Transcript 9
Ֆինանսական հոսքերի վերլուծությունը Կազմակերպությունների տնտեսական գործունեության վերլուծությունը իր ֆունկցիոնալ նշանակությամբ ստորաբաժանվում է երկու հիմնական տեսակների` ֆինանսական և կառավարչական: Դա պայմանավորված է հաշվապահական հաշվառման համակարգը ֆինանսական և կառավարչական տեսակների բաժանումով: Ֆինանսական վերլուծությունն ունի արտաքին բնույթ, քանի որ իրականացվում է կազմակերպության սահմաններից դուրս գտնվող շուկայի մասնակիցների պայմաններում կողմից` ֆինանսական բավականին մեծ է հաշվետվություններով: մասնակիցների Շուկայի հետաքրքրությունը կազմակերպությունների տնտեսական գործունեության նկատմամբ, հատկապես նրանց ֆինանսական դրության վերաբերյալ հավաստի տեղեկատվություն ձեռք բերելու հարցում: Շուկայի անորոշության և ռիսկայնության պայմաններում նրա մասնակիցները ցանկանում են գտնել հուսալի գործընկերներ և գնահատել նրանց վճարունակությունն ու ֆինանսական կայունությունը: Ֆինանսական վերլուծության իրականացումը պայմանավորված է շուկայի մասնակիցների կողմից կազմակերպության ֆինանսական դրության գնահատման և, դրա հիման վրա, արդյունավետ կառավարչական որոշումների հիմնավորման նպատակահարմարությամբ: Վերլուծության հիմնական խնդիրներն են` հաշվապահական հաշվեկշռի կազմի ու կառուցվածքի և իրացվելիության գնահատումը, շահութաբերության, վճարունակության, ուծությունը, ֆինանսական շրջանառելիության դրամական դրության միջոցների և ֆինանսական հոսքերի բարելավման կայունության կանխատեսումը, չօգտագործված ինչպես վերնաև հնարավորությունների բացահայտումը: Ֆինանսական վերլուծության բովանդակությունը որոշվում է կազմակերպության տնտեսական գործունեության ֆինանսական տեղեկատվության սպառողների տարբեր շահերով: Ֆինանսական և կառավարչական վերլուծության տեսակները զուգահեռաբար գործում են միևնույն վերլուծական համակարգում, փոխկապված են և կազմում են միասնական ամբողջություն: ՆԵՐԴՐՈՒՄԱՅԻՆ ԾՐԱԳՐԵՐԻ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ Ներդրումային գործունեությունը այնպիսի գործողությունների ամբողջությունն է, որոնք իրականացվում են միջոցների ներգրավմամբ արդյունավետ ծրագրերում և նախագծերում և որոնք ի վիճակի են բերել անհրաժեշտ օգուտներ1: Ներդրումային գործունեության կենտրոնական օղակը հանդիսանում է մշակված նախագիծը կամ միջոցների ներգրավման համապատասխան ծրագիրը: Ներդրումային տեղեկատվությունը բոլոր նյութերը և տվյալներն են, ըստ որոնց փնտրում և ուսումնասիրում են ներդրումների աղբյուրները, ներգրավվում է ներդրողներ, ձևավորվում են անհրաժեշտ ռեսուրսները, որոշվում է պատվիրատուն, ընտրվում է ներդրումային նախագծի կատարողը: Ներդրումային ակտիվությունը հիմնվում է առևտրային հաշվարկների վրա, հեռանկարային է, ենթադրում է ներդրդումային գործընթացի բոլոր տարրերի փոխազդեցություն և ձգտում է սոցիալտնտեսական արդյունքի: Ներդրումների պոտենցիալ աղբյուրներ են համարվում