Plandeolaíocht
Download
Report
Transcript Plandeolaíocht
Plandeolaíochta
San
aonad seo, beidg tú ag foghlaim:
• Cealla plandaí an cealla anmhí
• Déanmhas an planda (duille, lorga, fréamh, srl)
• Fótaisintéis, Riospráid, Osmóis, Trasghluaiseacht,
Iompar gníomhach, srl.
• Atáirgeadh gnéasach i planda bláthanna.
• Hormóin plandaí
• Beo-móilíní i bia agus na scrúdaithe a théann leo.
Cealla Plandaí
Cealla Ainmhí
Cillbhalla
Níl
Folúisín
ann
mór ann
Chlóraplast
ann
cillbhalla ann
Folúisíní
beaga
ann
Níl
Chlóraplast
ann
Fótaisintéis
Trasghalú
Malartú
Stóráil
Gás
Bia
Stomata- Malartú Gás
Lionsacháin-Malartú
gás sna lorgaí
Tabhair
3 difríocht idir cealla plandaí agus
ainmhí.
Tabhair
4 feidhmeanna a bhfuil ag duille.
Cá
h-áit sa duille a tharlaíonn malartú gás?
Cá
h-áit sa lorga a tharlaíonn malartú gás?
Trasghalú:
planda.
caillteanas galuisce ó barr duille an
Trasghluaiseacht
– gluaiseacht bia timpeall an
planda.
Fíochán fléam
I gach treo
Tá siúcra á iompar ó duille go fhréamh. Meacan
biatais.
Fíochán Soithíoch
Xylem-
iompar uisce agus mianra.
Fléam – iompar bia.
Paireincíoma - Cealla fótaisintéise
Cealla Scléireincíoma - Cealla treisiú
Cealla Coilleincíoma- Cealla treisiú
Fíochán Míristéamach- cilldeighilt
Fíochán Talamh- cuid is do den cill – tarlaíonn
fótaisintéis anseo.
Fíochán Soithíoch – fíochán iompar
Xiléim- iompar uisce agus mianra.
Fléam – iompar bia.
Cealla
Cad
é an cothromóid chothromaithe cheimiceach
i gcomhair fótaisintéis?
Sainmhínigh Trasghalú.
Sainmhínigh Trasghluaiseacht.
Aimnigh an dá sórt fíochán soithíoch agus cad
iad na feidhmeanna?
Cad iad na cealla i gcomhair treise?
Aimnigh na cealla a tharlaíonn fótaisintéis ann
Aimnigh na cealla i gcomhair cilldeighilt
1.
Iompair uisce, mianra ó na fréamhacha.
2.
Iompair bia ón duille.
3.
Tacaíocht don aeróg sa phlanda.
4.
Stóras bia m.s. prátaí.
T.S.
Monacotailéadón
T.S.
Déchotailéadón
Feidhmeanna
Stóras
Bia
Ancaireacht
OSMÓIS:
gluaiseacht uisce ó áit le tiúchan ard
go h-áit le tiúchan íseal uisce trasna bacainn
leath-thréscaoilteach.
IDIRLEATHADH:
gluaiseacht gáis ó áit le
tiúchan ard go h-áit le tiúchan íseal gáis.
IOMPAR
GNÍOMHACH: gluaiseacht ábhar ó áit
le tiúchan íseal go h-áit le tiúchan ard.
Teastaíonn fuinneamh chun é seo a dhéanamh.
Tabhair
feidhmeanna an fréamh.
Sainmhínigh osmóis, iompar gníomhach agus
idirleathadh.
Déan comparáid idir monacotailéadóin
déchotailéadóin.
Pailniú:
aistriú pailin ó antar planda amháin
go stiogma planda eile.
Féinphailniú – pailniú idir bláthanna ar an
planda céanna.
Crosphailniú-
pailniú idir bláthanna den
speiceas céanna ach ar plandaí difrúila.
Feithidphailnithe
Lile
Bláthanna
móra
Chumra
Dathannach
Pairtí
fireannach
agus baineannach
istigh sa bhláth
Gráinní pailin
greamaitheach
Gráinní beaga pailin
Gaothphailnithe
Féar
Bláthanna níos beaga
Níl siad chumra
Níl siad dathannach
Pairtí fireannach
agus baineannach
lasmuigh den peitil
Méid mór pailin
Gráinní beaga pailin
TOIRCHIÚ:
comhtháthú idir an
gaiméit fireannach agus
an gaiméit baineannach.
Déanann
sé Siogót.
