Transcript   Plandeolaíocht

Plandeolaíochta
 San
aonad seo, beidg tú ag foghlaim:
• Cealla plandaí an cealla anmhí
• Déanmhas an planda (duille, lorga, fréamh, srl)
• Fótaisintéis, Riospráid, Osmóis, Trasghluaiseacht,
Iompar gníomhach, srl.
• Atáirgeadh gnéasach i planda bláthanna.
• Hormóin plandaí
• Beo-móilíní i bia agus na scrúdaithe a théann leo.
Cealla Plandaí
Cealla Ainmhí
 Cillbhalla
 Níl
 Folúisín
ann
mór ann
 Chlóraplast
ann
cillbhalla ann
 Folúisíní
beaga
ann
 Níl
Chlóraplast
ann
 Fótaisintéis
 Trasghalú
 Malartú
 Stóráil
Gás
Bia
Stomata- Malartú Gás
 Lionsacháin-Malartú
gás sna lorgaí
 Tabhair
3 difríocht idir cealla plandaí agus
ainmhí.
 Tabhair
4 feidhmeanna a bhfuil ag duille.
 Cá
h-áit sa duille a tharlaíonn malartú gás?
 Cá
h-áit sa lorga a tharlaíonn malartú gás?
 Trasghalú:
planda.
caillteanas galuisce ó barr duille an

 Trasghluaiseacht
– gluaiseacht bia timpeall an
planda.
 Fíochán fléam
 I gach treo
 Tá siúcra á iompar ó duille go fhréamh. Meacan
biatais.
Fíochán Soithíoch
 Xylem-
iompar uisce agus mianra.
 Fléam – iompar bia.
Paireincíoma - Cealla fótaisintéise
 Cealla Scléireincíoma - Cealla treisiú
 Cealla Coilleincíoma- Cealla treisiú
 Fíochán Míristéamach- cilldeighilt
 Fíochán Talamh- cuid is do den cill – tarlaíonn
fótaisintéis anseo.
 Fíochán Soithíoch – fíochán iompar
 Xiléim- iompar uisce agus mianra.
 Fléam – iompar bia.
 Cealla
 Cad
é an cothromóid chothromaithe cheimiceach
i gcomhair fótaisintéis?
 Sainmhínigh Trasghalú.
 Sainmhínigh Trasghluaiseacht.
 Aimnigh an dá sórt fíochán soithíoch agus cad
iad na feidhmeanna?
 Cad iad na cealla i gcomhair treise?
 Aimnigh na cealla a tharlaíonn fótaisintéis ann
 Aimnigh na cealla i gcomhair cilldeighilt
 1.
Iompair uisce, mianra ó na fréamhacha.
 2.
Iompair bia ón duille.
 3.
Tacaíocht don aeróg sa phlanda.
 4.
Stóras bia m.s. prátaí.
 T.S.
Monacotailéadón
 T.S.
Déchotailéadón
 Feidhmeanna
 Stóras
Bia
 Ancaireacht
 OSMÓIS:
gluaiseacht uisce ó áit le tiúchan ard
go h-áit le tiúchan íseal uisce trasna bacainn
leath-thréscaoilteach.
 IDIRLEATHADH:
gluaiseacht gáis ó áit le
tiúchan ard go h-áit le tiúchan íseal gáis.
 IOMPAR
GNÍOMHACH: gluaiseacht ábhar ó áit
le tiúchan íseal go h-áit le tiúchan ard.
Teastaíonn fuinneamh chun é seo a dhéanamh.
 Tabhair
feidhmeanna an fréamh.
 Sainmhínigh osmóis, iompar gníomhach agus
idirleathadh.
 Déan comparáid idir monacotailéadóin
déchotailéadóin.
 Pailniú:
aistriú pailin ó antar planda amháin
go stiogma planda eile.
 Féinphailniú – pailniú idir bláthanna ar an
planda céanna.
 Crosphailniú-
pailniú idir bláthanna den
speiceas céanna ach ar plandaí difrúila.
 Feithidphailnithe

 Lile

 Bláthanna
móra
 Chumra
 Dathannach
 Pairtí
fireannach
agus baineannach
istigh sa bhláth
 Gráinní pailin
greamaitheach
 Gráinní beaga pailin






Gaothphailnithe
Féar
Bláthanna níos beaga
Níl siad chumra
Níl siad dathannach
Pairtí fireannach
agus baineannach
lasmuigh den peitil
Méid mór pailin
Gráinní beaga pailin

 TOIRCHIÚ:
comhtháthú idir an
gaiméit fireannach agus
an gaiméit baineannach.
 Déanann
sé Siogót.