պետությունը, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, իրավաբանական և ֆիզիկական անձիք, այդ թվում` օտարերկրացիները, որոնք ունեն ժամանակավորապես ազատ դրամական միջոցներ, ինչպես նաև` պահուստային և ապահովագրական ֆոնդեր, և կարող են դրանք ներգրավել շահավետ բնագավաներում2: Ներդրողը ներդրումային գործունեության սուբյեկտն է, որն իրականացնում է միջոցների ներգրավում այս կամ այն օբյեկտում: Սկզբունքորեն իշխանության ցանկացած մարմին, տնտեսավարման սուբյեկտ և քաղաքացին հանդիսանում են պոտենցիալ ներդրողներ և օբյեկտիվորեն ստիպված են ուշ թե շուտ, այս կամ այն ձևով զբաղվել ներդրումային գործունեությամբ: Ներդրումային օբյեկտը հիմնական և շրջանառու կապիտալն է տնտեսության բոլոր բնագավառներում, շարժական և անշաժ գույքը, ինտելեկտուալ արժեքները, մշակման փուլում գտնվող, ներդրված և 1 Методические рекомендации по оценке эфффективности инвести¬ционных проектов и их отбору для финансирования, М: «Экономика», 2000, с. 154. 2 Управление инвестициями, Учебник, Фабоцци Ф. И., «Инфра-м», 2004, с. 232. 2 թարմացված միջոցները` ներդրումային նախագծի կամ ծրագրի իրացման շրջանակներում: Ներդրումային գործուենության օբյեկտները հաճախ հանդես են գալիս` կրկին ստեղծված և մոդեռնիզացված հիմնական ֆոնդերը և շրջանառու միջոցները, գիտատեխնիկական արտադրանքը, ապրանքները և ծառայությունները, սեփականության զանազան օբյետկները, սեփականատիրական իրավունքները և ինտելեկտուալ մշակումները: Ներդրումային տարածքը այն տարածքն է (երկիր, շրջան, տարածաշրջան, քաղաք), որի վարչական սահմանների շրջանակներում կատարվում է ներդրումային ծրագրի կամ նախագծի մշակումը, կիրառումը, իրացումը: Ներդրումային մշակույթը ներդրումային գործունեության կազմակերպման քաղաքակիրթ միջոցների, մեթոդների և հնարքների ամբողջությունն է, ներառյալ նախագծի կիրթ կազմումը, օպտիմալ կառավարչական որոշումների կայացումը և ներդրումային մոտեցումները ներդրումային գործունեության սուբյեկտների միջև` հիմնված իրավական և սոցիալ-տնտեսական արժեքների վրա` մաքսիմում արդյունք ստանալու համար: Ներդրումային ռեսուրսները դրամական միջոցներ են, արժեքներ, պահուստներ, ներդրումային գործունեության իրականացման հնարավորություններ: Ներդրումային գործընթացի հիմնական և ռացիոնալ կազմակերպումը ենթադրում է մշակված ծրագրերի և նախագծերի արդյունավետ իրականացում, որոնք խթանում են ներդրումային տնտեսական գործունեությունը: որոշումների և Ներդրումային նախագիծը կազմակերպա-ֆինանսական տեխնիկա- միջոցառումների ամբողջությունն է` դրանք վերածելով ներդրումային օբյեկտի տարբեր ձևերով` գիտատեխնիկական, փորձնակոնստրուկտորական, շին-մոնտաժային և այլն: Ներդրումային նախագծերը կարող են ունենալ գլոբալ համաշխարհային, միջազգային, պետական, շրջանային և տարածքային բնույթ: Այպիսով, ներդրումային նախագծի և ծրագրի տարբերակումը շատ կարևոր է: Ներդրումային նախագիծը իրենից ներկայացնում է որոշումների և դրանց իրականացման միջոցառումների