روش تحقیق در سیستم های بهداشتی : روش گردآوری داده ها
Download
Report
Transcript روش تحقیق در سیستم های بهداشتی : روش گردآوری داده ها
«به نام خداوند جان و خرد»
«روش تحقيق درسيستم هاي بهداشتي»
Designing and Conducting
Health Systems Research Projects
روش گرد آوری داده ها
ارائه دهنده :دكتر روح اله دهقاني
دانشگاه علوم پزشكي كاشان
[email protected]
[email protected]
روش جمع آوري داده ها
درپايان اين جلسه شما بايد قادرباشيد كه:
-1روش های مختلف گرد آوری داده ها را توصیف کرده ،مزایا و معایب هریک را
بیان کند
-2مزایای ترکیب چند روش گرد آوری داده ها را بنویسد
-3علل مختلف تورش گرد آوری داده ها و راه های جلوگیری ازآن را فهرست نماید
-4مالحضات اخالقی اجرای طرح و راههای ایمن ماندن افراد تحت مطالعه و مصاحبه
شوندگان ازآسیب های احتمالی مطالعه را شناسائی کند
منابع مورد استفاده :
• -1سازمان جهاني بهداشت ( .)1369تحقيق درسيستم هاي
بهداشتي( شيوه تهيه طرحهاي تحقيقاتي براي حل معضالت
بهداشتي درماني) ،ترجمه گروه مترجمین ،ويراستار :دكترمرتض ي
زعيم ،انتشارات معاونت پژوهش ي وزارت بهداشت درمان و أموزش
پزشكي 236 ،صفحه
• -2سازمان جهاني بهداشت (.)1376روش تحقيق درسيستم هاي
بهداشتي ،ترجمه دكتراسفنديار ستوده مرام ،دكترمحمود دژكام،
دكترمرتض ي زعيم .انتشارات معاونت پژوهش ي وزارت بهداشت
درمان و أموزش پزشكي 307 ،صفحه
روشهاي مختلف گردآوري اطالعات
مشاهده
مصاحبه (رودررو)
استفاده ازپرسشنامه هاي كتبي
مشاهده
مشاهده روش ي است كه درآن رفتارو مشخصات موجودات زنده
اشياء و پديده ها كه بطور سيستماتيك انتخاب شده اند مالحظه و
ثبت ميگردد.
دراينجا چشم مهمترين ابزارپژوهش است.
مشاهده رفتارانساني ازروشهاي بسيارمتداول گردآوري اطالعات
است.اين كاررا ميتوان به اشكال مختلف انجام داد :
• مشاهده مشاركتي (مشاهده كننده درامري كه موضوع مشاهده است
شركت مينمايد).
• مشاهده غیرمشاركتي ( مشاهده كننده پديده مورد مشاهده را بطور
پنهان يا آشكارمالحظه مينمايد ولي خود درآن شركت ندارد ).
مصاحبه
• مصاحبه ازروشهاي گردآوري اطالعات است كه درآن
مصاحبه شوندگان بصورت فردي يا گروهي پرسش ميشوند.
• پاسخ سؤاالتي را كه درطول مصاحبه پرسيده ميشود
ميتوان با نوشتن يا ضبط روي نواركاست ثبت نمود ،ثبت
سؤاالت ممكن است درطول مصاحبه يا هر چه زودتربعد از
مصاحبه و قبل ازآنكه فراموش شوند صورت گیرد.
مصاحبه ممكن است بروشهاي مختلف صورت گیرد كه عبارتند از:
-1مصاحبه قابل انعطاف درحاالت زيربكارمیرود :
با استفاده ازبرنامه (باسؤاالت پيش بيني شده)به طوريكه اطمينان داشته باشيم كه كليهمطالب مورد بحث قرارميگیرد ،اما زمان و ترتيب توالي سؤاالت انعطاف پذيراست.
پرسشگرممكن است براي بدست آوردن حداكثر اطالعات ممكن درموقع مصاحبهپرسشهاي اضافي بنمايد.
