Transcript Staalkaart

81
NOVECENTO-FESTIVAL: PROKOFJEV CHALLENGE
Notenwatervallen,
klankgolven
De Prokofjev Challenge van het Novecento-festival toont op één dag alle humeuren en
temperamenten van de Russische veelzijdigaard: de razende jongeling, de melodieuze
kamercomponist, de donderende modernist. Een likkebaardende voorbeschouwing.
Jasper Croonen
Je zal Sergej Prokofjev maar zijn. Altijd wat
weggestopt tussen de andere Russische groten.
Niet zo modernistisch als Stravinsky, minder
nationalistisch dan Sjostakovitsj en ook niet écht
dat virtuoze van Rachmaninoff. On top of that
word je keer op keer gereduceerd tot dat ene
symfonisch gedicht voor kinderen dat je schreef.
Toegegeven, mijn eerste klassieke cd was ook
Peter en de wolf (ingelezen door de gekgebrilde
Dame Edna Everage, zowaar) maar het oeuvre
van de Russische componist verdient een
opwaardering.
Enter Olli Mustonen. De Finse pianist is de
hoofdrolspeler in de Prokofjev Challenge tijdens
het Novecento-festival. Geen emmer vol ijswater,
wel een marathonuitvoering van alle pianosonates
van Sergej Prokofjev hangt hem boven het hoofd.
Meer dan vierenhalf uur muziek, verspreid over
twee recitals. Het moet zowel voor uitvoerder, als
voor toehoorder toch menselijk blijven. We krijgen
op zestien oktober echter geen chronologisch
overzicht. Mustonen husselt voor zijn huzarenstuk
de volgorde van de negen sonates volledig door
elkaar. Wat we te horen zullen krijgen is een
kronkelend pad doorheen het oeuvre van onze
SERGEJ PROKOFJEV
Russische kameraad, en dat pad kan wel wat
wegwijzers gebruiken.
Notenwatervallen
Prokofjev heeft altijd wel dat gedreven, ratelende
in zijn pianowerken. Alsof je naar een aartsmoeilijke étude van Chopin zit te luisteren, maar dan
net iets duisterder. Dat heeft voornamelijk te
maken met zijn dreunende begeleiding en zijn
modernistische harmoniekeuzes. Daarom is
beginnen met de vierde pianosonate eerder een
atypische start. Duister en introvert slepen de
eerste twee delen zich voort. Pas na een tiental
minuten, in het derde deel, komt de gekendere
Prokofjev naar boven. Eens op tempo is er aan
Mustonen echter geen houden aan. Na de vierde
wordt onverstoord voortgegaan met de tweede
pianosonate. Vijf jaar ouder, uit 1912, en opvallend melodischer dan de eerste sonate van de
dag. Zijn tweede sonate begint bijzonder westers
en leunt meer aan bij een late Liszt, dan bij zijn
Russische voorgangers van het Machtige Hoopje.
Vanaf het tweede deel werkt hij er wel weer de
typische Russische drammerigheid in en word je
als luisteraar, nog veel meer dan in de vierde,
overspoeld door de notenwatervallen.
En dan is er ineens de negende, en chronologisch
gezien laatste, pianosonate. Zijn enige naoorlogse
ook. Plots sta je met beide voeten in de 20ste
eeuw. Het Allegretto flirt met de grenzen van het
tonale. Weg is het opgewekt melodische uit zijn
tweede sonate. Oké, de obligatoire haastige
passages zijn er nog wel in de volgende delen,
maar Prokofjev vergezelt ze van een dissonante,
opdringerige bas waardoor ze een weemoedig
karakter krijgen. Er klinkt een volwassen, misschien zelfs oude Prokofjev; het zal voor Mustonen een heksentoer zijn om zo snel van pianistiek
karakter te wisselen.
Vlak voor de lunch ( je zou bijna vergeten dat het
nog steeds maar rond het middaguur zal zijn) sluit
de Finse pianist af met de eerste van de drie
oorlogssonates. Niet meteen een licht verteerbaar
STAALKAART #34 SEPTEMBER-OKTOBER-NOVEMBER 2016
Jasper Croonen (1994)
studeerde musicologie
aan de KU Leuven en
journalistiek aan de VUB.
Tijdens zijn (nog bijzonder
recente) studententijd was
hij recensent klassieke
muziek voor de dienst
cultuur van de KU Leuven
en presentator op radio
Scorpio. Momenteel werkt hij
als freelancejournalist voor
sportzender Proximus11.
82
OLLI MUSTONEN © AAKE ROININEN
hapje door de voortdurende modulaties en de
typische drammende bas. Het afsluitend vivace
snelt als een typisch Prokofjeviaanse trein naar het
slotakkoord.
