Transcript Document 7572969

W3: Składnia, Semantyka
Inżynieria Języka
Nina Suszczańska,
Politechnika Śląska, 2006
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Plan
W1: Lingwistyka
W2: Gramatyki
W3: Składnia, Semantyka
W4: Statystyka, Zastosowania
2 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Ciąg przekształceń NLP
Rozpoznawanie
(mowy, gestów itp.)
Tekst w języku
naturalnym
20.05.2006
Synteza
(mowy, gestów itp.)
Analiza
(poziom
morfologiczna
pragmatyczna
semantyczna
składniowa
tekstu
odpowiedni
wymogom)
Reprezentacja
formalna
(poziom odpowiedni)
Reakcja
(wykonanie operacji,
sformułowanie odpowiedzi,
tłumaczenie itp.)
3 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Wybrane aspekty informatyczne
Modele formalne
Modele dedukcyjne
Algorytmy genetyczne
Algorytmy miękkich obliczeń
Algorytmy statystyczne
Złożone struktury danych i algorytmy ich
przetwarzania
Bazy danych i bazy wiedzy
Ontologie
4 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Gramatyki formalne a metody
statystyczne
 klasyczne opisy teoretyczne poszczególnych poziomów
języka, przekształcanie na zapis formalny
( np. rozbiór syntaktyczny zgodny z jakąś teorią, formuła
logiczna)
– zalety: metody pewne, ścisłe,
– wada: pokrywają niewielki podzbiór wypowiedzi w języku
naturalnym
 metody statystyczne – wnioskowanie o zależnościach
występujących w języku naturalnym na podstawie dużych
zbiorów danych
– metody przybliżone, ale praktycznie użyteczne
 metody statystyczne wspomagane metodami teoretycznymi
 metody formalne wspomagane metodami statystycznymi
5 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Formalny opis języka
 Alfabet - dowolny zbiór symboli (V).
 Słowo - skończony (także pusty-) ciąg symboli należących
do alfabetu
 Słownik – zbiór wszystkich słów nad alfabetem V, (V*).
 Język L to dowolny podzbiór zbioru słów V* nad alfabetem V
 Język to zbiór słów generowanych przez gramatykę
 Gramatyka <V,T,S,P >
20.05.2006
–
–
–
–
V- alfabet,
T- podzbiór V, symbole terminalne,
S - element V-T,
P - zbiór produkcji, reguły przepisywania
6 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Gramatyki formalne c.d.
 Wykorzystanie do opisu różnych poziomów JN
– Fonologiczny
• Jak buduje się morfy z fonem
– Morfologiczny
• Jaka jest struktura wyrazów (w jaki sposób morfy składają się na
leksemy)
– Syntaktyczny
• Jaka jest struktura zdania (jak wyrazy składają się na zdanie)
– Semantyczny
• Jak znaczenia słów składają się na znaczenie zdania
• Jak struktura semantyczna zdania określa treść
7 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Gramatyki formalne c.d.
 Uogólniając: gramatyka jest algorytmem
„określającym” język
 Trzy podejścia do modelowania
 Podejście zwykle używane: jak skonstruować
zdanie zawierające pewną treść
– Model generuje nie zdania z zadanym sensem,
a wszystkie możliwe „prawidłowe” zdania, pojęcie
sensu tu nie istnieje,
ale:
– Pozwala zrozumieć, jak sens przekształca się w tekst
(tym samym tekst – w sens)
8 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Składnia (syntaktyka) (1)
 Analiza składniowa: określenie struktury zdania
i jego części składowych
 Teoretyczne zasady składni języka – dla każdego
języka z osobna
– Topologia zdania
– Problemy klasyfikacji wyrazów
• W gramatyce tradycyjnej
• W lingwistyce komputerowej
– Funkcje gramatyczne
• Tradycyjne
• Nietradycyjne
9 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Składnia (syntaktyka) (2)
 Wiedza o sposobie łączenia słów we frazy, a fraz
w zdania
 Potrzeba informacji składniowych:
–
–
–
–
–
analiza i korekta gramatyczna
analiza pytań do baz danych
wyszukiwanie informacji
generowanie wypowiedzi w języku naturalnym
tłumaczenie
 Opisy formalne języka polskiego:
– S. Szpakowicz, Formalny opis składniowy zdań polskich, Wyd.
UW, 1986
– M. Świdziński, Formalna gramatyka języka polskiego, Wyd.