Ath-roinneann an siogót go dtí gur suth é le:
1 nó 2 cotailéadóin le stórás bia
Péacán
Fréamhán
Aistríonn an ubhagán go tortha
Scaipeadh:
traschur na síolta/torthaí amach ón
tuismitheoir planda.
Gaoth
Uisce
Ainmhí
Féin
Suanacht:
fionraigh fás iomlán an planda agus
meitibileacht
Ganntanas na hormóin
Teocht íseal
Coscaire fáis
Uasmhéadú
fás an planda
Cead do scaipeadh na síolta
Ensures survival
Péacadh:
athfás an planda tar éis suanacht
Coinníollacha
Uisce
Ocsaigin
Teas
riachtanach
Aimnigh na páirteanna fireannach agus baineannach
sa bhláth.
Cad é cailís agus coróinín?
Sainmhínigh pailniú, toirchiú, suanacht agus
péacadh.
Déan comparáid idir féinphailniú agus crosphailniú.
Déan comparáid idir gaothphailniú agus
feithidphailniú bláthanna.
Cad a fásann ó péacán agus fréamhán?
Sainmhínigh suanacht.
Cad iad na coinníollacha riachtanach i gcomhair
péachadh.
Déan cuir síos ar péachadh eipigéach agus péacadh
hipigéach le samplaí.
Má ionsúionn na cotailéadóin an inspeirm, tá an
síol NON-INSPEIRME= Pónaire Leathan
Má ionsúionn na cotailéadóin roinnt den
inspeirm, tá an síol INSPEIRME = Arbhar
Indiach.
Bliantóige
/ Ibhliantóige - Críochnaíonn siad a
shaolré i bhliain amháin.
Débhliantóga
– tógann sé dhá bhliain chun a
shaolré a chríochnú. Sa chéad bhliain fásann an
planda duillí, lorgaí agus fréamhacha ( struchtúir
fásúil), ansin tarlaíonn suanacht i rith na míosa
fuair. Ina dhiaidh sin, sa t-earrach nó samhraidh,
fadann lorga an débhliaintóg, breitheann an
planda bláthanna, torthaí and síolta and
faigheann sé bás ansin.
Áicsin:
déannta nádúrtha sa fhréamh agus i barr
an buinneán.
Cabhraíonn sé le fadaigh an cill
Spreagann sé forbairt an tortha.
Spreagann sé forbairt an fréamh. (oibreán an
fréamh)
Smacht ar rinn ceannais
Úsáidtear i torthaí gan síolta: Partanacarpacht
IAA (Iondóilaigéad aicéiteach)
Gibrilin & Cíticinin
Spreagann siad fadaigh an cill
Spreagann siad síol péacadh
Cíticinin: Úsáidtear mar luibhicíd mar
méadaíonn sé go mór le fás an planda, ní bhíonn
an planda ábalta go leor bia a dhéanamh agus
faigheann sé bás!
Trópacht: freagairt fáis do ghuineog.
Fótatrópacht - freagairt fáis do solas.
Geotrópacht - freagairt fáis do domhantarraingt.
Tigmeatrópacht - freagairt fáis do tadhaill.
Ceimeatrópacht - freagairt fáis do ceimiceáin.
Hidreatrópacht - freagairt fáis do uisce.
Teirmeatrópacht- freagairt fáis do teocht.
Clinostat
.
Cad
é trópacht?
Cad é fótatrópacht agus geotrópacht?
Cad a úsáideann tú chun geotrópacht
thaispeáint?
Sainmhínigh riospráid aeróbach.
Tabhair cothromóid chothromaithe cheimiceach
do riospráid aeróbach.
Planda
Táscach: speiceas a thaispeánann na
coinníollacha sa ghnáthóige.
Samplaí
• Fliuch: luachair, caonach, cam an ime.
• Tirim / Gaineamhach: Feochadán.
• Léibhéal íseal aol (aigéadach): Naprún
Phádraig/Róslabhras
• Saibhir le aol (alcaileach) : Seimre, Fliodh.
Stáirse
Próitéin
Siúcra
Vitimín C
% Siúcra
Imoibrí
Benedict
DCPIP-
Athraonmhéadar
Laghdúcháin
Imoibrí
Iaidín
Dé-úiréit
déchlóraifeanóil
indaifeanól
Foinse
Práta,
Tuaslagán
stáirse
Piseanna,
Bainne
Tuaslagán
glúcós
Oráiste
Dáth ar
dtús
Donn Órga
Gorm
Gorm
Gorm
Dath
Dearfach
Gorm
Dubh
Corcra
Donnrua
Buí
Féar,
biatas, srl.