Transcript het meest recente magazine

vision
Robotics
JA A R G A N G 8 | N U M M E R 1 | F E B R UA R I 2 0 1 6
mechatronica
Grijpers in de ban van slimme fabriek
Intelligent stapelen met portaalrobots
Moore blijft grootste drijfveer
Inclusief
Dossier
Energie
Performance.
Reinvented.
KUKA verlegt de grenzen van de lage payload categorie met de nieuwe KR CYBERTECH nano.
De eerste productserie van de nieuwe KR CYBERTECH onderscheidt zich met indrukwekkende
prestaties, 9 perfect gecoördineerde robottypes en nauwgezette payload intervallen. De
KR CYBERTECH nano zorgt voor maximale prestaties met minimale investerings- en energiekosten
waarmee u precies de robot kunt selecteren die aan uw behoeften voldoet. Boost de prestaties van
uw applicaties en bereidt u voor op de markten van de toekomst!
Wilt u meer te weten komen?
Een antwoord op al uw vragen op www.kuka.be
colofon
Vision & Robotics is hét vakblad over auto­
matiseringsoplossingen voor de maak-, agro-en
foodindustrie door specialisten in robotica en
visionsystemen.
JA A R G A N G 8 | N U M M E R 1 | F E B R UA R I 2 0 1 6
Vision & Robotics verschijnt zeven maal per jaar.
Toezending geschiedt op abonnementbasis en
controlled circulation.
Uitgever
Jos Raaphorst, FenceWorks BV
T: 06 34 73 54 24, E: [email protected]
redactioneel .03
een nieuwe
jas
Robbert Hoeffnagel, FenceWorks BV
Het zal u vast niet zijn ontgaan. Vision + Robo-
een ‘platform’. En de gebruikers vormen samen
T: 06 51 28 20 40, E: [email protected]
tics heeft een nieuw jasje gekregen. Waarom?
met de aanbieder een ‘ecosysteem’. Deze nieu-
Was het oude jasje niet mooi genoeg? Wat mij
we termen lijken mij het rechtstreekse gevolg
Redactie
betreft was de ‘oude’ Vision & Robotics een van
van de invloed van ‘de cloud’, ‘communities‘ en
Liam van Koert, The Text Factory T: 06 17 58 82 65
de mooist opgemaakte vakbladen in de indu-
‘ketenintegratie’. Ja, de nieuwe jas is een mo-
Ab Muilwijk, FenceWorks
strie. Maar stilstaan is achteruit gaan. En na 7
deverschijnsel, maar daarmee niet functioneel
E: [email protected]
jaar mag ook een succesvol ontwerp best eens
anders.
kritisch tegen het licht worden gehouden. Dat
Redactieraad
geldt overigens niet alleen voor vakbladen.
Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft,
Wat betekent dit alles voor de nieuwe jas van
Vision + Robotics? Op de eerste plaats laat de
Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL
Een voorbeeld. Ik geloof dat het de jaren tach-
nieuwe opmaak meer ruimte voor duidelijke
Martin van der Have, RAB en ABB, Hans Lenos,
tig betrof. De grote automatiseringsbelofte van
rubrieken. Voor de rubriek mechatronica bij-
lenosonline.info, Wim Hoeks, NTS groep
weleer heette Computer Integrated Manufac-
voorbeeld, die steeds meer onlosmakelijk ver-
turing: een fabriek waar alles van order intake,
bonden raakt met de vakgebieden vision en
Vormgeving
productie, tot en met logistieke afhandeling
robotica. Daarnaast is de leesbaarheid ‘opge-
Laura Willemsen, Grafisch ontwerp
automatisch verliep. Klink bekend he? Inmid-
krikt’. Zowel voor wat betreft ‘tone of voice’ als
dels hebben we de mond vol van ‘smart’, 4.0
opmaak is de jas vooral ruimer gemaakt. In een
Druk
en IoT. Industriële automatisering krijgt een
tijd waarin steeds meer online gelezen wordt,
De 11e druk | NCS Repro
nieuwe jas. Hoewel ik me realiseer dat het
de tijd beperkt is, en de ervaring belangrijker
vooral de media betreft die de industrie die
wordt past geen archaisch manifest. Niet dat
Postadres redactie
nieuwe jas aanmeet, is het hele ‘internet of
het oude Vision & Robotics dat was. Maar het
Beatrixstraat 2, 2712 CK Zoetermeer
things gebeuren’ meer dan cosmetisch. De
kan altijd beter. Zie voor u het resultaat.
E: [email protected]
CIM-gedachte was gestoeld op een krachtig
centraal mainframe, dat lang niet krachtig
Abonnementen
genoeg bleek. Maar 4.0 is erg decentraal met
[email protected]
steeds meer intelligentie in componenten. Een
T: 079 - 500 05 59
wezenlijk verschil, met eigen kansen, uitdagingen en benodigde aanpak.
Advertentie-exploitatie
Een ander voorbeeld. We herinneren ons al-
Mike de Jong T: 06 - 10 82 59 93
lemaal de verschuiving van productaanbieder
E: [email protected]
naar solutionprovider. Deels is dit natuurlijk
marketingpraat. Een kwestie van definitie.
