Transcript 6_de kruisiging - Sint-Lukas kunsthumaniora Brussel

DE KRUISIGING
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Johannes 19,1-8 Pilatus gelastte toen Jezus te geselen. De soldaten vlochten een krans van doorns,
zetten die op zijn hoofd en wierpen Hem een purperrode mantel om de schouders. Daarna kwamen
ze om de beurt naar Hem toe en zeiden: ‘Gegroet, koning van de Joden!’ En ze gaven Hem klappen
in het gezicht.
Pilatus kwam weer naar buiten en zei: ‘Luister, ik laat Hem naar buiten brengen om u duidelijk te
maken dat ik Hem volstrekt onschuldig acht.’ Jezus kwam dus naar buiten, met zijn doornenkrans en
zijn purperrode mantel. ‘Hier is Hij dan – de mens’, zei Pilatus. Zodra ze Hem zagen begonnen de
hogepriesters en hun dienaren te schreeuwen: ‘Kruisigen, kruisigen!’ Waarop Pilatus zei: ‘Dan moet u
Hem zelf maar kruisigen; ik acht Hem onschuldig.’ De Joden antwoordden: ‘Wij houden ons aan de
wet, die zegt dat Hij ter dood gebracht moet worden omdat Hij zich voor Zoon van God uitgeeft.’ Toen
Pilatus dat hoorde, werd hij pas echt ongerust.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Johannes 19,9-16 Hij ging het pretorium weer binnen en stelde Jezus de vraag: ‘Waar komt U
vandaan?’ Maar Jezus gaf geen antwoord. ‘U spreekt niet tegen Mij?’ zei Pilatus. ‘U weet toch dat ik
de macht heb om U vrij te laten, maar ook de macht om U te laten kruisigen?’ Jezus antwoordde: ‘U
zou over Mij geen enkele macht hebben als u dit niet door de hemel vergund was. De zwaarste
schuld ligt dan ook bij hem die Mij aan u heeft overgeleverd.’
Toen begon Pilatus alles in het werk te stellen om Hem vrij te laten. Maar de Joden schreeuwden:
‘Als u zo iemand vrijlaat, verliest u de gunst van de keizer. Wie zichzelf tot koning maakt, komt in
verzet tegen de keizer.’ Toen Pilatus hen zo hoorde spreken, liet hij Jezus naar buiten brengen en
plaatsnemen op een verhoging, het zogeheten Plaveisel, in het Hebreeuws Gabbata. Het was de
voorbereidingsdag voor Pasen, ongeveer het zesde uur. Toen zei Pilatus tegen de Joden: ‘Hier is Hij
dan – uw koning.’ Maar ze schreeuwden: ‘Weg, weg met Hem! Aan het kruis met Hem!’ ‘Zal ik dan uw
koning kruisigen?’ vroeg Pilatus. Maar de hogepriesters antwoordden: ‘We hebben geen koning, we
hebben alleen de keizer!’ Toen leverde hij Hem aan hen over om gekruisigd te worden.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Johannes 19,16-18 Ze namen Jezus dus over.
Hij droeg zelf het kruis en ging de stad uit, naar het zogeheten Schedelveld, in
het Hebreeuws Golgota. Daar werd Hij gekruisigd en met Hem twee anderen,
aan weerskanten één, en Jezus in het midden.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Problemen bij het lezen van de tekst.
Conflict 1: Jezus werd gekruisigd vanwege blasfemie of godslastering.
De Joden antwoordden: ‘Wij houden ons aan de wet, die zegt dat Hij ter dood
gebracht moet worden omdat Hij zich voor Zoon van God uitgeeft.’ Toen
Pilatus dat hoorde, werd hij pas echt ongerust.
.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Problemen bij het lezen van de tekst.
Conflict 2: Joden en Christenen zagen de keizer niet als onderdeel van het Romeinse
godenpantheon.
Toen zei Pilatus tegen de Joden: ‘Hier is Hij dan – uw koning.’ Maar ze schreeuwden:
‘Weg, weg met Hem! Aan het kruis met Hem!’ ‘Zal ik dan uw koning kruisigen?’ vroeg
Pilatus. Maar de hogepriesters antwoordden: ‘We hebben geen koning, we hebben
alleen de keizer!’ Toen leverde hij Hem aan hen over om gekruisigd te worden.
Jezus werd volgens de Christenen echter beschouwd als vervulling van de
messiaanse gedachte. De Messias was koning, priester en profeet.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
De purperen mantel was het symbool
voor de koninklijke afkomst. Ook koning
David droeg een purperen mantel.
De soldaten vlochten een krans van
doorns, zetten die op zijn hoofd en
wierpen Hem een purperrode mantel om
de schouders.
Rubens, Christus met purperen mantel
en doornkroon. Ecce Homo – Zie hier
de mens. Hermitage Sint Petersburg.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Problemen bij het lezen van de tekst.
Conflict 3: ‘De joden’ komen heel negatief uit de tekst.
