Transcript prezentacja prof. Juliusza Kotyńskiego

PUNKTY ZWROTNE W ŚWIATOWEJ HISTORII
The Turning Points of World History.
Methodological and Empirical Interpretations
Redakcja:
Antoni Kukliński, Krzysztof Pawłowski, Jan Swianiewicz
Wydawcy:
Wyższa Szkoła Biznesu - National-Louis University,
Rewasz Publishing House, Nowy Sącz - Pruszków 2012
Wprowadzenie do dyskusji: Juliusz Kotyński, AFiBV
PTE, Warszawa, 25 lutego 2013 r.
3
4
•
•
•
•
•
•
•
Książka jest siódmym tomem serii wydawniczej Recifer Eurofutures Publication Series
REUPUS, wieńczącym siedmioletni wysiłek twórczy i edytorski międzynarodowego
zespołu autorskiego, skupionego wokół projektu naukowego kierowanego od 2005 roku
przez Antoniego Kuklińskiego i Krzysztofa Pawłowskiego w Wyższej Szkole Biznesu
National-Louis University w Nowym Sączu.
Praca nawiązuje do treści poprzedniego, szóstego tomu tej serii pt.: „The Atlantic
Community. The Titanic of the XXI Century?” (2010).
Jej tytuł jest także (milczącym) nawiązaniem do tytułu Drugiego Raportu dla Klubu
Rzymskiego: M.Mesarović, E.Pestel, Mankind at the Turning Point (1974).
Książka liczy ok. 280 stron, zawiera 25 rozdziałów, pióra 21 autorów.
Rozdziały mają charakter interdyscyplinarnych, wielowątkowych, komplementarnych
esejów i komentarzy,
Tworzą wielowymiarową siatkę pojęć, obserwacji i metod, składających się na
analityczne ramy oceny punktów zwrotnych w rozwoju ludzkości, kontynentów, państw
i regionów.
Analiza prowadzona jest w różnych przekrojach: ekonomicznym, politycznym
i demograficzno-społecznym.
5
Struktura pracy
Praca jest podzielona na 4 części:
1. Punkty zwrotne – pole debaty
2. Metamorfoza kapitalizmu – punkt zwrotny w światowej historii?
3. Długie trwanie – punkty zwrotne – historyczna interpretacja
4. Pole debaty, na nowo określone (revisited)
Pierwsza i czwarta część pracy mogą być uznane, odpowiednio, za otwarcie i
podsumowanie dotychczasowej debaty pojęciowej na temat punktów
zwrotnych, a także określenie jej pola i ram konceptualnych dla dalszych
badań.
Część druga koncentruje się na współczesnej metamorfozie kapitalizmu, jako
ważnym punkcie zwrotnym w światowej historii.
Część trzecia dotyczy punktów zwrotnych i sił napędowych zmian w długich
okresach, w tym roli korporacji transnarodowych, procesów urbanizacji,
europeizacji, rozwoju regionalnego i sektorowego.
6
Kuklińskiego koncepcja „punktów zwrotnych”
Książka jest kontynuacją wcześniejszych prac i dyskusji szerokiego zespołu autorskiego.
Może dlatego Antoni Kukliński dopiero w podsumowaniu, w końcu czwartej części książki,
po wcześniejszej analizie, jak i prezentacji „archipelagu” punktów zwrotnych (s. 11)
przypomina swoją definicję tych punktów (z 2010 r.), rozumianych jako [momenty, okresy]
„głębokiej i szybkiej transformacji sceny globalnej, tworzącej nowe struktury i nowe siły
napędowe, łącznie z destrukcją starych ścieżek zależności i wyłonieniem się nowych
trajektorii w procesie rozwoju” (s. 277).
Przypomina, że niektóre elementy tej definicji poddane zostały testom empirycznym w
studiach zamieszczonych we wcześniejszych częściach tomu, poświęconych debacie nad
rolą punktów zwrotnych w różnych epokach historycznych i w dobie obecnej (np. w esejach
profesorów K. Szczerskiego, R. Galara i P. Drewe).
Z tych studiów wynikają następujące, szczególnie ważne zdaniem Kuklińskiego, wnioski:
1) nawet najdramatyczniejsze punkty zwrotne mają miejsce nie poza, lecz w ramach
procesów „długiego trwania” (A. Gąsior-Niemiec),
2) „punkt zwrotny” nie jest w rzeczywistości punktem, lecz procesem „historycznej
rekonfiguracji”; procesy tej rekonfiguracji toczą się zarówno przed, jak i po wystąpieniu
punktów zwrotnych.
7
W eseju na wstępie pracy Antoni Kukliński formułuje tezę, że dwie
ostatnie dekady, lata 1990-2010, są rzeczywistym końcem XX
wieku, a wielowymiarowy („pentagonalny”) globalny kryzys 20082012 jest jednym z największych punktów przełomowych w ludzkiej
historii, furtką do pełnego tajemnic i niepewności XXI wieku.
