KEMOTERAPİ EKSTRAVAZASYONU

Doç. Dr. Ferah Ece T.C. İstanbul Bilim Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

Ekstravazasyon

intravenöz uygulanım sırasında ilacın venden çıkarak çevre dokuya sızması veya ilacın yanlışlıkla dokuya injeksiyonu % 0.1 % 6 sıklıkta görülür.

Oncol Nurs Forum 1995; 22(1):57-67 J Clin Oncol 1995; 13(11):2851-S

Ekstravazasyonun ciddiyeti ▪ kemoterapötik ajanın tipi ▪ kemoterapötik ajanın miktarı ▪ kemoterapötik ajanın yoğunluğu ▪ ekstravazasyonun yeri ▪ maruziyet süresi ile ilişkilidir

travmanın boyutu tedavinin gecikmesi .

cerrahi eksizyon, cilt graft’i fonksiyonel kayıp

.

Ekstravazasyon için risk faktörleri:

▪ çocuk ve yaşlı hastalar ▪ sedatize veya konfüze hastalar ▪ tromboze venleri olan hastalar ▪ periferik nöropati, DM, Raynaud hast.

▪ VKSS ▪ aynı lokalizasyona KT ve RT uygulanımı ▪ kelebek iğne kullanımı ▪ lenfödem alanında uygulanan infüzyon

Ekstravazasyonu olan hasta farklı bir yerden de olsa KT almaya devam ederse ilk yerdeki doku hasarı artabilir J Clin Oncol 1994;12:2237-8

.

Sitotoksik ilaçların sınıflandırılması:

▪ Grup 1 (Vesicant) ▪ Grup 2 (Exfoliant) ▪ Grup 3 (Irritant) ▪ Grup 4 (Inflammitant) ▪ Grup 5 (Neutral)

Grup 1 Vesicant

Amsacrine Carmustine Dacarbazine Dactinomycin Daunorubicin

Doxorubicin Epirubicin

Idarubicin

Mitomycin

Mustine

Paclitaxel

Streptozocin Treosulfan Vinblastine

Vincristine

Vindesine

Vinorelbine Grup 2 Exfoliant

Aclarubicin

Cisplatin

Oxaliplatin Daunorubicin

Docetaxel Topotecan

Doxorubicin Mitozantrone

Grup 3 Irritant Carboplatin Etoposide Irinotecan

Teniposide

Grup 4 Inflammitant Etoposide

Raltitrexed Fluorouracil Methotrexate

Grup 5 Neutral

Asparaginase

Bleomycin

Cladrabine

Cyclophosphamide

Cytarabine Fludarabine

Gemcitabine Ifosfamide

Melphalan Pentostatin Rituximab Thiotepa Trastuzumab

“vesicant” ajanlar sc dokuda destrüktif hasar yapar ve yaygın doku nekrozuna yol açar “non-vesicant” ajanlar genellikle sadece lokal şişme ve hafif ağrı .

yapar

Semptomlar

▪ ağrı, şişme, lokal ısı artışı gibi lokal inflammatuar reaksiyon ▪ hiperpigmentasyon, yanma, eritem ▪ damar trasesinde hassasiyet ▪ ciltte endurasyon ▪ ciltte kuruma veya bül oluşumu ▪ nekroz, skar oluşumu ve ülserasyon

▪ iv ilaç uygulanımında direnç ▪ kanülden geriye kan gelmemesi ▪ infüzyonun yavaşlaması ▪ kanül yerinde şişme olması ▪ kanül etrafında yanma veya ağrı ▪ infüzyon yerinde eritem veya infl. ekstravazasyonu akla getiren bulgulardır Drug Safety 1995; 12 (4): 245-55

AYIRICI TANI

▪ Flare Reaksiyonu ▫ kaşıntı ile kendini gösterir ▫ iv ondansetron, doxorubicin ve epirubicin ▫ geriye çekildiğinde kan gelir ▪ Damar irritasyonu ▫ damar trasesinde ağrı ve sertlik olur ▫ vinorelbine and dacarbazine ▫ geriye çekildiğinde kan gelir

▫

AYIRICI TANI

▪ Venöz şok venin muskuler duvarında spazm ▫ soğuk ilaç veya çok hızlı ilaç veriliminde görülür ▫ sıcak uygulama vende dilatasyon yaparak rahatlatır ▪ Damar duvarında flebit ▫ ilaçların pH’ ı damar duvarında irritasyona neden olur ▫ 5-FU, Doxorubicin, Epirubicin, Etoposide

Ekstravazasyon hasarının en sık karşılaşıldığı yerler: ▪ el ve ayak üstü ▪ antekübital fossa ▪ eklem çevresi Drug Intell Clin Pharm 1983; 17: 713-7 Plast Reconstr Surg 1979; 64:145-50