با استفاده ازپرسشنامه كه قسمت عمده سؤاالت بازاست .روش پرسيدن سؤاالت سازمان يافته ،يا كم و بيش سازمان يافته ،را ميتوان براي مصاحبهبا اشخاص يا با گروههايي كه اطالعات اصلي ازآنها بدست ميآيد بكاربرد.
تذكر:
• اين روش مصاحبه براي پژوهشهاي كيفي مقياس كوچك كه پژوهشگرهنوز بايد جنبه
هاي مختلف مسئله را كشف نمايد ،سودمند است .
-2مصاحبه با استفاده ازصورت ثابت سؤاالت درموارد زيرصورت
ميگیرد :
با ترتيب توالي استاندارد ،كه با پرسشها معموال پاسخ هاي بسته ياازپيش كدگذاري شده دارند.
تذكر:
اين روش درموارديكه پژوهشگردرمورد پاسخهاي مورد انتظارمطلع
بوده و با جمعيت بالنسبه بزرگي مصاحبه ميشود سودمند است .
پرسشنامه هاي كتبي
پرسشنامه كتبي ازابزارهاي گردآوري اطالعات است كه درآن سؤاالت كتبي ارائه
شده و شخص مصاحبه شونده پاسخ پرسشها را درآن مينويسد.
• پرسشنامه كتبي ممكن است به روشهاي مختلف بكاررود مثال :
-1ارسال پرسشنامه همراه با دستوالعمل واضح با پست و تقاضاي اعاده فرم تكميل
شده آن با پست .
-2جمع كردن تمام يا قسمتي ازمصاحبه شوندگان دريك محل و دريك زمان ،دادن
تعليمات شفاهي به آنها و پركردن پرسشنامه ها بوسيله مصاحبه شوندگان .
-3توزيع پرسشنامه به مصاحبه شوندگان با دست و گردآوري بعدي آن.
• دراين مورد نیز مانند مصاحبه ،پرسشها ممكن است بازو قابل انعطاف بوده يا از
پيش كدگذاري شده باشند.
تمييز دادن بين روشهاي گردآوري اطالعات و ابزار گردآوري اطالعات
روشهاي گردآوري اطالعات
ابزارگردآوري اطالعات
مشاهده
چشمها ،قلم وكاغذ ،ساعت ،ترازو
ميكروسكپ و...
مصاحبه
پرسشنامه كتبي
برنامه مصاحبه ،پرسشنامه
ضبط صوت
پرسشنامه
مزايا ومعايب روشهاي مختلف گردآوري اطالعات
روش
مزايا
• جزئيات موضوع بررس ي ميشود.
معايب
• تورش مشاهده گر( پژوهشگر
ممكن است تنهابه نكاتيكه بنظرش
جالب ميآيد توجه كند) .
• ميتوان درمورد نكاتي كه درپرسشنامه • حضور پرسشگرميتواند درپديده
مشاهده
مورد مشاهده تأثیرگذارد.
( بويژه مشاهده ذكرنشده كسب اطالعات نمود.
رفتار)
• طرحهاي آينده را نميتوان فعال
• ميتوان پاسخهاي بدست آمده را از
مشاهده كرد.
نظرمیزان اطمينان آزمايش نمود.
مزايا ومعايب روشهاي مختلف گردآوري اطالعات
روش
مصاحبه
مصاحبه قابل
انعطاف
درمقياس كوچك
مصاحبه ثابت
درمقياس وسيع
مزايا
• براي بي سوادان مناسب است.
• روشن نمودن سؤاالت امكان پذير
است.
• درمقايسه با پرسشنامه كتبي پاسخ
بيشتري بدست ميآيد.
• ازطريق مشاهده ممكن است
اطالعات اضافي بدهد.
• تجزيه و تحليل آسان است
معايب
حضور پژوهشگر ميتواند در
پاسخ مصاحبه شونده تأثیر
بگذارد.