UW, 1992
10 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Zdanie (wypowiedzenie)
 Ponad 200 różnych definicji zdania
– Uproszczona: „Najmniejszy odcinek tekstu będący samodzielnym
komunikatem”
– Psychologiczne: w rodzaju „skończona myśl”
– Logiczne: „sąd logiczny”
– Formalne: np. „Tekst zaczynający się dużą literą i kończący kropką lub
innym określonym znakiem przestankowym”
– …
– „grzecznościowa”, żartobliwa definicja Klemensiewicza: „Tekst, po
którym można przerwać rozmówcy bez obawy niegrzeczności”
 Istota komunikatu językowego: predykacja
20.05.2006
– Komunikat służy do przekazywania informacji
– Trzonem informacji jest
• Osobowa forma czasownika w zdaniu
• Inny składnik w równoważniku zdania
11 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Gramatyki składni, kryterium
 Kryterium główne: adekwatność i algorytmizacja podejścia,
co jest ważne dla implementacji
 W jakim celu jest opracowywana analiza (jaka faza analizy
tekstu jest następna, np. semantyka, transfer itp.)
 Jak formalizm radzi sobie z opisem gramatycznych zjawisk
–
–
–
–
Dopełnienia dalsze i bliższe
Szyk zdania
Anafory
Elipsy itp.
 Ścisła zależność między strukturami składniowymi
i strukturami morfologicznymi
– Szczególnie ważne – dla języków fleksyjnych
12 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Gramatyki składni (1)
 Niech x – niepusty łańcuch (słowo) w słowniku V, i niech π jest zbiorem
wszystkich symboli x.
Binarna relacja  na π, dla której graf <π, > jest drzewem, będziemy
nazywać relacją zależności składniowej dla x.
Samo drzewo <π, > nazywa się drzewem zależności dla x.
 Niech π – niepusty łańcuch (słowo) w słowniku V.
Zbiór C odcinków łańcucha π nazywa się systemem składników
bezpośrednich (drzewem struktury frazowej), jeżeli:
– Do C należy odcinek składający się ze wszystkich elementów π, w tym
do C należą wszystkie pojedyncze elementy π
– Dowolne dwa odcinki C lub nie mają wspólnych elementów, lub jeden
z nich zawiera inny
 Zalety i wady
 Realnie używane gramatyki – uzupełnione, rozszerzone
 Uogólnienie – System Grup Składniowych, gramatyka SGGP
(Syntactical Grammar Groups for Polish)
20.05.2006
13 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Gramatyki składni (2)
 Gramatyki logiczne
– Początek- gramatyki metamorficzne
– Reguły przepisywania, w których symbole terminalne i
nieterminalne mogą zawierać parametry
– Parametrami mogą być złożone wyrażenia (np. termy jakiegoś
języka formalnego)
– Parametry mogą zawierać zmienne
 Typy gramatyk logicznych
– DCG (Definite Clause Grammars), problemy:
• Swobodny szyk wyrazów – problem
• Nieciągłość konstrukcji
– FROG (FRee Order Grammar) – gramatyki szyku
swobodnego – nowe wyzwanie
14 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Gramatyki składni (3)
 Gramatyki unifikacyjne (UG): zapis własności języka
naturalnego w gramatykach unifikacyjnych
 Przykład formalizmu – HPSG
– Jeżeli  jest uogólnionym ciągiem symboli terminalnych i
nieterminalnych gramatyki, a B0 -> B1 B2 ... Bk jest regułą, to
zastosowanie reguły do  polega na:
– Dopasowaniu symbolu po lewej stronie reguły do jednego z
elementów  mającego tę samą kategorię
• równość kategorii
• spójność opisów atrybutów
– Zastąpienie wybranego elementu  prawą stroną reguły
• unifikacja opisów atrybutów
 Literatura:
20.05.2006
– Shieber, S. M. An Introduction to Unification-Based Approaches to
Grammar, CSLI Stanford, 1986
– Pollard, C., I. Sag, Head-Driven Phrase Structure Grammar, The
University of Chicago Press, 1994.
