Transcript Algemene Europese beschouwingen 2016 D66

Algemene Europese beschouwingen 2016
(J. P. Backer, D66-fractie)
________________________________________________________________
Voorzitter,
Er is in ons land een bijzonder goed toneelstuk op tournee, De Kersentuin van Anton Tsjechov.
De kern van het verhaal is tijdloos: degenen met macht en bezit miskennen de voortekenen van de
nieuwe tijd. Het speelt rond de vorige eeuwwisseling in Tsaristisch Rusland.
Hoe kunnen wij in Europa - in de ogen van de zovelen die het slechter hebben getroffen in de wereld
een continent van macht en bezit - de tekenen des tijds wel op tijd verstaan? Kunnen wij wel op tijd
de bakens verzetten?
Rusland werd nimmer een democratie maar wel een formidabele kernmacht. De gevolgen daarvan
voelen ook wij ook in deze tijd. Oekraïne ondervindt de dreiging van het Poetinisme elke dag aan den
lijve. In de traditie van het autocratisch bestuur is er territoriale expansiedrift en de situatie in de
Krim illustreert dat.
Rusland herinnert ons land aan onze eigen kwetsbaarheid. Hoe kan onze eigen kwetsbaarheid beter
geïllustreerd worden dan door de tragische gebeurtenissen van de MH17.
Oekraïne is niet klaar voor een EU-lidmaatschap. Het associatieverdrag met de EU loopt er ook niet
op vooruit. Associatieverdragen geven het instrument om zo goed mogelijk samen te werken, juist
wanneer het EU-lidmaatschap geen reële optie is. De EU sluit deze verdragen af met landen over de
hele wereld, van Chili tot Zuid-Afrika en Israël.
De EU probeert de handel met Oekraïne te bevorderen binnen de EU. Probeert de rechtsstaat daar te
ondersteunen. Er is een lange weg te gaan, daarover maakt mijn fractie zich geen illusies.
Dit associatieverdrag kan hoop en richting kan geven aan een land in moeilijkheden. Een Europees
land dat wil kiezen voor meer vrijheden, welvaart en democratie. Zie het als een reddingsboei, die
geen zekere welvaart verschaft, maar wel burgers daar een kans biedt.
Oorzaken
De gebeurtenissen van het afgelopen jaar hebben onze gemeenschappelijke waarden in ons land en
in de EU - zowel van binnenuit als extern - onder druk gezet. Mijn fractie ziet dat niet als incidenten.
Er zijn dieper liggende oorzaken.
De migratie: lokale en regionale conflicten brengen grote vluchtelingen stromen voort vanuit
situaties die militair en politiek moeilijk te beheersen zijn (Syrië, Libië, Irak, Afghanistan). Oorzaken:
geweld, toegenomen mobiliteit, connectiviteit (internet) en fragiliteit van falende staten.
Migranten in de EU Lidstaten confronteren ons met het tekort schieten van de organisatie van
gezamenlijke EU-buitengrenzen. De beelden van traangas en waterkannonnen op kinderen bij de
grens van Macedonië, de verdronkenen op stranden, de marsen over spoorlijnen met kinderen op de
schouder, in de regen en kou, het is schrijnend en humanitair onacceptabel. Oorzaken: de EU is niet
voorbereid; het is helemaal niet nodig als de EU zich goed organiseert. Dat is een kwestie van
politieke prioriteiten.
1
De financiële en economische onrust: er zijn grote financieel economische interdependenties
ontstaan. Wereldwijde kapitaalstromentrekken zich niets aan van nationale grenzen. Er is een
feitelijke schulden-mutualiteit in de Eurozone en dus de noodzaak tot gecoördineerd economisch,
fiscaal en monetair beleid. Maar het ontbreekt aan “doorzettingsmacht”.
De identiteitsvraag van de Unie zelf: er heerst somberheid over het slagen van het Europees project.
Er zijn populistische en andere stromingen die inspelen op groeiende onvrede.
De kernopgave die ik in deze bijdrage wil bespreken is: hoe moeten wij deze gebeurtenissen als
fundamentelere tekenen des tijd verstaan en welke reacties zijn noodzakelijk en uitvoerbaar?
