Transcript Plontur og eitranir

PLÖNTUR OG EITRANIR
Agnes Björg Gunnarsdóttir
ALMENNT UM PLÖNTUR OG EITRANIR
Flestar plöntur valda afar litlum einkennum
þegar þær eru étnar
 Aðrar valda miðlungs alvarlegum einkennum
 Örfáar plöntur sem eru afar eitraðar og mögulega
lífshættulegar



Td venusvagn og fingurbjargarblóm
Sumar plöntur geta valdið skaða eða dauða ef
neytt í nægilega miklu magni
Geta þannig jafnvel verið heilsubætandi ef í nægilega
litlu magni -> lækningajurtir
 Td digitalis purpurea eða fingurbjargarblóm

FRH...

Mismunandi hvaða hluti plöntunnar er eitraður
Öll plantan
 Einungis blómið/fræin
 Einungis rótin

Planta getur verið miseitruð eftir tímabilum
 Einstaklingsmunur á einkennum og alvarleika
einkenna við eitrun


Einstaklingar með ofnæmi sýna oft meiri einkenni og
við fleiri plöntutegundum en aðrir
TVENNS KONAR “EITRANIR”

Innbyrðing plantna veldur einkennum


Dæmi: gullregn
Snerting við plöntur veldur einkennum

Dæmi: brenninetla (poison ivy)
TÍÐNITÖLUR

Almennt eru plöntur sjaldgæf orsök alvarlegra
eitrana


Hins vegar fremur algeng orsök vægra eitrana í börnum
Algeng ástæða símhringinga í eitranarmiðstöðvar
63.000 símtöl á ári í BNA
 Börn eru 80% tilfella
 Færri en 20% þessara tilvika eru það alvarleg að þurfi
læknisaðstoð


Finnsk rannsókn á eitrunum í börnum:
5% allra eitrana í börnum af völdum plantna
 28% símhringinga í eitrunarmiðstöðvar
 Af 71 barni sem leitaði á sjúkrahús: 52 send heim, 2
stuttlega á gjörgæslu. Enginn dó. Allir útskrifuðust innan
24 klst

TÍÐNITÖLUR FRH...
Dauði vegna plöntueitrana afar sjaldgæf í
vestrænum ríkjum
 24.950 tilvik eitrana í Sviss frá 1966-1994:

152 voru talin alvarleg
 5 dóu (1 vegna ýviðs, 1 vegna páskalilju, 1 vegna
haustlilju, 2 vegna hemlock)


Eitrun af völdum plantna er meira vandamál í
þróunarríkjum, bæði í börnum og í
sjálfsvígstilgangi


Oleander, cerbera, sea mango, bird-lime...osfrv
Einnig þegar óléttar konur éta plöntur til að reyna að
framkvæma fóstureyðingu

Oleander, ruta chalpensis
PLÖNTUR ERU MISGIRNILEGAR....
EF BARN GLEYPIR/SNERTIR EITRAÐA
PLÖNTU...

Fara með barn til læknis

Mikilvægt að taka plöntuna, eða eins mikið af
plöntunni og hægt er, með til læknisins
Fjarlægja allar plöntuleifar frá líkama, úr munni,
augum osfrv
 Skola vel svæði sem komust í snertingu við
plöntuna


Kæling, kláðastillandi
MEÐFERÐ Á SJÚKRAHÚSI

Fyrst og fremst stuðningsmeðferð
Sjaldan sem þarf að nota lyf
 Öndunaraðstoð ef við á


Í einstaka tilfellum eru til mótefni
Polyclonal mótefni, Fab
 Afar dýr
 Gegn colchicine og digoxin eitrunum
 Colchicine eitrun; td klifurlilja og haustlilja