Niemand is 100 procent dozenschuiver. Maar
inmiddels lijkt ook de solutionprovider klaar
voor een volgende stap. Zijn ‘oplossing’ wordt
LIAM VAN KOERT
04. in dit nummer
‘2016 wordt het jaar van de 5000-serie’
Ook grijpers in de
ban van de
slimme fabriek
06.
ABB stapt in
SCARA robots
opleiding robotprogrammeren in voorbereiding
09.
12.
vision
Robotics
inhoud .05
Februari 2016
20.
Dossier
Energie
24.
Slim bewegen
ErP richtlijn in praktijk
Mechanische innovaties
15.
en verder
Thermische Mobotix camera’s voor monitoren productieprocessen 14
Intelligent stapelen met portaalrobots
28
Moore blijft grootste drijfveer SPS IPC Drives 30
Alle visiontrends onder één dak 34
Rubrieken
Redactioneel03
Colofon
03
Nieuws 12
Dossier Energie
15
Branchenieuws36
Productnieuws38
Column Yolande Kolstee
42
26.
06. Grijpertechnologie
Door Liam van Koert
‘2016 wordt het jaar van de 5000-serie’
Ook grijpers in de ban
van de slimme fabriek
Je hoeft de vakbladen maar open te slaan of de slimme kreten
vliegen je om de oren: Smart Industry, Industrie 4.0, Industrial
Internet of Things. Oude wijn in nieuwe zakken? Of is er wel
degelijk wat aan de hand als ook grijperfabrikanten met
intelligente producten komen? Een hele servogestuurde met
iPad in te regelen lijn bijvoorbeeld. Of een grijper voor zo’n
andere Smart Factory-trend: de co-robot.
Grijpertechnologie .07
Jeroen van den Heuvel van ZVS is normaliter
niet zo van de uitbundige uitspraken. Daarvoor
is de man uit Mierlo veel te nuchter. Dus juist
hem te horen zeggen dat de 5000-serie van
Zimmer momenteel echt de beste grijper op
de markt is, doet de oren spitsen. “Minimaal
30 miljoen slagen onderhoudsvrij is echt heel
veel hoor”, verontschuldigt hij zich bijna. En de
slim gekozen ‘universele’ interfacing? Die maakt
dat de 5000-serie niet alleen veel oude Zimmergrijpers gaat vervangen die langzaam zullen worden uitgefaseerd, maar ook die van dat
andere merk waarover hij het liever niet heeft.
“Je moet van je eigen kracht uitgaan. En wat
dat betreft verwacht ik in dit nieuwe jaar veel
van de 5000-serie. Ik ben in elk geval erg blij
dit Zimmerhoogstandje in de Benelux te mogen
vertegenwoordigen.”
zou je kunnen stellen dat we per definitie met
kaal via een bedieningspaneel in de behuizing,
Mecha
een ‘slimme’ oplossing te maken hebben. Je
waarbij ledjes de status van functies en para-
In een eerder interview met Heiko Zimmer,
kan namelijk drie verschillende vingerposities,
meters aangeven. Hierbij onthoudt de grijper
één van de ‘prodigies’ binnen het Duitse fa-
de grijpkracht en de grijpsnelheid instellen.
zijn instellingen zodat hij, ook al is hij offline ge-
miliebedrijf, kwam al naar voren dat Zimmer
Met één grijper pak je hierdoor verschillende
weest, meteen weer aan de slag kan. Maar een
erg hecht aan mechanische superioriteit. Het
producten op. Flexibiliteit dus. Maar flexibiliteit
5000-grijper kan ook met IO-link worden gele-
houdt daarom alle kritische productieprocessen
staat en valt met gebruikersgemak. Als je een
verd. Hierdoor hang je één of meerdere grijpers
in eigen hand. Van den Heuvel: “Hoogwaardi-
uur aan het programmeren bent om je grijper
rechtstreeks aan de PLC. Je kan zo meerdere
ge mechanica vormt eigenlijk de basis van de
in te stellen, dan ben je er ook snel klaar mee.
grijpers in één keer automatisch op afstand in-
5000-serie. Door een heel nauwkeurige staal-
Hier kom ik op een ander verkoopargument van
stellen, uitlezen, het stroomverbruik zien, of zo
op-staal geleiding te gebruiken in plaats van
de 5000-serie. De Advanced Control Module
je wilt met een iPad aan de slag. Niet dat ik dat
het gebruikelijke aluminium, is de grijper echt
(ACM), het ‘brein’ van een 5000-servogrijper, is
laatste per definitie slim vind, maar het geeft
veel robuuster. Ook krijg je hierdoor veel minder
namelijk heel intuïtief in te stellen. Dat kan lo-
wel aan dat een 5000-grijper een ‘connected’
speling, bent dus preciezer (0,01 mm herhaal-
mechatronisch systeem is, dat je via IO-link ook
nauwkeurigheid), terwijl er door een speciale
gewoon remote kunt benaderen.”
