Transcript Psychopathologie van adolescenten met astma

Psychopathologie van
adolescenten met astma
Marieke Verkleij
orthopedagoog/gz-psycholoog i.o./wetenschappelijk onderzoeker UU
[email protected]
Symposium UMCG 6 november 2012
Inhoud
I
II
III
IV
V
Adolescentie
Psychopathologie in de adolescentie
Adolescent met astma
Adolescent en zelfmanagement
Conclusie en discussie
Symposium UMCG 6 november 2012
I
Adolescentie
Wat is adolescentie?
I
Adolescentie
‘De overgang tussen jeugd en volwassenheid’
Leeftijd: varieert per cultuur
Verenigde Staten:
Dikke Van Dale:
Erikson (identiteitsontwikkeling):
13-24 jaar
18-20 jaar
14-midden 20
→ Wereldgezondheidsorganisatie:
10-20 jaar
Symposium UMCG 6 november 2012
I
Adolescentie
Een periode vol veranderingen
Lichamelijk
- Lengtegroei
- Hormonale veranderingen → spanning en stress
- Veranderingen van de huid (acne) en zweetklieren (geur) →
schaamte en onzekerheid
- Seksuele rijping
Ref: Doreleijers & Jansen, 2007
Symposium UMCG 6 november 2012
I
Adolescentie
Een periode vol veranderingen
Cognitief
- Hersenontwikkeling kent groeispurt: abstract denken,
plannen, verbanden leggen, identiteitskeuzes maken
Sociaal-emotioneel
- Emoties van zichzelf en anderen begrijpen en
er woorden aan kunnen geven
- Begrijpen van emotionele cues (bv hartkloppingen, hyperventilatie)
- Mentaliseren (perspectief van anderen kunnen innemen), sociaal
gedrag en waarden kunnen verwerven
Ref: Doreleijers & Jansen, 2007
Symposium UMCG 6 november 2012
I
Adolescentie
Een periode vol ontwikkelingstaken
-
Vormgeven aan veranderende relaties binnen het gezin
(andere relatie met ouders vinden)
Zorg dragen voor gezondheid en uiterlijk
Zinvol invullen van vrije tijd, eigen keuzes maken en
zelfstandiger worden
Vormgeven aan intimiteit en seksualiteit
Participeren in onderwijs of werk
Vriendschappen en sociale contacten onderhouden, eigen
identiteit en zelfrefelectie
Omgaan met autoriteit
Peergroup & Social Media
Ref: Slot, 1994
Symposium UMCG 6 november 2012
I
Adolescentie
Stelling
‘De adolescentie is een stormachtige periode’
Symposium UMCG 6 november 2012
I
Adolescentie
De meeste adolescenten maken helemaal niet zo’n
stormachtige adolescentie mee
Als de adolescentie al stormachtig is, is dat een escalatie
van eerdere problemen
Ref: Elmen & Offer, 1993; Steinberg, 2002
Symposium UMCG 6 november 2012
II
Psychopathologie in de adolescentie
Wat is psychopathologie?
Filmfragment
Angst, dwang en fobie
Symposium UMCG 6 november 2012
II
Psychopathologie in de adolescentie
Kwetsbare
ouder(s)
Negatieve life
events
Kwetsbaar
kind
Emotionelegedragsproblemen
Symposium UMCG 6 november 2012
II
Psychopathologie in de adolescentie
Dit is er bekend…
Basis in de vroege ontwikkeling
-
Genetische aanleg
Onveilige gehechtheid
Oningevulde basisbehoeften en maladaptieve schema’s
Sensitief temperament en invaliderende omgeving
↓
↓
↓
↓
↓
↓
↓
↓
Verhoogde kans op stoornissen zoals ADHD, depressie, angst, ticstoornis, autisme,
somatoforme en oppositionele gedragsstoornis (DSM-IV)
En van daaruit de adolescentie in…..
-
10-15% van de ‘gezonde’ jongeren ontwikkelt een persoonlijkheidsstoornis in de
adolescentie, 40-60% van de klinische populatie
Heftige stemmingsschommelingen, suïcidaliteit, zelfverwonding pieken in de
adolescentie
Volwassenstoornissen beginnen vaak in de adolescentie (bv schizofrenie)
Ref: Feenstra, 2012
Symposium UMCG 6 november 2012
II
Psychopathologie in de adolescentie
Wanneer loopt het mis?
-
-
Als de veranderingen en taken elkaar te snel opvolgen
Als de jongeren geen veilige haven hebben, waar ze kunnen
bijtanken (gezin, peergroup)
Als ouders verstarren, verkrampen, angstiger worden
Als er een opstapeling is van negatieve life events (verlies van
naaste, scheiding van ouders, …)
Als de jongere al kwetsbare persoonlijkheidstrekken heeft
NB: De adolescentie ‘veroorzaakt’ geen psychopatholologie,
maar kan katalysator zijn
Ref: Hutsebaut, 2009
Symposium UMCG 6 november 2012
II
Psychopathologie in de adolescentie
Behandeling
Mentaliseren gericht op ontwikkelingstaken
- Autonomie (hoe voelt het om hiervoor verantwoordelijk te zijn?)
- Competentie (hoe is het om te merken dat je ouders je hierin vertrouwen geven? Wat
maakt dat je twijfelt of je dit wel zou aankunnen?)
- Identiteit (wat gebeurt er met je nu je duidelijk uitspreekt dat je dit wil gaan studeren?
Hoe is het om te merken dat je hierin anders bent dan je vader?)
