die op de aders staan. De
beharing is zeer aan slijtage onderhevig en dus kan de tekening verdwijnen…
Op foto’s zijn de vleugels van belang (tekening, lengte, breedte, adering).
Lastiger zijn de antennes (aantal lidjes, vorm eerste lidjes, vorm laatste lidjes). Uitdaging is om ook de oogbrug bovenop de kop vast te leggen.
Als het mogelijk is metingen aan een foto te doen, dan zijn van belang:
L=lengte vleugel en I=verhouding lengte/breedte. (Zie soortenlijst.)
Ik raad sterk aan om meetbare foto’s te maken, met een macrolens gaat dat
door de afbeeldingsmaatstaf vast te zetten, bijvoorbeeld 1:1, en dan scherp
te stellen door zelf heen en weer te bewegen. Maak met diezelfde instelling
een foto van een meetlat, dan kan je in een bewerkingsprogramma tellen
hoeveel pixels er in een millimeter gaan.
Met een compactcamera is het lastiger, zet de zoom op maximaal groothoek, zet de scherpstelling op handmatig en zo dichtbij mogelijk. Verder
idem. Met speciale macrostanden heb ik geen ervaring.
De vleugelhouding is bij dood gevonden dieren vaak niet te beoordelen.
Lichtval heeft veel invloed op de indruk die de tekening maakt. Zie hiernaast een foto van een paring.
Veel foto’s zijn aanklikbaar! Meestal gaat de klik naar een waarneming in
waarneming.nl. Bij een waarneming kan je op de soortnaam klikken om
bij de soortinfo te komne. Bij de soortinfo kan je middenboven op ‘Psychodidae (Motmuggen)’ klikken om bij het familie-overzicht te komen:
http://waarneming.nl/familie/view/10259
Mannetjes en vrouwtjes lijken sterk op elkaar, maar de geslachtsdelen achteraan het acherlijf zijn meestal niet te zien. Bij onze algemeenste soort
Clogmia albipunctata zijn de vrouwtjes duidelijk groter dan de mannetjes
(30%), maar vrouwtjes hebben antennes die ongeveer zo lang zijn als hun
vleugel breed is, terwijl bij mannetjes de antenne duidelijk langer is dan
zijn vleugelbreeedte. Zie deze op dezelfde schaal gemaakte foto’s, mannetje
links, vrouwtje rechts.
De vijf soorten met bonte franje langs de vleugel zijn allemaal tot op de
soort te determineren.
Voor alle eindpunten in de tabel is in waarneming.nl een invoermogelijkheid voorhanden.
In het familie-overzicht op waarneming.nl staan veel foto’s die in de collectie van Naturalis zijn gemaakt. http://waarneming.nl/familie/view/10259
Foto’s met toestemming overgenomen uit waarneming.nl. Foto’s van Albert de Wilde, Arie Benschop, Hisko de Vries, Jack Windig, Jan Slaats,
Joke van Erkelens, Thijs de Graaf en van internet. Het copyright van de
foto’s berust altijd bij de makers!
Weia Reinboud (weialibel [at] xmsnet [dot] nl)
1
Er komen bij ons drie subfamilies voor, twee met elk één goed herkenbare soort (zie onder 2) en eentje met alle andere soorten (zie onder 3). Ze verschillen qua adering, maar daar hoef je eigenlijk niet
naar te kijken. Voor de volledigheid;
a—Tussen de vorken (blauw gemarkeerd) liggen 2 aders (rood gemarkeerd); subfamilie Psychodinae, vier tribi >3
b—Tussen de vorken ligt 1 ader: overige twee subfamilies, beide met
één soort.
>2
2
a—subfamilie Trichomyiinae, 1 soort: Trichomyia urbica, geelbruin,
harig, lichte band op de vleugels dichtbij de vleugelwortel, larven in
rottend hout.
b—subfamilie Sycoracinae, 1 soort: Sycorax spec., parasiet van amfibieën. De foto is van de enige waarneming in Nederland en die is
niet tot op de soort gedetermineerd.
3
a—Vleugels dakvormig boven het lijf, waarbij de voorrand van de
vleugel onder zit (net als bij vogels). Vleugelsgrotendeels of helemaal lichtgekleurd. Een twintigtal soorten van tribus Psychodini. >4
b—Vleugels vlak gespreid: overige drie tribi, samen 38 soorten >8
4
Psychodini spec. is altijd goed. Ze hebben uivormige antennesegmenten, zie foto bij punt 5c. Verdere determinatie:
a—Vleugel met vage tekening en zwarte vlekjes bij het eind van de
aders, niet bij alle aders maar om en om (alternerend). Psychoda (Tinearia) 2 soorten. >5
b—Vleugel anders. Hier een voorbeeld van de vleugeladering (let op:
voorrand van de vleugel zit onder).