coating ook minder wrijving is. Zoals ik al zei,
ben je hierdoor minimaal 30 miljoen slagen on-
Co-grijper
derhoudsvrij. En omdat de grijper veel sterker
Er is veel over gezegd en minstens zoveel ge-
is, kan je een 1,5 keer grotere klemkracht in de-
zwegen: de co-robots. Van het populaire robot-
zelfde bouwgrootte kwijt. Tel hier de standaard
type, dat naast de mens kan werken zonder dat
IP64 afdichting (IP67 kan ook) bij op, en je bent
er een hek omheen hoeft, wordt veel verwacht.
echt in een grijperklasse beland die er voorheen
Wel moet een dergelijk robotsysteem – en ja-
nog niet was.”
wel, daarbij hoort ook de grijper – aan een
aantal belangrijke voorwaarden voldoen om
Tronica
succesvol te zijn. Co-systemen moeten veilig,
Mechanicatroef dus. Maar is elektronica en
flexibel en eenvoudig toe te passen zijn. En bij
software ook niet een belangrijk deel van een
voorkeur hebben ze een menselijke maat. Met
‘smart’ mechatronisch product? Van de Heuvel:
dit in het achterhoofd ontwikkelde Zimmer een
“De 5000-serie bestaat zowel uit pneumati-
grijperserie die net als menig co-robot inherent
sche- als servogrijpers. Twee- en driepunts.
veilig is. Ook is hij gemakkelijk door een niet-
Maar als we het over het servodeel hebben,
programmeur voor verschillende taken in te
08. Grijpertechnologie
zetten. Van den Heuvel: “ Wat inherent veilig in-
snel bezeren en kunnen er ook geen velletjes
opdracht te kunnen scoren, vraag ik een klant
houdt? Redelijk voor de hand liggend is natuur-
bekneld raken. Voor wat betreft het gebruikers-
in eerste instantie altijd wat hij met de grijper
lijk dat de R800-serie met een krachtbegrenzing
gemak beschikt de R800-serie over dezelfde
wil gaan doen. En in welke omstandigheden.
is uitgerust. Zo zal er nooit te hard gegrepen
connectiviteit als de 5000-serie. Hij is dus snel
Dat kan vanuit een Total Cost of Ownership oog-
worden. Maar het bijzondere aan deze grijper
en bijna plug & play in te regelen, zonder dat er
punt zo maar een 5000-grijper zijn. Maar in veel
is dat een redundant uitgevoerde veiligheids-
hogere grijperkennis nodig is.“
gevallen waarschijnlijk ook niet. We hebben
letterlijk honderden standaard grijpers in ons
functie ervoor zorgt dat bij het bereiken van de
ingestelde grenswaarde, de grijpvingers auto-
Maatwerk
assortiment. En dat is niet voor niets. Wat de
matisch mechanisch ontkoppelen. Ze kunnen
Betekent dit, dat wanneer we slim willen zijn,
afwegingen zijn? Dat helemaal uitdiepen gaat
dus helemaal geen krachten meer opnemen.
we in 2016 massaal aan de 5000- of 800-grij-
hier wat ver. Wie wil weten wat voor zijn appli-
Als dit is gebeurd, dan keert de grijperbehui-
pers moeten? Van den Heuvel: “Dat is natuurlijk
catie het beste is, kan tussen 15 en 18 maart in
zing terug naar zijn uitgangspositie. Hier kun-
een paar bruggen te ver. Het beste grijpersys­
Utrecht langskomen. Hier staan we namelijk op
nen de vingers worden aangekoppeld en de
teem, dus inclusief zwenkeenheden en andere
de TechniShow, standnummer 11F044, met de
grijper is weer klaar voor gebruik. Verder is de
toebehoren, blijft afhankelijk van de applicatie.
hele Zimmerstand zoals die ook op de Hannover
grijperbehuizing rond en zacht, zonder kiertjes
Maatwerk dus. En daarin zit de echte kracht van
Messe te zien zal zijn. Een unieke kans dus om
en hoekjes en is hij licht van gewicht. Zo zal de
ZVS. Want hoewel ik er echt niet vies van ben
het hele Zimmerportfolio gewoon hier in Neder-
menscollega zich in het geval van botsing niet
een keer relatief gemakkelijk met een herhaal-
land te zien. Ik zou zeggen: grijp die kans!”
Wat is IO-Link
IO-Link is een veldbusonafhankelijk point-to-
voorbeeld van parameters
point communicatiesysteem, waarmee gate-
worden voorzien, om daar-
ways, sensoren en actuatoren te integreren
na bij het bereiken van een
zijn in elk gangbaar bussysteem. IO-Link zelf
ingegeven grenswaarde te
is geen bussysteem, maar een parallelle ver-
gaan schakelen. Tevens
binding voor ‘de laatste meter naar de sensor’.
