Transcript noorderhaven zutphen

oegankelijk. In de overstroel liggende stroomruggen
nder echter doorgestoken
voorkomen. De afgesneeteen. Dat kwam doordat
Berkel zorgde ervoor dat
peil bleven. Na het aandrijater (tot 1610) de stad uit
oude meandergeul op de
a in de IJssel. De geschieegon dus met de activiteit
aarna de Berkel.
Koelhuis. Opvallend is de schuine gelaagdaan de overkant van de IJssel. Deze fortificaties moesten er voor
heid van deop
IJsselafzettingen
uit de1944.
middelzorgen
datwerd
de sluiseen
van de
Polbeek,
waarmee de hele Mars onHet spoorwegemplacement na de geallieerde luchtaanval
28 september
Hierbij
Duits
munitieder water gezet kon worden, niet in vijandelijke handen kon valeeuwen tot ca.1400. Daarop is na 1400 klei
transport gebombardeerd.
e
n Juwee betonat in het
pilotenDe ontwikkeling van de IJssel en Berkel tussen 900 en 1600. De IJsselen
meanderde fors bij Zutphen en dat was de reden van de kanalisanaal
ties in 1357 en 1406/07.
bakkerij
rijke verbinding tussen het
utphen profiteerde enorm
n actieve handelsstad en
erd bij het graven van een
uwe station een complete
e uit honderden kannetjes
de 14e eeuw, dus voor het
lijk is hier een schip in de
viteiten die waarschijnlijk
ed. Op 16e-eeuwse kaarg aan de stadszijde van de
eepjes die er bij getekend
van opbouw, waaruit we
scheepswerf bevond.
De stadsweilanden van de Nedermars op de kaart van Thomas Witteroos (1573).
De stad ligt rechts (de Nieuwstadspoort) en de IJssel onder en het noorden links.
Daar mondt de Berkel uit bij ‘Die Poll’.
entijds woon- en werkgebied.
len. Twee 14 -eeuwse Sieperse (Siegburger) kannen uit een scheepsla-
afgezet.
ding in de meander bij Helbergen. De kannen uit de scheepslading
In 1861
een spoorweg zijn
aan te
leggen gegaan
tussen Arnvanwerd
het besloten
Noorderhaventerrein
verloren
bij de museumhem brand
en Zwolle.
Omdat
Zutphen toen
nog een vestingstatus had,
tijdens
de bevrijding
in 1945.
moest het station binnen de vestingwallen liggen. Door de oude
vestingwallen op de Mars te slopen en noordwestelijker opnieuw
aan te leggen, kon ruimte gecreëerd worden. In 1863 werd een
begin gemaakt met deze arbeidsintensieve operatie. De nieuwe
Het grootste
deel van
Mars
was echter
gebruik
als stadsvestinglinie
heeft overigens
nietde
lang
bestaan:
In 1874in
werd
de
vestingstatus
vanstad
Zutphen
en kon
splinternieuweide. De
wasopgeheven
eigenaar van
hethet
totale
gebied. Burgers en
we bouwwerk
weerkonden
worden waardelen
afgebroken. kopen
Een deel
van
oude
instellingen
om
opdede
weide hun runvestinggrachten
werd grazen.
omgetoverd
tot het
landschapspark,
ver- werd door
deren te laten
Door
maken van dat
kribben
noemd werd naar de toenmalige burgemeester en steenfabriparticulieren ook aan landaanwas gedaan. Op één van deze
kant H.A.D. Coenen.
NO O RDERHAVE N
ZUTPHE N
stukken buitendijks land werd een baksteenoven gebouwd.
Linksboven: Detail van de kaart van De Wit (1698) met
eaarna.
oorlog:
daarop het hoornwerk op de Mars en de galg langs de
ug werd Duizend bommen en granaten! Het gebiedSchamperdijk.
opgebla- rond het emplacement was bezaaid met gra-Linksonder: De linie van Van Coehoorn op de Mars, hier
Uitsnede uit de kaart
derland- naten, waarvan een groot deel niet
ontploftop een uitsnede van de kadastrale kaart van 1823.
van Jacob van Dewas.
venter (ca. 1560)
met
Rechtsboven:
Ontwerptekening van de nieuwe vesting
Ticheloven en kribbe op
de kaart van Thomas
Witteroos (1573).
Bodemprofiel van de ondergrond nabij het
Koelhuis. Opvallend is de schuine gelaagdheid van de IJsselafzettingen uit de middeleeuwen tot ca.1400. Daarop is na 1400 klei
afgezet.
van de
oktober
de stad in ontwikkeling
daarop gebouwtjes
van 1863 met dam en brug.
en 18e eeuw staan op deze plek
raden. Op kaarten uit de
17ehet
Tijdens de bevrijding kreeg het Noorderhavengebied
voor
langs de Schamperstandaard
galgen
afgebeeld
en
zelfs in 1820 wordt nog gesproHet grootste deel van de Mars was echter
in gebruik
als stads-noordelijdijk.