Kryzys ten może być postrzegany jako skumulowana sieć pięciu
powiązanych ze sobą trajektorii, dotyczących:
• kryzysu finansowego;
• kryzysu gospodarczego;
• kryzysu ładu globalnego;
• kryzysu globalnej elity;
• kryzysu Wspólnoty Atlantyckiej.
8
Giddensa koncepcja momentów przełomowych a punkty zwrotne
W tym kontekście warto przypomnieć poglądy A. Giddensa nt. przełomowych momentów i
wydarzeń w historii społeczeństw i w życiu jednostek, wymagających podejmowania
kluczowych, lecz ryzykownych decyzji (A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość.”Ja” i
społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, WN PWN, Warszawa 1998):
„Przełomowe” wydarzenia lub okoliczności to takie, które mają szczególne konsekwencje dla
jednostki lub grupy. Należą do nich niepożądane skutki pojawiające się w przypadku ...
ryzyka o szerokim zasięgu, a więc ryzyka, przy którym narażone jest życie dużej liczby
osób, ale także pewnych rodzajów jednostkowego ryzyka. Momenty przełomowe to takie
sytuacje, w których jednostki zostają powołane do podjęcia decyzji szczególnie ważnych ze
względu na ich ambicje lub, ogólnie, decyzji, które zaważą na ich życiu.
Może zdarzyć się tak, że jakaś sytuacja będzie będzie jednocześnie brzemienna w skutki i
problematyczna. Takie właśnie sytuacje i epizody to momenty przełomowe. Z momentem
przełomowym mamy do czynienia wówczas, kiedy zdarzenia zbiegają się w taki sposób, że
jednostka staje niejako na rozdrożu albo dowiaduje się o czymś, co ma duże
konsekwencje dla jej życia”.
9
Giddensa koncepcja momentów przełomowych, c.d.
„Podobnie jak w życiu jednostek, momenty przełomowe zdarzają
się też oczywiście w historiach zbiorowości. Są to okresy
przejściowego bezładu, kiedy dany stan rzeczy zmienia się za
sprawą kilku kluczowych zdarzeń. Momenty przełomowe, a
raczej pewna kategoria możliwości, które jednostka definiuje
jako przełomowe, mają szczególny związek z ryzykiem.
Przełomowe decyzje są niemal zawsze z definicji trudne, z uwagi
na typowe przemieszanie towarzyszących im wątpliwości z
rangą ich następstw”.
10
Atlantycki i europejski a azjatycki punkt widzenia historii
W książce o punktach zwrotnych są rozpatrywane różnorodne pojęcia i aspekty
punktów zwrotnych oraz odmienne spojrzenia na teorię rozwoju, jak i próby
tworzenia nowych hipotez i paradygmatów, mogących stanowić podstawę
interpretacyjną dla roli punktów zwrotnych w światowej historii.
Widoczne jest to np. w części pierwszej, na podstawie porównania esejów
L. Emmerij i R.P. Misra.
Studium Louisa Emmerij „The Great Turning Points 2007-2011”, zawiera bardzo
krytyczną ocenę braku woli politycznej rozwiązania obecnego kryzysu,
zauważalną zarówno wśród przedstawicieli mocarstw najbardziej rozwiniętych,
jak i wśród przywódców państw wschodzących reprezentowanych w G20, w
tym krajów walczących o zwiększenie swej pozycji na arenie globalnej.
Dominuje tu jednak spojrzenie z zachodniego, „atlantyckiego” punktu widzenia.
11
Esej R.P. Misra „Turning points of twentieth century. A discourse on
continuity and change”, zawiera natomiast ostrą krytykę dominującego na
Zachodzie europocentryzmu: w polityce, ekonomii i geografii, w
przeszłości i obecnie, napisaną z pozycji Indii i innych państw Azji o
długiej historii i bogatej cywilizacji.
Niektóre z esejów zamieszczonych w części pierwszej odnoszą się do
punktów zwrotnych w najnowszej historii Polski (K. Pawłowski,
T.Zarycki), mających jednak szersze znaczenie i implikacje sięgające
daleko poza region Europy Środkowej i Wschodniej (upadek imperium
sowieckiego).
Inne mają bardziej uniwersalny charakter i koncentrują się na głównych
siłach napędowych, mechanizmach oraz źródłach punktów zwrotnych w
rozwoju świata: innowacje, edukacja, gospodarka oparta na mądrości,
długie cykle rozwojowe (Drewe, Wierzbicki, Kukliński, Auleytner).