Europa
Het steeds terugkerende fenomeen is dat de nationale politieke leiders vooral thuis en vaak ook als
zij bijeen zijn in de Europese Raad niet durven of kunnen uitstijgen boven het niveau van de
dagelijkse urgentie, de peilingen en de aanvallen vanaf de rechterflanken van het politieke spectrum.
Het gevolg is dat de EU als zodanig niet in staat blijkt om slagvaardig, overtuigend en tijdig genoeg te
handelen. Aan ambitie bij de Commissie-Juncker geen gebrek. Maar wat mijn collega De Graaf hier
vier jaar geleden al vreesde, heeft zich gerealiseerd: het Europese politieke forum lijkt een ruilbeurs
te zijn worden van nationale belangen. Dat zich mede daardoor te vaak verliest in trivia als
schoolfruit.
Wij kunnen hierover niet onze schouders ophalen en gewoon verder gaan met de dagelijkse zaken.
Het is van het allergrootste belang dat wij op alle niveaus - burger, parlement, regering - doorbraken
forceren.
Dat het veel gecompliceerder is geworden met 28 dan met 6, 12 of 16 Lidstaten, dat spreekt vanzelf.
Dat heeft gevolgen voor het tempo en de diepte van de integratie. Maar dat doet niet af aan het
streven om onverminderd in gezamenlijkheid het allerbeste voor onze burgers te bereiken.
Voorzitter,
De fractie van D66 kent u als consistent in zijn Europese ambitie. D66 viert dit jaar zijn verjaardag.
Wij zijn maar 11 jaar jonger dan de EU als we de EG als beginpunt nemen.
De Europese samenwerking is voor deze D66-fractie, en alle fracties hiervoor in dit Huis, een hele
principiële politieke keuze.
Via Europese samenwerking kunnen de ontplooiingskansen, welvaart en de fundamentele waarden
van onze burgers het beste wordt gewaarborgd. Fundamentele waarden zijn geen luxe voor goede
tijden maar juist een noodzaak in slechte tijden.
In het Verdrag van Lissabon (2012) is nog eens herinnerd aan de inspiratie voor het oprichten en
uitbouwen van de EU.
Het fundament van onze samenwerking is de gemeenschappelijke culturele, religieuze en
humanistische traditie van Europa, die ten grondslag ligt aan de ontwikkeling van de universele
waarden van de onschendbare en onvervreemdbare rechten van de mens en van vrijheid,
democratie, gelijkheid en de rechtsstaat.
Het historisch belang van de beëindiging van de deling van het Europese continent en de noodzaak
solide grondslagen voor de opbouw van het toekomstige Europa te leggen is niet afgenomen in deze
tijd, integendeel..
2
Breuklijn?
Voorzitter, als ik alle onheilsprofeten moet geloven staan wij voor een permanente breuklijn in de
geschiedenis, die de continuïteit van het Europees project an sich bedreigt: de een zegt langs
geografische coördinaten Noord/Zuid, de ander zegt langs Oost/West, weer anderen tussen de boze
burger en de kosmopolitische voorhoede. Velen zien er een permanente crisis in onze waarden in.
Ik zie veel manifestaties van retro-nationalisme en exploitatie van angst voor het verschil.
Alsof wij in Nederland eenvormigheid kennen. Niet zo heel lang geleneden werd de tune “15 miljoen
mensen, die laat je in hun waarde” algemeen gezien als representatief voor de heersende opvatting
over onze samenleving.
Die opvatting is met 17 miljoen mensen niet fundamenteel veranderd (dat blijkt ook uit SCP
onderzoeken), maar het beeld in de (sociale) media is anders.
De EU is een extra oefening in omgaan met verschil. Op vreedzame wijze en met als doel verhoging
van welvaart en geluk.
Er lijkt wel sprake van angst voor het ontstaan van een Europese identiteit. Terwijl het niet over een
vervanging van de nationale (of regionale) identiteit zou moeten gaan, maar over de ontwikkeling
van een additionele identiteit of minstens identificatie met een ideaal in dienst van duurzame vrede,
vrijheid en welvaart.
Ik ga dit thema niet te verder uitdiepen, er is in de loop der jaren veel over geschreven en gesproken
(zie o.a Amin Maalouf).1
Mijn fractie hecht geen geloof aan deze en andere vermeende breuklijnen of de permanentie ervan.