De Joden antwoordden: ‘Wij houden ons aan de wet, die zegt dat Hij ter dood
gebracht moet worden omdat Hij zich voor Zoon van God uitgeeft.’ Toen Pilatus dat
hoorde, werd hij pas echt ongerust.
Het Johannes evangelie is ontstaan in een tijd dat de christenen uit de synagoge
gezet werden (rond het jaar … ). Dit conflict klinkt in de teksten door. In de
middeleeuwen leidden de teksten echter tot een sterke joden haat. ‘De joden hadden’
namelijk ‘de Zoon van God vermoord.’ Ze waren ‘godsmoordenaars.’
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Hoe verliep een kruising in het Romeinse Rijk?
In het Romeinse Rijk liep de executieprocedure waarschijnlijk als volgt: het
slachtoffer werd eerst afgeranseld en vervolgens gedwongen de dwarsbalk van
het kruis naar de plaats van de terechtstelling te dragen, waar hij met
uitgestrekte armen aan het hout werd genageld, omhoog gehesen en werd
vastgemaakt aan een rechtopstaande balk.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Hoe verliep een kruising in het Romeinse Rijk?
Vermoedelijk liet men de verticale kruisbalk staan. Kruisen werden meer dan
eens gebruikt, zodat het niet lang zal hebben geduurd voordat een andere
veroordeelde daar in doodstrijd hing, met zijn eigen titulus waarop de misdaad
stond beschreven waarvoor hij werd gekruisigd.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
De kruisoprichting in de Onze-LieveVrouwekathedraal in Antwerpen toont
een dramatische weergave van de
kruisiging maar ze toont niet hoe een
kruisiging in de Romeinse tijd echt werd
voltrokken.
1 Kruisiging bij de Romeinen.
Soms ook varianten; volgens Seneca
(…) werd er ook omgekeerd gekruisigd
en volgens Tertullianus (ca. 160 - ca.
240) werd er ook aan bomen gekruisigd.
Volgens de Traditie van de Kerk werd
de apostel Petrus omgekeerd
gekruisigd.
Rubens, kruisiging van Petrus, Sankt
Peter in Keulen.
2 De dwaasheid van het kruis.
De eerste Christenen werden door de ouden als dwazen beschouwd vanwege
hun geloofsovertuiging dat een gekruisigde man een goddelijke status had. Zo
schrijft Justinus Martyr (…) in zijn Apologie: ‘zij zeggen dat onze dwaasheid erin
bestaat dat wij een gekruisigde man op een de tweede plaats stellen na de
onveranderlijke en eeuwige God, de Schepper van de wereld.’ In zijn Eerste
Brief aan de Corinthiërs zegt Paulus dat voor sommigen ‘de boodschap van het
kruis’ louter ‘dwaasheid’ was. Dit gevoel van afkeer was zonder twijfel een van
de redenen waarom de christelijke leer beschouwd werd als een ‘nieuw en
gevaarlijk bijgeloof’. (Bron Suetonius)
2 De dwaasheid van het kruis.
Eerste brief van Paulus aan de Christenen 1,18-25: [18] Want de boodschap van
het kruis is dwaasheid voor hen die verloren gaan, maar voor hen die gered worden,
voor ons, is het een kracht Gods. [19] Er staat immers geschreven: Verdelgen zal Ik
de wijsheid van de wijzen, en het verstand van de verstandigen zal Ik tenietdoen. [20]
De wijze, de Schriftgeleerde, de redetwister van deze wereld, waar zijn zij? Heeft God
de wijsheid van de wereld niet tot dwaasheid gemaakt? [21] Volgens Gods wijsheid
heeft de wereld met al haar wijsheid God niet gevonden; daarom heeft God besloten
hen die geloven te redden door de dwaasheid van de verkondiging. [22] Want Joden
blijven tekenen eisen, en Grieken wijsheid verlangen. [23] Maar wij verkondigen een
gekruisigde Christus, voor Joden een aanstoot, voor heidenen een dwaasheid,
[24] maar voor hen die geroepen zijn, Joden zowel als Grieken, Gods kracht en
Gods wijsheid. [25] De dwaasheid van God is namelijk wijzer dan de mensen, en de
zwakheid van God is sterker dan de mensen.
2 De dwaasheid van het kruis.
Kruisiging werd als iets gruwelijs ervaren,
niet alleen vanwege het barbaarse lijden
van de mensen die er het slachtoffer van
werden, maar ook vanwege de straf iets
zei over lage maatschappelijke en morele
status.
Hoe kon iemand nu een volgeling van
Jezus worden zonder te geloven dat de
Verlosser iemand was die door de
Romeinen als een gewone misdadiger was
gekruisigd?.
2 De dwaasheid van het kruis.
Een spottekening voor
Alexamenos. Christus wordt
afgebeeld als een ezel.
3de eeuw na Christus.
2 De dwaasheid van het kruis.
De vroege christenen namen zelf nooit
afstand van het kruis, hoe aanstootgevend
en zelfs dwaas hun vijanden de centrale
plaats die het innam in de nieuwe
godsdienst ook vonden.
Oudste inscriptie met kruis in de
catacomben van Rome.