ամբողջություն, որը հիմք է հանիդսանում է ներդրումային ծրագրի իրականացման համար: Այսինքն` կարելի է ասել, որ ներդրումային նախագիծը և ներդրումային ծրագիրը փոխլրացնում են միմյանց: 3 Ցանկացած ներդրող ցանկանում է համոզված լինել, որ միջոցներ է ներդնում իրապես շահույթաբեր նախագծի մեջ: Որպեսզի Ձեր ներդրումները վերադառնան շահույթով, նախևառաջ, անհրաժեշտ է իրականացնել ներդրումային նախագծի իրատեսական գնահատում: Ներդրումային նախագծի գնահատումը խիստ կարևոր է տվյալ նախագծի իրականացումից սպասվող եկամուտների և շահույթի մակարդակը որոշելու նպատակով: Ներդրումային նախագծերի կառուցվածքներն ու բովանդակությունները կարող են լինել տարատեսակ` սկսած նոր ձեռնարկության ստեղծման նախագծից մինչև անշարժ գույքի ձեռք բերման նպատակահարմարության գնահատումը: Պետք է տարբերել ներդրումային նախագծերի արժեքային և տնտեսական գնահատումները: Ներդրումային նախագծերի արժեքային գնահատման նպատակն է՝ որոշել ներդրումային նախագծի արժեքը որոշակի գնահատման ամսաթվի դրությամբ: Նման գնահատման հաշվետվությունը կարող է օգտագործվել տարատեսակ իրավիճակներում՝ նախագիծը ֆինանսավորող համաներդրողների համար, ներդրումային նախագծի իրականացման նպատակով, վարկային միջոցների ներգրավման նպատակով և այլն: Ներդրումային նախագծերի արդյունավետության գնահատման նպատակն է՝ ներդրումային որոշումների կայացումը: Այդ պատճառով ներդրումային նախագծերի արդյունավետության գնահատման առաջադրանքները ունեն առավել ազատ պահանջներ, ինչպես գնահատման արդյունքենրի վերաբերյալ, այնպես էլ արժեքի որոշման համար կիրառվող մեթոդների վերաբերյալ, վերջիններս պայմանավորված են գնահատման նպատակներով և գործառույթներով3: Ներդրումային նախագծի գնահատումը ենթադրում է նախագծի ֆինանսական ցուցանիշների, տնտեսական հարաբերակցության ներկայացում: հանգեցվում և արդյունավետության, այլ գործոնների Ներդրումային է նախագծի նախագծի տնտեսամաթեմատիկական բացահայտում, գնահատումը, իրականացման մոդելի եկամուտների կառուցման, և ռիսկերի վերլուծություն ընդհանուր գործընթացի և առմամբ, որոշակի ուսումնասիրության և վերլուծության: Ներդրումային նախագծի գնահատման ժամանակ անհրաժեշտ է ուսումնասիրել և վերլուծել բոլոր այն գործոնները, որոնք ազդում են նախագծի 3 Рябцев C. В., Инвестиционная Стратегия, Методические указания по выполнению курсовой работы, Калининград, 2005, с. 18. 4 իրագործման և արդյունավետության վրա: Որպես կանոն ներդրումային նախագծերի արդյունավետության գնահատման հիմնական գործոններն են՝ ներդրումների եկամտաբերությունը, վերադարձելիության ժամկետները, ռիսկերի գործոնները և դրանց մակարդակը: Երբեմն, ներդրումային նախագծերի արդյունավետության որոշմամբ զբաղվում են նախագծի իրականացման ընթացքում: Նման դեպքերում, անհրաժեշտ է, հաշվի առնելով արդեն իսկ իրագործված ներդրումների անդառնալիությունը, գնահատել հետագայում ծրագրավորվող գործընթացների և ներդրումների արդյունավետությունը: Ներդրումային նախագծի գնահատման արդյունքների իրատեսականությունը, մեծապես կախված է ելակետային տվյալների ամբողջականությունից, հավաստիությունից և դրանց վերլուծության համար կիրառված մեթոդների ճիշտ ընտրությունից: Հիմնականում ներդրումային նախագծերի արդյունավետության գնահատումն անհրաժեշտ է ներդրումների իրականցման նպատակով ներդրումային նախագծի ընտրության համար: Ներդրումային նախագծերի արդյունավետության գնահատումը կարող է իրականացվել բիզնես-նախագծի, ներդրումային նախագծի, տեխնիկա-տնտեսական հիմնավորման կամ նմանատիպ այլ փաստաթղթերի ուսումնասիրության շրջանակներում: Ներդրումային նախագծերի գնահատումն առավելապես պահանջված է հետևյալ դեպքերում՝ 1. նախագծի ֆինանսավորման համար վարկային միջոցների ներգրավում, 2. պոտենցիալ ներդրողների համար, այդ թվում՝ միջազգային ընկերությունների, ֆոնդերի և այլն4: Հիմնականում, նախագծի արդյունավետության գնահատումն իրականացվում է երկու փուլով` 1. նախագծի ամբողջական գնահատում և դրա հետագա մշակման նպատակահարմարության որոշում, 2. նախագծի մասնակիցների մասնակցության արդյնավետության գնահատում: 4 Маренков Р. Р., Основы управления инвестициями, Учебник, Москва, 2003, с. 380. 5 Ներդրումային նախագծերի գնահատումը սովորաբար իրականացվում է երեք նպատակների իրագործման համար` 1. կոնկրետ նախագծի գնահատում, 2. նախագծին մասնակցության նպատակահարմարության հիմնավորում, 3. մի քանի նախագծերի համեմատում և լավագույնի ընտրություն: Կոնկրետ նախագծի գնահատումը ենթադրում է` 1. նախագծի ֆինանսական իրագործման գնահատում, 2. նախագծի իրագործման շահավետության գնահատում, 3. նախագծում մասնակցության շահավետության գնահատում, 4. նախագծի արդյունավետության պայմանների և գործոնների բացահայտում, 5. նախագծի իրականացման հետ կապված ռիսկերիի գնահատում, 6. նախագծի կայունության գնահատում, կապված շուկայական կոնյունկտուրայի պատահական տատանումների և այլ արտաքին պայմանների փոփոխությունների հետ5: ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀՈՍՔԵՐԸ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԴԻՍԿՈՆՏԱՎՈՐՄԱՆ ՄԵԹՈԴԸ Ֆինանսական հոսքերը (շատ հաճախ գրականության մեջ նշվում է դրամական հոսքեր) ցույց են տալիս հիմնարկության տարատեսական տնտեսական գործունեություններով պայմանավորված ֆինանսական մուտքերը և ելքերը՝ որոնք արտացոլվում են հաշվապահական հաշվետվություններում՝ ցույց տալով հիմնարկության ֆինանսական շարժը: Ֆինանսական հոսքերի կառավարումը կարևոր է ոչ միայն հիմնարկության ներքին գործընթացների վարման համար, այլ նաև արտաքին գործընկերներին և տվյալ հիմնարկության հետ առնչվող այլ հաստատություններին հիմնարկության ֆինանսական դրությունը (ֆինանսական կարգավիճակ) ցույց տալու համար6: 5 Черкасов В. Е., Международные инвестиции, М: «Дело», 1999, с. 135. 6 Մ.