Transcript Caravaggio Michelangelo Merisi de Caravaggio, Ottavio Leoni, ok. 1621

Michelangelo Merisi
de Caravaggio
Salome i głowa św. Jana Chrzciciela,
ok.1609-1610, olej na płótnie,
National Gallery, London
Caravaggio, Ottavio Leoni, ok. 1621
Przed pierwszym obrazem (1571-92)
Caravaggio urodził się 29 IX 1571 roku w rodzinie mieszczańskiej. Matką była
Lucia Artori. Ojciec, Fermo, był zarządcą dworu rodziny Sforza di Caravaggio.
Żona markiza di Caravaggio, Constanza Colonna, wielokrotnie pomagała
artyście.
1584-88 Caravaggio praktykuje w Mediolanie u Simona Peterzana, ucznia
Tycjana. Maluje portrety i martwą naturę, wynosi z praktyk naturalizm typowy dla
północy Włoch.
1588-92 Caravaggio w kłopotach finansowych i osobistych: wyprzedaje włości i
trafia na rok do więzienia.
1592 Carvaggio przybywa do Rzymu. Kolejno praktykuje u:
• Lorenzo Sycylijczyka (maluje głowy znanych ludzi)
• Antiveduto Grammatica (biusty portetowe, kontrafekty do bioder), gdzie
zaprzyjaźnia się z Mario Minnitim.
• od 1593 u Giuseppe Cesariego (Cavalliere d’Alpino), wschodzącej gwiazdy
malarstwa włoskiego, starszego o 3 lata od Caravaggia. Zaprzyjaźnia się z Prospero
Orsim, swym wieloletnim agentem. Tam maluje głównie kwiaty i owoce
(specjalność malarzy północy); u Cesariego – lub bezpośrednio po zakończeniu
praktyk w jego pracowni – maluje pierwsze obrazy: Chorego Bachusa i Chłopca z
koszem owoców.
Chory Bachus (1592)
• Pierwszy zachowany obraz C.
• Na obrazie Bachus, bóg wina,
zabawy i inspiracji poetyckiej,
przedstawia
tu
Caravaggio
(pierwszy autoportret) . Artysta
jest blady, melancholijny, jego
poza niestabilna, jest słaby i
chory (jak Caravaggio po
wyjściu ze szpitala). Ma jednak
na głowie bluszczy, symbol
wiary we własny talent.
• Caravaggio rzuca wyzwanie
ideologizującej sztuce Rzymu,
przeciwstawia
jej
swój
naturalizm.
Symbolizują
go
owoce i liście – delikatne, ale
ułożone wyzywająco na stole.
Szata rzymska ustępuje tu
miejsca
naturalnemu
przedstawieniu ciała – to
kolejny symbol tego wyzwania.
Chory Bachus, Galleria Borghese, Rzym
Na własny rachunek
• Żyjąc na własny rachunek Caravaggio
poznał, co to bieda: potrzebował
bogatego
mecenasa,
takiego
jak
kardynał Francesco Maria del Monte,
w którego łaski wkradł się dwoma
obrazami: Wróżeniem z ręki (którego
tematem
jest
Cyganka
kradnąca
pierściem naiwnemu młodzieńcowi) i Grą
w karty (gdzie młodzieniec jest
oszukiwany przez oszustów karcianych).
Wróżenie z ręki, Luwr, Paryż
• Oba obrazy podobne: przedstawiają
modne tematy (Cyganie, hazard),
malowane sceny są świeckie i codzienne,
brak im nachalnego moralizatorstwa
(choć widać kto jest ofiarą) i mają
komediowe
zabarwienie.
Są
świadectwem naturalizmu sceny.
• 1595 – Caravaggio na dworze
kardynała, zamieszkuje z nim w Palazzo
Madama, gdzie towarzyszy mu Mario
Minniti. Poznaje Ottavio Leoniego.
Gra w karty, Kimbell Art Museum, Fort Worth, Teksas
Na dworze kardynała
• Na
dworze kardynała del Monte
Caravaggio jest w centrum artystycznego
życia. Poznaje tam też kardynała Florencji
Federico Borromeo, znanego mecenasa
sztuki.
• Maluje sceny świeckie, takie jak „Koncert
młodzieńców”,
na
którym
muzycy
przygotowują się do koncertu w Palazzo
Madama. Przedstawia rozkosze życia
dworskiego, moc muzyki i jej umiejętność
przekazywania uczuć. Uskrzydlony Amor
skubie winogrono, podkreślając relacje
miedzy muzyką, winem i miłością.