Iets
laatst
te
maken
met
oorlogsgeweld:
vanuit
de
Hoven
werden
de
weide. De stad was eigenaar van het totale gebied. Burgers en
ken van de galg op de Nedermars – al was die toen waarschijninstellingen konden waardelen kopen om
op de staan
weide hun run-twee paker
Detailtanks
van de kaart
van Johan
Blaeu
deren te laten grazen. Door het maken van kribben werd door
Canadese
in
de
buurt
van
de
Noorderhaven
beschoten
particulieren ook aan landaanwas gedaan.
één van deze mensen
lijk al lang niet meer gebruikt. Als waarschuwing stond de galg
len Opwaarop
(1649) met daarop de galg, een lastukken buitendijks land werd een baksteenoven gebouwd.
Duitsers.
11 en 12
werd zelfs
iemand
opgesteld
dat hij op
goedde
zichtbaar was voor iedereen die
ter dood werdendoor
ge- deding
hout bij deOp
aanlegsteiger,
het aprilzodanig
Tot slot was er een minder vredig fenomeen: een executieplaats
pal achter de Schamperdijk. De oudstebracht.
directe aanwijzing daarper overgestoken
schip de stad in –vanuit
of uitvoer.
hoornwerkdoor
en de stadsweiden.
Mars ontvoerd
Duitsers die waren
de
voor is een kaart van het beleg van Zutphen uit 1586. Hierop
tussen 900 en 1600. De IJsas de reden van de kanalisa-
Uitsnede uit de kaart
van Jacob van Deventer (ca. 1560) met
daarop gebouwtjes
langs de Schamperdijk. Iets noordelijker staan twee palen waarop mensen
ter dood werden gebracht.
Twee 14e-eeuwse Sieperse (Siegburger) kannen uit een scheepslading in de meander bij Helbergen. De kannen uit de scheepslading
van het Noorderhaventerrein zijn verloren gegaan bij de museumbrand tijdens de bevrijding in 1945.
Bij archeologisch onderzoek in het Noorderhavengebied zijn resten van
vestingwerken
De fenomeen:
gedempte grachten
Totde
slot
was er een aangetroffen.
minder vredig
een executieplaats
Eén
de inwagons
zijn bijna
overal
nog
aanwezig
de ondergrond,
wallenaanwijzing
zijn
pal achter
de van
Schamperdijk.
De oudstede
directe
daaruiteraard
Tijdens
hethet
onderzoek
bleekZutphen
dat sommige
honderden
me-van
voorafgetopt.
is werd
een kaart
van
beleg
uit 1586. Hierop
delen van de wallen voorzien waren van bakstenen muren die
staan twee
afgebeeld
waarop de veroordeelden
tersraden
doorop
depalen
lucht
gemeters diep de grond in gaan en bijzonder sterk zijn. De resten
een wallen
pijnlijke
doodopgenomen
tegemoet en
gingen.
Op de zichtoudste kaart van
slingerd.
van deze
worden
zoveel mogelijk
zijn deze
palen ook al afgebeeld, maar zonder
baar Zutphen
gemaakt in(1560)
het nieuwe
Noorderhaven.
Detail van de kaart van Johan Blaeu
(1649) met daarop de galg, een lading hout bij de aanlegsteiger, het
hoornwerk en de stadsweiden.
staan twee raden op palen afgebeeld waarop de veroordeelden
een pijnlijke dood tegemoet gingen. Op de oudste kaart van
Zutphen (1560) zijn deze palen ook al afgebeeld, maar zonder
raden. Op kaarten uit de 17e en 18e eeuw staan op deze plek
standaard galgen afgebeeld en zelfs in 1820 wordt nog gesproken van de galg op de Nedermars – al was die toen waarschijnlijk al lang niet meer gebruikt. Als waarschuwing stond de galg
zodanig opgesteld dat hij goed zichtbaar was voor iedereen die
per schip de stad in – of uitvoer.
mstige stadsdeel rond de haven.
Schade aan de panden van Reesink na het
bombardement van 14 oktober 1944.
Je weet wat je wilt
Hoven. Op de Mars werd het overslagbedrijf Spieker en Elferink
bij de bevrijding door een Duits Sprengkommando opgeblazen.
Na de bevrijding namen Canadese militairen intrek in de villa
naast de zeep/zeemleerfabriek en het naastgelegen pakhuis van
Burgers papier. Het bevrijdingsfeest werd gevierd in de Wehrmachtbakkerij.
De oorlog heeft ook in het Noorderhavengebied mensenlevens
gekost. Tijdens de oorlog zijn zes joodse mensen gedeporteerd
en vermoord, allen afkomstig uit de Havenstraat. Drie mensen
lieten het leven tijdens een bombardement en één verzetsman
werd gefusilleerd. Verzetsstrijder Jan Heijenk liep een dag na de
bevrijding van Zutphen, op 9 april, tijdens het wachtlopen bij het
Koelhuis op een landmijn en overleed nog diezelfde avond. In
Je weet wat je wilt
erbeeld van het toekomstige stadsdeel Noorderhaven vanaf de
sel.
Je weet wat je wilt
vormgeving van de bebouwing sluit aan op het statige aan-
Spieker
en door
d de haven.