>6
5
a—Meestal betreft het Psychoda (Tinearia) alternata, die heeft vage
donkere vlekken op de vleugel. De foto is zo belicht dat de tekening
te zien is, in werkelijkheid lijkt de vleugel bijna wit.
b—Psychoda (Tinearia) lativentris heeft op dezelfde manier getekende
vleugels, maar heeft plukjeswitte haren op de vleugel.
6
Psychoda spec. is altijd goed. Twee soorten Psychoda zijn qua tekening
van foto te herkennen.
a—P. sigma (voorheen P. surcoufi) heeft een (soms erg vage) band op de
vleugels:
b—P. erminea heeft donkere stippels op de vleugel:
c—Bij de overige soorten zijn de vleugels ongetekend en is er alleen
kans verder te komen aan de hand van de antennes.
>7
7
a—Bij het soortenpaar P. albipennis/P.satchelli zijn er maar 14 (ipv 15
of 16) antennesegmenten. Het laatste segmentje is klein, de eerste
twee zijn korter dan de andere.
b—Bij de overige soorten kunnen groepjes onderscheiden worden
aan de hand van de laatste lidjes van de antennes. Alleen met heel
goede foto’s is er kans op succes, hier een plaatje van een deel van
de mogelijkheden (uit Freeman en Del Rosario). (De getekende draden, ascoiden, zijn op foto’s niet te zien tussen alle andere haren.)
Op alfabet: A: P. albipennis, B:
P. brevicornis, C: P.cinerea (en P.
gemina), D: P. crassipennis, E: P.
phalaenoides, F: P. pusilla (en P.
grisescens), G: P. setigera, H: P.
trinodulosa.
8
a—Antennesegmenten 4-10 ton- of bolvormig, antenne stuk korter
dan breedte van de vleugel: tribi Pericomaini, 17 soorten, en Maruinini, 1 soort. Met een voorbeeld van de vleugeladering. >9
b—Antennesegmenten 4-10 uivormig (bolletje met lange steel), antenne lang: tribus Telmatoscopini, 20 soorten, plus een paar soorten
van tribus Psychodini. Als plaatje de vleugel­adering van de algemene Clogmia. >13
9
a—Van tribus Maruinini komt bij ons één soort voor Tonnoiriella
pulchra. Soort met opvallende bonte vleugelfranje en smalle puntige
vleugels.
b—Pericomaini spec is altijd goed voor dit tribus, waarvan (nog) niet
veel soorten tot op de soort gedetermineerd kunnen worden. >10
10
a—Genus Clytocerus heeft een verlengd eerste antennesegment en
opvallende beharing op het derde segment (bij mannetjes meer dan
bij vrouwtjes), vleugels erg bont met eveneens bonte franje.
>11
b—Geen bonte franje, meestal wel getekende vleugels.
11
a—Clytocerus splendidus heeft bruine haren op het voorlijf. Op de
foto een vrouwtje.
b—Clytocerus ocellaris heeft witte haren op het voorlijf. Op de foto
een mannetje.
c—Clytocerus spec. voor alle niet duidelijke gevallen. De taxonomie
binnen Clytocerus is in beweging, het is mogelijk dat C. ocellaris gesplitst gaat worden in verschillende soorten.
>12
12
a—Eén soort heeft opvallend gebolde/gekromde aders. Als de vleugel vol haren zit is het moeilijk te zien… Ulomyia fuliginosa.
b—Pericomaini spec. voor de overige soorten
13
a—Algemene en grote soort (vleugel tot 4.5 mm lang) met witte
vlekjes langs de vleugelrand en een paar zwarte vlekjes op de vleugel
(met bij verse dieren daar weer een plukje wit haar op, zie foto bij 3b).
Clogmia albipunctata.
b—Soort met bonte franje langs de vleugel. Clogmia rothschildi.
c—Anders:
12
a—Bij de tribus Psychodini horen ook nog drie soorten die de vleugels níet dakvormig opvouwen. Philosepedon humeralis heeft ongetekende vleugels en ziet er inderdaad uit als een Psychoda die vergten
is de vleugels te vouwen.
>14
b—Van Philosepedon perdecorum heb ik geen idee hoe die eruit ziet.
d—Anders:
15
a—Telmatoscopini spec. is correct voor alle andere genera en soorten.
b—Binnen de Telmatoscopini zijn er meerdere waarnemingen van
deze gestippelde soort met bonte franje en met gebandeerde poten.
Nog niemand heeft voor een naam van deze soort kunnen zorgen!
c—Ook bij de Psychodini hoort Trichopsychoda hirtella, de enige sort
met haren op het membraan van de vleugels. Ik heb echter geen idee
hoe die eruit ziet.
>15
SOORTENLIJST
Onderstaande soorten zijn in Nederland gevonden (uit Wagner&Beuk 2002
en Boumans 2011). De lengte L van de vleugel wordt gegeven en de Index
I van de vleugel (=lengte gedeeld door breedte). Alleen op foto’s waar de
vleugel helemaal scherp is kunnen betrouwbare metingen worden gedaan.