Koncert młodzieńców, Metropolitan Museum of Art, Nowy York
• Pojawiają się tematy religijne, takie jak
„Ekstaza św. Franciszka”. Ten leży tu na
ziemi w modlitewnej ekstazie, wskazuje na
stygmat, jest podtrzymywany delikatnie
przez anioła. Oświetla go niebiańskie
światło. Miłość do Boga – jak każda miłość
– łączy się tu ze śmiercią, co typowe dla
baroku. Widać tu po raz pierwszy
zastosowanie światłocienia.
Ekstaza św. Franciszka, Wadsworth Atheneum, Hartford, USA
Bachus (1597)
• Bachus to bóg dziki i cywilizowany,
szlachetny i zepsuty – i tą dwoistość
widać na obrazie Caravaggia. Jest i inna
dwoistość:
obraz
jest
realistyczny
(czerwone ręce, brudne paznokcie), a
jednocześnie na obrazie widać boskość
Bachusa. Obraz nie traci charakteru
portretu modela – lecz jest i idealistyczny.
• Bachus jest bujnej urody, ma bogatą
koronę z winogron i czarne loki. Jego uroda
i erotyzm trąci przepychem. W tej
żywotności jest już jednak i coś ze śmierci,
tak jak i w martwej naturze –
przedstawione elementy są już niemal
przejrzałe.
• Obraz symbolicznie zamyka cykl
młodzieńczych dzieł Caravaggia; od
tego momentu on i jego modele zaczynają
się starzeć. Obrazy młodzieńcze opowiadają
– za Langdon - o przemijaniu młodości,
pułapkach
(zwłaszcza
miłosnych)
czyhających na niewinność.
Bachus, Galleria Uffizi, Florencja
Nawrócenie św. Pawła (1600-01)
•W latach 1599-1600 Caravagio maluje
Nawrócenie św. Mateusza i Męczeństwo św.
Mateusza dla kościoła San Luigi dei
Francesi w Rzymie, a w latach 1600-01, na
zlecenie Tiberio Cerasiego, Nawrócenie św.
Pawła i Ukrzyżowanie św. Piotra dla
kościoła Santa Maria del Popolo w Rzymie.
• Druga wersja obrazu cechuje oszczędność
kompozycyjna (niewielka liczba postaci),
większa stabilność, mniejszy dynamizm.
Światłocień nadaje obrazowi mistycznego
charakteru wewnętrznej przemiany. Młody
Paweł jest bezbronny i otwiera się pokornie
na tą jasność; przemiana jest widoczna
tylko dla niego, koń i stajenny (zastępujący
żołnierzy) nic nie widzą.
• Postać stajennego znamionuje ważną
cechę obrazów Caravaggia – obecność
osób biednych i to nie w charakterze
płaskiego tła, a postaci drugiego planu,
ważnych
i
o
pogłębionym
rzucie
psychologicznym.
Nawrócenie św. Pawła,
Santa Maria del Popolo, Rome
Amor (1602)
• Jedyny
z
nielicznych
obrazów
świeckich Caravaggia, wykonany dla
kolekcjonera Vincenza Giustinianego,
malowany z natury.
• Dwunastoletni
chłopiec
z
doczepionymi
skrzydłami,
który
wylądował właśnie na ławie skrytej
draperią; zburzył stos symboli nauki,
władzy i sławy i znajduje się na jego
szczycie, jak czaszka na stosie kości.
Ma w ręce dwie strzały: złotą, dającą
miłość i ołowianą, która tę miłość
odbiera. Amor ma złośliwy wyraz
twarzy, jego poza jest wyuzdana, jest
bogiem groźnym.
Miłość – siła
twórcza, ale i niszczycielska – zwycięża
wszystko, nie jest to jednak tryumf
pozbawiony ofiar.
• Światło wydobywa nagą postać
Kupida, nadając obrazowi zmysłowego
charakteru.
