Relieken & reliekhouders

Gebaseerd op: J. van Cauteren, 'Relieken en reliekhouders,' in Schatkamers uit het zuiden, ed. A.M. Koldeweij en P.M.L. van Vlijmen, Utrecht 1985, pp. 8-25.

Martelaarsgraven

• Kerken met altaar op graven • Verspreiding lichamen door West-Europa • Dismembratio: verdelen lichamen in relieken

Sant’Ambrogio, 386, Milaan

Relieken

• Primaire: Stoffelijke resten • Secundaire: Gedragen, gebruikt • Tertiaire: Aanraking, reliekschrijnen

Lijkwade Turijn, Heilige Trap

Waarde van relieken

Waarom waardevol?

•Heiligen bezaten een bijzondere macht •Brug tussen het aardse bestaan en het eeuwige leven.

Hiërarchische ordening

-Christus, Maria en het Heilig Kruishout -Apostelen, evangelisten, martelaren en belijders -Figuren uit Oude & Nieuwe Testament.

Reliekhouders

• Relieken in losse vattingen.

• Draagaltaren (15x25x35 cm) verliezen hoofdfunctie: reliekhouders.

Draagaltaar uit de voormalige abdij van Stavelot (1150), Brussel, Kon. Museum van Kunst & Geschiedenis.

Reliekhouders in vroege middeleeuwen

• Pyxiden (6e t/m 10e eeuw) • Reliekenbursae (7e & 8e eeuw) • Kruisreliekhouders Ivoren pyxide (vroege 5e eeuw) uit Italië/Syria/Trier.

Ardennenkruis (tweede kwart 9e eeuw), Germanisches Nationalmuseum.

Reliekhouders in late middeleeuwen

Huisvormig reliek Sint-Servatiusschrijn Maasland, rond 1170, Maastricht.

Reliekbeeldje

• Maria met kind

Sprekende Reliekhouders

- Hoofdreliek - Reliekbuste - Borstbeeld Reliek - Reliekarm

Reliekbuste van de Heilige Frederik (1326) Rijksmuseum, Amsterdam Armreliek van de heilige Walpert (ca. 1250) Hermitage, St. Petersburg

Monstrans of Ostensoria

• Houder met ronde, staande glazen of kristallen cilinder met simpel montuur • Ronde liggende cilinder • Metalen reliekhuis • Torenvormig ostensorium

Monstrans met toebehoren, van verguld zilver(1520-1540) Liemers Museum, Zevenaar Bergkristal ostensorium met relieken van Maria Magdalena (ca.1400) Schatkamer van St. Martin, Emmerich

Toename van relieken

• Ontstaan van gespecialiseerde ateliers • Profane voorwerpen als reliekhouders

Invloed van Byzantium

De val van Constantinopel 1204.

Oosterse relieken worden meegenomen.

Reliekhouders worden nagevolgd in het Westen. Patriarchaalkruis Maastricht, 1490 Ulrich Peters Maastricht, Stichting Schatkamer Sint Sevaas. Staurotheek Constantinopel 948-989 Staurotheek Trier, rond 1200 Limburg a/d Lahn, Domschat Treir, Abdijkerk Sankt Matthias

Relieken op de tweede plek.

• Relieken verliezen hun centrale plaats. • Men wordt vrijmoediger. • Relieken als pronkstuk.

‘Goldene Rössel’ Parijs, voor 1404 Altötting, Mariakerk. Reliekhouder van Karel de Stoute Dijon, Gerard Loyet, 1466 Kathedraal van Luik.

Inventarissen

• Inventarissen maar sporadisch bewaard.

• Sancta camera.

• 1174 kerkbezit Susteren.

• Dom van Keulen.

Pelgrimsblad, Gravure Keulen, Petrus Schonemann 1671