Je weet wat je wilt
Rozengracht 3 | 7201 JL Zutphen
t 0575 51 68 78
e [email protected]
www.museazutphen.nl
Directie en medewerkers van het Stedelijk Museum Zutphen nodigen u van harte uit voor de opening van de permanente presentatie
Met Noorderhaven Zutphen, de stad in ontwikkeling wordt in
vogelvlucht de geschiedenis van het Marsgebied, waartoe
Noorderhaven behoort, weergegeven. Van landbouwgebied en
executieplaats, naar de bouw en ontmanteling van vestingwerken en
de opkomst als industriegebied. Uitkomend in 2012. Geen eindpunt,
maar een startpunt. Na vele gedaantewisselingen door de eeuwen
heen wordt Noorderhaven een echte thuishaven. Voor huidige en
toekomstige inwoners en bedrijven. Tegenover de dramatische
en drastische verandering van de oude binnenstad van Zutphen
door het bombardement in 1944, die getoond wordt in Zutphen,
de verloren stad, presenteert het museum de stimulerende en
geleidelijke wedergeboorte van het industrieterrein Noorderhaven
naar een levendig woon- en werkgebied. De ontwikkeling van
Zutphen gaat door, met respect voor de geschiedenis en met het oog
op de toekomst.
Detail van de kaart van Johan Blaeu
(1649) met daarop de galg, een lading hout bij de aanlegsteiger, het
hoornwerk en de stadsweiden.
op woensdag 12 december a.s. om 16.00 uur
(inloop vanaf 15.30 uur).
De opening wordt verricht door Rik de Lange,
wethouder stadsontwikkeling van de gemeente Zutphen en
programmawethouder van De Mars.
Het grootste deel van de Mars was echter in gebruik als stadsweide. De stad was eigenaar van het totale gebied. Burgers en
instellingen konden waardelen kopen om op de weide hun runderen te laten grazen. Door het maken van kribben werd door
particulieren ook aan landaanwas gedaan. Op één van deze
stukken buitendijks land werd een baksteenoven gebouwd.
Zutphen is een van de oudste en best bewaarde steden van
Nederland. Alom geroemd om de historische binnenstad en vele
monumenten. Zutphen heeft zich in haar lange en rijke geschiedenis
een ondernemende stad getoond. Een stad die zich bleef – en
blijft – ontwikkelen. Verschillende tijden vroegen om verschillende
aanpassingen van de stad op het gebied van wonen, werken en
recreëren. Een goed voorbeeld van de metamorfosen die een
stad(sdeel) kan ondergaan is de nieuwbouwlocatie Noorderhaven
Zutphen. Aan de andere kant van de spoorbaan ontstaat een
eigentijdse aanvulling op de binnenstad van Zutphen, die ten volle
de nabijheid van de IJssel en van de historische binnenstad benut.
U wordt vriendelijke verzocht om uiterlijk 10 december a.s. aan
te geven - bij voorkeur per mail – of wij u bij de opening mogen
verwelkomen. Graag tot ziens.
De ontwikkeling van de IJssel en Berkel tussen 900 en 1600. De IJssel meanderde fors bij Zutphen en dat was de reden van de kanalisaties in 1357 en 1406/07.
Tot slot was er een minder vredig fenomeen: een executieplaats
pal achter de Schamperdijk. De oudste directe aanwijzing daarvoor is een kaart van het beleg van Zutphen uit 1586. Hierop
staan twee raden op palen afgebeeld waarop de veroordeelden
een pijnlijke dood tegemoet gingen. Op de oudste kaart van
Zutphen (1560) zijn deze palen ook al afgebeeld, maar zonder
raden. Op kaarten uit de 17e en 18e eeuw staan op deze plek
standaard galgen afgebeeld en zelfs in 1820 wordt nog gesproken van de galg op de Nedermars – al was die toen waarschijnlijk al lang niet meer gebruikt. Als waarschuwing stond de galg
zodanig opgesteld dat hij goed zichtbaar was voor iedereen die
per schip de stad in – of uitvoer.
de stad in ontwikkeling
Uitsnede uit de kaart
van Jacob van Deventer (ca. 1560) met
daarop gebouwtjes
langs de Schamperdijk. Iets noordelijker staan twee palen waarop mensen
ter dood werden gebracht.
NO ORD ERH AVE N
ZU TP H EN
De tentoonstelling Noorderhaven Zutphen, de stad in ontwikkeling is tot stand
gekomen met ondersteuning door: Programmabureau De Mars gemeente
Zutphen, cluster Archeologie gemeente Zutphen, Regionaal Archief Zutphen
en ontwikkelaar Heijmans/ Proper-Stok.
Bodemprofiel van de ondergrond nabij het
Koelhuis. Opvallend is de schuine gelaagdheid van de IJsselafzettingen uit de middeleeuwen tot ca.1400. Daarop is na 1400 klei
afgezet.
Twee 14e-eeuwse Sieperse (Siegburger) kannen uit een scheepslading in de meander bij Helbergen. De kannen uit de scheepslading
van het Noorderhaventerrein zijn verloren gegaan bij de museumbrand tijdens de bevrijding in 1945.
Witteroos (1573).