Het referendum in Zwitserland wordt vaak ten voorbeeld gehouden als bewijs dat de elite zaken
bedisselt waar de burger eigenlijk niet van gediend is. Peilingen toonden in januari dat de SVP in
Zwitserland zou gaan winnen bij het zoveelste xenofobie-referendum.
Dat het toch een verpletterend zege voor de rechtstaat werd zondag - 58,9 procent - is grotendeels
aan burgerinitiatief van o.a. Flavia Kleiner te danken. Zij begon met vrienden een tegencampagne
tegen de SVP: ‘Operatie Libero’. Met succes! Het kan dus wel!
Problemen en uitdagingen zullen er altijd zijn. Politici worden getest op hun vermogen daar mee om
te gaan. Telkens weer.
De problemen die de geschetste drie gebeurtenissen teweeg brengen zijn niet uniek, niet
onoplosbaar, maar wel een uitdaging voor ons allen.
De echte crisis is een politieke crisis.
1
(..) Il montre comment, loin d’être donnée une fois pour toutes, l’identité est une
construction qui peut varier. (“L’identité Meutrière); Ook : In every age there have
been people who considered that an individual had one overriding affiliation so
much more important in every circumstance to all others that it might
legitimately be called his “identity.” For some it was the nation, for others religion
or class. But one has only to look at the various conflicts being fought out all over
the world today to realize that no one allegiance has absolute superiority.
3
Gidsland
Het is daarbij zinvol om zich af te vragen: wie in de huidige tijd heeft aangetoond tekenen des tijds
vaak goed op waarde te schatten? Ik denk dan in het bijzonder aan bondskanselier Merkel.
Niet alleen dat, ze heeft ook een visie op de toekomst die hoopgevend is. Het is ook een teken des
tijds dat een politica die altijd werd geroemd en bekritiseerd vanwege haar realpolitik, nu plotseling
door velen als idealist of dromer wordt weggezet.
Naar het oordeel van mijn fractie is zij heel consistent is haar visie dat de grote uitdagingen van deze
tijd niet nationaal kunnen worden opgelost.
Duitsland gidsland is nog even wennen. Waar is de Nederlandse regering? Nederland gidsland ligt ver
achter ons, dat is duidelijk. Als er dan een verdergaande visie van de Nederlandse regering komt is
het ook meteen het Plan-Samson, om vooral te markeren dat het eigenlijk van niemand is, in elk
geval niet van de Nederlandse regering.
De minister heeft gesproken in de voorbereiding van het Nederlands voorzitterschap over Nederland
als “honest broker” (Staat van de Unie). Is dat nog steeds de beperkte ambitie? Waarom zou die
instrumentele rol een geprononceerde politieke opvatting belemmeren? Graag een reactie.
Wat is de opstelling van de minister geweest in de Europese Raad van gisteren?
Voorzitter,
De Nederlandse regering gaat voorbij aan een dringende behoefte van de burgers in ons land om
duiding te krijgen, een richting aan gegeven te krijgen en verklaring van gemaakte keuzes.
Een behoefte die heel menselijk is en naar het oordeel van mijn fractie tot een kerntaak van de
politiek behoort.
Laat ik in dat kader de drie uitdagingen afzonderlijk bespreken.
Migratie
De migratie kwestie legt een falen bloot van de EU dat al langer bekend was. De EU krijgt de schuld,
maar het zijn de Lidstaten die verzuimd hebben actie te ondernemen of de Commissie niet de
mogelijkheden hebben gegeven.
Wat is de opstelling van de Nederlandse regering geweest bij voorstellen om de buitengrenzen te
versterken en de verdeling te coördineren (o.a. bij het plan-Juncker, maar ook bij eerdere pogingen
van de Commissie)?
We hebben vandaag de kans om van de minister first hand te vernemen wat er gisteren in de
Europese Raad hierover is afgesproken en welke rol Turkije er in speelt.
Het zijn niet de absolute aantallen migranten die in de afgelopen jaren de EU binnenkwamen die
voor problemen hebben gezorgd, maar vooral de allocatie: sommige landen hebben disproportioneel
veel migranten opgenomen en zitten aan de grens van wat zij als absorptiecapaciteit beschouwen
(o.a. Hongarije, Zweden en Oostenrijk), anderen heel weinig (bijvoorbeeld Frankrijk).