Lítil reynsla af mótefni
Digoxin eitrun; td fingurbjargarblóm

Ágæt reynsla af mótefni
Pottaplöntur
Fjölær blóm, Tré og
sumarblóm,
runnar
blómlaukar
og hnúðjurtir
Villtar
plöntur
Plöntur með
eiturefnum
sem hafa
áhrif á MTK
eða hjarta
•Glóðarbros
•Ilmbikar
•Klifurlilja
•Kóralkirsiber
•Lárviðarrós
•Næturstjarna
•Skímurunni
•Trompetblóm
•Dalalilja
•Akurstjarna
•Fingurbjargarblóm
•Fuglamjólk
•Haustlilja
•Riddaraspori
•Sjáaldursjurt
•Snæklukka
•Túlípani
•Úlfabaunir
•Vatnsberi
•Venusvagn
•Vorgoði
•Alparós
•Eiturflækja
•Fagurlim
•Fuglatré
•Gullregn
•Litunar- og ertuhrís og
sópar
•Markarunni
•Töfratré
•Ýviður
•Aronsvöndur
•Ljósalyng
Safi ertandi
fyrir
slímhúðir,
augu og húð
•Englavængur
•Bergflétta
•Friðarlilja
•Plöntur af
Helluhnoðraætt
•Hvítkalla
•Jólastjarna
•Kærleikstré
•Köllubróðir
•Nykurblað
•Riddarastjarna
•Rifblaðka
•Röðulblóm
•Skýjadís
•Vörtumjólk
•Bóndarós
•Danskur engifer
•Geitabjalla
•Goðalilja
•Páska- og
hvítasunnuliilja
•Skrautbaunir
•Sverðlilja
•Undrablóm
•Vörtumjólk
•Bergflétta
•Bergsóley
•Blá- , dún- og
rauðtoppur
•Kristþyrnir
•Rauðylllir
•Snjóber
•Úlfarunni og lamba
•Vaf- og skógartoppur
•Brennisóley
•Ferlaufungur
•Súrur (tún- og
hundasúra og njóli)
•Ætihvönn
•Skógarsóley,
skógarblámi
Annað
•Stofuprímula
•Bjarnarkló
•Dalalilja
•Gulltoppur
•Jólarós
•Heggur
•Lífviður
Pottaplöntur
Fjölær blóm,
sumarblóm,
blómlaukar
og hnúðjurtir
Tré og
runnar
Villtar
plöntur
Plöntur með
eiturefnum
sem hafa
áhrif á MTK
eða hjarta
•Glóðarbros
•Ilmbikar
•Klifurlilja
•Kóralkirsiber
•Lárviðarrós
•Næturstjarna
•Skímurunni
•Trompetblóm
•Dalalilja
•Akurstjarna
•Fingurbjargarblóm
•Fuglamjólk
•Haustlilja
•Riddaraspori
•Sjáaldursjurt
•Snæklukka
•Túlípani
•Úlfabaunir
•Vatnsberi
•Venusvagn
•Vorgoði
•Alparós
•Eiturflækja
•Fagurlim
•Fuglatré
•Gullregn
•Litunar- og ertuhrís og
sópar
•Markarunni
•Töfratré
•Ýviður
•Aronsvöndur
•Ljósalyng
Safi ertandi
fyrir
slímhúðir,
augu og húð
•Englavængur
•Bergflétta
•Friðarlilja
•Plöntur af
Helluhnoðraætt
•Hvítkalla
•Jólastjarna
•Kærleikstré
•Köllubróðir
•Nykurblað
•Riddarastjarna
•Rifblaðka
•Röðulblóm
•Skýjadís
•Vörtumjólk
•Bóndarós
•Danskur engifer
•Geitabjalla
•Goðalilja
•Páska- og
hvítasunnuliilja
•Skrautbaunir
•Sverðlilja
•Undrablóm
•Vörtumjólk
•Bergflétta
•Bergsóley
•Blá- , dún- og
rauðtoppur
•Kristþyrnir
•Rauðylllir
•Snjóber
•Úlfarunni og lamba
•Vaf- og skógartoppur
•Brennisóley
•Ferlaufungur
•Súrur (tún- og
hundasúra
og njóli)
•Ætihvönn
•Skógarsóley,
skógarblámi
Annað
•Stofuprímula
•Bjarnarkló
•Dalalilja
•Gulltoppur
•Jólarós
•Heggur
•Lífviður
GULLREGN (LABURNUM)
GULLREGN
Fremur lítil tré
 Til ýmsar tegundir, hér á landi aðallega
Fjallagullregn (L. alpinum) og Garðagullregn (L.
watereri)
 Báðar þessar tegundir eru eitraðar