3 Het triomferende kruis.
Het kruisteken werd vanaf Constantijn een dominant symbool in het
christendom maar waarschijnlijk was het al ouder.
•
•
•
•
In 306 wordt Constantijn in York tot Augustus uitgeroepen. Daarna verblijft hij tien
jaar in de residentie van zijn vader in Trier. In Trier zal later een van de
belangrijkste relikwieën van de Christelijke wereld bewaard blijven, het
zogenaamde naadloze kleed.
313 Het Edict van Milaan – het christendom wordt vanaf dan getolereerd in het
Romeinse Rijk.
321 De afschaffing van kruisigingen.
325 Het concilie van Nicea – het concilie draaide over de dubbele natuur van
Jezus die zowel mens als God was. Het vleesgeworden Woord. (De leer van de
incarnatie.)
Het kruisteken werd vanaf Constantijn een dominant symbool
in het christendom maar waarschijnlijk was het al ouder.
3 Het triomferende kruis.
De kruistrofee als symbolische
weergave van de verrijzenis,
marmer, 4de eeuw. Vaticaan Museo
Pio Christianio.
3 Het triomferende kruis.
Het Christelijk labarum. Het symbool bevat zowel
de naam van Christus als het werktuig waarmee hij
ter dood was gebracht. Tegelijkertijd vertoonde het
gelijkenissen met het Romeinse overwinningsteken
of tropaeum, dat voor het eerst aan het einde van
de derde eeuw op de Romeinse munten
verscheen.
Tertullianus (ca. 160 - ca. 240) had geschreven
dat Jezus had getriomfeerd ‘per tropaeum crusis’
een beeld dat Eusebius overnam toen hij
Constantijns hemels teken beschreef als het
‘overwinningsteken van het lichtkruis’.
.
3 Het triomferende kruis.
Christusmonogram als
symbool van de Drieeenheid, mozaïek, ca. 500,
in de doopkapel te Albenga
4 De ontdekking van het kruis
door Helena.
Wie was Helena?
Helena was de moeder van Constantijn de Grote. Ze werkte zich op en werd
later uitgeroepen tot keizerin Augusta.
• Ambrosius, die bisschop was van 374 tot 397, was een ven de meest
vooraanstaande geestelijken van zijn tijd. Voor Ambrosius was de nederige
afkomst van Helena een wezenlijk aspect van haar door God ingegeven
daden en van haar maatschappelijke klim door de werking van de goddelijke
genade. ‘Christus’, zegt hij, ‘verhief haar uit de drek tot de macht.’
• Filostorgius schreef halverwege de vijfde eeuw dat zij ‘een vrouw uit het
volk’ was ‘die zich niet onderscheidde van hoeren.’
4 De ontdekking van het kruis
door Helena.
Het geloof waartoe Constantijn en Helena zich hadden bekeerd had vele aantrekkelijke
kanten, maar de kant die kennelijk de diepste indruk op hen had gemaakt was het
onmiskenbaar historische karakter ervan. De in de evangeliën beschreven gebeurtenissen
hadden nog maar drie eeuwen eerder plaatsgevonden en bovendien in een land dat onder
Romeinse heerschappij stond.
4 De ontdekking van het kruis
door Helena.
Voor het eerst in de godsdienstgeschiedenis van de middellandse zee was er een geloof
ontstaan dat zijn aanhangers niet slechts verwees naar een pantheon van meestal afwezige
goddelijke machten en evenmin naar de mythen van onzichtbare godheden met wier
marmeren standbeelden stad en land vol stonden. In het christelijk geloof was de ene en
enige God mens geworden in Jezus, een man met normale menselijk gevoelens, die door
veel mensen was gezien. Deze getuigen – de ‘vijfhonderd’ van Paulus en nog vele anderen
– beweerden te weten waar hij in Bethlehem was geboren en in Nazareth was opgegroeid,
waar hij in Kapharnaüm had gewoond, waar hij met zijn discipelen het laatste avondmaal
had gevierd, waar hij was veroordeeld door Pilatus, waar hij was gekruisigd, waar hij was
begraven.
Concilie van Nicea 325: de dubbele natuur van Christus.
Christus was zowel goddelijk als menselijk.
Conclusie: Pelgrims konden door het historische karakter van het
Christendom het gevoel hebben dat ze in rechtstreeks contact
stonden met Jezus.
Psalm 122: ‘Ik was verheugd, toen men mij zei: laten wij naar het huis
des Heren gaan. Onze voeten staan in uw poorten, o Jeruzalem.’
Inscriptie Golgota: domine ivimus
‘Heer wij zijn aangekomen’
4 De ontdekking van het kruis
door Helena.
Na de Bar kochba opstand (134) werd het laatste
joodse bolwerk door de Romeinen vernietigd. Het
gevolg hiervan was dat de laatste joden uit
Jeruzalem – dat eens de belangrijkste plek van het
Jodendom – werden verdreven. In Jeruzalem stond
namelijk de centrale tempel dat een hoofdrol
speelde in het cultische leven van de joden. Ook de
joods-christelijke minderheid werd uit Jeruzalem
verdreven. Deze oerkerk stamde nog rechtsreeks af
van Jacobus de Meerdere – ‘de broer des Heeren –
die na de Jezus de eerste christengemeenschap
leidde.
