Transcript Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv Mühazirələr... Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
Azərbaycan Tarixi fəlsəfə və
hüquq kafedrası B.\M.-Abdullayev M.Z
Azərbaycan Tarixi
fənni üzrə interaktiv
Mühazirələr...
(Bakalavrlar üçün)
Gəncə 2009
Azərbaycan Səfəvi Dövləti
PLAN
-Qızılbaşlar hərəkatı.Səfəvi Dövlətinin
yaranmasında onun rolu.
-I Şah Ismayılın Azərbaycan
torpaqlarının birləşdirilməsi.
-Səfəvi Dövlətinin Daxili va Xarici
siyasətinin başlica istiqamətləri.
Sefevi Dovlatinin yaranmasi sertlari
-XV əsrin 2-ci yarısında Az-nın siyasi cəhətdən
birləşdirmək zərurəti
-Feodal Dağiniqliği,təsərrufat əlaqələrinin zeiflədiyi
ve məhsuldar qüvvələrin ləng inkisafı
-Ağqoyunlu Yaqub padsahın ölümündən sonra taxt
uğrunda 8 nəfərin 10 il bir-biri ilə mübarizəsi
-Oturaq əhali ilə hərbi-koçəri əyanlar arasinda
ziddiyyətlərin daha da kəskinləşməsi
-Tez-tez baş verən ara muharibələri və feodal
hakimlərin özbasınalığının qüvvətlənməsi
XV əsrin 2-ci yarısında ağır zülmə qarşı
antifeodal hərəkatı
Bu obyektiv hərəkat
Ara muharibələrinə və
feodalların özbaşınalığına
son qoymaq
Mərkəzləşmiş qüvvətli
Dövlət yaratmaq
Mərkəzlaşmiş Dövləti
yaratmaq istəyən
Təbəqələr
K/təssərufatı və sənətkarlıq istehsalında
çalışan əhali
Daxili və xarici ticarətin genişlənməsinə
çalışan tacirlər
Mərkəzləşmiş Dövlətin yaranması hansı
ehtiyacdan irəli gəlirdi
Feodal dağınıqlığını ləğv etməsi
Qüvvətli Dövlət yaratmaq
Xarici təhlükədən mudafiə olunmaq
Xaricə təhlükə
Osmanlı imperiyasının qüvvətlənməsi
Ərdəbil hakimi Şeyx Səfiəddin Ishaqdan
sonra Səfəvilərin gorkəmli başçıları
1)Şeyx Səfiəddin Musa-1334-1392
2)Şeyx Xacə Əli-1292-1427
3)Şeyxşah adı ilə məşhur olan Şeyx Ibrahim1427-1447
4)Şeyx Cüneyd-1447-1460
5)Şeyx Heydər-1460-1488 onun əsgərləri 12
imam Şerəfinə başlarına 12 qırmızı zolağı olan
I.P.Petrusevski Sefevilarin tarixini 4
dovra bolur:
1-ci dövr: XIII əsrin sonlarından 1447-ci ilədək
Səfəvilər şiyeliyi yayir
Hakimiyyəti Ərdəbil
mahalından kənara çıxmır
Xalq kütlələrinin antifeodal hərakatına başçılıq
etməyə çalışır
2-ci dövr: 1447-1501-ci illər
Özlərini müstəqil ruhani
feodalları kimi təqvim edir
Azərbaycanın siyasi həyatında mühüm rol
oynayır
3-cu dövr: 1501-1587-ci illər
Səfəvilərin hakimiyyəti
4-cu dovr: 1587-1736-ci illari ahata edir
Bu dovrda Sefevi Dovlatinin markazi Tebrizdan
Isfahana köcürülür
Bu bölgü əsasında belə nəticəyə gəlirik
Bütün Az-da hakimiyyət dövrü isə 1736-ci ilə
qədər
Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti dövrü 1501-ci ilə
qədər
Səfəvilərin ərdəbil hakimiyyəti mərkəz+miş Az-an
Dövlətinin yaradılmasında baza olmusdur.
Azerbaycan Sefevilar dovlatinin
yaradilmasinda onlara komak edan
Azerbaycan tayfalari
Usaclı,şamlı,rumlu,əfsar,qacar,təkəli,zülqədər,
vassaq,bayat,qaramanlı,baharlı,alpout,ərəsli və
qazaxlı
I Şah Ismayıl (1501-1524)
Şirvanşahlar uzərində qələbə
Serur ətrafında qələbə
Bu müddətdə Şirvan,Qarabağ,Naxçıvan ve C.Az-an
torpaqlarını öz hakimiyyəti altında birləşdirir.