kan de sensor de gemeten
IO-Link leent zich zowel voor binaire- als ana-
drukwaarden cyclisch en
loge signalen. Het verschil tussen een IO-Link-
serieel overdragen. Hier-
sensor en standaard sensor is dat er een extra
mee is uitwisseling met de
datakanaal aan het standaard uitgangskanaal
huidige sensoren een feit:
is toegevoegd. Alle toegepaste aansluitkabels
IO-Link-componenten zijn
in een installatie zijn ook voor IO-Link-compo-
zonder enige beperking
nenten toe te passen. IO-Link biedt hierbij drie
te gebruiken op standaard
vormen van communicatie:
digitale I/O-kaarten/systemen zonder een IO-
vanging van een identieke sensor downloa-
-schakeltoestand (binair, zoals bij de huidige
Link-poort toe te hoeven passen. De IO-Link-
den. Dat kan zelfs tijdens een draaiend proces.
druksensor is hierdoor gelijk aan standaard
De gebruiker kan ook extra diagnose-informa-
druksensoren met een binaire schakeluitgang.
tie opvragen. Daardoor kunnen storingen een-
sensoren)
-cyclische overdracht van procesdata (bijvoorbeeld digitale overdracht van proceswaarden)
-overdracht van parameters en diagnose informatie.
voudiger worden gelokaliseerd en stilstandtijEén van de grootste voordelen is de eenvou-
den omlaag gebracht worden. Dataoverdracht
dige uitwisseling van IO-Link-sensoren zonder
van deze diagnosegegevens gaat, in tegen-
aparte tools of software. Hierdoor kost de in-
stelling tot de huidige sensoren, niet over een
bedrijfstelling veel minder tijd. Gecombineerd
extra kabel.
Alle drie de varianten zijn willekeurig met el-
met een IO-Link-module kan men parameters
kaar te combineren. Zo kan een druksensor bij-
uit een sensor lezen, opslaan en bij een ver-
Robotica .09
ABB stapt in
SCARA robots
Op de valreep van 2015 kwam ABB
Robotics met opmerkelijk nieuws: het
bedrijf gaat SCARA-robots maken. Wat bewoog één van ‘s werelds grootste
robotbouwers pas na veertig jaar in deze relatief kleine, specialistische en
enigszins verzadigde robotmarkt te stappen?
ABB Robotics maakt veel robots. En dat al een
SCARA
ook met een payload van 6 kilogram een zeer
behoorlijke poos. Nog niet zo lang geleden
SCARA staat voor Selective Compliance Articula-
hoge baannauwkeurigheid. Ze zijn snel en kun-
vierde het Zweedse bedrijf haar veertigjarige
ted Robot Arm. In tegenstelling tot een vijf- of
nen met hun IP54-beschermingsgraad prima in
bestaan. Toen nog ASEA, stelde het bedrijf in
zesassige robotarm of een deltarobot bestaat
stoffige of natte omgevingen tewerkgesteld
1974 de eerste elektrische robot ter wereld te
het kinematisch model van een SCARA-robot
worden. In laboratoria bijvoorbeeld, of in de
werk. De vijfassige IRB 6 leek erg op de robot­
uitsluitend uit de rotatie en translatie van drie
farma. Maar de echte inzet is natuurlijk de
armen die we vandaag overal aan het werk
parallelle verticale assen. SCARA-robots hebben
assemblage van kleine onderdelen. Want
zien. Vijfentwintig jaar later kwam er een nieuw
een relatief klein werkbereik. Daar staat tegen-
hoewel YuMi is bedoeld voor het zij aan zij wer-
kid on the block: de IRB 340 FlexPicker. Deze
over dat ze snel zijn, accuraat en een kleine
ken met de mens, werkt hij ook perfect samen
lang gepatenteerde deltarobot had een wezen-
footprint hebben. De door ABB ontwikkelde
met een SCARA-robot. Dat ABB zich nu in de
lijk andere kinematica en bleek een kampioen
SCARA-robots, de IRB 910SC-familie, speelt op
SCARA-markt mengt is dus zo’n gek idee nog
in snelle pick & place-toepassingen. Met beide
deze sterke punten in. Ze hebben een reikwijd-
niet. Ook niet na veertig jaar robotica.
robottypen, de articulated arm en delta, is
te van 450, 550 of 650 millimeter en hebben
menig productievloer geautomatiseerd, waarbij
veruit de meeste toepassingen zijn afgedekt.
YuMi
En toen kwam YuMi, een bijzondere co-robot
voor ‘jou en mij’. Op de laatste Hannover Messe
maakte deze tweearmige en inherent veilige
robot zijn debuut. Als assistent met menselijke
maat is hij zeer geschikt om zij aan zij met de
mens te werken. De technische details hebben
we al eerder uitvoerig beschreven. Maar het is
vooral het toepassingsbereik dat in dit geval van
belang is: YuMi is een ster in precieze assemblagetaken. En ABB wil met de hooggespecte
co-robot onder andere de elektronica-industrie
veroveren.
10. kort nieuws
Robot lost Rubiks
puzzel op in
recordtijd
Opnieuw is een robot erin geslaagd het record voor het oplossen
van een Rubiks Kubus te verbreken. De robot Sub1 van de techneut Albert Beer lost de puzzel in slechts 0,887 seconden op.