Het praktische gevolg van dit alles is dat er hoe dan ook urgent een antwoord gevonden moet
worden op de bewaking van de buitengrenzen van de EU, op de onderlinge verdeling van migranten,
4
op de systematiek van verblijfsaanvragen (en hoe selectie van politieke vluchtelingen en
economische migranten kan worden gedaan) en het terugkeerbeleid.
Zonder dat we de gijzelaar worden van Turkije. Mijn fractie steunt de inzet van de minister en van
staatssecretaris Dijkhoff om hierin doorbraken te forceren en gelden vrij te maken voor Frontex. De
EU is hier op een heel precair punt gekomen: de hernationalisatie van grenzen en tijdelijke bevriezing
van Schengen.
Kan de minister schetsen hoe hij gaat voorkomen dat deze dominostenen verder gaan vallen?
Als er ergens zichtbaar wordt wat een krakkemikkig bouwwerk (letterlijk) de EU nog is, dan blijkt het
hier wel. Er is in de opvatting van mijn fractie maar één geloofwaardig antwoord: een EU-brede
aanpak.
Natuurlijk is het wegnemen van de oorzaken van conflicten de allerbeste aanpak, maar wij hebben
gezien hoe slecht de internationale gemeenschap is toegerust om te interveniëren in gebieden waar
de politieke, ambtelijke, civiele en militaire infrastructuur chaotisch is. Syrië is een duidelijk
voorbeeld.
De EU is al helemaal slecht toegerust. Velen in de wereld buiten de EU zien ons als méér dan een
economisch samenwerkingsverband van 500 Mln. consumenten, maar ervaren ons als een politieke
factor die een belangrijke rol kan spelen in de wereld.
Ik heb het nog eens voor deze gelegenheid nagekeken in het Verdrag van Lissabon (Preambule). Die
ambitie staat erin.2 Oude nationale ambities verhinderen echter dat wij die beoogde
veiligheidsdimensie daadwerkelijk toevoegen aan de Europese samenwerking. Het is urgenter dan
ooit om juist nu die ambitie verder te exploreren en ik zou van de minister indringend willen vragen
wat zijn ambities en die van zijn collega van Defensie hierin zijn.
De hele wereld buiten Europa denkt: EU en/of EU Lidstaten, u behoort tot een virtuele wereldmacht.
Maar het enige dat de wereld ziet is een gezamenlijk scheepspatrouille van de EU buitengrenzen in
de Griekse en Turkse wateren door de nood gedwongen. Is dit een afspraak tussen de EU en de
NAVO of tussen afzonderlijke Lidstaten die van beide verdragsorganisaties lid zijn?
Graag hoor ik de analyse van de minister, waarbij mijn fractie graag wil vernemen welke
opschalingsmogelijkheden er zijn, of al op de agenda staan. Zo ja, graag een toelichting.
Financiën en economie
De gevel van deze EU staat er wel, maar ook hier is het bouwwerk erachter nog steeds krakkemikkig.
De begroting van de Unie stelt weinig voor en is bizar ingericht. Op het gebied van de economische
en financiële convergentie wordt vooruitgang geboekt onder externe druk (financiële markten). De
2
“VASTBESLOTEN (zijn) een gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid te voeren
met inbegrip van de geleidelijke bepaling van een gemeenschappelijk defensiebeleid dat tot
een gemeenschappelijke defensie zou kunnen leiden, overeenkomstig de bepalingen van
artikel 42, daarbij de Europese identiteit en onafhankelijkheid versterkend, teneinde vrede,
veiligheid en vooruitgang in Europa en in de wereld te bevorderen”.
5
relatie met het vorige onderwerp toont dat aan: de gelden voor Frontex zijn niet voorzien in de
regulier EU-begroting.3
De governance binnen de EU levert geen effectief bestuur op en heeft de ECB in een rol gebracht
waar ze haar mandaat moet oprekken.
Het Five President’s Report geeft een goede wegenkaart voor verbeteringen. Op een aantal
onderdelen zou het veel verder kunnen en moeten gaan. Ik bewaar dit onderwerp voor een ander
debat met Minister Dijsselbloem.