15 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Gramatyki składni (4)
 Gramatyki unifikacyjne mają większą moc niż gramatyki
bezkontekstowe
– Gramatyki unifikacyjne są typu 0 - to znaczy moc ich równoważna jest
mocy maszyny Turinga (generują języki rekurencyjnie przeliczalne)
– Oznacza to, że nie istnieje procedura, która dla dowolnej gramatyki
unifikacyjnej G i ciągu w określi, czy ciąg ten należy do języka
generowanego przez G
 Formalizmy unifikacyjne
20.05.2006
–
–
–
–
–
–
FUG Functional Unification Grammar
LFG Lexical-Functional Grammar
GPSG Generalized Phrase Structure Grammar
CUG Categorial Unification Grammar
HPSG Head-driven Phrase Structure Grammar
...
16 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Frazy
 Frazy (phrases) to ciągi słów/fraz
 proste / zdaniowe (zdania, składające się z fraz,
także są frazami)
 podział w zależności od typu elementu głównego
(podkreślony):
–
–
–
–
–
–
rzeczownikowe : ciekawa książka o malarstwie
przymiotnikowe: zupełnie nowa
przysłówkowe: bardzo dobrze
przyimkowe:
w piątym rzędzie
czasownikowe: złapać zająca
liczebnikowe: drugi raz
17 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Frazy rzeczownikowe, NP
 dom
 najstarszy dom w okolicy
 dom, którego dach pomalowany był na
niebiesko
 największa ulewa od czasu, kiedy jego dziadek,
zmuszony przez rodzinę żony, przeprowadził
się do tego miasteczka
 kobieta, dziecko i pies
 ani wznoszenie błagalnych okrzyków ani bicie
głową w mur
18 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Frazy przyimkowe, PP
w domu
z szybkim napastnikiem należącym do
drużyny przeciwnej
do punktu, z którego już nie mógł się
wycofać
do smutku i żalu lub do czarnej rozpaczy
w góry lub nad morze
19 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Frazy liczebnikowe, NumP
trzynaście
dwadzieścia tysięcy czterysta trzy i pół
godziny
pierwsi dwaj chłopcy
albo pięciu albo tylko dwóch
liczebniki porządkowe (pierwszy, trzysta
trzeci ) są zwykle traktowane jako
przymiotniki
20 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Frazy przymiotnikowe, AdjP
 biały
 najbardziej zmęczony z całej drużyny
 większy i bielszy niż przed rokiem
 zarówno pewny i głęboko przeświadczony o swej racji
i w istocie najbardziej zacięty z nas wszystkich, jak też
zaciekle walczący o swoje prawa
20.05.2006
21 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Frazy przysłówkowe, AdvP
 szybko
 szybciej niż ktokolwiek mógł przypuszczać
 wczoraj lub jeszcze dawniej
 zarówno niewygodnie, jak też z całą pewnością
ładniej, a także bardziej elegancko
20.05.2006
22 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Frazy czasownikowe, VP
 kupił obraz
 wierzę, że o tym nie zapomnisz
 wczoraj bez żadnego namawiania przewiózł fotel
samochodem z mieszkania ciotki do pracowni
za 200 zł
 kupił używany samochód, naprawił go i sprzedał za
dwukrotnie wyższą cenę
20.05.2006
23 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Grupy składniowe
 Co najmniej trzy, a może nawet cztery rozumienia pojęcia
grupy składniowej
– Abstrakcyjny człon składniowy, część struktury zdania
– Niepredykatywne połączenie składników, ogranicza to pojęcie do
konstrukcji co najmniej dwuelementowych
• Zarówno podrzędne, jak i współrzędne (brat kolegi, kolega i brat)
• Tylko podrzędne (piłka czerwona, piłka Jana, piłka do siatkówki)
– Zdanie jest szczególnym przypadkiem grupy (brak przeciwstawienia
grupy – zdaniu)
 Gramatyka SGGP – kolejne rozumienie, uogólnienie
20.05.2006
– Dopuszcza się konstrukcje jednoelementowe
– Podział na poziomy abstrakcji
– Rozumienie zgodne z poziomami abstrakcji
24 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Podstawowe problemy składniowe
 Uzgodnienia (~równość cech)
 Podmiot – orzeczenie: (rodzaj, liczba, osoba)
– Piotr idzie *idą
ale:
– Piotr i Maria idą. Idzie / idą Piotr i Maria.
– Pięciu chłopców przyszło. Dwaj chłopcy przyszli.
 Rzeczownik – przymiotnik: (przypadek, rodzaj,
liczba)
– białym krukiem (*kruka)
 itd.
25 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Problemy składniowe, cd.
 Negacja
–
–
–
–
Jan chciał kupić książkę.
Jan nie chciał kupić książki / *książkę.
Jan nikogo nie oszukał.
*Jan nikogo oszukał.