Het is de tweede keer in slechts twee weken tijd dat het record
verbroken wordt. Op 5 februari verbraken de software ontwikkelaars Jay Flatland en Paul Rose in het Amerikaanse Kansas City,
Missouri het Guiness World Record voor het oplossen van een
Rubiks Kubus. Hun robot wist de puzzel in slechts 0,9 seconden
op te lossen. Om de puzzel op te lossen maakt de robot gebruik
van twee webcams, die beide een foto maken waarop drie kanten van de kubus te zien zijn. Na het nemen van de foto’s zet Sub1 een algoritme van Herbert Kociemba in om de oplossing van de Rubiks Kubus te berekenen. Zodra de oplossing van de puzzel is gevonden wordt
deze doorgestuurd naar een Arduino-compatibel microcontroller, die vervolgens zes stappenmotoren in werking zet. Sub1 wist de Rubiks
Kubus in 20 stappen op te lossen.
3D 11.
3D Makerszone opent
3D printfabriek in Haarlem
Onlangs is in Haarlem de eerste 3D-printfabriek van Nederland geopend onder aanwezigheid van
vertegenwoordigers van de Nederlandse maakindustrie, de Metropoolregio Amsterdam, het ministerie van
Economische Zaken en het hoger onderwijs.
zaamheid, onderhoud, voorraadbe-
hoge sterkte-eigenschappen. De
heer, transport, lokale productie en
ProJet 5000 maakt gebruik van
slimmere producten, beloven een
de thermisch gestuurde Multi-jet
zelfde mate van impact te hebben
Modeling technologie (MJM). Deze
op de maakindustrie als de komst
technologie maakt het mogelijk in
van het internet had op de media-
zeer kleine hoeveelheden te dose-
en informatie-industrie, volgens
ren, zodat wanddiktes tot 0,25 mm
de mensen achter 3D Makerszone.
mogelijk zijn en producten tot 0,05
“Of zelfs de boekdrukkunst”, zoals
mm geprint kunnen worden.
de burgemeester van Haarlem dat
memoreerde tijdens de officiële
www.3dmakerszone.com
opening.
www.landre.nl
Amsterdam-Haarlem
stimuleren
3D printers van 3D Systems geleverd
door Landré
Landré is te vinden op de
De 3D-printfabriek, een initiatief
van 3D Makerszone in Haarlem,
en vooral ook het mbo- en hbo-
Inmiddels beschikt de 3D-print-
in Veldhoven plaatsvindt.
stelt scan-, print- en tekenfacili-
onderwijs daarbij betrekken, zo-
fabriek al over zes printers, waar-
teiten beschikbaar voor bedrijven,
dat de huidige generatie jongeren
onder een Tractus deltaprinter
overheden en onderwijs. Dankzij
straks een rol kan gaan spelen in de
van maar liefst drie meter hoog.
dit initiatief hoeven bedrijven niet
nieuwe maakindustrie.
En een aantal 3D kleurenprinters
direct in de technologie te investe-
van 3D Systems, waarvan Landré
ren, maar kunnen ze middels een
Grote impact op de maakindustrie
onder meer de ProJet 5000 heeft
laagdrempelige bijdrage participe-
De initiatiefnemers van de 3D Ma-
geleverd. Deze printer is met een
ren in de 3D-printfabriek. Bedrijven
kerszone zien de enorme potentie
printvolume van 550 x 393 x 300
kunnen daarmee kennis maken
van 3D printtechnologie voor de
mm één van de grootste printer-
met 3D printen, om te kijken of en
maakindustrie. “De kansen die
systemen in zijn soort en levert
hoe ze 3D printen in hun bedrijfs-
deze technologie biedt op het ge-
een hoge eindkwaliteit van de
en productieproces kunnen integre-
bied van productontwerp, kosten-
producten, die ten uiting komt in
ren. 3D Makerszone wil daarmee
besparingen, innovatieversnelling,
extreem fijne details, hoge nauw-
innovatie voor bedrijven in de regio
maatwerk, personalisatie, duur-
keurigheden, scherpe hoeken en
RapidPro, die van 1 t/m 3 maart
12. EDUCATIE
Door Bart Driessen
OPLEIDING
ROBOTPROGRAMMEREN
IN VOORBEREIDING
“Het is de allerhoogste tijd dat er een professionele opleiding komt voor robotprogrammeurs en robotbedieners
voor industriële robots”, aldus een gedreven Piet Mosterd, CEO van AWL-Techniek in Harderwijk. “Gelukkig biedt het
LAC al opleidingen aan voor robotprogrammeurs en bedieners van lasrobots, maar voor andere robotsystemen is
er geen opleiding te vinden in Nederland. Daar gaan we met een aantal partijen in deze regio een oplossing voor
bieden.”