Մեպկինս, Ֆինանսական հոսքերի վերլուծություն, մեթոդաբանություն, Երևան, 2005, էջ 135: 6 Այսպիսով, ֆինանսական հոսքերը դրանք կազմակերպության ֆինանսական մուտքերը և ելքերն են: Դրանք կարող ենք բաժանվել փաստացի և ապագա հոսքերի: Փաստացի հոսքերը արդյունքում դրանք ձևավորված տվյալ պահին դրամական հիմնարկության հոսքերն են: գործունեության Սակայն տնտեսական գործունեության արդյունքում կարող են ձևավորվել ոչ միայն փաստացի, այլ նաև ապագա հոսքեր, որոնք ապագայում տվյալ հիմնարկության ներկայիս գործունեության արդյունքում ձևավորված հոսքերն են: Ֆինանսական հոսքերը կարող են նաև լինել աճող, նվազող և կայուն: Աճող են համարվում այն հոսքերը որոնք ժամանակի ընթացքում աճում են որոշակի X գործակցով: Այսպես օրինակ, եթե ունենք ֆորոշակի m քանակի ֆինանսական հոսք ժամանակի t պահին, ապա աճող դրամական հոսքերի դեպքում ժամանակի (t+1); (t+2); … (t+n) պահերին կունենանք համապատասխանաբար Xm; X(Xm); … X(Xn-1m): Սա ընդամենը պարզ եղանակ է, ցույց տալու համար թե ինչպես կարող են աճել հոսքերը ժամանակի ընթացքում, մինչդեռ իրականում գրագետ և ճշգրիտ հաշվարկների համար պետք է օգտվել, օրինակ դիսկոնտավորման մեթոդից, կամ բանկային գործակցի մեթոդից: Նվազող ֆինանսական հոսքերը դրանք այն հոսքերն են, որոնք ժամանակի ընթացքում նվազում են, այսինքն, այս դեպքում գործ ունենք (1/X) գործակցի հետ: Ստատիկ կամ կայուն են համարվում այն դրամական հոսքերը, որոնք ժամանակի ընթացքում փոփոխության չեն ենթարկվում (X=1): Ձեռնարկությունները դրամական հոսքերը բաժանում են նաև վերջավոր և անվերջ հոսքերի (օրինակ՝ արտարժույթի շուկայում հաճախ հանդիպում են անվերջ դրամական հոսքեր): Վերջավոր են համարվում այն դրամական հոսքերը որոնք ունեն ավարտի պահ. ասենք օրինակ եթե դրամական հոսքը սկսվել է ժամանակի t պահին, ապա այն կավարտվի t+n պահին: Անվերջ դրամական հոսքերը չունեն վերջ: Դրանք սկսվում են, օրինակ, ժամանակի t պահին և շարունակվում անվերջ. t, t+1, …, t+n, … (օրինակ՝ հոսքեր արժեթղթերից): 7 Ինչպես արդեն նշել ենք, ֆինանսական հոսքերը դրանք միայն տվյալ պահին տեղի ունեցող մուտքերը չեն: Ժամանակը գործոն է որը ազդում է ֆինանսական հոսքերի իրական արժեքի վրա, քանի որ փողը աճում է ժամանակի ընթացքում: Ժամանակի ընթացքում կարող է փողի իրական արժեքը փոխվել: Այսինքն, օրինակ, տվյալ պահին փողի Y գումարը նույն արժեքը չի ունենա ինչ 20 տարի անց (դա տեղի է ունենում ի շնորհիվ տնտեսական աճի, գնաճի / ինֆլյացիայի, սոցիալական հարստության, տոկոսադրույքի փոփոխության և այլն): Այսպիսով, դրամական հոսքերի իրական արժեքը պատկերացնելու համար անհրաժեշտ է դրանց դարձնել հավասարազոր գնահատման ներկայիս իրավիճակին: դիսկոնտավորման մեթոդից՝ Դա անելու ներմուծելով համար օգտվում ենք դիսկոնտավորման r գործակից: Օրինակ, ենթադրենք ունենք՝ CF – դրամական հոսք r – դիսկոնտավորման գործոն Ապա, դիսկնտավորված դրամական հոսքը (DCF) և ապագա արժեքը (FV) n ժամանակային փուլերի համար հավասար կլինեն՝ Դիսկոնտավորված ներկա արժեքը (DPV) հավասար կլինի` Գնահատման դիսկոնտավորման կազմակերությունների, (արժեվորման ) համար: ժամանակի մեջ» նախագծերի, մեթոդը ակտիվների օգտագործվում արժեքային է գնահատման Այս մեթոդի համար առանցքային է «փողի արժեքը գաղափարը: Բոլոր ֆինանսական հոսքերը գնահատվում և դիսկոնտավորվում են դրանց ներկա արժեքը հաշվարկելու համար: ԶՈՒՏ ՆԵՐԿԱ ԱՐԺԵՔԻ (NPV) ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԱՇՎԱՐԿՄԱՆ ՄԵԹՈԴԸ 8 Դրամական հոսքերի մասին խոսելիս պետք է անպայման նշել, որ դրանք կարող են լինել մուտքային և ելքային հոսքեր: Զուտ ներկա արժեքը (ԶՆԱ) օգտագործվում է մասնավորապես ներդրումային նախագծերում՝ նախագծի շահութաբեր լինելու փաստը գնահատելու համար: Այն կարևոր մաս է կազմում նաև ծախս/օգուտ վերլուծությունների ժամանակ (cost/benefit analysis). Այսպիսով այն լայն կիրառություն ունեցող մի գործիք է, որը թույլ է տալիս գնահատել ներկա պահին ապագայում սպասվող ֆինանսական մուտքերի և ելքերի շահութաբերությունը: Ենթադրենք ունենք բացասական դրամական հոսքեր (cost-ծախսեր) և դրական դրամական հոսքեր (benefit-օգուտներ): ԶՆԱ-ն (NPV) հավասար կլինի. Որտեղ՝ t- տարրների քանակն է, n – ուսումնասիրվող տարիների քանակը r - դիսկոնտավորման գործակից Կարճ ասած, ԶՆԱ-ն ցույց է տալիս դրամական հոսքերի ծախս / օգուտ հարաբերակցության ներկայիս արժեքը: Բերենք օրինակ. ենթադրենք գոյություն ունեն ներդրումային 3 նախագծեր (պորտֆոլիոներ), և մենք մտածում ենք, թե որ ներդրումային ծրագրում կատարենք ներդրում: Պարզության համար ենթադրենք, որ բոլոր նախագծերի տևողությունն էլ 5 տարի է: Ենթադրենք առաջին նախագիծը պահանջում է փուլային ներդրում, եվ առաջին 3 տարիների համար պետք է ներդնել 100000 դրամ / տարեկան: Համապատասխանաբար, երկորդը նախագիծը պահանջում է 55000 դրամ / տարեկան հինգ տարի շարունակ և վերջին նախագիծը պահանջում է 85000 դրամ / տարեկան 2 տարի շարունակ: Սրանք հանդիսանում են բացասական դրամական հոսքեր / ծախսեր: Նախատեսվում է, որ առաջին նախագիծը կապահովի եկամուտ միանգամից սկսված առաջին տարվանից տարեկան 125000 դրամ: Երկրորդը կապահովի եկամուտ սկսած երրորդ տավանից տարեկան 185000 դրամ և վերջինը կապահովի եկամուտ սկսած 2-րդ տարվանից տարեկան 9 170000 դրամ: Այսպիսով՝ կողմնորոշվելու համար, թե որ նախագծում կատարել ներդրում անհրաժեշտ է ունենալ ԶՆԱ-ն (NPV): Ենթադրենք դիսկոնտավորման գործակիցը հավասար է 10 տոկոսի (0.1): Օգտագործելով վերևում նշված բանաձևը կունենանք. Առաջին նախագծի ԶՆԱ-ն հավասար է՝ ԶՆԱ = ∑4𝑡=0(օգուտ − ծախս)/(1 + 𝑟)^𝑡 = (125000-100000) / (1+0.1)^0 + (125000-100000) / (1+0.1)^1 + (125000-100000) / (1+0.1)^2 + (125000-0) / (1+0.1)^3 + (125000-0) / (1+0.1)^4 = 25000+22730+20661+93914+85380 = 247685 Երկրորդ նախագծի ԶՆԱ-ն հավասար է՝ ԶՆԱ = ∑4𝑡=0(օգուտ − ծախս)/(1 + 𝑟)^𝑡 = (-55000) / (1+0.1)^0 + (-55000) / (1+0.1)^1 + (55000) / (1+0.1)^2 + (185000-55000) / (1+0.1)^3 + (185000-55000) / (1+0.1)^4=-55000-5000045450+97670+88790 = 36010 Երրորդ նախագծի ԶՆԱ-ն հավասար է՝ ԶՆԱ = ∑4𝑡=0(օգուտ − ծախս)/(1 + 𝑟)^𝑡 = (-85000) / (1+0.1)^0 + (170000-85000) / (1+0.1)^1 + (170000-85000) / (1+0.1)^2 + (170000-85000) / (1+0.1)^3 + (170000-85000) / (1+0.1)^4= 85000+77270+70240+63860+58050 =184420 Այսպիսով, առաջին նախագիծը առավել շահութաբեր է քան մյուսները, քանի որ առաջինի ԶՆԱ-ն ամենամեծն է: Երբեմն կարող է ԶՆԱ-ն լինել բացասական. սա կնշանակի, որ ծախսերը գերազանցում են օգուտներին, և այդ նախագիծը շահավետ չէ: Այստեղ մենք ներկայացրեցինք ԶՆԱ – ի օգտագործման պարզ օրինակ, սակայն իրականում միայն ԶՆԱ-ն բավարար չէ որոշում կայացնելու համար, քանի որ ներմուծվում է նաև, օրինակ, ռիսկայնության գործակիցը հաշվարկներում, որը թույլ է տալիս ավելի իրատեսական հաշվարկներ կատարել: ԶՆԱ-ն այսօր համարվում է ամենաօգտագործվող գործակիցներից մեկը, շնորհիվ այն փաստի, որ այն զուտ հաշվարկ է (օգուտ-ծախս) ի տարբերություն, օրինակ, ներկա արժեքի կամ ապագա արժեքի: Այն կիրառվում է նաև պետության կողմից, այս կամ այն կարգավորման վերջնական օգտակարության գնահատման համար: ԴԻՍԿՈՆՏԱՎՈՐՄԱՆ ԳՈՐԾԱԿՑԻ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԱՇՎԱՐԿՄԱՆ ՄԵԹՈԴԸ Դիսկոնտավորման գործոնը «բացասական տոկոս» է: Պատկերավոր դարձնելու համար նշենք, որ սա տոկոսադրույքի հակառակն է, որը առաջարկում են բանկերը, 10 երբ դու որոշում ես փոխանցել քո խնայողությունները քո բանկային հաշվի վրա: Տարիների ընթացքում, ի շնորհիվ բանկային տոկոսադրույքի, ներդրված խնայողությունները աճում են: Դիսկոնտավորման դրույքը աշխատում է ճիշտ հակառակը. Քանի որ դու ներդրում ես այսօր, քո փողը ավելի քիչ կլինի վաղը, և դրույքը ցույց է տալիս, թե ինչքան է այն արժեզրկվում ժամանակի ընթացքում7: Դիսկոնտավորման գործակցի սխալ հաշվարկը կարող է լինել ճակատագրական, քանի որ այն կարող է հիմնովին մեկ այլ պատկեր արտացոլել հիմնարկության, նախագծի համար: Այդ իսկ պատճառով դիսկոնտավորման գործոնը հաշվարկելիս անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել բազմաթիվ գործոնների, օրինակ, ինչպիսիք են ռիսկայնությունը, ֆինանսական հոսքի տեսակը և այլն: Եթե դիսկոնտավորվող ֆինանսակական հոսքը վերաբերվում է սարքավորմանը, ապա դիսկոնտավորման գործոնը կհաշվարկվի սարքավորման ծախսի նկատմամբ (cost of equity): Եթե դիսկոնտավորվող ֆինանսակական հոսքը վերաբերվում է ընկերության, ապա դիսկոնտավորման գործակիցը կհաշվարկվի կապիտալի ծախսի նկատմամբ: Ավելի մեծ ռիսկեր պարունակող կապիտալ / սարքավորումների ծախսերը, ավելի բարձր գործակից են ունենում: Կան դիսկոնտավորման գործակցի հաշվարկման տարբեր եղանակներ: Ենթադրենք ունենք սարքավորմանը վերաբերվող ֆինանսական հոսքեր: Որտեղ, Rf - նշանակում է ռիսկից ազատ Rm – շուկայական ռիսկի պրեմիում (Market Risk Premium) և β - շուկայական պորտֆոլիոյին վերաբերվող գործակից Դիսկոնտավորման գործակիցը հավասար կլինի: Դիսկոնտավորման գործակից = Rf + β (Rm- Rf ) 7 Ջ. Հոլս և Ս. Օրփարթ, Գործարքներով պայմանավորված