ثبت وقايع ممكن است در
مقايسه با روش مشاهده ناقص
ترباشد.
تورش مشاهده گردرموارديكه
برنامه اي براي كسب اطالعات
تهيه نشده باشد.
تجزيه و تحليل با روش
استاندارد دشواراست .
به آساني ممكن است كه
اطالعات مهمي ناديده گرفته شود
مزايا ومعايب روشهاي مختلف گردآوري اطالعات
روش
مزايا
• نيازي به پرسشگر براي اجرا
ندارد .
• ازنظراختالف درسؤال تورش
پرسشنامه كتبي پيدا نميكند.
• ناشناس ماندن كمك ميكند كه
پاسخها بيطرفانه ترو دقيق تر
باشد.
معايب
براي بيسوادان قابل
استفاده نيست .
درصد پاسخهايي كه
میرسد پايین است .
ممكن است سؤال را
درست نفهمند.
طرح پرسشنامه
شايد متداولترين روش گردآوري و ثبت اطالعات از طريق استفاده ازانواع
گوناگون پرسشنامه باشد .
انتخاب نوع خاص پرسشنامه و محتواي آن درپژوهشهاي مختلف متفاوت
است.
محققي كه پرسشنامه را طرح مينمايد بايد نكات زيررا مد نظرداشته
باشد:
ً
• دقيقا چه چیزي را ميخواهم بدانم؟
• سؤاالت را ازچگونه جمعيتي خواهم پرسيد ؟
• سطح اطالع و درك آنها ازموضوع درچه حدي است؟
• آيا بيشترباسوادند يا بيسواد؟
• اطالعات گرد آمده چگونه تجزيه و تحليل ميشوند ،با دست يا با رايانه ؟
مراحل مختلف طرح ريزي يك پرسشنامه
-1ازمتغیرها بعنوان نقطه آغازشروع نماييد ،ابتدا ازمتغیرهاي
وابسته كه مسئله مورد پژوهش را تعيین مينمايد ،و سپس ازمتغیر
هاي مستقل .
-2پرسشها را به طور واضح ،كوتاه و با استفاده ازكلمات روزمره
بنويسيد.
-3مطمئن شويد كه با هرسؤال ،هربار ،تنها يك نكته را مطرح ميكنيد.
-4مطمئن شويد كه پرسش شما نحوه پاسخ را القاء ننمايد.
-5مطمئن شويد كه پرسشنامه با توجه به جلب همكاري نفرات پاسخگو
طرح شده باشد.
-6سؤاالتي را بمنظور كنترل پاسخهايي كه به پرسشهاي حساس قبلي
داده شده طرح نماييد .
مراحل مختلف طرح ريزي يك پرسشنامه-ادامه
-7پرسشنامه را حتي االمكان كوتاه طرح نماييد .
-8مطمئن شويد كه درنهايت ازتمام سؤاالتي كه درپرسشنامه
گنجانيده ايد استفاده ميشود.
-9مطمئن شويد كه تمام مصاحبه كنندگان و مصاحبه شوندگان فهم
مشابهي ازسؤاالت طرح شده را دارند.
-10براي اطمينان ازدرست بودن سازمان،واژه بندي و ترتيب و توالي
سؤاالت پرسشنامه را قبل ازشروع طرح امتحان كنيد.
-11آزمايش قبلي پرسشنامه براي تصميمي دراين مورد كه آيا ترجمه
آن به يك يا چند زبان محلي ضرورت دارد يا ندارد ،الزم است.
انواع سؤاالتي كه در پرسشنامه بكار ميرود
-1سؤال باز:
سؤاالت بازپاسخگو را براي جواب دادن آزاد ميگذارد و او مجبور
نيست كه ازبین جوابهايي كه ازپيش تعيین شده يكي را انتخاب
كند.
-2سؤال بسته:
با سؤاالت بسته چند پاسخ به مصاحبه شونده ارائه ميشود كه از
بین آنها دست كم يك پاسخ را برگزينند.