Wie Mosterd en AWL een beetje kent, begrijpt
school waar bbl 2- en 3-opleidingen worden
Sterker nog, we lopen met kennis van robotica
zijn inzet voor meer en beter technisch onder-
verzorgd in zes verschillende studierichtingen.
achter op het buitenland. En dat terwijl ieder-
wijs. Al jaren is er een groot tekort aan goede
Inmiddels zijn er meer dan honderd studenten
een het over Smart Industry heeft. Zeker voor
gekwalificeerde technische medewerkers en dit
die een opleiding volgen aan De Techniek Aca-
robotica in de verbindingstechniek zijn er nog
dreigt alleen maar verder op te lopen. Daarom
demie in Harderwijk en zijn hierbij meer dan
veel te weinig vakmensen die daarmee kunnen
is AWL in 2011 gestart met een eigen bedrijfs-
zestig bedrijven betrokken. Een groot succes in
omgaan. Dat geldt overigens ook voor andere
de regio, en nu is het tijd voor een opleidings-
branches waar robots worden toegepast. Zon-
faciliteit robotica. Bedoeld om operators en pro-
der vakkennis van robotica missen Nederlandse
grammeurs en studenten op te leiden in het vak
bedrijven kansen door het gebrek aan be-
van robotica, onafhankelijk van het merk van de
kwaam personeel. Het is daarom tijd om in actie
robot en de toepassing. Het is de bedoeling dat
te komen.” Maar wat doen de hogescholen dan
deze faciliteit opleiding biedt van bbl- tot hbo-
op dit gebied? En er zijn toch ook trainingen die
niveau. Hiermee wordt er gestreefd naar di-
door diverse robotfabrikanten verzorgd worden?
verse levels, zodat er maatwerk wordt geleverd.
Mosterd: “De hogescholen zijn nauwelijks actief
op dit gebied, afgezien van enkele bescheiden
Te weinig vakmensen
pogingen. Een complete opleiding is er niet. En
Mosterd: “De belangrijkste reden om te wer-
robotleveranciers als Kuka, ABB en Fanuc ver-
ken aan deze opleidingsfaciliteit is dat we als
zorgen wel trainingen voor hun klanten, maar
BV Nederland gewoonweg niet zonder kunnen.
dat zijn lessen waarin operators leren hoe ze
EDUCATIE 13.
een bepaald merk robot moeten bedienen. Op
van start? “We willen volgend jaar beginnen
zich nuttig, maar de markt heeft meer nodig.”
met een eerste groep studenten. De opleidingsfaciliteit wordt gerealiseerd in één van de
Beroepskwalificaties
productiehallen bij AWL. AWL stelt hiervoor zes
Waar moeten we aan denken bij het opzetten
robots opgesteld in cellen beschikbaar. Het gaat
van een dergelijke opleiding? “Heel belangrijk
dus om compleet werkende cellen waarmee
bij elke technische opleiding is dat iedereen
studenten aan de slag kunnen. Zowel het bedie-
snapt wat de opleiding inhoudt, de zogehe-
nen als het programmeren zal in deze opleiding
ten ‘beroepskwalificatie’. De waarde van een
aan de orde komen. De opleiding bouwt voort
beroepskwalificatie is dat een personeelschef
op langer bestaande opleidingen die AWL voor
exact weet wat een gediplomeerde in huis
de vier meest gebruikte merken robots ontwik-
heeft. Maar ook docenten en studenten heb-
keld heeft. Maar ook de opleidingen van onze
ben daar veel belang bij. Beroepskwalificaties
partners dragen hieraan bij. Bij Windesheim
hebben ze bijvoorbeeld al een minor (mede-
leggen vast welke praktische en theoretische
kennis een student dient te verwerven. En dat
organisaties en andere kennisdragers zullen we
ontwikkeld door AWL) met een practicum voor
natuurlijk vanaf starters- tot en met hbo-niveau.
de beroepskwalificaties Robotica vaststellen. En
robotica. Met de kennis daarvan worden ook de
Op zich is het niet nieuw – het hele onderwijs
net als wij zijn ook zij allemaal overtuigd van
nieuwe opleidingen compleet gemaakt. Maar
werkt daarmee – maar dit moet voor de roboti-
nut en noodzaak van dit nieuwe opleidingstra-
ook de ervaringen opgedaan in de opleidingen
caopleidingen wel worden ontwikkeld.”
ject. Deze activiteiten zullen we in een stichting
van De Techniek Academie in Harderwijk hel-
Is al bekend wie deze beroepskwalificaties gaat
onderbrengen.”
pen bij de juiste benadering van toekomstige
ontwikkelen? “Vaste partners van Opleidingsfa-
studenten. Iedereen herkent de noodzaak van
ciliteit Industriële Robotica zijn Windesheim en
Start volgend voorjaar
Landstede. Dit zijn organisaties met veel ken-
Wanneer gaat de eerste training voor het bedie-
nis en passie voor opleiden. Samen met deze
nen en programmeren voor industriële robots
Piet Mosterd treedt af
deze vorm van technisch onderwijs.”
als algemeen directeur
AWL-Techniek
Op 1 januari 2016 trad Piet Mosterd formeel
welke bijdrage Mosterd heeft geleverd aan de
De operationele taken droeg Mosterd over
terug als algemeen directeur van AWL. Na
groei en ontwikkeling van AWL in de afgelo-
aan Brand van ’t Hof, technisch directeur en
ruim 40 jaar werkzaam te zijn geweest voor
pen jaren. Daarnaast is zijn betrokkenheid bij
medeaandeelhouder van AWL, die vanaf dat
de internationale machinebouwer uit Harder-
regionale – en nationale initiatieven, waaron-
moment de functie van algemeen directeur
wijk, is het tijd om het stokje door te geven.