- Loslaten (hoe is het voor je dat je merkt dat je ouders zich zo’n zorgen maken? Heb je
een idee wat zij denken en voelen op zo’n moment?)
* Mentalization based treatment (MBT)
Symposium UMCG 6 november 2012
Symposium UMCG 6 november 2012
Filmfragment
Henk
Symposium UMCG 6 november 2012
Filmfragment
Filmfragment Henk
III Adolescent met astma
Komt u in de praktijk wel eens
gedragsproblemen tegen bij adolescenten met
astma, en zo ja, welke?
III Adolescent met astma
Onderzoek naar gedragsproblemen
- Kinderen met astma → meer gedragsproblemen en lagere kwaliteit van
leven dan gezonde normgroep**
- Kinderen met moeilijk behandelbaar astma → meer gedragsproblemen en
lagere kwaliteit van leven dan kinderen met astma zonder MBA**
- Ernstige gedragsproblemen, 20% in psychiatrische range
- Gedragsproblemen zijn overwegend internaliserend van aard;
angstig/depressief/teruggetrokken
Ref: Verkleij M et al, J Asthma 2011; studie 2008-2011, lft 7-18 jr n=119 uit gespecialiseerde astmacentra
** (p < .001)
Symposium UMCG 6 november 2012
III Adolescent met astma
Onderzoek naar gedragsproblemen
- Astma in de adolescentie kan samengaan met angst, paniekaanvallen
en depressie
- Combi angst en benauwdheidsklachten → misdiagnose astma, ipv
hyperventilatie/dysfunctioneel ademen, vocal cord dysfunction
→
Daarom behandeling van angst van groot belang!
Ref: BTS Guidelines on the management of asthma, 2011
Symposium UMCG 6 november 2012
Hoeveel % van de 13/14- jarigen heeft afgelopen 4
weken gerookt?
Filmfragment
Pubers en roken
Symposium UMCG 6 november 2012
III Adolescent met astma
Eigen handelen wordt steeds belangrijker
-
Minder ontvankelijk voor autoriteitsfiguren
-
Voorbereiden transitie van kindergeneeskunde naar longarts (v.a 16
jaar gericht aan werken)
-
Zelfstandig managen van astma; op individueel niveau /met
meedenken ouders
-
Toegenomen zelf-controle
Symposium UMCG 6 november 2012
III Adolescent met astma
(Gedrags)problemen
-
Therapietrouw staat onder druk door fase-gerelateerd gedrag
(experimenteergedrag en leefstijl)
-
Veel stress en onzekerheid
-
Autoriteitsconflicten
-
Ontkennings- en acceptatieproblematiek
Symposium UMCG 6 november 2012
IV Adolescent en zelfmanagement
Wat is zelfmanagement?
IV Adolescent en zelfmanagement
Zelfmanagement
‘Het individuele vermogen om goed om te gaan met symptomen,
behandeling, lichamelijke en sociale consequenties van de
chronische aandoening en de bijbehorende aanpassingen in leefstijl’
Symposium UMCG 6 november 2012
IV Adolescent en zelfmanagement
Voorlichting over zelfmanagement
(dit vinden adolescenten zélf belangrijk):
-Afgestemd op individuele behoeften
-Herhaling en ontwikkeling naarmate ervaring toeneemt
-Emotionele support voor het omgaan met gevoelens
-Respect, bemoediging en motivering
-Persoonlijke informatie (mondeling en schriftelijk) ipv
algemene info in begrijpelijk (niet-medisch) taalgebruik
-Geschikte setting
Symposium UMCG 6 november 2012
Ref: BTS Guidelines on the management of asthma, 2011
IV Adolescent en zelfmanagement
Voorwaarden tbv onafhankelijk zelfmanagement
(dit moet een adolescent kunnen):
-
Aandoening benoemen en uitleggen
Medicatie + behandeling noemen en uitleggen waarom dit
noodzakelijk is
Onthouden wanneer medicatie moet worden ingenomen
Vragen beantwoorden én stellen bij arts/gezondheidswerker
Afspraken met arts regelen en afzeggen
Zelfstandig zonder ouders naar een arts
Tijdig nieuwe medicatie bestellen
Prioriteit geven aan gezondheid ipv andere activiteiten/verlangens
Ref: BTS Guidelines on the management of asthma, 2011
Symposium UMCG 6 november 2012
IV Adolescent en zelfmanagement
Hoe kan zelfmanagement worden verbeterd?
(behandelaren, ouders en kind)
IV Adolescent en zelfmanagement
Verbeteren van zelfmanagement
- Leeftijdsadequate gezondheidsvoorlichting
- ‘Gezond leren denken’
- Sociaal-emotionele tekorten opheffen
- Ouders steunen en trainen
- Onderliggende psycho-sociale factoren (die
negatief interfereren met ziektegedrag) opsporen en behandelen
Symposium UMCG 6 november 2012
IV Adolescent en zelfmanagement
Filmfragment: Voorbeeld van een behandelprogramma
Adolescent Asthma Action Program
www.asthma.org.au
Symposium UMCG 6 november 2012
V Conclusie
Adolescentie kan katalysator zijn van psychopathologie
Adolescenten met astma lopen verhoogd risico op ernstige
internaliserende gedragsproblemen
↓
↓
↓
↓
↓
↓
↓
↓
Deze gedragsproblemen belemmeren de behandeling van astma
Take home message
Doel/uitdaging: (gedrags)problemen opsporen en mee-behandelen
Symposium UMCG 6 november 2012
V Discussie
Symposium UMCG 6 november 2012