 Koordynacja (struktury współrzędne)
– frazy tego samego typu: koń i osioł; mały i zadziorny
– frazy różnego typu:
ufnie i bez strachu
 Frazy „niepełne”:
– złapał i ze złością odrzucił piłkę
26 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Kolejne problemy
 Szyk (ew. „przesunięcia”)
– Do niego Jan szedł po raz drugi.
– I looked up his grade. I looked his grade up.
 Zależności odległe
– Kogo chciałabyś, aby Piotr zaprosił?
– To ten, którego musiałbyś poprosić o zgodę
 Nieciągłość fraz
– Smutny czekał go koniec.
 Elipsy (brak wymaganych słów bądź fraz)
20.05.2006
– dialogi: Kogo widzisz? - Piotra [widzę].
– koordynacja różnego typu składników czy elipsa?
– Pittsburgh prowadzi 4:0 ale Detroit [prowadzi] tylko 3:1.
– pro-drop (pominięcie zaimkowego podmiotu) (to dość proste do
analizy)
– [Ja] zdałam egzamin.
27 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Komputerowa analiza języka (1)
 Składnia, semantyka, pragmatyka
– W wielu badaniach – ograniczenie zainteresowania do
przypadku analizy składniowej w rozumieniu wąskim
• Reguły tworzenia wyrażeń bardziej złożonych z prostszych
• Brak odwoływania się do znaczenia konstrukcji
• Pomijanie powiązania analizy formalno-składniowej z innymi
poziomami analizy: semantyką i pragmatyką
– W niewielu badaniach celem jest rozumienie tekstu
 Wymagania: model rozumienia tekstu ma być
weryfikowalny empirycznie
28 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Komputerowa analiza języka (2)
 Stosunek pomiędzy poziomami
– Formalno-składniowym
– Semantycznym
– Pragmatycznym
 Składnia formalna jest podporządkowana semantyce
 Założenia kompozycyjności
20.05.2006
– Znaczenia komponentów wyznacza sposób rozumienia
zbudowanej z nich całości
– Zadaniem analizy formalno-składniowej jest dostarczanie
odpowiedniej segmentacji
– Owo „wyznaczanie” powinno być obliczalne i praktycznie
realizowalne komputerowo
29 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Komputerowa analiza języka (3)
 Poprawność formalno-składniowa
– Nie oznacza poprawności znaczeniowej (algorytm
wyznaczający znaczenie nie musi skończyć się sukcesem)
– Odwołuje się do pewnej jawnej normy
 Poprawność semantyczna
20.05.2006
– Zdanie poprawne składniowo, ale nie zawsze
– Algorytm wyznaczający znaczenie pracuje w
rzeczywistości (aktualnej lub potencjalnej, np. modelu w
sensie matematycznym)
– Algorytm wyznaczający znaczenie kończy się sukcesem
– Reguły semantyczne (semantyczno-składniowe)
30 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Komputerowa analiza języka (4)
Poprawność pragmatyczna
20.05.2006
– Sytuacja (akcja mowy)
– Związek bodziec – reakcja
– Związek między zdaniami (wypowiedziami) a
spodziewanymi skutkami wypowiedzeń
– Zasięg szerszy niż poprawność składniowa lub
semantyczna
– Odnosi się do wszystkich wypowiedzeń, nie tylko
do zdań
31 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Semantyka (1)
 ustalenie co jest znaczeniem konkretnego wyrażenia
w języku naturalnym
– nazwy obiektów, relacji między nimi, ...
– sieci semantyczne wskazujące na hierarchię i
pokrewieństwo terminów
 ustalenie sposobu reprezentowania znaczenia
 określenie niezbędnego zakresu wiedzy
pragmatycznej
 określenie zasad wnioskowania
20.05.2006
32 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Semantyka (2)
 Reprezentacja znaczenia
20.05.2006
– W jaki sposób można reprezentować semantykę języka
naturalnego, czyli jakie mechanizmy formalne można
w tym celu wykorzystać (zdefiniować)?
– W praktyce może to być „cokolwiek”, co odpowiada
praktycznym potrzebom programu dokonującego
interpretacji semantycznej
– Kiedy potrzebna jest semantyka:
•
•
•
•
odpowiedzi na pytania
ustalenie, czy dane zdanie jest prawdziwe
wnioskowanie
itd.