Toxinið heitir Cytisine og er nicotineviðtaka agonisti
Allir hlutar plöntunnar eitraðir
Helst fræbelgirnir sem freista barna
 Í hverjum fræbelg eru 3-5 fræ, en 2-10 fræ þarf til að
valda eitrunareinkennum hjá börnum

GULLREGN

Einkenni eitrunar:
Snemmkomin: Kviðverkir, háþrýstingur, tachycardia,
tremor
 Síðkomin: Hypotension, bradycardia, dyspnea, coma
og öndunarbilun
 Einnig: Mikil uppköst og/eða niðurgangur, krampar
 Einkenni geta komið í ljós eftir 10 min eða eftir
nokkrar klst


Meðferð:


Stuðningsmeðferð
Ekkert mótefni til
FINGURBJARGARBLÓM (DIGITALIS
PURPUREA)
FINGURBJARGARBLÓM
Vex villt og ræktuð
 Getur orðið allt að 120cm að hæð
 Öll plantan eitruð
 Inniheldur digitalis glycoside





Notað í læknisfræðilegum tilgangi í litlum
skömmtum (digoxine)
Afar þröngt meðferðarbil
Eitrun ef of stórir skammtar
Einkenni eitrunar
Gastroenteritis og minnkuð matarlyst
 Rugl, sjóntruflanir, ofskynjanir, krampar
 Hyperkalemia og hjartsláttartruflanir

FINGURBJARGARBLÓM

Greining:


Er hægt að mæla eiturefni í blóði til greiningar
Meðferð:
Stuðningsmeðferð
 Blóðskilun ef hyperkalemia
 Er til Digoxin/Digitalis sértækt Fab (fractionated
antibody), notað ef ventricular arrhythmiur
 Ekki mælt með notkun amiodarone eða rafvendingu
við hjartsláttartruflunum


Einkenni geta versnað
VENUSVAGN (ACONITUM NAPELLUS)
VENUSVAGN
Getur orðið 100-120cm að hæð
 Öll jurtin eitruð, sérstaklega blöð og rætur
 Inniheldur ýmis hættuleg eiturefni (aconitine,
mesaconitine, hypaconitine, jesaconitine)

Var sett á örvar- og spjótsodda fyrr á öldum
 Var mikið notað á tímum Rómarveldis til að koma
óvinum fyrir kattarnef
 Varð loks bannað að rækta þessa plöntu – lá
dauðarefsing við broti

VENUSVAGN

Einkenni eitrunar:
Kviðverkir, ógleði, uppköst og niðurgangur, svitamyndun
 Er neurotoxiskt og veldur “tingling” kringum munn og á
útlimum og lömun sem dreifist yfir líkamann, lömun
öndunarvöðva, miklir verkir
 Einnig hjartsláttartruflanir, hjartastopp ef háir skammtar


Greining:


Hægt að mæla styrk eiturefna í blóði eða þvagi
Meðferð:
Stuðningsmeðferð
 Ekkert mótefni til


Er notað í “Traditional Chinese Medicine” til að
meðhöndla “kulda” og “Yang skort”

Afar þröngt meðferðarbil
TÚLÍPANAR (TULIPA GESNERIANA)
TÚLÍPANAR

Innihalda toxin sem heitir tulipalin (glycoside)
Fremur vægt toxin
 Veldur einkennum ef er innbyrt
 Getur líka valdið húðeinkennum við snertingu
 Magn efnis ræður einkennum


Einkenni ef innbyrt:
Kviðverkir og niðurgangur
 Ógleði og uppköst
 Svimi, mikil munnvatnsmyndun
 Afar sjaldgæft: krampar og dauði


Einkenni ef snerting:

Kláði, verkur, roði, blöðrumyndun
TÚLÍPANAR
Blöð, stilkur og rætur/laukar innihalda öll toxinið
 Áður gerðist það að laukarnir voru étnir í
misgripum fyrir venjulega lauka



Sveltandi Hollendingar....
Meðferð:
Fyrst og fremst stuðningsmeðferð
 Ekkert mótefni til

TAKK FYRIR