der De Techniek Academie, Veluwe Portaal,
zal uitoefenen. Zijn tomeloze inzet, passie
Tijdens een feestelijke receptie werd duidelijk
Platform Techniek Noordwest Veluwe, FME,
en enthousiasme voor techniek, innovatie en
NIL en het LAC, niet onopgemerkt gebleven.
technisch onderwijs blijft gelukkig behouden
Uit handen van de Burgermeester van Nun-
aangezien Piet een grote rol van betekenis
speet, Dick van Hemmen, ontving Mosterd
blijft spelen voor en binnen AWL.
een Koninklijke Onderscheiding. “Piet zorgt er
mede voor dat men in de provincie weet dat
“Er staat een prachtig bedrijf met een sterke
de Veluwe meer is dan natuur en recreatie/
directie. Dat geeft mij de rust en het vertrou-
toerisme. Wij zijn een ‘ondernemend’ gebied,
wen om nu deze stap te maken. Ik zal me blij-
waar we niet zo houden van ‘window-dres-
ven bezighouden met de strategie en de ont-
sing’, maar wel stevig inzetten op innovatie.
wikkelingen bij de internationale vestigingen
De rol van Piet was hierin onmiskenbaar en
en uiteraard met alle belangrijke initiatieven
zijn inzet is zeker gewaardeerd en opge-
waarbij AWL betrokken is”, aldus Mosterd.
merkt.”
14. Vision
Thermische Mobotix
camera’s voor monitoren
productieprocessen
Leverancier van hoge resolutie security- en
visionsystemen Mobotix, heeft een aantal nieuwe
thermische camera’s geïntroduceerd. In combinatie met
de meegeleverde videosoftware gaat het bedrijf zich de
komende jaren meer richten op het monitoren van
productieprocessen.
soren is het namelijk mogelijk om zowel mensen als objecten en producten eenvoudig te detecteren en te volgen. Zoals de verwerkingstemperatuur of afkoeling van diverse producten, tijdens temperatuurgevoelige
processen als productie, logistiek en tijdelijke opslag. In Nederland worden er onder andere al Mobotix-camera’s toegepast voor het 24/7 monitoren van de broodproductie bij Amarant Bakkerijen en de ophoping van
aluminiumoxide in ovens van Almatis. Bij beide voorbeelden helpen de
geïnstalleerde camera’s menselijke fouten en kostbare procesonderbrekingen te voorkomen.
Thermische en optische sensoren combineren
De nieuw geïntroduceerde camera’s hebben warmtesensoren met een
bereik van -40°C tot +550°C en een meetnauwkeurigheid van +/-10
Het Duitse Mobotix levert sinds 1999 hoge resolutie netwerkcamera’s en
Kelvin. Daarmee zijn automatisch meldingen door te geven als de tem-
IP-videosystemen, voor diverse markten. Deze onderscheiden zich met
peratuur van een product of proces afwijkt van zelf te definiëren gren-
een scherpe beeldkwaliteit, decentraal concept en uitgebreide analyse-
zen. Verder kunnen die sensoren bij volledige duisternis tot een afstand
en videomanagementsoftware. Een segment waarin Mobotix al actief is
van 400 meter objecten en personen detecteren, waardoor ze tevens
maar door de nieuwe cameramodellen de komende jaren meer kansen
geschikt zijn voor het bewaken van buitenterreinen. Zoals een inbreker
ontstaan, zijn alle thermische observatietoepassingen. Met warmtesen-
die over een hek klimt, of een beginnende brandhaard. Via de standaard
meegeleverde MxActivitySensor analytische software is het mogelijk de
Mobotix camera’s figureren in
The Martian
nieuwe camera’s zo te configureren dat er nog maar amper valse alarmmeldingen worden doorgegeven. Mobotix CSO Dr. Tristan Haage ziet ook
nieuwe toepassingen ontstaan doordat bedrijven thermische en optische
lenzen gaan combineren. Bijvoorbeeld om op discrete wijze mensen, menigten of bedrijfsprocessen te observeren met in eerste instantie alleen
Eind vorig jaar maakte Mobotix tevens bekend camera’s te heb-
warmtesensoren en pas bij afwijkingen hoge resolutie video-opnames
ben geleverd aan filmstudio 20th Century Fox Film Corporation,
te maken.
voor gebruik in de nieuwe sciencefictionfilm The Martian. Onder andere tijdens het voorbereiden van de reddingsactie om
100%
een astronaut terug te halen naar het ruimteschip, figureert de
futuristisch vormgegeven M15. Ook de M25 en Q25 worden in het
ruimteschip gebruikt.