Foto: de grotten waar de rebellen van de Bar
Kochba opstand zich hadden verscholen.
Paulus brief aan de Galaten 1,18-19
nog
Paulus brief aan de Galaten 2,6-8
nog
4 De ontdekking van het kruis
door Helena.
Deze eerste christengemeenschap had
waarschijnlijk nog een bijzondere relatie met
de plek waar Jezus gestorven was. Op deze
plek liet keizer Hadrianus in 135 een
Romeinse tempel bouwen. De uitstraling van
Jeruzalem ging niet verloren toen Hadrianus in
134 triomfeerde over de joodse
opstandelingen onder Bar Kochba, maar bleef
in de harten van christenen onverminderd
voortleven. Op deze plek ontdekte Helena in
326 tijdens haar pelgrimage het vermoedelijke
graf van Jezus.
De plek waar Helena de resten van het kruis
aantrof. Vandaag de crypte in de Anastasis of
wederopstandingskerk in Jerusalem.
4 De ontdekking van het kruis
door Helena.
Binnenzicht in de Anastasis of
wederopstandingskerk in
Jeruzalem.
5 Het feest van de Kruisverheffing.
Voor de bisschop wordt een linnen gedekte tafel geplaatst. De diakenen gaan in een
kring rond de tafel staan. Dan wordt een vergulden zilveren kistje binnengebracht. Het
bevat het hout van het kruis. Het wordt geopend, en het hout van het kruis wordt
samen met de titulus op de tafel gelegd. De bisschop pakt, nog steeds gezeten, het
heilige hout bij de uiteinden vast. De diaken die rond de tafel staan bewaken het, want
nu komen een voor een de catechumenen en de gelovigen naar de tafel. En zo gaat
het hele volk langs de tafel, iedereen buigt en raakt het hout en het opschrift aan,
eerst met het voorhoofd, dan met de ogen. En na het kruis gekust te hebben, lopen ze
door. Maar niemand raakt het aan met zijn handen. Een keer echter – ik weet niet
wanneer – beet een van het een stukje van het heilige kruis af en stal het. En om die
reden staan de diakenen eromheen en houden de wacht zodat niemand het waagt
dat nog eens te doen.
5 Het feest van de
Kruisverheffing.
Op 14 september wordt het
kruisverheffingsfeest gevierd.
De orthodoxe icoon beeld af hoe
het kruis aan de menigte getoond
wordt. Links staan Constantijn de
Grote en Helena.
5 Het feest van de
Kruisverheffing.
In de orthodoxe kerken wordt bij
het feest van de Kruisverheffing
de kruisen opgesmukt met
bloemen.
5 Het feest van de
Kruisverheffing.
In de orthodoxe kerken wordt bij
het feest van de Kruisverheffing
de kruisen opgesmukt met
bloemen.
5 Het feest van de
Kruisverheffing.
In de orthodoxe kerken wordt bij
het feest van de Kruisverheffing
de kruisen opgesmukt met
bloemen.
5 Het feest van de
Kruisverheffing.
In de orthodoxe kerken wordt bij
het feest van de Kruisverheffing
de kruisen opgesmukt met
bloemen.
Wat rest er nog van het zogenaamde Kruis?
6 De relieken van het kruis.
De Santa Croce in Rome is
gebouwd op de plek waar
vroeger het paleis van Helena
stond. Het is hier dat nog steeds
de zogenaamde titulus bewaard
blijft.
6 De relieken van het kruis.
Aan de zijkanten van de kerk zijn
nog sporen te vinden van het
oude paleis van Helena.
6 De relieken van het kruis.
Helena nam het onderste deel
van de rechterhelft mee, met één
compleet Grieks en Latijn woord:
het woord dat Jezus beschrijft als
Nazarener. Dit is het enige
bewaard gebleven stuk van de
titulus.
Johannes 19,19-22: Op het bordje dat op het kruis werd aangebracht, had
Pilatus laten schrijven: ‘Jezus, de Nazoreeër, koning van de Joden.’ Dit
opschrift kregen heel wat Joden te lezen, want de plaats waar Jezus gekruisigd
was, lag dichtbij de stad; en het stond er in het Hebreeuws, in het Latijn en in
het Grieks. De Joodse hogepriesters zeiden tegen Pilatus: ‘U moet niet
schrijven: “Koning van de Joden”, maar dat Hij gezegd heeft: “Ik ben de koning
van de Joden.” ’Pilatus antwoordde hun: ‘Wat ik geschreven heb, blijft
geschreven.’
6 De relieken van het kruis.
Helena nam het onderste deel
van de rechterhelft mee, met één
compleet Grieks en Latijn woord:
het woord dat Jezus beschrijft als
Nazarener. Dit is het enige
bewaard gebleven stuk van de
titulus.
6 De relieken van het kruis.
De titulus zoals die vandaag
bewaard wordt in de Santa Croce
in Rome.