Amor, Muzeum Miejskie w Berlinie
Pojmanie Chrystusa (1603)
Obraz ten ukazuje Judasza wydającego na śmierć Chrystusa; Jezus z pokorą przyjmuje swój
los, Judasz zaś zaczyna odczuwać przerażenie, rozumiejąc co zrobił. Scena jest dramatyczna,
czemu służy kompozycja, ukazanie postaci w ¾ ich wysokości, co tworzy wrażenie bliskości i
uczestniczenia w scenie. Chrystus i Judasz ustawieni są frontem, co sprawia, że ściągają one
uwagę widza.
Caravaggio
stosuje
pogłębiony światłocień, co
zwiększa dynamikę i
–
wydobywając tylko twarze i
ich mimikę – zwraca uwagę
na psychologiczny wymiar
sceny. Światło pada nie z
lampy a spoza ram obrazu;
latarnia
jest
tu
tylko
symbolem.
Osoba
ją
trzymająca ma rysy autora –
Caravaggio symbolizuje tym
rolę autora, który naświetla,
ukazuje scenę i wskazuje,
że wszyscy ludzie (także on)
są odpowiedzialni za śmierć
Chrystusa.
Pojmanie Chrystusa, National Gallery of Ireland, Dublin
Pierwsze porażki
• Już w 1602 roku odrzucona została pierwsza
wersja Św. Mateusza; postać świętego była
zdaniem
zleceniodawców
niestosowna,
uwydatniała bowiem bose nogi świętego i jego
plebejskie pochodzenie.
• Prawdziwą porażką było jednak Zaśnięcie
Maryi wykonane do kościoła karmelitów bosych
między 1602 a 1606 rokiem. Zdaniem
zleceniodawców przedstawienie było za szorstkie
i ubogie (brak aniołów i chórów). Po drugie
Caravaggio opierał się nie na linii ewangelicznej,
wymaganej przez kontrreformację, a na Złotej
Legendzie, która podawała, iż przed śmiercią
Maryi wszyscy apostołowie zostali przeniesieni
na sposób magiczny do domu Maryi w
Jerozolimie. Najbardziej jednak rozwścieczył
karmelitów fakt, iż do postaci Maryi pozowała
kochanka Caravaggia i znana w Rzymie
prostytutka. Caravaggio od zawsze używał
postaci z ulicy w swych obrazach o tematyce
religijnej i nie raz przestrzegano go przed tym;
porażka ta była punktem zwrotnym w karierze
Caravaggia.
Zaśnięcie Maryi, Luwr, Paryż
Matka Boska Loretańska (1604-5)
• Obraz przeznaczony do kaplicy w rzymskim
kościele Sant’ Agostino.
• Madonna stoi w kamiennych drzwiach domu,
którego prostota sugeruje Święty Dom z Loreto.
Na rękach trzyma Chrystusa, u jej stóp klęczą
prości
pątnicy;
widzimy
kije,
którymi
podtrzymywali się w czasie pielgrzymki.
• Widać dwoistość natury Maryi: jest bliska
ludziom (odległa tylko o stopień), cielesna (palce
uginają lekko skórę Jezusa), bije od niej ciepło.
Mogłaby być kobietą witającą w drzwiach gości
– ale jednocześnie jest w niej element boski. Ma
aureolę i wyrasta ponad pielgrzymów – łączy w
sobie dwa światy, co odpowiada jej roli jako
Orędowniczki, do której modlono się między
innymi o ochronę przed chorobami.
• Obraz wywołał poruszenie ze względu na
umieszczenie na nim ludzi prostych i biednych,
wychwalanie pobożności ludzi ubogich i
przeciwstawienie ich dworowi i elicie. O ostatni
taki obraz w duchu odrodzenia katolickiego i
ostatni tak optymistyczny obraz Caravaggia.
Matka Boska Loretańska, Sant’ Agostino
Pożegnanie z Rzymem (do 1606)
• W 1605 roku Caravaggio maluje Świętego Hieronima
w pracowni i Medytację świętego Franciszka – oba
obrazy pesymistyczne. W latach 1605/06
maluje
Madonna dei Pellegrini, przeznaczoną zastawy
ołtarzowej Bazyliki św. Piotra. Obraz po miesiącu
zostaje przeniesiony do Sant‘ Anna dei Palafrenieri.
• Obraz przedstawia Świętą Rodzinę. Z prawej widać
Annę, apokryficzną matkę Maryi, kobietę z ludu, ale
szlachetną i wyniosłą. Po lewej Maryja, tu przede
wszystkim w roli matki, co podkreśla wydatny dekolt i
gest jakim podtrzymuje Chrystusa. Zgniata stopą głowę
węża, co podkreśla jej rolę w duchu kontrreformacji:
protestanci uważali, że to Chrystus zgniecie łeb węża.