ֆինանսական հոսքերի հաշվետվություն 11 Այս մեթոդը կոչվում է Կապիտալի գնահատման գնային մոդել (CAPM - Capital Asset Pricing Model - CAPM): Այն ցույց է տալիս ռիսկայնության և սպասվող շուկայական արժեքի միջև կապը: Կան դիսկոնտավորման գործակցի հաշվարկման նաև այլ բազմաթիվ մեթոդներ, որոնք հաշվարկներում ներառում են մակրոտնտեսական գործոններ, գնային ինդեքսներ և այլն: Ներկայացնենք նաև Պրոքսիների մեթոդը: Ենթադրենք կրկին սարքավորումներին վերաբորվեղ դրամական հոսք ունենք: Որտեղ՝ a – պրոքսի, bj – ռեգրեսիոն գործակից Դիսկոնտավորման գործակիցը հավասար կլինի: Դիսկոնտավորման գործակից = a + Σj=1..N bj Yj Այս մեթոդը հիմնված է ռեգրեսիոն մոդելի գաղափարի վրա, որտեղ Σj=1..N bj ռեգրեսիայի արդյունքում ստացված բետտա գործակիցների գումարն է, որը ցույց է տալի կախվածությունը փորձարկվող էլեմենտի հանդեպ: Հարկ է նշել նաև, որ շատ հաճախ դիսկոնտավորման գործակցի հաշվարկման ժամանակ հաշվի են առնում տվյալ ակտիվի/կապիտալի/սարքավորման դիսկոնտավորման գործոնի պատմական դրսևորումները: Այս սկզբունքը առավել հաճախ օգտագործվում է բորսաներում: Օրինակ, INVESTOPEDIA հարթակը, ապահովում է հատում ներդիր դիսկոնտավորման գործակցի տատանումների / փոփոխությունների լուսաբանման համար: Եվ վերջում նշենք, որ դիսկոնտավորման գործակիցը զգայուն է բազմաթիվ փոփոխությունների հանդեպ, և նույնիսկ ճշգրիտ հաշվարկների դեպքում, փաստը ցույց է տվել, որ հաշվարկները տարբերվել են իրողությունից՝ առաջացնելով մեծ ֆինանսական ճեղքվածքներ: 12 ՇԱՀՈՒԹԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐՔԻՆ ՆՈՐՄԻ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԱՇՎԱՐԿՄԱՆ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ Շահութաբերության ներքին նորմը (ՇՆՆ) դա տոկոսադրույքի այն չափն է, որի դեպքում Զուտ ներկա արժեքը (ԶՆՆ) հավասարվում է զրոյի (ԶՆԱ = 0)8: Ենթադրենք ունենք՝ CFt = ֆինանսական հոսքերի զուտ արժեք (օգուտ - ծախս): ԶՆԱ-ն կհաշվարկենք հետևյալ բանաձևի օգնությամբ՝ ԶՆԱ = ∑𝒏𝒕=𝟎 𝐂𝐅𝐭/(𝟏 + ՇՆՆ)^𝟐 Այժմ ԶՆԱ-ն հավասարեցնենք օ-ի. 𝒏 ∑ 𝐂𝐅𝐭/(𝟏 + ՇՆՆ)^𝟐 = 𝟎 𝒕=𝟎 Որը կարող ենք ներկայացնել նաև այս տեսքով. CF0+CF1/(1+ՇՆՆ)+CF2/(1+ՇՆՆ)^2 + … + CFn/(1+ՇՆՆ)^n =0 Հենց այս բանաձևից էլ կարող ենք հաշվարկել ՇՆՆ-ի արժեքը: Եթե ՇՆՆ > կապիտալի ծախսից (WACC) կհետևեի, որ նախագիծը շահութաբեր և պետք է ընդունել այն: Եթե ՇՆՆ = կապիտալի ծախսին (WACC) կհետևի, որ նախագիծը կարող ենք և ընդունել և չընդունել, քանի որ այն ոչ շահույթ կապահովի, ոչ էլ վնասներ կտա: Եթե ՇՆՆ < կապիտալի ծախսից (WACC) կհետևի, որ նախագիծը պետք է մերժել, քանի որ ծախսերը գերազանցում են օգուտներին: Ներկայումս գոյություն ունեն բազմաթիվ համակարգչային ծրագրեր (օրինակ՝ MS EXCEL, SPSS և այլն), որոնք թույլ են տալիս հաշվարկել, օրինակ, ԶՆԱ-ի, ՇՆՆ-ի արժեքները անմիջապես ծրագրի միջոցով՝ առանց ձեռքո հաշվարկների: 8 Ս. Բաքեր, Շահութաբերության ներքին նորմի վտանգները, Կարոլինա համալսարան: 13