6 De relieken van het kruis.
De titulus zoals die vandaag
bewaard wordt in de Santa Croce
in Rome.
6 De relieken van het kruis.
Het woord Nazarener is duidelijk
zichtbaar.
6 De relieken van het kruis.
Aangezien Helena haar paleis in
Trier stond bleef de Helenatraditie daar altijd levendig, met
inbegrip de legende dat zij de
Kathedraal het naadloze kleed
van Christus schonk.
6 De relieken van het kruis.
Johannes 19,23-24: Toen de soldaten
Jezus hadden gekruisigd, verdeelden ze
zijn kleren in vieren, voor iedere soldaat
een deel. Maar er was ook nog de lijfrok:
die was naadloos, van bovenaf uit één
stuk geweven. Daarom zeiden ze tegen
elkaar: ‘Die mogen we niet stukscheuren;
laten we hem liever onder elkaar
verloten.’ Zo moest het schriftwoord in
vervulling gaan dat zegt: Ze hebben mijn
kleren onder elkaar verdeeld, en om mijn
kleding hebben ze gedobbeld. Dit
hebben de soldaten inderdaad gedaan.
6 De relieken van het kruis.
De Volto Santo in Lucca. Op dit
kruisbeeld draagt Christus het
naadloze kleed. Vroeger werd gedacht
dat dit het oudste Christusbeeld was
maar het beeld zelf dateert echter pas
uit de middeleeuwen.
6 De relieken van het kruis.
Aan het eind van de jaren veertig van de vierde eeuw schreef Cyrillus in zijn zogenaamde
Catechesen, dat ‘de wereld al vol is met stukjes van het hout van het kruis’. En hij voegde
daaraan toe: ‘Het heilige hout van het kruis legt getuigenis af: tegenwoordig kan het hier elke
dag bezichtigd worden, en dankzij de gelovigen die splinters meenemen, heeft het van
hieruit al bijna de hele wereld bereikt.’
Cyrillus begreep dat het lignum crucis een onvergankelijk magisch vermogen bezat om de
gelovigen te overtuigen het ware geloof aan te nemen en de dat de heilig-Grafkerk het
centrum van de wereld is. Het wegschenken van splinters van het kruis was bovendien een
middel om deze boodschap bijna onmiddellijk door te geven aan iedereen die niet in staat of
bereid was een bezwaarlijke bedevaart naar Jeruzalem te ondernemen.
Het kruis werd het symbool van een christendom dat zelf een enorme
transformatie doormaakte. Van vervolgde minderheid werden
christenen tijdens het bewind van Constantijn een bevoorrechte
minderheid.
6 De relieken van het kruis.
Het Christelijk labarum. Het symbool bevat zowel
de naam van Christus als het werktuig waarmee hij
ter dood was gebracht. Tegelijkertijd vertoonde het
gelijkenissen met het Romeinse
overwinningsteken of tropaeum, dat voor het
eerst aan het einde van de derde eeuw op de
Romeinse munten verscheen.
Tertullianus (ca. 160 - ca. 240) had geschreven
dat Jezus had getriomfeerd ‘per tropaeum crusis’
een beeld dat Eusebius overnam toen hij
Constantijns hemels teken beschreef als het
‘overwinningsteken van het lichtkruis’.
.
6 De relieken van het kruis.
Staurotheek met zogenaamde
resten van het Kruis.
6 De relieken van het kruis.
Staurotheek met zogenaamde
resten van het Kruis.
Afsluiting bevat zelf een
afbeelding van de kruisiging met
links Maria en rechts Johannes.
6 De relieken van het kruis.
Staurotheek met zogenaamde
resten van het Kruis.
Maaslands werk12de eeuw.
6 De relieken van het kruis.
Staurotheek met zogenaamde
resten van het Kruis.
Stavelot …
Hoe authentiek zijn de kruisrelieken?
De vraag of de stukken hout echt teruggaan op het kruis van Christus hangt
samen met de vraag wat het kruis betekende voor de eerste christenen; was
het uitsluitend een heilig symbool of ook een concreet object dat hun verering
waard was?
De mogelijkheid bestaat aangezien de cultus rond het kruis een
ongedefinieerde materiële dimensie bezat, zozeer dat de vroegste gelovigen
zich zelfs nog op de plaats van de kruisiging verzamelden toen er een heidense
tempel overheen was gebouwd.
Conclusie: De mogelijkheid bestaat dat de kruisrelikwieën teruggaan naar de
tijd van Jezus maar bewijzen kunnen we niet.
Vanwaar dan het scepticisme?
Maarten Luthers voorgangers hadden er nooit aan getwijfeld dat de materiële
resten van het kruis – of althans delen ervan – de kruisiging van Jezus hadden
overleefd en hadden de oorsprong en het lot ervan in kaart gebracht. Sinds
Martin Luther (lutheranisme) veranderde de kijk op relieken.
Vanuit het Lutheranisme werd voor de eerste maal de Bijbel aan modern
exegetisch onderzoek onderworpen. Hierbij werden de evangeliën niet meer
als historische verslagen beschouwd maar als symbolische verhalen.