33 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Semantyka (3)
Niejednoznaczności
20.05.2006
– Struktura składniowa (i znaczenie)
• Pacjent opuścił salę operacyjną w dobrym stanie
– „nawiasowanie” negacji
• Nie zrobisz tego? Nie (nie zrobię albo właśnie, że
zrobię)
– kwantyfikacja
• Każdy chce mieć piękny samochód. (każdy inny)
• Każdy chce wygrać szczęśliwy los. (ten jedyny)
– wiązane zaimków
• Jan kazał Piotrowi wyczyścić swoje buty.
34 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Semantyka (4)
 Rachunek predykatów I rzędu
20.05.2006
– „Naturalną” metodą reprezentowania semantyki jest rachunek
predykatów I rzędu
– Nie jest to idealny sposób zapisu, nie pozwala na wyrażenie
wszystkich znaczeń, ale ma wiele właściwych cech:
• pozwala zapisać czy jakiś fakt jest prawdziwy czy fałszywy
• pozwala zapisywać pytania (użycie zmiennych)
• są metody wnioskowania
– Wybór rachunku pred. I rzędu nie jest całkowicie arbitralny czy
sterowany konkretnymi aplikacjami. Można zauważyć pewne analogie
między językiem naturalnym a językiem rachunku predykatów.
– Cechy rachunku pred. I rzędu: wprowadzenie zmiennych, użycie
kwantyfikatorów, częściowo kompozycyjna semantyka
35 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Semantyka (5)
 Predykatywno-argumentowy model zdania
20.05.2006
– Nawet dość pobieżna analiza wykazuje, że struktura
predykatywno-argumentowa dobrze oddaje znaczenie
wielu elementów języka naturalnego.
– W szczególności niektóre typy słów w łatwy sposób można
przetłumaczyć na predykaty, podczas gdy inne pełnią
funkcje ich argumentów:
– słowa kojarzone z predykatami:
• czasowniki (frazy czasownikowe), przyimki, przymiotniki,
niektóre czasowniki
– słowa kojarzone z argumentami:
• rzeczowniki (frazy rzeczownikowe)
36 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Semantyka (6)
Tematyczno-rematyczny model zdania
– Funkcjonalna perspektywa wypowiedzi
inaczej: Aktualne rozczłonkowanie
wypowiedzi
20.05.2006
– Temat: punkt wyjścia jako informacja znana
– Remat: cel wypowiedzi, wprowadzenie nowej
informacji
37 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Przykład zapisu znaczenia
 Przykład:
Jan dał Marii książkę.
Tłumaczenie „bezpośrednie”:
Dać(Jan, Maria, książka)
„Lepsze” (dokładniejsze) tłumaczenie (należy stosować ten
sposób) :
czasownik decyduje o nazwie predykatu, liczbie i roli jego argumentów,
‘dać’ oznacza więc:
w,x,y,z Giving(x)  Giver(w, x)  Givee(y, x)  Given(z, x)
x,y Giving(x)  Giver(Jan, x)  Givee(Maria, x)  Given(y, x) 
Isa(y, książka)
Różnica między zapisem rzeczowników ‘Jan’ i ‘książka’ to
różnica interpretacji rzeczowników własnych i pospolitych
20.05.2006
38 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Analiza semantyczna (1)
 Analiza semantyczna to proces przekształcenia
wyrażenia lingwistycznego w zapis jego znaczenia
 Są miliony sposobów dokonania takiego
przekształcenia, od rozwiązań całkowicie ad hoc,
opracowanych na potrzeby konkretnych aplikacji do
wyrafinowanych metod teoretycznych o często
wątpliwym znaczeniu praktycznym
 Większość metod analizy semantycznej opiera się na
wynikach analizy syntaktycznej (albo jest
dokonywana równolegle z nią)
20.05.2006
39 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Analiza semantyczna (2)
Funkcyjne rozszerzenia reguł gramatyki.
Dwie strategie budowy interpretacji
semantycznej:
20.05.2006
– Tak jak w przypadku unifikacji - rozszerzenie
algorytmu parsowania (np. Earley’a) tak, by dla
całkowicie rozpoznanych składników (kropka na
końcu reguły) tworzyła się interpretacja
semantyczna,
– Przypisanie interpretacji po zbudowaniu całego
drzewa rozbioru
40 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
DRT - Discourse Representation Theory
 metoda reprezentacji znaczenia wypowiedzi polegająca na
konstruowaniu specjalnej struktury, nazwanej DRS (Discourse
Representation Structure); Kamp i Reyle (1991);

Struktura ta składa się z dwóch części:
– zbioru obiektów (discourse referents), zwanych uniwersum,
– zbioru warunków opisujących zależności między obiektami.
