Transcript RA Pszenica ORKISZ

Pszenica ORKISZ
(Triticum spelta L.)
Opracowała:
EKONOMIA
Grupa 2
5.03.2014
Pszenica orkisz (Triticum spelta) znana była już około 7-8
tys. lat p.n.e. Podgatunek ten mógł powstać ze skrzyżowania
Aegilops squarrosa L. z pszenicą płaskurką Triticum dicoccum
w Europie Południowo-Wschodniej lub Azji Południowo-Zachodniej,
po czym przywędrowała do Europy Wschodniej i Środkowej.
Spotyka się formy: jarą i ozimą, jednak znaczenie praktyczne
i gospodarcze ma tylko ozima, ponieważ posiada wyższe
plonowanie i mniejszą wrażliwość na powtarzające się okresy suszy.
W Europie, także w Polsce zainteresowanie pszenicą orkisz
powróciło wraz ze wzrostem zapotrzebowania na produkty
tradycyjne i ekologiczne.
Zboże to wykazuje naturalne właściwości przystosowawcze
i uważane jest za zdrowy pokarm, wspomagający leczenie chorób
nowotworowych lub zapobiegający ich występowaniu.
Systematyka botaniczna
PSZENICY ORKISZ
•
•
•
•
Rodzina: WIECHLINOWATE
Rodzaj: PSZENICA
Gatunek: PSZENICA ORKISZ
Odmiana rolnicza: według Hildegardy jest pięć
najczystszych odmian, czyli bez domieszek:
- Schwabenkorn,
- Steiners Roter Tiroler,
- Frankenkorn (Altgold x Rouquin),
- Oberkulmer Rotkorn,
- Ostro.
(Tylko te pięć odmian to prawdziwy orkisz, reszta jest
nim tylko z nazwy).
Cechy morfologiczne
PSZENICY ORKISZ
SYSTEM KORZENIOWY: jest typu wiązkowego, jednak wykazuje większą siłę ssącą
niż pszenicy zwyczajnej.
ŹDŹBŁA: pszenicy orkisz są dłuższe niż pszenicy zwyczajnej, co spowodowane jest
większą długością międzywęźli, a nie większą ich liczbą. Wysokość starszych
odmian uprawianych w Polsce najczęściej wynosi od 120 cm do 160 cm i są one
wyższe od odmian współcześnie hodowanych.
LIŚCIE: rośliny orkiszu wytwarzają zwykle 4 do 8 liści na jednym źdźble.
Najważniejszy wpływ na dorodność ziarna u wszystkich zbóż wywiera liść flagowy,
którego asymilacja przypisuje się nawet 30% zgromadzonej w ziarniaku skrobi.
BARWA: Tradycyjne odmiany orkiszu charakteryzują się na ogół czerwonym
kłosem i czerwonym ziarnem. Występują także formy mające białe kłosy o
gładkich, nieowłosionych plewach i czerwonym ziarnie.
Orkisz bezostny
(jest najbardziej popularny)
Orkisz z ośćmi
(rozpostartymi szeroko)
Cechy morfologiczne
PSZENICY ORKISZ
KWIATY: zebrane w luźny kłos o łamliwej osadce.
KŁOSY: długie, wąskie i luźne. Długość kłosa u
orkiszu waha się od 6,8 cm do 11,5 cm. Kłosy
podczas omłotu rozpadają się poprzecznie na
fragmenty, które są najczęściej pojedynczymi
członami osadki kłosowej, choć mogą być i
podwójne, z osadzonymi na nich kłosami. Kłoski
bywają najczęściej dwuziarnowe i składają się
wtedy z dwóch twardych plew i czterech plewek,
które ściśle przylegają do ziarniaków, co czyni ten
podgatunek niewymłacalnym.
Najczęściej
wyliczana
wartość
średniej
arytmetycznej liczby ziarniaków w kłosku form
ozimych uprawianych w Polsce mieści się w
granicach od 1,7 do 1,9 sztuki.
Budowa kłoska
dwukwiatowego:
1. plewa
2. plewka dolna
3. ość plewki
4. plewka górna
5. pręciki
KŁOSY Orkiszu
Cechy morfologiczne
PSZENICY ORKISZ
•
ZIARNIAKI: pszenica orkisz wykształca
ziarniaki oplewione, osłonięte
skórzastymi, grubymi plewami kłoska
i nieco tylko cieńszymi plewkami.
Chronią one ziarniak przed
zanieczyszczeniami zewnętrznymi
oraz przed żerowaniem szkodników.
Ponadto sprzyjają utrzymaniu
składników odżywczych w ziarnie i
spowalniają tempo ich starzenia.
•
Ziarniaki w zależności od odmiany
mają barwę od białej do czerwonej,
są szkliste, z wyraźną bruzdką. Ich
zarys jest eliptyczny, są wydłużone, a
na końcach lekko ścięte lub
zaokrąglone. Największa wypukłość
łagodnie i symetrycznie sklepionej
strony grzbietowej przypada mniej
więcej w połowie długości ziarniaka.