مزايا ی سؤاالت باز
-1درپاسخ به اين سؤاالت مصاحبه شونده موضوع را هرطور كه بخواهد و به زبان
خود بيان ميكند .اينگونه اطالعات سبب ميشود كه گزارش نهايي زنده ترو گوياتر باشد
.
-2با استفاده ازسؤاالت بازممكن است مسائل و انديشه هايي مطرح شود كه درموقع
تهيه طرح تحقيقاتي به فكرمحقق نرسيده و اين امرمسئله را اززواياي جديدي مورد
بررس ي قرارميدهد.
-3اطالعات خود به خود به زبان ميآيد و پاسخ هاي آماده اي به مصاحبه شونده
پيشنهاد نميگردد ،ازاينرو امكان اينكه تحت تأثیر پاسخها قراربگیرد دربین نبوده و
پاسخها اعتباربيشتري دارد .
معايب سؤاالت باز
-1كار مصاحبه گررا دشوارميسازد .مصاحبه گربايد دريادداشت برداشتن ،تشخيص اينكه كداميك
ازاطالعات داده شده به موضوع پژوهش مربوط است و دربرگرداندن صحبت به سؤاالت بعدي
مهارت داشته باشد ،درغیراينصورت مصاحبه ممكن است براي مصاحبه شونده و هم براي مصاحبه
گرخسته كننده بوده و اطالعات با ارزش ي ازدست برود.
-2چون فهرستي ازپاسخهاي احتمالي به مصاحبه شونده عرضه نميشود كه نكاتي را بياد او بياورد
ممكن است جنبه هاي مهمي ازموضوع را بخاطرنياورده و درپاسخ اظهاربي اطالعي كند .
-3تجزيه و تحليل سؤاالت بازوقت گیراست و پس ازآنكه كارعملي مصاحبه تمام شد پاسخها بايد
طبقه بندي شوند.
مزايا سؤاالت بسته
•پاسخها را ميتوان به سرعت ثبت كرد.
• كارتجزي و تحليل را آسان مينمايد زيرا پاسخ ها ازابتدا طبقه بندي
شده و آماده تجزيه و تحليل هستند.
معايب سؤاالت بسته
•گذاشتن يك سلسله انتخاب معین دراختيارمصاحبه شوند ممكن
است به تورش پاسخ او كمك كند.
•مصاحبه شونده ممكن است براي جلب رضايت مصاحبه كننده
پاسخي را انتخاب كند كه درغیراين حالت انتخاب مينمود.
• پاسخهاي ثابت امكان فكركردن درباره جوابهاي احتمالي ديگررا به
مصاحبه شونده نميدهند.
• ممكن است مصاحبه كننده و مصاحبه شونده پس ازمدت كوتاهي
ازمصاحبه خسته شوند.
اهداف ضروري سؤاالت بسته
• انواع گوناگون پاسخها يا احتماالت مختلف را ارائه دهند ،
بعبارت ديگرهيچ احتمالي را ناگفته نگذارند .
• درصورت امكان صورتي ازامكانات گوناگون را ارائه دهند كه
هريك ازآنها احتمال را منتفي نمايد .
• تعداد احتماالت حتي االمكان كم باشد.
تورش دراطالعات گردآمده
تورش يكنوع انحراف درداده هايي است كه گرد ميآوريم ،بطوريكه اين
داده ها نمايش درستي ازوضع واقعي نيست
.منابع احتمالي تورش :
-1تورش ابزار معيوب :
استفاده ازپرسشنامه ايكه ازپيش كد گذاري شده بي آنكه درباره موضوعاطالع كافي دردست باشد.
پرسشنامه ايكه ساختارنامرتبي دارد و فاقد راهنمايي درمورد نحوه پرسيدنسؤالها است
-ترازوهاي تعيین وزن غیر استاندارد
-2تورش مشاهده گر :
اينگونه انحرافها بيشتر موارد مشاهده و در مواقعي كه ساختار مصاحبه
با افراد يا گروهها استحكام كافي ندارند روي ميدهد .
