Transcript bestand - Rijksmuseum van Oudheden
BIJSCHRIFTEN PERSFOTO’S Tentoonstelling ‘Vlijmscherp verleden’, 1 april t/m 2 oktober 2016
Het zwaard van Jutphaas
Brons, Plougrescant-Ommerschans-zwaard, 1500-1300 v.Chr., Jutphaas (Utrecht), 42 cm. Collectie en © foto: Rijksmuseum van Oudheden
In 1947 werd dit zwaard opgebaggerd uit een oude vertakking van de Rijn. Daarna sierde het een tijd de muur van een jongenskamer, voor het als prehistorisch zwaard werd herkend. Het is één uit een groep van slechts zes grote rituele zwaarden uit de Europese bronstijd. Twee komen er uit Nederland, twee uit Engeland en twee uit Frankrijk. Ze zijn waarschijnlijk ooit in dezelfde werkplaats gemaakt en nooit bedoeld als wapens. Ze zijn te groot, ongeslepen en bieden geen houvast, maar zijn wel bijzonder mooi en getuigen van groot vakmanschap. Het waren waarschijnlijk rituele objecten, die uiteindelijk alle zijn geofferd.
Het zwaard van Buggenum
Brons, Vielwülstvolgriffschwert, 1200-1100 v.Chr., Maas bij Buggenum (Limburg), 68,5 cm. Collectie en © foto: Rijksmuseum van Oudheden
Dit met mooie spiraalmeanders versierde zwaard is afkomstig uit het Donaugebied, maar eindigde in de Maas in Limburg. Het is een
Volgriff
-zwaard, met een uit brons gegoten greep die om de kling wordt vastgezet. De vorm en versiering duiden op productie in de depositie in een rivier. 12de eeuw voor Chr. Uit onderzoek van het zwaard en het metaal blijkt dat dit een functioneel wapen was. Het bleef echter ongeslepen en is waarschijnlijk nooit gebruikt. De zorg die aan de versiering is besteed, geeft aan dat dit kostbare voorwerp toebehoorde aan een belangrijke leider. Het eindigde echter, net als veel zwaarden, als
Het zwaard van de ‘Vorst van Oss’
IJzer, hout, goud, Mindelheim-zwaard, 800-700 v.Chr., Oss (Noord-Brabant), 116,5 cm. Collectie en © foto: Rijksmuseum van Oudheden
Samen met crematieresten en andere voorwerpen is dit gebogen zwaard in een bronzen emmer begraven in een grafheuvel. De kling is uitzonderlijk lang en het gevest is versierd met bliksemschichten in bladgoud. Het moet indertijd al een belangrijk en kostbaar stuk zijn geweest. Oorspronkelijk was het afkomstig uit Zuid-Duitsland of Oostenrijk en eigendom van een belangrijke leider of
chief
. Die werd na zijn dood begraven onder een enorme grafheuvel met zijn kostbare bezit. Zwaarden, paarden en emmers voor wijn waren belangrijke ‘vorstelijke’ attributen. Het is een zwaard van het Mindelheim-type, en is typerend voor de Hallstatt cultuur van de vroege ijzertijd.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
Koningszwaard uit Frankrijk
(foto op aanvraag)
IJzer, goud verguld, spatha, 470-530 na Chr., Arcy Sainte-Restitue (Aisne), 99 cm. Collectie en © foto: Musée d’Archéologie Nationale, St-Germain-en-Laye (F)
Vrijwel alle bewaarde zwaarden uit de Merovingische tijd stammen uit graven, omdat het toen gebruikelijk was om gestorven krijgers wapens mee te geven. Dit zwaard is afkomstig uit het Franse grafveld van Arcy-Ste-Restitue, dat meer dan 3000 begravingen telt. Het is een zeer kostbaar wapen, met een verguld gevest en inlegwerk van rood granaat (uit India) in gouden celletjes. Ook is een grote glazen kraal bij het zwaard gevonden, die aan de met zilver beslagen schede hing om het zwaard te beschermen. Dit ‘koningszwaard’ stamt uit graf 1726, geïdentificeerd als van een Frankische leider uit het gevolg van koning Clovis I.
Het zwaard van Dorestad
IJzer, verguld zilver, spatha, 9de eeuw, Dorestad (Wijk bij Duurstede, Utrecht), 82 cm. Collectie en © foto: Rijksmuseum van Oudheden
Dit is het mooiste Karolingische zwaard van Nederland: een tweesnijdende spatha met gedamasceerde kling en verguld gevest. De tweedelige zwaardknop en de pareerstang zijn versierd met vlechtwerkpatronen, die daarna zijn verguld. Deze patronen zijn geliefde kenmerken van de Karolingische kunst. De zwaardknop bestaat uit twee stukken, waarbij de driehoekige knop ouder is dan de horizontale knopplaat en waarschijnlijk is hergebruikt van een belangrijk ouder zwaard. Een zwaard met gouden gevest is de absolute top van middeleeuws bezit, een niveau aangeduid als ‘Königsnähe’. Dit zwaard wijst naar de hoogste elite van Dorestad, de grootste stad van Nederland in de tijd rond 800.