Bruzdka jest szeroka i głęboka, a jej
brzegi wałeczkowate.
Ziarno orkiszu, oczyszczone z plew (po lewej)
Przed odplewianiem, "w łuskach" (z prawej)
Charakterystyka rozwoju w tym
sposób rozmnażania
Pszenicę orkisz rozmnaża się w sposób wegetatywny, czyli
bezpłciowy.
Okres rozwoju wegetatywnego, a więc tworzenie poszczególnych liści
i krzewienia odmian przebiegają w podobnym tempie, a różnice genotypowe
zaczynają się dopiero w fazach rozwoju generatywnego (tworzenie źdźbeł
kłosonośnych).
Faza kłoszenia u orkiszu zwykle rozpoczyna się po 224 dniach od
siewu, a jej pełnia następuje po upływie kolejnych 3 dni. Termin kłoszenia jest
bardziej zmienną z faz rozwoju generatywnego orkiszu i zależy od odmiany,
pogody oraz poziomu agrotechniki.
Orkisz jest rośliną samopylną. Pomimo tego fazę kwitnienia łatwo
można rozpocząć po pojawianiu się pylników wysuwanych spomiędzy plewek,
zwykle po upływie 231 dni od siewu.
Dojrzałość woskowa u form ozimych rozpoczyna się najczęściej po
236 dniach od siewu, a jej pełnia po kolejnych 5-6 dniach.
Termin dojrzewania jest mało zmienny w latach dla różnych odmian
orkiszu.
Tradycyjne kierunki wykorzystania
plonu głównego
-
Ziarno można wykorzystać m. in. do produkcji:
mąki jasnej i ciemnej,
otrąb,
kaszy,
płatków,
pieczywa,
makaronu,
wódki i piwa
Produkty orkiszowe
Mąka orkiszowa
Porównanie z mąką z pszenicy zwyczajnej
(Ruibal – Mendieta i in., 2005)
- wyższa zawartość tłuszczu, nienasyconych kwasów
tłuszczowych
- więcej fitosteroli oraz witamin PP, B6, D, prowitaminy
A, tokoferoli
- więcej mikro - (Fe, Zn, Cu) i makroelementów (P, K, Mg,
Ca)
- wyższa zawartość białka w mące orkiszowej i sugeruje
się lepszą jego strawność (nie zawsze potwierdzona!)
- wyższa zawartość związków o właściwościach
przeciwutleniających
Warto wykorzystać ten surowiec do produkcji
ciemnego chleba orkiszowego.
Zalety pieczywa orkiszowego- tylko z
mąki orkiszowej
- Dobrze się wypieka.
- Nie kruszy się podczas krojenia.
- Często ma charakterystyczny orzechowy
aromat.
- Dłużej zachowuje świeżość.
Skład chemiczny
Dzięki badaniom, wiemy już dziś, że w porównaniu z
innymi zbożami orkisz posiada optymalną
zawartość jakościową i ilościową wszystkich
składników:
- wysokowartościowego białka,
- węglowodanów,
- nienasyconych kwasów tłuszczowych (przyjazne dla
serca i układu krążenia),
- soli mineralnych,
- pierwiastków śladowych, czyli makroelementów
(fosfor, wapń, magnez, potas, sód) i mikroelementów
(fluor, żelazo)
- witamin (B1, B2, B6, E, PP (B3)).
Ponadto orkisz zawiera w swoim
składzie:
• Dane wg W. Budzyńskiego:
- 58,7% skrobi,
- 14,2 % białka,
- 11,4% błonnika,
- 4,0% tłuszczu,
- 1,7% składników mineralnych.
4.00%
1.70%
skrobia
11.40%
białko
błonnik
14.20%
58.70%
tłuszcz
składniki mineralne
Skład chemiczny
Badania naukowe wykazały, że orkisz zawiera też rodanid (thiocyanat), w
ilościach nie występujących w innych produktach.
RODANID jest substancją biologicznie czynną, będącą naturalnym
antybiotykiem, występującym w ślinie, krwi oraz mleku kobiecym.
- Chroni on dzieci karmione piersią przed zakażeniami i bierze udział w
kształtowaniu naszego systemu odpornościowego.
Właśnie dzięki wysokiej zawartości tego składnika orkisz:
- zapobiega powstawaniu w organizmie człowieka komórek
nowotworowych,
- działa antyalergicznie, przeciwzapalnie,
- wzmacnia serce i system nerwowy,
- podnosi witalność,
- zmniejsza poziom cholesterolu we krwi,
- zapewnia lepszą budowę tkanki mięśniowej,
- wpływa na poprawienie nastroju.
Alternatywne kierunki wykorzystania
rośliny
• Jest pomocny w leczeniu schorzeń m.in. niestrawność,
wzdęcia, wymioty.
• Kawa orkiszowa (poprawia trawienie)
• Zawiera więcej witamin z grupy B: B1, B2 oraz PP
(B3),niż pszenica zwyczajna
• Z plew produkuje się poduszki, napełnia nimi kołdry i
materace.