Maar laten we vandaag geen poppenkast spelen: er staan in het rapport geen voorstellen in om de
integratie te verminderen of te ontvlechten, maar om die juist te verdiepen.
Wij kennen de voorzichtige kabinetsappreciatie en daar zou wat mijn fractie betreft een forse schep
enthousiasme bij kunnen.
Veel doorbraken in het functioneren van de EU zijn heel praktisch handwerk. Harmonisatie van
wetgeving. Tijdens de Artikel 13 Conferentie (met zijn eigen Rules of Procedure, met dank aan
collega Elzinga) bij het middagprogramma over investeringen in de EU in Brussel op 17 februari jl.
bepleitte de Deputy Chairman van de OECD voor een verdere harmonisatie van de Europese markt.
Onderzoek van de OECD geeft aan dat dit enkele procent punten additionele groei zou gaan
opleveren.
Dat is ook geen breinbreker: nog steeds wordt investeren in grote delen van de EU belemmerd door
regelgeving die niet op elkaar aansluit, door diploma kwalificaties die niet uitwisselbaar en zijn door
moeizame kredietverlening vanwege onzekere regulering.
Dus niet door te veel Europa, maar door te weinig. Tegelijkertijd gaat over alle grenzen heen de
digitale marktexpansie in razend tempo verder en zonder veel regulering.
De regering erkent ook in de Staat van de Unie dat de EU als innovator en banenmotor onder druk
van de migratie en financiële crisis wat uit beeld is geraakt.4
De collega’s van de SP hebben bij de AFB aandacht gevraagd voor armoede in Nederland. Laten we
dan ook naar de EU kijken. Volgens de EU statistieken loopt 24% van de bevolking in de EU een
armoederisico. In ons land - na Tsjechië - het laagst van alle 28. Achterstand in emancipatie voor
vrouwen is een andere issue van zorg.
Ik vraag hiernaar omdat een van de beste kansen om het risico op armoede te verminderen en het
inlopen van emancipatieachterstand een werkelijk interne markt is die duurzame economische groei
in alle landen mogelijk maakt. Hand in hand met verdere verbetering van opleidingskansen in de EU
over de nationale grenzen heen en door betere instituties die corruptie en (economisch of
anderszins) machtsmisbruik elimineren. Er staat in het programma van het Nederlands
voorzitterschap een passage over armoede en over het arbeidsmobiliteitspakket.
Wat zijn de resultaten?
3
Dat alles leidt op dit moment niet tot speculatie tegen de Euro of implosie van het bankenstelsel, maar
we zitten altijd in de gevarenzone met een half voltooid governance bouwwerk. Nationale
beleidsmaatregelen falen, EU- brede aanpak komt niet van de grond, dus ontstaat er een vacuüm. Een
trage groei met een onaanvaardbaar hoge werkloosheid (en in bijzonder jeugd-) in delen van de EU is
het gevolg.
4
KS 34.166 nr. 22 p.8
6
Identiteit
Voorzitter, ik heb in het eerste deel van mijn betoog al aandacht besteed aan de nationale
identiteitsvraag die vrij dominant in het debat is gekomen de laatste jaren.
Onze analyse is, zoals zojuist besproken, dat successen die landen gezamenlijk binnen de EU in
verschillende configuraties bereiken weinig worden uitgemeten.
Ik hoor ook weinig over de belangrijke resultaten die worden bereikt door de gezamenlijke
onderhandelingsmacht die de EU zelf representeert.
De grootmachten van de moderne economie en kapitaal, zoals Google, Amazon, Blackrock, PIMCO
etc. lachten lang in hun vuistje. Zij weten de nationale EU-regeringen tegen elkaar uit te spelen. Niet
voor niets worden zij vergeleken met Standard Oil van vroeger.
Dan zijn we verrast dat Nederland in die internationale competitie nationale belastingdiensten tax
rulings aanbieden, dat de City hoge bonussen betaalt en dat veel grote ondernemingen de laagste
kosten in de EU uitzoeken om zich te vestigen.