12
Szczególną uwagę zwracają analizy porównawcze i krytyczne wypowiedzi na
temat źródeł, przejawów, przebiegu i perspektyw rozwoju obecnego
głębokiego strukturalnego kryzysu kapitalizmu, jako wielkiego punktu
zwrotnego, o trudnej do przewidzenia długości, mogącego prowadzić do
metamorfozy czy rozkładu dotychczasowych struktur i dominujących do
niedawna paradygmatów (Mączyńska, Woroniecki).
Okres obecnych transformacji jest tu przyrównywany do czasów wielkich
przeobrażeń historycznych (epokowych punktów zwrotnych) z
przeszłości, np. w dobie Renesansu czy Oświecenia, które niosły ze sobą
wzrost niepewności, ale i tworzyły nowe, wielkie szanse, np. w zakresie
odkryć naukowych czy reform politycznych (Lambooy, „Change and
continuity”).
13
Ostatnie dwie dekady charakteryzowały się wielkim wzrostem i zmianami
strukturalnymi handlu międzynarodowego, w tym zwłaszcza handlu usługami.
Rozwój handlu był ogromną siłą napędową, prowadzącą do powiększania
bogactwa narodów, w tym - wartości użytkowej masy stojących do dyspozycji
ludzkości dóbr i usług, jak również do głębokich zmian w międzynarodowym
podziale pracy (szczególnie na poziomie krajów), a także – do powrotu Chin
oraz Indii na szczyt globalnej sceny gospodarczej i politycznej. To były
pozytywne efekty najnowszej fali globalizacji i liberalizacji (Kaartemo).
Z drugiej jednak strony, jak wskazuje Emmerij, okres ten – wraz z globalnym
kryzysem finansowym i gospodarczym, zamykającym de facto wiek XX przywiódł do załamania neoliberalnego nurtu w ekonomii i polityce
gospodarczej świata zachodniego, promowanego przez USA od wczesnych lat
70. minionego stulecia, pomimo poważnych, profesjonalnych głosów krytyki,
wyrażanych np. w pracach J. Stiglitza.
Por. J.E. Stiglitz, Globalizacja, WN PWN, 2004, Rozdział 4: Kryzys w Azji Wschodniej: w jaki
sposób polityka MFW doprowadziła świat na skraj globalnego krachu.
14
Najostrzejszą, przenikliwą krytykę neoliberalizmu przeprowadził Hans van Zon, w eseju
„Towards state-society led development models or resource wars?”. Uważa on, że
podobnie jak w latach 30. XX wieku, obecny globalny kryzys o wielu obliczach – wielki
punkt zwrotny w dziejach ludzkości – może trwać nawet całą dekadę.
Kryzys ten jest - zdaniem van Zona - wynikiem polityki deregulacji i finansjalizacji
gospodarki światowej, wdrażanej na podstawie konsensusu waszyngtońskiego,
poczynając od Ameryki Łacińskiej (od czasu puczu Pinocheta w Chile w 1973 r.), pod
wpływem Stanów Zjednoczonych i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (s.146).
Obecna koniunktura gospodarcza w świecie jest porównywalna ze stanem z roku 1932, trzy
lata po wielkim krachu giełdowym, do kiedy to żadne ważne zmiany polityki
gospodarczej nie zostały jeszcze dokonane w głównych krajach Zachodu.
Van Zon wyjaśnia, w jaki sposób wzrost roli kapitału spekulacyjnego jest powiązany z
eksplozją cen światowych cen żywności, surowców i energii przed wybuchem kryzysu.
Przewiduje, że globalna konkurencja o coraz rzadsze zasoby, łącznie z wodą, będzie się
zaostrzać.
Jedyną ważną siłą, która może skłonić konkurujące ze sobą strony - państwa i ugrupowania
regionalne - do rzeczywistej współpracy, jest według van Zona groźba wielkich
katastrof, wynikających z degradacji środowiska naturalnego, zagrażających egzystencji
ludzkości.
15
Podsumowanie
Omawiana książka zawiera bogaty materiał poznawczy i intelektualny, skłaniający do
przemyśleń nad przeszłymi, obecnymi i przyszłymi losami Europy, Polski i
świata, w przełomowym dla ludzkości okresie.
Jest istotnym wkładem do współczesnej debaty międzynarodowej i zasługuje na
upowszechnienie i przedstawienie jej treści polskiemu odbiorcy – w tym
politykom, studentom i dziennikarzom - także w polskiej wersji językowej.
Taka publikacja, nawiązująca do dorobku badań prowadzonych w ramach Forum
Myśli Strategicznej PTE i Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem
Rzymskim, mogłaby stanowić ważny element edukacji ekonomicznej
społeczeństwa, uczulając czytelników na występowanie i rolę punktów zwrotnych
w rozwoju ludzkości i uświadamiając im wielki zakres zmian oraz zagrożenia i
szanse towarzyszące historycznemu okresowi przemian, w jakim znalazła się
ludzkość w pierwszych dekadach XXI wieku.
16