Ath-roinneann an siogót go dtí gur suth é le:

1 nó 2 cotailéadóin le stórás bia

Péacán

Fréamhán

Aistríonn an ubhagán go tortha
 Scaipeadh:
traschur na síolta/torthaí amach ón
tuismitheoir planda.
 Gaoth
 Uisce
 Ainmhí
 Féin
 Suanacht:
fionraigh fás iomlán an planda agus
meitibileacht
 Ganntanas na hormóin
 Teocht íseal
 Coscaire fáis
 Uasmhéadú
fás an planda
 Cead do scaipeadh na síolta
 Ensures survival
 Péacadh:
athfás an planda tar éis suanacht
 Coinníollacha
 Uisce
 Ocsaigin
 Teas
riachtanach

Aimnigh na páirteanna fireannach agus baineannach
sa bhláth.
 Cad é cailís agus coróinín?
 Sainmhínigh pailniú, toirchiú, suanacht agus
péacadh.
 Déan comparáid idir féinphailniú agus crosphailniú.
 Déan comparáid idir gaothphailniú agus
feithidphailniú bláthanna.
 Cad a fásann ó péacán agus fréamhán?
 Sainmhínigh suanacht.
 Cad iad na coinníollacha riachtanach i gcomhair
péachadh.
 Déan cuir síos ar péachadh eipigéach agus péacadh
hipigéach le samplaí.



Má ionsúionn na cotailéadóin an inspeirm, tá an
síol NON-INSPEIRME= Pónaire Leathan

Má ionsúionn na cotailéadóin roinnt den
inspeirm, tá an síol INSPEIRME = Arbhar
Indiach.
 Bliantóige
/ Ibhliantóige - Críochnaíonn siad a
shaolré i bhliain amháin.
 Débhliantóga
– tógann sé dhá bhliain chun a
shaolré a chríochnú. Sa chéad bhliain fásann an
planda duillí, lorgaí agus fréamhacha ( struchtúir
fásúil), ansin tarlaíonn suanacht i rith na míosa
fuair. Ina dhiaidh sin, sa t-earrach nó samhraidh,
fadann lorga an débhliaintóg, breitheann an
planda bláthanna, torthaí and síolta and
faigheann sé bás ansin.
 Áicsin:
déannta nádúrtha sa fhréamh agus i barr
an buinneán.
 Cabhraíonn sé le fadaigh an cill
 Spreagann sé forbairt an tortha.
 Spreagann sé forbairt an fréamh. (oibreán an
fréamh)
 Smacht ar rinn ceannais
 Úsáidtear i torthaí gan síolta: Partanacarpacht
 IAA (Iondóilaigéad aicéiteach)



Gibrilin & Cíticinin
Spreagann siad fadaigh an cill
Spreagann siad síol péacadh
Cíticinin: Úsáidtear mar luibhicíd mar
méadaíonn sé go mór le fás an planda, ní bhíonn
an planda ábalta go leor bia a dhéanamh agus
faigheann sé bás!

Trópacht: freagairt fáis do ghuineog.

Fótatrópacht - freagairt fáis do solas.

Geotrópacht - freagairt fáis do domhantarraingt.

Tigmeatrópacht - freagairt fáis do tadhaill.

Ceimeatrópacht - freagairt fáis do ceimiceáin.

Hidreatrópacht - freagairt fáis do uisce.

Teirmeatrópacht- freagairt fáis do teocht.

Clinostat
.

 Cad
é trópacht?
 Cad é fótatrópacht agus geotrópacht?
 Cad a úsáideann tú chun geotrópacht
thaispeáint?
 Sainmhínigh riospráid aeróbach.
 Tabhair cothromóid chothromaithe cheimiceach
do riospráid aeróbach.
 Planda
Táscach: speiceas a thaispeánann na
coinníollacha sa ghnáthóige.
 Samplaí
• Fliuch: luachair, caonach, cam an ime.
• Tirim / Gaineamhach: Feochadán.
• Léibhéal íseal aol (aigéadach): Naprún
Phádraig/Róslabhras
• Saibhir le aol (alcaileach) : Seimre, Fliodh.
Stáirse
Próitéin
Siúcra
Vitimín C
% Siúcra
Imoibrí
Benedict
DCPIP-
Athraonmhéadar
Laghdúcháin
Imoibrí
Iaidín
Dé-úiréit
déchlóraifeanóil
indaifeanól
Foinse
Práta,
Tuaslagán
stáirse
Piseanna,
Bainne
Tuaslagán
glúcós
Oráiste
Dáth ar
dtús
Donn Órga
Gorm
Gorm
Gorm
Dath
Dearfach
Gorm
Dubh
Corcra
Donnrua
Buí
Féar,
biatas, srl.