Taxotere extravasation Doxorubicin extravasation Taxol extravasation

Ekstravazasyonda ilk müdahele Acilen infüzyonu durdur Kanülü çekmeden seti ayır Ekstravazasyon alanını kalemle işaretle 10 20cc’lik enjektör ile kanülden bütün ilacı geri çekmeye çalış (kanülden geri kan gelene kadar) Kanülü çıkar Ekstremiteyi yükselt

Bu ilk müdahelelerden sonra iki teknik kullanılabilir: 1. “etrafa yay ve dilue et” Sıcak uygulama (sürekli) 2. “sınırla ve nötralize et” Soğuk uygulama (intermittent)

Sıcak uygulama vazodilatasyon yaparak ilacın dağılımını ve absorpsiyonunu artırır ve lokal ilaç yoğunluğunu azaltır çevre dokuya ▪ sc saline ile dilusyon ▪ sc hyaluronidase 150-1500 ünite (<1saat içinde)* Blood Rev 1990; Mar;4(1): 41-60 *Neonatal Net 1992: 11(6):103-5

Soğuk vazokonstriksiyona neden olur ve ekstravazasyonu sınırlar Antidot verilebilir Sadece antrasiklinler (doxorubicin,daunorubicin, epirubicin gibi) ve mitomycin C’nin antidotu var Etkilenen alana %50’lik topikal dimethyl sulphoxide (DMSO) uygulanır Drug Intell Clin Pharm 1983; 17: 713-7

Kompresyonlar 20 dakika süreyle 4x1/ 1 2 gün yapılır Ekstravazasyon olmuş sitotoksik ajana göre yöntem seçilir

Sitotoksik ajanlara göre değişen tedavi

Carboplatin Cisplatin Docetaxel Epirubicin Etoposide Gemcitabine Ifosfamide Irinotecan Mitomycin Paclitaxel Topotecan Vincristine Vinorelbine Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Soğuk kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Soğuk kompresyon Soğuk kompresyon Soğuk kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon

Kortikosteroidler

Intradermal veya sc injeksiyon ya da topikal kremler şeklinde uygulanabilir antineoplastik ajanların ekstravazasyonunda inflamasyon belirgin olmadığı için pek önerilmez Drug Saf 1995; 12(4):245-55

Cerrahi

Ülserasyonla beraber olsun olmasın cilt nekrozu veya tedavi edilemeyen ağrı varlığında Clinics in Plastic Surgery 1989

;

16(3):557-63

KORUNMA

▪ Sitotoksik ajan uygulama rehberi ▪ eğitimli ve deneyimli personel tarafından uygulanımı ▪ ekstravazasyon müdahele çantası ▪ ekstravazasyonun rapor edilmesi

seçilmeli

KORUNMA

▪ Uygulanacak damar dikkatle (bilek içi, eklem üstü olmamalı) ▪ Damara travma yapılmamalı, skar oluşumu azaltılmalı (Uygun flexible kanül seçilmeli, kelebek iğneden kaçınılmalı) ▪ Venöz kanülün açıklığı kontrol edilmeli, yerinden çıkmış kanüle ilaç verilmemeli ▪ İlacın dilusyonu sağlanmalı Oncology Nursing Society Guidelines

KORUNMA

▪ İlaçlar yeni takılan kanülden verilmeli ▪ Yavaş iv infüzyon uygulanmalı, “vesicant” ilaç önce verilmeli ▪ İV yolun açık olduğu kontrol edilmeli ▪ Hastaya infüzyon yerinde yanma ya da ağrı hissi sorulmalı (antiemetiklerin sedasyon ve antiinflamatuar etkileri nedeniyle vesicant ilaç sonrası yapılması önerilmekte) The National Extravasation Information Service, 2004

Ekstravazasyon Müdahele Çantası

▪ Pamuk, SF ▪ Siyah işaretleme kalemi ▪ Cold pack, Hot pack ▪ Sponge ▪ %1 Hidrokortizon Krem ▪ 1,500 iu Hyalouronidase ▪ %1 Lidocaine ▪ Dimethyl Sulfoxide 50% ▪ 10ml enjektör x 3 ▪ İğne ucu x 3

DOKÜMENTASYON

▪ Gün, tarih ve saat ▪ Kullanılan sitotoksik ilaç ▪ İlacın veriliş yeri ve şekli ▪ İlacın veriliş süresi ▪ Hastanın şikayeti ▪ Kaçıncı denemede damar yolu açıldı?

▪ Ekstravazasyonun boyutu

SONUÇ

▪ Ekstravazasyon KT’nin ciddi bir komplikasyonudur ▪ Korunma asıl önemli olandır: – KT uygulama rehberleri – Hemşire eğitimi ▪ Ekstravazasyon sonrası ilaca spesifik tedavi

TEŞEKKÜR EDERİM