Terwijl de vingervlugge Fin even de kans krijgt om
zijn vlugge vingers te laten rusten is er de
mogelijkheid om je als luisteraar verder te
verdiepen in leven en werk van de man of the
hour. Zo staat er nog een uitvoering van Prokofjevs eerste strijkkwartet door het ijzersterke Taurus
String Quartet op het programma. Novecentocurator Pieter Bergé geeft een woordje uitleg bij
de ontstaansgeschiedenis van het werk. Later in
de namiddag brengt het Oxalysensemble nog een
aantal kamermuziekwerken: Kwintet in g,
Fluitsonate no. 1 en de Ouverture op een
Hebreeuws Thema. Vooral het kwintet en de
Ouverture zijn werken die meer klinken als de
toegankelijkere Prokofjev, die we kennen van zijn
muziekdramatische meesterwerk Romeo en Julia.
Wolf en oorlog
Novecento loopt van
26 september tot en met
25 oktober op verschillende
locaties in Leuven. De
Prokofjev Challenge vindt
plaats op 16 oktober, met
vier concerten om 11 en
14u, 15u30 en 18u30.
http://www.festival2021.be/
novecento
In die kamermuziek valt op dat de o zo modernistische Prokofjev toch ook een romantisch kantje
heeft. De namiddagconcerten zullen een heel
andere componist tonen, niet te vergelijken met
wat in de pianomuziek naar voren komt. Een
westerse Prokofjev, die met toestemming van
Sovjetpolitici in Amerika, Frankrijk en Beieren ging
componeren. Een bijna dansbare Prokofjev die met
de grote Sergei Diaghilev zou samenwerken. Plots
is daar de meesterverteller, die er met Peter en de
wolf toch ook in geslaagd is om een van de
mooiste muzikale sprookjes aller tijden neer te
schrijven.
Vanaf halfzeven keren we terug naar de pianistieke Prokofjev, en staat het spotlight weer vol op
Olli Mustonen. Met nog vijf van de negen sonates
voor de boeg is hij nog niet halverwege zijn
uitdaging. Opnieuw is de eerste sonate van zijn
recital een opvallende keuze. De vijfde pianosonate werd, als enige, buiten de Sovjetunie
STAALKAART #34 SEPTEMBER-OKTOBER-NOVEMBER 2016
geschreven. Ze sluit daardoor goed aan bij de
eerder gehoorde kamermuziek, maar steekt zo
juist ook af tegen zijn overige pianowerk. Daar
waar de vijfde zo bijzonder was door haar
intimiteit, moet dit werk juist helder en toegankelijk klinken. Toegegeven, het werk werd (eens
terug in het moederland) nog aangepast, maar
die aanpassingen zijn bijzonder kleinschalig en
zitten vooral in het derde, laatste deel.
Al zorgen die aanpassingen wel voor de perfecte
brug naar de achtste sonate. De laatste van zijn
drie Oorlogssonates en opnieuw vol in zijn
Russische, pianistieke stijl. Die achtste wordt door
musicologen vaak als zijn meest intrigerende
bestempeld. De componist houdt het tempo (voor
zijn doen) traag en speelt met thema’s en motieven. In zijn op een na langste sonate werkt hij die
motieven tot ongeziene niveaus uit. Wat volgt is
niet de typische gedreven drammerigheid, maar
eerder een klankgolf die je als luisteraar overspoelt.
Na het gesofisticeerde klankbad neemt Mustonen
een stap terug in de tijd. De twee eendelige
sonates (1 en 3) zijn jeugdig energiek. Bij
momenten stuwend als een werk van tijdgenoot
Rachmaninoff, met dat verschil dat die het pad
van de romantiek bleef bewandelen. Terwijl
Prokofjev, zich bewust van de tijdsgeest, zelfs in
zijn eerste sonate al de kaart van het modernisme
trekt. Mustonen neemt met de twee korte sonates
de laatste rechte lijn naar sonate nummer zeven in
een rotvaart.
En dan de zevende, uiteraard! Stalingrad.
Onbetwistbaar Prokofjevs bekendste pianosonate.
Van noot één zo nerveus als zijn jeugdwerken en
zo hamerend als zijn volwassen sonates. Zoals zo
vaak flirtend met de tonaliteit en met al een
schemer van het duistere uit zijn latere negende
sonate. Volgens velen hoor je in de dissonantie
een vorm van Stalin-kritiek, maar laat dat
alsjeblieft de luisterervaring niet kleuren. De
zevende sonate is gewoon Prokofjev ten voeten
uit. De hele dag word je doorheen de gevarieerde
stijl van de Rus geslingerd om uiteindelijk op dit
culminatiepunt uit te komen.
Ongeveer negen uur na de eerste noot van de
vierde pianosonate zal de bombastische slotcadens van de zevende pianosonate klinken.
Mustonen heeft er dan vierenhalf uur muziek
opzitten. U waarschijnlijk nog iets meer.
Wordt deze challenge een historische Prokofjev­
uitvoering? Waarschijnlijk niet. Is de stunt van
Mustonen ongezien? Neen. Maar krijgen we op
zestien oktober een prachtig programma
voorgeschoteld? Zeker wel. De Prokofjev Challenge wordt een bijzonder veelzijdige concertreeks. Overduidelijk Russisch, dat uiteraard,
maar het Novecento-festival toont ons alle
facetten van de stijl van onze Rus in kwestie. De
razende jongeling, de melodieuze kamercomponist, de donderende modernist. De grootmeester.