Hierdoor wordt de waarde van de evangeliën als historische documenten
onderschat, maar wordt ook de reconstructie van de vroegchristelijke wereld
aan de hand van overgeleverde legenden gehinderd door scepticisme. De
vraag die we moeten stellen is wat het kruis betekende voor de eerste
christenen. Was het uitsluitend een heilig symbool of werd het ook vereerd
als concreet object?
7 Oudste afbeeldingen van
de kruisiging.
De gekruisigde Christus,
fragment van de houten
deuren, 432 van de Santa
Sabina te Rome. (oudste
kruisiging scène)
7 Oudste afbeeldingen van
de kruisiging.
De gekruisigde Christus, miniatuur in de
Rabbula-codex, 586 Syrië.
Rechts van het kruis:Maria en Johannes.
Onder het kruis wordt gedobbeld voor het
naadloze kleed.
Stefanus en Longinus doorboren het lichaam
van Christus.
Rechts drie vrouwen waaronder Maria
Magdalena.
Boven Christus de zon en de maan.
Naast Christus de goede en de slechte
moordenaar.
8 De volksverhuizingen.
De val van het Romeinse Rijk in 476 is leidt een periode van verval in. In die
periode zijn er slechts enkele plekken in West Europa die Christelijk blijven.
Ierland was misschien wel een van de belangrijkste omdat van hieruit
missionarissen gestuurd werden naar onze streken en Duitsland om het
christelijk geloof te verspreiden. De Ierse kunst zal hierdoor de rest van Europa
gaan beïnvloeden. Naast de Keltische kunst was ook de kunst van Merovingers
belangrijk.
Belangrijk: Kunst richt zich vooral op manuscripten en is voor een
maatschappelijke elite.
8 De volksverhuizingen.
The Book of Lindisfarne is een
van de belangrijkste van de
zogenaamde Keltische
geschriften het ontstond in de …
eeuw. Typisch voor de Keltische
kunst waren de spiralen en
knopen. Deze motieven kwamen
nog uit de heidense wereld en
hadden de bedoeling om slechte
geesten in verwarring te brengen
om er zich op die wijze ten
opzichte van te beschermen.
8 De volksverhuizingen.
Spiralen en knopen in the Book
of Lindisfarne.
8 De volksverhuizingen.
Tapijtblad met kruis in the Book
of Lindisfarne
8 De volksverhuizingen.
Tapijtblad met kruis in the Book
of Kells.
8 De volksverhuizingen.
Geschrift uit Sankt Gallen met
Keltische invloeden.
Christus aan het kruis met
Stefanus en Longinus met spons
en speer.
Let op de knopen in de mantel
van Jezus.
8 De volksverhuizingen.
Keltisch kruis in monasterboice
8 De volksverhuizingen.
In de … stichtte Merovik een rijk
dat later zal uitgroeien tot een
van de belangrijkste ... .
De Merovingische kunst
kenmerkt zich door de
dierenmotieven.
Het Sacramentarium Gelasianus
toont een kruis onder een
triomfboog.
8 De volksverhuizingen.
Het Merovingische Evangeliurium
van Gelonne toont een van de
oudste afbeeldingen van een
gekruisigde Christus.
8 De volksverhuizingen.
De invloed van de Merovingische
kunst blijft doorwerken tot de laat
romaanse periode. Sculptuur in
Souillac, 12de eeuw.
8 De volksverhuizingen.
Detail sculptuur in Souillac.
6 De volksverhuizingen.
Grafzerk uit de Rijnstreek.
8 De volksverhuizingen.
Grafzerk uit de Rijnstreek.
7 De eerste vrije kruisbeelden.
De eerste echte vrijstaande
kruisen ontstaan pas rond het
jaar 1000 in de Rijnstreek.
Gerokruis, 970, Dom Keulen.
7 De eerste vrije kruisbeelden.
Detail Gerokruis.
7 De eerste vrije kruisbeelden.
11de eeuws kruisbeeld, Keulen,
Schnütgenmuseum.
In 1187 ging het kruis verloren en ditmaal voorgoed. De
kruisvaarderkoningen hadden de gewoonte het kruis mee te nemen
naar het slagveld, niet alleen ter inspiratie van hun eigen legers, maar
ook als magisch wapen tegen de ongelovige vijand. Boudewijn I had
het voor zijn troepen uit gedragen toen hij uitreed om het leger van de
Egyptische Ramleh te verslaan en nadien werd het even belangrijk
voor de kruisvaarders als de Ark des Verbonds was geweest voor de
Hebreeën. Voor de christenheid was het vera Crux voor altijd verloren
gegaan op de vlakte van Hattin. NOG KRUISVAARDERSKRUIS
De fascinatie voor de oorsprong van het kruis en de geschiedenis
ervan bleef mensen bezighouden. In de Legenda Aurea (1260) van
Jacobus de Voragine had het hout waar Christus aan zou sterven zijn
oorsprong in de vroegste menselijke geschiedenis.