درچنین حاالتي اين خطروجود دارد كه پژوهشگرتنها چیزهايي را كه مورد
توجه و عالقه او هستند را ببيند و بشنود ،بنابراين اينگونه مشاهده يا
مصاحبه ها بهتر است دست كم بوسيله دو نفر صورت گرفته و اطالعات
بدست آمده بالفاصله پس ازگردآوري ثبت و مورد بحث قرارگیرند .
-3تورش تأثیرمشاهده گربرپاسخگو :
اين عامل درتمام موارد مصاحبه ممكن است تأثیرنمايد ،مصاحبه
شونده ممكن است درمورد منظور پژوهشگرسوء ظن داشته و از
پاسخ به بعض ي سؤاالت طفره رفته يا پاسخهاي گمراه كننده بدهد.
درمصاحبه هاي محدود ( ازنظرتعداد مصاحبه شوندگان ) و قابل
انعطاف احتمال بدست آوردن پاسخ هاي درست و بيان نكات خود
جوش و روشنگربيش ازمصاحبه هاي يك مرحله اي با استفاده از
پرسشنامه ثابت و غیرقابل انعطاف است.
-4تورش تأثیرفصل :
• تنها يكبارمالقات با مصاحبه شونده براي گردآوري بعض ي اطالعات
كافي نيست ،درمناطق روستايي ،درفصول باراني ،با مقايسه با
مرحله بعد ازبرداشت محصول ،كاركشاورزي زياد و سنگین ،شيوع
پاره اي بيماريها ( ماالريا ،اسهال ) بيشترو محدوديت غذا و پول شديد
تراست .
• عالوه براين چون درفصول خشك راهها نیزوضع بهتري دارند ،
پژوهشگران بيشترفعاليت هاي خود را دراين ايام متمركزنموده و در
نتيجه به شدت واقعي بعض ي مسائل پي نميبرند.
اهميت استفاده از چند روش گرد آوري داده ها در يك طرح:
•
•
•
•
تركيب نمودن روشهاي گوناگون كيفيت داده هاي بدست آمده رابه حد اعال
ميرساند.و احتمال تورش را كم ميكند.پژوهشگران روشهاي با انعطاف زياد و
كم را تركيب ميكنند.
روشهاي با انعطاف مانند :استفاده از سؤاالت باز،صحبت هاي گروهي
متمركز،كه به نام روشهاي كيفي ناميده ميشود.
*روشهاي كيفي:
روش ي كه شامل شناسايي تعدادي از متغير هاي مربوطه است كه ماهيت و
علل مسايل خاص را روشن و پيامدهاي آن را براي افراد مشخص ميكند.
مالحظات اخالقی
در هنگام تنظیم و تعیين روش های جمع آوری داده ها ممکن است آسیب های عاطفی و بدنی
زیر را ایجاد نماید:
-1از طریق فاش کردن و یا دسترس ی به داده های شخص ی پاسخ دهندگان و یا پرسیدن
پرسش های حساس از آنها ،حقوق آنان نقض شود.
-2مشاهده رفتار مطالعه شوندگان بدون اطالع آنها.
-3عدم رعایت و احترام به ارزش های خاص فرهنگی ،سنن و یا ممنوعیت ها.
-4پیش از شروع مطالعه یا مصاحبه ،رضایت کتبی گرفته شود
-5پیش از ایجاد یک رابطه مطلوب با مصاحبه شونده ،از طرح پرسش های حساس
خودداری شود.
-6محرمانه بودن اطالعات تضمين شود.
برای مثال پرسش حساس مانند چگونگی تنظیم خانواده(در این مورد از پرسیدن آدرس و
مشخصات شخص ی مصاحبه شوند خودداری شود)
با سپاس از توجه شما