 Przykładowo, zdanie Jones owns Ulysses (Jones posiada
Ulissesa) można przedstawić w postaci następującej struktury
DRS:
x y
Jones (x)
Ulysses(y)
[x owns y]
20.05.2006
41 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Relacja między DRT a logiką I rzędu
Można dokonać tłumaczenia DRS na formuły
logiki
Warunki prawdziwości określone dla DRT są
podobne jak dla logiki I rzędu
DRT
– dodaje strukturę wewnętrzną
– wykorzystuje tę strukturę do określania powiązań
anafor
inne rozwiązanie: Montague Grammar
20.05.2006
42 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Role i Reference Grammar
 Gramatyki przypadków Fillmora (1968)
–
–
–
–
–
–
Czynność
Subiekt
Obiekt
Adresat
Miejsce
Czas itd.
 Role i Reference Grammar (RRG) – Van Valin (1993)
– Źródło – gramatyki przypadków Role składniowe – nie są
uniwersalne
– Ukierunkowana na dyskurs
– Role semantyczne – uniwersalne
– Szczególna uwaga – operatorom predykatu: aspekt, modalność itp.
43 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Gramatyki kognitywne (1)
Lingwistyka kognitywna - paradygmat
językoznawstwa zakładający, że język jest
ściśle powiązany z umysłowymi procesami
dotyczącymi postrzegania świata
20.05.2006
44 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Gramatyki kognitywne (2)
Niektórzy przedstawiciele dziedziny
 W Polsce:
–
–
–
–
–
–
Tomasz Krzeszowski
Aleksander Szwedek
Elżbieta Tabakowska,
Jolanta Antas,
Henryk Kardela,
Roman Kalisz
 Na świecie
20.05.2006
–
–
–
–
–
–
–
Ronald Langacker
George Lakoff
Mark Johnson
Paul Kay
Mark Turner
Georges Kleiber
John R. Taylor
45 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Gramatyki kognitywne (3)
Literatura
20.05.2006
–
–
–
–
–
–
–
–
George Lakoff i Mark Johnson Metafory w naszym życiu
Georges Kleiber Semantyka prototypu
John R. Taylora Kategoryzacja w języku
Ronald Langacker Wykłady z gramatyki kognitywnej
George Lakoff Women, Fire and Dangerous Things
Mark Johnson The Body in the Mind
Ronald Langacker Foundations of Cognitive Grammar
Podręcznik: "Kognitywne podstawy języka
i językoznawstwa" red. Elżbieta Tabakowska,
Universitas, Kraków 2001
46 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Ontologia
Pojęcie modelu ontologii można zdefiniować jako
uporządkowaną trójkę
O = <X, R, F>,
gdzie
 X jest skończony niepusty zbiór konceptów (pojęć,
terminów) dziedziny problemu, którą reprezentuje
ontologia O
 R jest skończony zbiór relacji między konceptami
(pojęciami, terminami)
 F jest skończony zbiór funkcji (operacji)
zdefiniowanych na X i/lub R
20.05.2006
47 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Ontologia c.d.
 Gramatyka opisów poszczególnych bytów
 Nazwy i znaczenia nazw obowiązujących w ramach
danej dziedziny (np. co oznaczają słowa „drukarka",
„sprzęt", itd.)
 Ograniczenia związanych z opisywanymi bytami
 Metadane związanych z bytami
 Dopuszczalne operacji na bytach
20.05.2006
W tym zakresie zapis ontologii jest pewną metabazą danych, w które ustala się zarówno strukturę
samej bazy danych, jak i pewne dodatkowe
informacje (meta-atrybuty) będące podstawą
przetwarzania bazy danych
48 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Ontologia c.d.
— metaontologia
Wyniki
analizy tekstu
20.05.2006
ontologia zadań
— ontologia dziedziny
Powiązanie systemów ontologicznych
49 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
Ontologia c.d.
Opracowanie ontologii:
Wybór bazy danych
Wybór relacji
Opracowanie sieci pojęć
Opracowanie maszyny wyszukiwania
20.05.2006
50 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
Ontologia c.d.
Przykładowa lista relacji:
part of,
kind of,
contained in,
member of,
see also
51 z 52
INŻYNIERIA JĘZYKA
20.05.2006
52 z 52