Deze maten kunnen soms helpen om het aantal kandidaten voor de determinatie te verkleinen. Maar: alle soorten variëren qua grootte! (De maten
komen uit Vaillant 1971 e.v.) Een kleine index betekent een relatief brede
vleugel, een grote index een relatief langwerpige vleugel. Bovenaan de tabel staan ook de taxonomische aanduidingen: F= familie, SF=subfamilie,
T=tribus (stam), G=genus (geslacht), SG=subgenus (ondergeslacht), S= species (soort). Voorgestelde subgenera/ondergeslachten zijn weggelaten, de
taxonomie is sowieso nog erg in beweging.
fsftg SGsli
PSYCHODIDAE
Psychodinae
Maruinini (=Setomimini)
Tonnoiriella
pulchra
Pericomaini
Clytocerus (=Boreoclytocerus)
splendidus
2.6
2.83
ocellaris
2.5
2.50
Parabazarella (=Bazarella)
subneglecta
3.1-3.2 2.31
Pericoma
Pachypericoma
fallax
2.2
3.07
Pericoma
diversa
exquisita
2.1-2.2 2.86
trifasciata
1.7-1.8 2.64
Pneumia (=Satchelliella)
canescens
3.2-3.3 2.52
compta
3.0-3.1 2.47
extricata
mutua
3.1-3.2 2.14
nubila
3.1-3.5 2.38
palustris
2.6-2.9 2.33
trivialis
2.7-3.4 2.30
Ulomyia
annulata
2.4
2.53
fuliginosa
3.3
2.20
Psychodini
Philosepedon
humeralis
2.0
2.63
perdecorum
Psychoda
Apsycha
pusilla
Copropsychoda
brevicornis
1.2
Logima
albipennis
2.0-3.0
erminea
1.8
satchelli
sigma (=surcoufi)
zetterstedti
2.2
fsftg SGsli
Psycha
grisescens
1.9-2.3
Psychoda
crassipennis
1.3
phalaenoides
1.8-2.1
Psychodocha
cinerea
1.7-2.8
gemina
1.5-2.0
Psychodula
minuta
1.8-2.4
Psychomora
trinodulosa
1.6-2.1
Tinearia (=genus Tinearia)
alternata
lativentris
Ysychoda
setigera
1.5
Trichopsychoda
hirtella
1.7-1.8 2.48
Telmatoscopini
Clogmia
albipunctata
3.4-4.1 2.3
rothschildi
2.7
2.73
Jungiella (=Parajungiella)
consors
1.9
longicornis
2.54
soleata
2.0-2.5 3.00
Mormia
Hemimormia
albicornis
2.2-2.4 2.85
Katamormia
acuminata
2.0
2.79
Limomormia
caliginosa
2.1-2.2 2.90
Panimerus
albifacies
2.8-2.9 2.28
albomaculatus
2.2-2.3 2.50
goetghebueri
notabilis
2.8-2.9 2.55
Paramormia (=Duckhousiella)
fratercula
2.4
2.62
ustulata
1.8-1.9 2.52
Perispsychoda
auriculata
3.0-3.5 2.09
fusca
3.0-3.5 2.10
Seoda (=Telmatoscopus =Krekiella)
ambigua
morula
2.7
2.64
schlitzensis
similis
1.7-2.0 2.91
Sycoracinae
Sycorax
spec.
Trichomyiinae
Trichomyia
urbica
BRONNEN
­—Louis Boumans: De WC-motmug Clogmia albipunctata, 2009. http://www.repository.
naturalis.nl/document/446800
­—Louis Boumans: Psychoda surcoufi, een motmug van compost, nieuw voor Nederland,
2009. http://www.repository.naturalis.nl/document/446786
—Louis Boumans: Bijdrage aan de kennis van urbane motmuggen (Diptera: Psychodidae),
2011. https://science.naturalis.nl/en/research/publications/nederlandse-faunistischemededelingen/#nfm36
—Paul Freeman, Psychodidae in Handbooks for the Identification of Brish Insects Vol IX
part 2, 1950. http://www.royensoc.co.uk/sites/default/files/Vol09_Part02_2_Trichoceridae-Culicidae.pdf
—F. (François) Vaillant: Psychodidae—Psychodinae in Erwin Lindner Die Fliegen in der
Palaearktischen Region, Lieferung 287 (1971) , 291 (1972), 292 (1972), 305 (1974), 310 (1975),
313 (1976), 317 (1978), 320 (1979), 326 (1981), 328 (1983) (629 bladzijden over de Pericomaini en Telmatoscopini; de Psychodini ontbreken).
­—Rüdiger Wagner and Paul L. Th. Beuk: Family Psychodidae in Paul L. Th. Beuk (ed),
Checklist of the Diptera of the Netherlands, 2002.
—Foto’s op waarneming.nl/familie/view/10259
—Foto’s op observado.org/familie/view/10259
­—Foto’s op diptera.info/photogallery.php?album _id=83