• Osoby uczulone na pokarm z pszenicy zwyczajnej,
tolerują wyroby z orkiszu.
• Plewy mają zastosowanie gospodarcze jako pasza
i ściółka dla zwierząt.
Krótka agrotechnika alternatywnych
roślin zastępujących tradycyjne
rośliny uprawne
• Orkisz pszenny (Triticum spelta) był gatunkiem zboża
popularnym w średniowieczu, a w czasach
współczesnych spotykany jedynie w górzystych
okolicach Szwajcarii, Hiszpanii, Niemiec. Obecnie jest
uprawiany coraz częściej w gospodarstwach
ekologicznych Europy.
• Orkisz posiada kłos ościsty lub bezostny, człony osadki
kłosowej długości 6-8 mm, w kłosku zazwyczaj 2 ziarna.
Dotychczas uprawiane odmiany orkiszu nie wymłacały
się. Obecnie w Polsce trwają prace hodowlane nad
nowymi odmianami tego gatunku, które w 80-90%
wymłacają się podczas zbioru kombajnowego.
Krótka agrotechnika alternatywnych
roślin zastępujących tradycyjne
rośliny uprawne
• Pszenica orkisz cieszy się coraz większym
zainteresowaniem wśród rolników również
dlatego że jest możliwość uprawy tej rośliny w
warunkach ekstensywnych szczególnie w
gospodarstwach ekologicznych. Jest odporny
na choroby i nie wymaga stosowania
fungicydów.
Zróżnicowanie odmianowe w obrębie
gatunku (odmiany rolnicze)
• Obecnie w uprawie dominują odmiany ozime
• Na podstawie dotychczas przeprowadzonych
badań w obszarach nizinnych Polski najlepiej
rokują odmiany Franckenkorn, Ceralio,
Schwabenspelz, Schwabenkorn, Ostro i
Oberkulmen Rothkorn.
• Na niewielką skalę są testowane odmiany
orkiszu jarego
Zastosowanie w różnych typach
gospodarki rolnej
• Ziarno orkiszu i wytwarzane z niego produkty charakteryzują się
niezaprzeczalnymi walorami smakowo-dietetycznymi, decydującymi
o tym, że zboże to powinno być wykorzystywane przede wszystkim
w żywieniu człowieka. Jedynie orkisz może być spożywany w postaci
tzw. zielonego ziarna, zebranego w fazie dojrzałości woskowej i
wysuszonego w suszarni. Posiada ono wysoką zawartością białka,
witaminy E, soli mineralnych a niewielką skrobi, dzięki czemu jest
ono szczególnie cenione przez osoby dbające o szczupłą sylwetkę.
Zielony orkisz występuje na rynku w postaci całego ziarna, mąki,
kaszy lub prażynek. Pod względem wartości technologicznej ziarno
niektórych pszenic orkiszowych jest często podobne do
ziarna T. durum, co umożliwia jego wykorzystanie nie tylko do
produkcji mąk (zwłaszcza pełnoziarnistych) ale również makaronów,
kasz i płatków. Pieczywo wytworzone z mąki orkiszowej
charakteryzuje się doskonałym, nieco korzennym smakiem i długo
utrzymuje świeżość.
Wnioski dotyczące możliwości
rozpowszechniania uprawy danego
gatunku
Orkisz to zdrowie. Znaczna zawartość białka w ziarnie (13-18%), dobra
jakość glutenu, istotnie wyższa w porównaniu do pszenicy zwyczajnej
zawartość składników mineralnych (zwłaszcza Fe, Zn, Cu i Mg), duża
odporność na niesprzyjające warunki glebowo-klimatyczne oraz niskie
wymagania nawozowe przyczyniły się do renesansu tego zboża wśród
rolników i naukowców. Zboże to posiada mniejsze wymagania
klimatyczne niż pszenica zwyczajna, zaś wymagania glebowe ma
zbliżone do żyta lub do mniej wymagających pod tym względem
odmian pszenżyta. Na tle innych gatunków pszenicy w ziarnie orkiszu
występuje więcej bardzo dobrej jakości tłuszczu, zawierającego
szczególnie korzystne dla serca i układu krążenia nienasycone kwasy
tłuszczowe (NNKT), głównie jednonienasycone, których zawartość jest
dwukrotnie wyższa w porównaniu do pszenicy zwyczajnej.
Bibliografia
• Ceglińska A., Cacak Pietrzak G. 2002 Mity a nauka
Magiczne właściwości dzikich zbóż, św. Hildegardy
Orkisz, szarłat, komosa, Wyd. Alta 2
• Pszenice – zwyczajna, orkisz twarda, pod red. W.
Budzyńskiego, wyd. PWRiL Poznań, 2012
• Żywność, żywienie a zdrowie. Orkisz- zboże
alternatywne, Prof. dr hab. Maria Soral-Śmietana,
Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w
Olsztynie www.pan.olsztyn.pl.
• http://www.hildegarda.pl/orkisz.php
• http://www.zycieaklimat.edu.pl/sierpien_pora_zniw