1503-cü ilda.Ağqoyunluların varlığına son qoydu. (Almaqulağı
döyüşündə)
1507/08-ci illərdə Bağdad şəhəri daxil olmaqla kiçik Asiyanın bir
sira vilayətlərini fəth etdi.
1509-cu ildə Şirvana yürüs etmiş.Dərbəndə daxil olmuş (12
yerdən bağını atıb) lələ bəyi Şirvana hakim təyin edib.
Serqda 1510-cu ilda Şeybani xanın qoşununu teslim etdi. Herat,
Osmanlı munasibətləri.Çaldıran Döyüşü
Döyüşün səbəbi
Sultan Səlimin hakimiyyətə gəlməyi munasibətilə qonaqlar içərisinda qızılbaşların olmaması
Sünnü-Şiyə təriqəti
arasında münasibətlər.
Səfəviləri Osmanlı sultani müsəlman dininin
düşməni elan etmiş və
öz yürüsünü “islamın
Səfəvilərin mağlubiyyətinin nəticəsində.
1515-ci ildə Osmanlılar Səfəvilər Dövləti ilə sülh
bağladılar.Azərbaycani,Gürcüstani ve Ermənistanı
əsarətə almaq niyyətindən əl çəkməmişdi.
1514-ci ildə muharibə
qurtardıqdan sonra Ismayıl
Şirvana 2 dəfə yürüs etdi.
1524-ci ildə I Sah Ismayıl vəfat etdi. Taxta oğlu I
Təhmasib(1524-1576)çıxdı.
1538-ci ilda Şirvan-qardaşı Əlqas Mirzəni Bəylərbəyi təyin etdi.
1540-ci ildə Bakını zəbt etdi
1541-ci ildə Qarabağdan keçən Gürcüstana-Tbilisini doyus
almis
1546-ci ildə Kartli səltəmətini Darmadağın
XVI asrin 30-50-ci illarinda Osmanli basqinlari I Suleyman
Qanuni(1520-1565)
1534-ci idə Təbrizi tutsada möhkəmlənə bilmədi
1535-ci ildə yenə Təbrizi tutsada acliq Osmanlını geri
çəkilməyə məcbur etdi. Səbəb Şirvanşah II Xəlullahın
yerinə oğlu Şəhrux taxta çıxdı. Şirvanda 1537-ci ildə
usyan qalxdı. Bundan istifadə edən Təhmasib qardaşı
Əlqas Mirzəni bəylərbəyi təyin etdi.
1548-ci ildə Şirvanda Burhan Mirzə qiyam qaldıranda yürüş
etdi.Təbrizi tutdu uğur qazanmayan Osmanlılar ölkəni
tərk etdilər.Əlqas Mirzə Qahqaha qalasına salindi ve 1548
orada oldü.
1554-cu ildə Naxçıvandan geri qayitmaya məcbur oldu.
Səfəvi-Osmanli muharibələri
1576-ci ildə Təhmasibin ölümündən sonra II
Ismayıl taxta çixsada,
1577-ci ilda o, sui-qəsd nəticəsində öldürüldü.
taxta çixan Məhəmməd Xudabəndinin hakimiyyəti
dövründə (1578-1587)Səfəvi dövləti zəiflədi.
Zəifləmə səbəbi
Qızılbaş tayfa başçilari mərkəzi hakimiyyətlə
Nəticədə: 1578-avqustun 9-da Çildir döyüşündə
Səfəvilər məğlub oldu. 1578-Sentyabrin 9-da
Alaran çayi sahilinda Qizilbaşlarin qələbəsi. 1578-ci
ildə noyabrda Ağsu çayi sahilində. Mollahəsənlidə
Osmanlilarin muttafiqi Krim xanin 12 minlik qoşunu
Səfəvilər tərəfindən darmadağin edildi. 1583-cü
ildə Şirvan ərazisində Niyarabadda Səfəvilər qələbə
çalsada həmin il Samur çayi sahilində tarixdə
“Masal savaşı” adlanan döyüsdə Osmanli qosunu
qalib gəldi. 1585-ci ilda sentyabrda Sufiyan
döyüsündə qalib gələn Osmanlilar Təbrizi tutdular.