Reeds rond het jaar 400 ontstaat de traditie over de vermeende wede vondst
van het kruis van Christus door Helena, de moeder van Constantijn de Grote.
Elke dag krijgen mensen een stukje van het kruis in hun bezit, zonder dat dit
hout verkleint.
Drieledige karakter van de Kruislegende: de Kruishoutlegende, de
Kruisvindingslegende en de Kruisverheffingslegende
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
a) De Kruishoutlegende.
Als Adam stervende is, stuurt hij zijn derde zoon Seth naar het aards
paradijs voor soelaas. Seth ontvangt van de engel Michael drie twijgjes van
de paradijsboom. Thuisgekomen plant hij de twijgjes op het gaf van zijn
overleden vader. De twijgjes groeien uit tot een prachtige boom die de
tands des tijds doorstaat tot aan Salomon.
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
Salomon velt de boom voor de tempel. Het hout komt echter over de rivier
de Kedron terecht. Uitgerekend daar ontmoet de koningin van Saba
Salomon, die hem voorspelt dat het hout eens de Messias zal dragen die
door de joden zal worde wantrouwen gevuld, werpt Salomon het hout in
een plas, de Piscina Probatica. Ten tijde van de passie van Christus komt
het hout echter bovendrijven, en de joden vervaardigen er een kruis uit.
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
b) De Kruisvindingslegende.
Later zal Helena, de moeder van Constantijn, het kruis van Christus met
behulp van de jood Judas Cyriacus terug opgraven en het verdelen tussen
Rome, Constantinopel en Jeruzalem.
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
c) De Kruisvindingslegende
Eeuwen later zal de byzantijnse keizer Heraclius (610-641) de kruisreliek
van Jeruzalem die gestolen was door de Perzische vorst Chosroës II,
redden. Wanneer hij de reliek in triomf aan de H. Grafkerk wil herstellen,
vermaant een engel hem. Slechts blootvoets en ontdaan van imperiale
kledij opent de ‘gouden poort’ van Jeruzalem zich, en kan hij de reliek in zijn
oorspronkelijke bewaarplaats restitueren.
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
Salomon velt de boom voor de tempel.
Het hout komt echter over de rivier de
Kedron terecht.
Getijdenboek Catharina van Kleve
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
Salomon velt de boom voor de tempel.
Het hout komt echter over de rivier de
Kedron terecht.
Getijdenboek Catharina van Kleve
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
In Kedron ontmoet de koningin van Saba
Salomon, die hem voorspelt dat het hout
eens de Messias zal dragen die door de
joden zal worde wantrouwen gevuld,
werpt Salomon het hout in een plas, de
Piscina Probatica.
Getijdenboek Catharina van Kleve
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
Omdat het water van de Piscina
Probatica een middel bleek te zijn tegen
allerlei ziekten en kwalen, werden
van heinde en ver zieken en lammen
naar dit heilzame water gebracht. Ten
tijde van de passie van Christus komt het
hout echter bovendrijven, en de joden
vervaardigen er een kruis uit.
Getijdenboek Catharina van Kleve
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
Tertullianus (ca 160-ca240) beschrijft in
zijn Adversus Iudaeos hoe het hout dat
met Adam verloren is gegaan, hersteld is
in het hout van het kruis van Christus.
We zien de zondige Eva naast de
maagdelijke Maria bij de Boom van
Kennis en Goed en kwaad.
Getijdenboek Catharina van Kleve
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
Tertullianus (ca 160-ca240) beschrijft in zijn
Adversus Iudaeos hoe het hout dat met Adam
verloren is gegaan, hersteld is in het hout van
het kruis van Christus.
Christus met langs hem twee bomen: de
Boom van Kennis van Goed en Kwaad en De
Boom des Levens.
Psalter van Winchester 13de eeuw.
Tot op vandaag de dag van vandaag wordt beweerd dat Golgota – letterlijk ‘de
schedel’ – de schedel van Adam representeert waarin het zaad van de Boom
van het Eeuwige even voor het eerst wortel schoot.
8 Legendes rond het Kruis.
Jacob de Voragine
Legenda Aurea
Als wereldas, axis mundi, schraagt de kosmische
boom tijd en ruimte. Hij verbindt namelijk de vier
elementen: aarde, water, lucht en zon met elkaar.
De Kosmische boom wordt door de kerkvaders
op Christus, de Messias overgedragen.
Clemens van Alexandrie (ca 150-ca215) zegt dat
de levensboom de logos is: het vleesgeworden
woord. Uit de patristieke teksten of de teksten van
de kerkvaders blijkt dat de verbinding zich ook
verscherpt tot het kruis zelf: het kruis wordt
gemodelleerd op de levensboom en de axix mundi.
9 De lijdende Christus.
Crusicifixus Dolorosum.
Kruisbeeld van het Keulse type,
Typerend de boom waarop een
bloederige Christus hangt.
Sankt Severin Keulen14de eeuw.
9 De lijdende Christus.
Crusicifixus Dolorosum.
Kruisbeeld van het Keulse type,
Typerend de boom waarop een
bloederige Christus hangt.