Een ‘nieuw’ Ulfberht-zwaard
IJzer, spatha, 1000-1025, Schelde (Zeeland), 98 cm. Collectie en © foto: Rijksmuseum van Oudheden
Op de kling van dit ‘Vikingzwaard’ is aan beide zijden een naam ingeschreven, namelijk ‘Ulfberht’. Daarmee behoort het tot een beroemde groep middeleeuwse wapens, want zwaarden met deze naam zijn tot in Noorwegen en op de Balkan gevonden. We denken dat het gaat om een atelier in het Rijnland waar heel goede zwaarden werden gesmeed, die breed faam verwierven. ‘Ulfberth’ werd daarom een merknaam, de ‘Rolex van de Middeleeuwen’, die ook werd nagemaakt. Dit tot dusver onbekende Ulfberht-zwaard is in de jaren zestig opgebaggerd uit de Schelde en bevond zich tot 2015 in een particuliere wapencollectie. Het is hier voor het eerst te zien.
Ridderzwaard
IJzer, anderhalfhander, ca 1480, Gouda, 161 cm. Collectie en © foto: Nationaal Militair Museum, Soest
In de loop van de Middeleeuwen kreeg het tweesnijdende zwaard met pareerstang, dat een kruisvorm heeft, een steeds langere kling. Als tegenwicht werd ook het gevest steeds langer gemaakt. We onderscheiden eenhands- en tweehandszwaarden, en daartussenin de ‘anderhalfhander’, die je hanteert met de ene hand over de andere gelegd, zodat je extra kracht kun zetten. Dit laatmiddeleeuwse ‘ridderzwaard’ is geschikt voor slaan en houwen (slagen toedienen van bovenaf) en ideaal om vanaf een paard te gebruiken. Dit type zwaard is bekend uit middeleeuwse handschriften; het werd gebruikt met een schild en beide konden het wapen van de ridder tonen.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
Cavalerie-sabel
IJzer, sabel model 1809, ca 1812, Nederland, 105 cm. Collectie en © foto: Nationaal Militair Museum, Soest
Halverwege de 18de eeuw werd de sabel steeds populairder. Dit hield verband met de komst van een nieuw type ruiterij binnen de Europese legers: de huzaren. Met zijn uniform bracht de huzaar ook één van zijn belangrijkste wapens mee: de
szablya
. De gebogen sabel verving bij de cavalerie meer en meer de traditionele, rechte gevestwapens, omdat het nieuwe wapen goed te gebruiken was vanaf een paard. Deze sabel is gemaakt door de Kozakken van de Zwarte Zee en buitgemaakt door baron A.C. Calkoen tijdens de Russische veldtocht in 1812, toen hij deel uitmaakte van een Nederlands regiment in het leger van Napoleon.
Rijkszwaard der Nederlanden
Staal, verguldsel, fluweel; 1840 Den Haag/Brussel; lengte 131,8 cm., schede 96,6 cm. Collectie en © foto: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag
Het rijkszwaard is een van de symbolen van het koninklijk gezag, naast de kroon, de scepter, de rijksappel en de rijksstandaard. Het zijn als het ware de tastbare tekenen van onze monarchie. Gezamenlijk worden ze aangeduid als ‘de regalia’. De laatste keer dat dit rijkszwaard, dat behoort tot de set Alexander op 30 april 2013. De Nederlandse
regalia regalia
uit 1840, te zien is geweest, was bij de inhuldiging van Koning Willem zijn gemaakt in opdracht van koning Willem II. Het rijkszwaard wordt samen met de andere regalia bewaard als onderdeel van de Koninklijke Verzamelingen.
Dat dit echte koningszwaard los van de overige
regalia
in de tentoonstelling ‘Vlijmscherp verleden’ te zien is, is uniek.
Indonesische mandau
IJzer, hout, hoorn, haar, mandau, voor 1883, Borneo (Indonesië), 68 cm.
Collectie en © foto: Nationaal Museum van Wereldculturen
De uitgestrekte Indonesische archipel kent uiteenlopende types zwaarden en dolken, per eiland verschillend. Versierde zwaarden en krissen onderstrepen status en prestige, maar kunnen ook contact leggen met de wereld van goden en voorouders. Beroemd en berucht is de
mandau
van Borneo, die als wapen van Dayak volken in het regenwoud als ‘koppensnellerszwaard’ geldt. Maar de kleine mesjes in de schede, griezelend geduid als voor het schoonmaken van schedels, worden in werkelijkheid gebruikt voor prozaïsche taken als vruchten schoonmaken.
Ashanti-zwaard
IJzer, organisch materiaal, ‘Staatsiezwaard’, Ghana, voor 1900, 63 cm. Collectie en © foto: Nationaal Museum van Wereldculturen
Dit is een ijzeren kromzwaard gemaakt voor ceremoniële doeleinden. Het houten handvat is versierd met ingebrande motieven die aan een luipaardveld beschermen. doen denken. Het zwaard van de Asantehene, de vorst van de Ashanti, was bedekt met een luipaardvel als de koning erop werd ingezworen. Dit soort zwaarden zijn dus echte prestige-objecten, die een hoge status en machtspositie onderstrepen. Boodschappers van de vorst worden in deze cultuur zwaarddragers genoemd en dragen een staatsiezwaard bij zich. Sommige types zwaard werden naast het bed van de koning gelegd, zodat de kracht van het zwaard de koning in zijn slaap zou