Maar mag ik er dan even aan herinneren dat het Vestager in de Europese Commissie (in de traditie
van Neelie Kroes) is geweest die Microsoft, Starbucks en Amazon aanpakte? Het was de Europese
Commissie die internationale bedrijven in België heeft aangepakt op hun belastingvoordelen die
waarschijnlijk als staatssteun worden gekwalificeerd.
Waarom zijn deze ingrepen effectief? Omdat het onomstotelijk een bevoegdheid van de EUCommissie is om in mededinging in te grijpen om een gelijk speelveld te bewaken.
Heeft een nationale regering in de EU die kracht gehad of de politieke wil om internationale concerns
te trotseren?
Wij zullen ons in Europa naar de stellige overtuiging van mijn fractie verder moeten organiseren op
een schaal die in staat stelt in een financieel-economische multipolaire wereldorde relevant te zijn.
Energie, klimaat, vervoer, belastingen voor grote ondernemingen, defensie, etc. kunnen alleen
effectief op het bovennationale niveau worden uitgevoerd. Dan heb ik nog niet eens specifiek
gesproken over klimaat en energie, want het behoeft geen betoog dat als nu zelfs ook de DNB
spreekt over de noodzaak van een CO2 prijs, dat dit alleen Europees-breed effectief kan zijn.
Je Suis l’Europe!
Voorzitter, laat de Europese Unie niet een politiek weeskind van deze tijd worden.
Het Europese ideaal (en dat is niet de Unie, was het maar zo) dat er op gericht was om de onderlinge
strijd over waarden door middel van economische integratie en politieke samenwerking in goede
banen te leiden en nieuwe oorlogen op ons continent te voorkomen, verdient het om met
overtuiging uit gedragen te worden.
De fractie van D66 wil tegenover het negativisme over Europa een positieve aanpak met de ambitie
stellen om verder te komen met en in de EU.
Ja, wij zullen onze kersentuin verder moeten openstellen en nieuwe tuinen samen met anderen
verder gaan ontwikkelen, tot wederzijds voordeel.
7
Wij zagen publieke ambtsdragers wel publiekelijk partij kiezen voor waarden die bedreigd worden
door aanslagen in Europese hoofdsteden (en o.a. Syrië), te beginnen bij de Burgemeester van
Rotterdam, maar alleen Angela Merkel durft het te doen voor Europa (en in mindere mate François
Hollande).
Mijn fractie zou de minister van Buitenlandse Zaken en de Nederlandse premier willen uitnodigen
om in de geest van de grote Europeaan Edmond Wellenstein, die ons onlangs is ontvallen, even
overtuigend na het 'Je suis Charlie' ook ‘Je Suis l’Europe!’ te zeggen.
Brexit
Voorzitter, ik begon mijn bijdrage met de verwijzing naar een goed toneelstuk. Ik rond af met het
slechte stukje amateurtoneel van de Brexit.
David Cameron heeft niet eens de hoofdrol, maar Nicola Sturgeon van de Scottish National Party, die
in de EU willen blijven. Mijn fractie leest de verklaring van 19 februari (Brussel) aldus: de afspraak is
pas van kracht na een Brits Ja en van tafel bij een Brits Nee. Is deze interpretatie juist?
Naar wij begrijpen is de conditionaliteit er op aandringen van België en Frankrijk in gekomen. Welke
positie heeft onze premier of minister ingenomen in deze discussie: heeft hij de Belgische opstelling
gesteund? Zo nee, waarom niet?
Afrondend
Wat kunnen we van het kabinet verwachten als inzet bij het referendum op 6 april a.s. over het
associatieverdrag Oekraïne-EU ?
Ik verwacht dat de regering, maar ook de coalitiepartijen zich hierover vandaag helder uitspreken. De
fractie van D66 stemde al voor het verdrag en D66 zal oproepen om VOOR het verdrag te stemmen:
een “JA” dus.
Tot slot: er is ook iets positiefs naar aanleiding van de marathonbespreking van 18 en 19 februari
over de Brexit te Brussel te melden. Premier Cameron is er niet in geslaagd om belangrijke Lidstaten
mee te slepen.
Misschien is het gemeenschappelijke gevoel van ‘Nous sommes L’Europe’ toch overheersender dan
wel eens wordt gedacht.
Dat is een mooie gedachte om deze bijdrage mee af te sluiten.
8