I Şah Abbas islahatlar (1587-1629)
Səfəvilərin itirilmiş ərazilərini geri qaytarmaq va Dövlatin
sarsilmiş qüdrətini bərpa etmək
Silah gəzdirməyin yalniz qizilbaslara maxsus olmasini va tayfa
basciliginda irsiliyi legv etdi
Diger xalqlarin numayandalari da orduya xitmata goturula
bilar
Herbi-inzibati islahat kecirdi
Qosunun komplasdirilmasinda tayfa muxtalifliyi prinsupi
tetbiq etdi ve muxtelif qosun novlarini yaratdi
Qizilbaslar sayi-200 min suvarilar,doyusa 60 min gedirdi
Sah Abbas 1598-ci ilda paytaxti qazvindan Isfahana
kocurdu
XVI asrin sonunda I Abbasin xarici siyasetinin 3
esas vezifasi var idi.
1.Iran korfezinda Portuqallarin hegomonluguna
son qoyub,Hind okeanina cixis alda etmak.
2.Simal-Serqda Seybanilari azib,Xorasani geri
almaq.1599-cu ilda 1-ci vazifani yerina yetirarek
Xorasani geri qaytardi
3.1578-1590-ci illarda Osmanlilarin tutdugu
Sefavi-Osmanli muharibalarinin yeni marhalasi
-1603-cu ilda-oktyabrin 21-da Tebriz geri alindi
-1603-cu ilda Canubi Az-ni azd edan sah Ordubadi,
Culfani,Naxcivani(1603) va Irevan(1604) Osman-lilardan
geri alindi
-Sah Abbas tutdugu arazilarda “yandirilmis tirpaq” taktikasi
tetbiq etdi va “boyuk surgun” siyasetini hayata kecirdi
-1605-ci ilda Safavi va gurcu birlasmis quvvalari Sirvanin
cox hissasini azad edib,A.verdi xanin basciligi altinda Van
seharina hucum teskil etdilar. Osmanlilar maglub oldular.
-1606-da Gancani,1607-da Samaxini tutdu.1607-ci il
yanvarinda Baki va Derband ahalisi Osmanlilara qarsi
1603-1607-ci illərdə keçirilən hərbi əməliyyatlarda Az-an
torpaqlari Osmanlilardan azad edildi.
1612-də oktyabr ayinin 17-də Serab sülhü bağlandi və
1555-ci il Amasya sülhünün sərtləri bərpa edildi
-1613-cu ildə Şah Abbas Az-nin Şimal vilayətlərin-də va
Gürcüstanla apardiği əməliyyatlara cavab olaraq Serab
sülhünü pozaraq 1618 Mərənd sülhünü imzaladilar.
XVII asrin 20-ci illərində Osmanli Dovlətinin Daxilində
başlayan çekişmədən istifada edən Şah Abbas Mərənd
sülhünü pozaraq 1622-1623-ci illərda Bağdad,
Kərbəla,Nəcəf,Kərkuk va basqa şəhərləri tutdu
1625-ci ilda Gurcustanda da usyan bas verdi.S.Abbas
həmin il Əlkitçay döyüşündə üsyançilari darmadağin
etdi
Səfəvilərdə Dövlət quruluşu
Dövlətin başinda q-məhdud hakimiyyətə malik
sah durur
Yaninda ən nufuzlu qizilbaş əmirlərindən ibarət maslahatci Ali Meclis
fealiyyat gosterir
Vəkil 2-ci şexs-dini va dünyəvi işlər üzrə
muavin- sadr-dini idarələr-Qari Şəriət
mahkamasina
Dövlətin ərazisi
Bəylərbəyliklərə Qızılbaş əyanlardan təyin olunurdu
Mahallara-Naiblər
Kəndlərə-Kəndxudalara
Səhərlərə-Səhər polisinə
Kələntərlər-Başçılıq edən darga
Torpaq mülkiyyətinin formaları
Divan-dövlət
torpaqları
Xassə-Sah. sül.
torpaqları
Mülk-feodalın irsi
keçən səxsi torp.
Tiyul-xidmət müq.
verilən torpaqlar
Sahin icarəsi ilə irsən keçən sərti torpaq
Vəqf-dini idarəyə
məxsusdur
Camaat-kənd icmasının istifadə etdiyi
torpaq