Scnütgen museum, Keulen14de eeuw.
9 De lijdende Christus.
Crusicifixus Dolorosum.
Kruisbeeld van het Keulse type,
Typerend de boom waarop een
bloederige Christus hangt.
Sankt Maria im Kapitol, Keulen14de
eeuw.
9 De lijdende Christus.
Crusicifixus Dolorosum.
Kruisbeeld van het Keulse type,
Typerend de boom waarop een
bloederige Christus hangt.
Sankt Maria im Kapitol, Keulen14de
eeuw.
9 De lijdende Christus.
Johannes 19,25-30: Intussen stonden bij het kruis van Jezus zijn moeder, de zuster
van zijn moeder, Maria de vrouw van Klopas, en Maria van Magdala. Jezus zag zijn
moeder, en bij haar de leerling van wie Hij hield. Toen zei Hij tegen zijn moeder:
‘Vrouw, daar is nu je zoon.’ Vervolgens zei Hij tegen de leerling: ‘Daar is je moeder.’
Toen, van dat uur af, nam de leerling haar bij zich in huis op.
Jezus wist dat alles thans volbracht was. Daarom zei Hij – want de Schrift moest
ten volle in vervulling gaan – ‘Ik heb dorst.’ Er stond daar een kruik met zure wijn. Ze
doopten er een spons in, staken die op een hysopstengel en brachten die aan zijn
mond. Toen Jezus van die wijn gedronken had, zei Hij: ‘Het is volbracht.’ Daarop boog
Hij het hoofd en gaf Hij de geest.
.
9 De lijdende Christus.
Rogier Van der Weyden,
Schilderij geschonken aan het
Kartuizerklooster van Scheut,
Brussel, momenteel in Prado
Madrid.
Links Maria, rechts Johannes.
De plooien in de kledij is in
grisaille uitgewerkt en richten
zich naar boven naar het centrale
thema; de kruisiging.
.
10 Getekend door wonden.
10 Getekend door wonden.
10 Getekend door wonden.
10 Getekend door wonden.
10 Getekend door wonden.
10 Getekend door wonden.
Paulus brief aan de Filippenzen 3,7-11
Maar wat winst voor mij was, ben ik omwille van Christus gaan
beschouwen als verlies. Sterker nog, ik beschouw alles als verlies, want
het kennen van mijn Heer Christus Jezus gaat alles te boven. Om Hem
heb ik alles prijsgegeven, en ik beschouw alles als vuilnis als het erom
gaat Christus te winnen en één te zijn met Hem; mijn gerechtigheid
steunt niet op de wet maar op het geloof in Christus: zij komt van God
en steunt op het geloof. Ik wil Christus kennen, de kracht van zijn
opstanding en de gemeenschap met zijn lijden; ik wil steeds meer
op Hem lijken in zijn dood om eens te mogen komen tot de
opstanding uit de doden.
10 Getekend door wonden.
De Franciscanen hadden een
speciale voorliefde voor
Kruislegende. Volgens hun
geschriften had Franciscus de
stigmata ontvangen op 14
september, het
Kruisverheffingsfeest.
Thaddeo Gaddi, Santa Croce,
Firenze
10 Getekend door wonden.
De stigmata in de handen van
Padre Pio.
10 Getekend door wonden.
De stigmata in de handen van
Padre Pio.
10 Getekend door wonden.
De stigmata in het lichaam van
Thérèse Neumann.
10 Getekend door wonden.
Extase, het naar buiten treden
naar God.
Pijn en genot als één smaak.
10 Getekend door wonden.
Tadeo Gaddi schilderde een Christus
gekruisigd aan de levensboom in het
refectorium van de Santa Croce in
Firenze (ca. 1340) naar het lignum
vitae van Bonaventura (1257-1274). In
het traktaat werd het heilsleven van
Christus symbolisch herverteld volgens
de vruchten van de levensboom. De
franciscanen beseften dat de
kruishoutlegende inhoudelijk bij hun
gedachtengoed aansloot.
10 Getekend door wonden.
Tadeo Gaddi schilderde een Christus
gekruisigd aan de levensboom in het
refectorium van de Santa Croce in
Firenze (ca. 1340) naar het lignum
vitae van Bonaventura (1257-1274). In
het traktaat werd het heilsleven van
Christus symbolisch herverteld volgens
de vruchten van de levensboom. De
franciscanen beseften dat de
kruishoutlegende inhoudelijk bij hun
gedachtengoed aansloot.
11 Getuige.
Body art, Chris Burden,
transfixed.
11 Getuige.
11 Getuige.
Johannes 19,28-30
Jezus wist dat alles thans volbracht was. Daarom zei Hij – want de Schrift
moest ten volle in vervulling gaan – ‘Ik heb dorst.’ Er stond daar een kruik met
zure wijn. Ze doopten er een spons in, staken die op een hysopstengel en
brachten die aan zijn mond. Toen Jezus van die wijn gedronken had, zei Hij:
‘Het is volbracht.’ Daarop boog Hij het hoofd en gaf Hij de geest.