Chrystus jest Tu nagi, bezbronny na tle mroku i
przestraszony, nie ma w nim nic królewskiego. Takie
przedstawienie wywołało poruszenie.
• W tym czasie papieżem zostaje Paweł V, który
preferuje klasycyzm Giuseppe Cesariego i Guido
Reniego; sztuka Caravaggia wydaje się przy nich
mroczna, zimna, surowa i pesymistyczna.
• Caravaggio jest sfrustrowany i daje znać o sobie jego
gwałtowny charakter. Wielokrotnie wchodzi w konflikt z
prawem; w 1606 roku, zabiwszy w bójce Ranuccio
Tomassoniego, obłożony karą śmierci, ucieka o
Neapolu.
Madonna dei Pellegrini, Galleria Borghese, Rzym
Neapol (do 1606-07)
• W Neapolu trzy ważne obrazy: Madonna della
Misericordia (Siedem uczynków miłosiernych),
Madonna Różańcowa i Biczowanie.
• Siedem uczynków miłosiernych namalowane
na zamówienie Monte della Misericordia, org.
charytatywnej zajmującej się wykupem z niewoli
i pochówkiem chrześcijan.
• Dzieło nawiązuje do cytatu z Ewangelii
Mateusza: „Byłem głodny, a nakarmiliście Mnie;
byłem spragniony, a napoiliście Mnie…” Obraz
jest bardzo mroczny: to ciemna uliczka Neapolu
pełna nędzy, brudu, czyściec na ziemi.
Znamienna jest postać starca ssącego pierś:
młodość łączy się ze starością, śmiertelni,
uwięzieni w ciele (krata). Matka Boska (zapewne
domalowana na życzenie) unosi się w
towarzystwie Dzieciątka i aniołów; grupa jest
realnie obecna (cień), ale niezauważona.
• U szczytu neapolitańskiej sławy, w 1607 roku,
Caravaggio rusza na Maltę licząc że zdobycie
tytułu rycerza maltańskiego ułatwi mu powrót
do Rzymu.
Siedem uczynków miłosiernych,
Pio Monte della Misericordia, Neapol
Malta (do 1607-08)
• Na Malcie maluje Caravaggio trzy portrety religijno-zakonne:
Portret Alofa de Wignacourta (ówczesny Wielki Mistrz Kawalerów
Maltańskich – obok, dziś obraz w Luwrze), Portret Fre [Brata]
Antonio Martellego i Świętego Hieronima. Wszystkie są poważne i
refleksyjne, stawiają za wzór pokutę i pokorę, a dwa pierwsze
dodatkowo wychwalają rycerskość i potęgę militarną zakonu.
• Wignacourt, urzeczony obrazami, zdobywa zgodę papieża i w
lipcu Caravaggio otrzymuje krzyż maltański; wpisowym jest obraz
Ścięcie Św. Jana Chrzciciela, patrona zakonu, znajdujący się w
oratorium prokatedry Jana Chrzciciela w La Valetta.
• Kompozycja mroczna i smutna; ścięcia
na dziedzińcu więzienia, brak chórów i trąb
anielskich. Chrzciciel nie klęczy w
modlitwie, ale jest zarzynany jak jagnię,
szata i sznur mają znaczenie symboliczne.
• Caravaggio
stosuje
brawurową
asymetrię: owalowi postaci przeciwstawia
prostokąt drzwi, okna i jego obramienia.
• W październiku Caravaggio opuszcza
Maltę i płynie do Syrakuz, za co zostaje
pozbawiony godności zakonnej
Ścięcie Św. Jana Chrzciciela,
Prokatedra Św. Jana, La Valetta
Sycylia (do 1608-09)
• Będąc na Sycylii Caravaggio odwiedza
Syrakuzy (maluje Pogrzeb Św. Łucji), Messynę
(Wskrzeszenie Łazarza, Pokłon pasterzy) i
Palermo (Pokłon pasterzy ze świętym
Wawrzyńcem i Franciszkiem).
• Łazarz na obrazie Caravaggia znajduje się
na granicy życia i śmierci. Jego ciało jest
sztywne, ale ręka unosi się w górę,
przyjmując Chrystusa i odrzucając grzech
będący śmiercią. Wraz z drugą ręką tworzy
krzyż; obraz to zapowiedź ukrzyżowania,
zmartwychwstania i apokalipsy. Łazarz,
zdaniem Susina, namalowany z natury.
• Zmiana stylu: duże płótna, kompozycja
fryzowa. Postacie budzą litość, są słabe, pełne
lęku,
otoczone
ciemnością.
Większość
kompozycji skrywa mrok – strefa życia
ogranicza się właściwie do ręki Chrystusa i
dłoni Łazarza. Niewiele jest życia – acz jest
jeszcze w tych obrazach nić nadziei.
• Pod koniec lata wraca do Neapolu, skąd
chce – uzyskawszy przebaczenie papieża wrócić do Rzymu.
Wskrzeszenie Łazarza,
Muzeum Regionalne, Messyna
Neapol i śmierć (do 1609-10)
• 24
X 1609 Caravaggio zostaje napadnięty
i większość pobytu w Neapolu spędzi na leczeniu.
• W tym czasie maluje dwa osobiste obrazy Salome
z głową Jana Chrzciciela (przeznaczony dla Alofa de
Wignacourta)
i
Dawida z głową Goliata
(przeznaczony dla kardynała Scipione Borghese). Na
obu ścięta głowa ma rysy Caravaggia; to obraz
artysty pełnego grozy i lęku przed śmiercią, który
liczy na litość i przebaczenie.
• Goliat ostatni autoportret Caravaggia, przedstawia
okropny widok: z szyi ścieka krew, jedno żywe oko
wpatruje się w ciemność. Dawid patrzy na niego z
litością i czułością, relacje są intymne, co podkreśla
falliczny miecz (homoerotyzm). Postacie na obrazie
są blade i zamknięte, umieszczone na abstrakcyjnym
czarnym tle. Kolory sa blade, narracja ograniczona
do minimum. Tematem jest zło tkwiące w ludzkiej
naturze, tragedia katów i ofiar połączonych w
cierpieniu. Brak tu nadziei i wiary, wizja jest
fatalistyczna.
•Caravaggio maluje jeszcze Ukrzyżowanie św.
Andrzeja i Męczeństwo św. Urszuli, w 1610
nadchodzi upragnione przebaczenie papieża. Malarz
rusza do Rzymu, umiera jednak po drodze w szpitalu
w Porto Ercole; jest prawdopodobnie 28 lipca, a
Caravaggio ma niecałe 39 lat.
Dawid z głową Goliata,
Galleria Borghese, Rzym
Za co cenić Caravaggia? Co się w nim może podobać?
• Caravaggio wprowadził do malarstwa nowe elementy: twórcze zastosowanie
światłocienia, który z abstrakcyjnej czarnej powierzchni wydobywa tylko ważne
elementy. Spopularyzował ujęcie postaci na bliskim planie, ¾ i w półfigurach. Jego styl
dał początek caravaggionizmowi, czerpali z niego też tacy malarze jak Rubens,
Rembrandt i Velazquez
• Carvaggio jest najwybitniejszym przedstawicielem odrodzonej duchowości katolickiej
w malarstwie; jego obrazy dalekie są od patosu i pomnikowości, ukazują Kościół
biedny i bliski ludziom. Caravaggio z uporem opowiada się po stronie biednych,
wprowadzając ich do swoich obrazów jako postacie drugiego, a czasem i pierwszego
planu – jak świętego Mateusza w pierwszej, odrzuconej wersji obrazu.
• Malarz unikał tanich, efekciarskich motywów, takich jak trąby czy anioły. Temat
próbował przedstawić w sposób bardziej subtelny, elegancki i wyrafinowany.
• Caravaggio był twórcą niepodległym i odważnym. Z uporem opowiadał się po stronie
naturalizmu i religijności ludowej. Jego modelami byli jego przyjaciele, biedni ludzie
włoskich ulic i kurtyzany; mimo przestróg wykorzystywał ich w swych obrazach, dzięki
czemu uzyskiwał dwoistość postaci, w której to co boskie łączyło się z tym, co ludzkie.
• Jego obrazy mają często osobisty charakter, o czym świadczą – miedzy innymi liczne autoportrety autora. Sama postać jest zaś barwa – a nawet jeśli trudno z takimi
ludźmi wytrzymać, to ciekawie jest o nich poczytać :)