Afvalverwerking
vision
Robotics
Dossier
Energie
Slim bewegen
ErP richtlijn in praktijk
Mechanische innovaties
16. Dossier Energie
Door Liam van Koert
Areusproject belooft besparingen van 40 procent
Minder energie
door slim bewegen
Zweedse onderzoekers zeggen dat ze het
energieverbruik van industriële robots met maar
liefst 40 procent kunnen terugdringen. Ze gebruiken
hiervoor een algoritme dat de bewegingen van de
robotarm optimaliseert. Het algoritme reduceert
versnellingen en vertragingen, en verkort de tijd dat
de robot stilstaat. Ook bij stilstand verbruikt een
robot namelijk gewoon energie.
Dossier Energie 17.
De optimalisatie verandert niets aan de ge-
dineerd. De optimalisatietool moet dus in eer-
programmeerde baan van de robot. Alleen de
ste instantie identificeren waar robots mogelijk
snelheid en werkvolgordes worden aangepast.
kunnen botsen. Dat geldt ook voor de in- en uit-
De besparingen die dit kan opleveren zijn aan-
gangsposities van alle botszones en voor elke
zienlijk omdat in robotintensieve productieme-
robotbaan.
thoden, zoals de carrosseriebouw in de automobielindustrie, robots de helft van het volledige
Veelbelovend
energieverbruik voor hun rekening nemen. “We
De testen die in het Robotics and Automa-
laten de robot gewoon langzamer bewegen in
tion Laboratory van de Chalmers Universiteit
plaats van hem te laten wachten op andere ro-
zijn uitgevoerd laten zien dat voor individuele
bots en machines. Zo hoeven robots niet eerst
robots de besparingen tussen de 15 en 35
door robotcollega’s worden ‘ingehaald’ voordat
procent liggen. Voor multirobotsystemen zijn
met de volgende productiestap kan worden be-
zelfs besparingen tot 40 procent mogelijk. “De
gonnen”, legt Bengt Lennartson uit. De profes-
eerste resultaten hebben aanzienlijke verbete-
sor van de Chalmers University of Technology in
ringen van 15 to 40 procent laten zien”, zegt
Zweden is initiatiefnemer van het onderzoek,
Dr. Kristofer Bengtsson, een van de onderzoekers
waarbij ook partijen als General Motors zijn be-
van Chalmers die helpt bij de implementatie van
trokken.
de nieuwe optimalisatiestrategieën. “Maar het
'Voor multirobotsystemen zijn zelfs
besparingen
tot 40 procent mogelijk'
zijn natuurlijk wel voorlopige resultaten. Voor
Zelfde cyclustijd
de echte praktijkbesparingsgetallen is verder
Dat bespaart niet alleen energie, maar voor-
“De optimalisatie bepaalt ook in welke volgorde
testen in de praktijk noodzakelijk.”
komt ook slijtage.
de verschillende taken worden uitgevoerd. Er
“Het doel is om dit soort optimalisatiestrate-
wordt een strategie bepaald die zo min moge-
Nieuwe instructieset
lijk energie verbruikt, maar die aan de totale
Het
het
het robotprogrammeren mee te nemen”, zegt
bewerkingstijd niets verandert”, vervolgt hij.
precies vastleggen van de beweging van elke
Bengtsson. “Bij elke aanpassing van de bewer-
“We kunnen zo snel een enkele robotcel opti-
robot tijdens één productiecyclus. Ook eventue-
kingsvolgorde, moet als default een nieuwe
maliseren zonder dat dit impact heeft op de be-
le botszones worden vastgelegd. Deze informa-
optimalisatieslag plaatsvinden. Maar zoals we
staande productiecyclus en dus de rest van de
tie wordt door het algoritme verwerkt, wat leidt
allemaal weten kost het tijd om een ontwikkeld
lijn.” Om de veiligheid te garanderen, moeten
tot een nieuwe instructieset voor de robot. In
product in een robuust productieproces te inte-
de bewegingen van verschillende robots die in
deze instructieset worden vooral versnellingen
greren. Soms zitten hier jaren aan engineering
eenzelfde bereik werken goed worden gecoör-
en vertragingen zo veel mogelijk vermeden.
in.”
optimalisatieproces
gieën standaard vanaf het eerste begin van
begint
met
18. Dossier Energie
Nog meer besparen
'Bij elke aanpassing van
de bewerkingsvolgorde,
moet als default een
nieuwe
optimalisatieslag
plaatsvinden'
er veel minder koper nodig is. Tot slot willen de
De robotoptimalisatie in Chalmers is een on-
Areus deelnemers ook zonne-energie voor pro-
derdeel van het Europese Areus project. Binnen
ductiedoeleinden gaan gebruiken. Dit betekent
dit project wordt nieuwe hardwaretechnologie
onder andere de ontwikkeling van energieop-
ontwikkeld om de energiestroom in twee rich-
slag en back-upsystemen. Tevens wil Areus
tingen te optimaliseren en om het verbruik van
hiertoe geavanceerde wiskundige modellen aan
duurzame energiebronnen in fabrieken te ver-
veelgebruikte ontwerptools toevoegen zodat al
beteren. Denk hierbij aan een nieuwe voeding
in een vroeg stadium zaken als duurzaamheid,
die het energieverbruik van robots nog verder
bidirectionele energiestromen en energiekos-
terugdringt.
ten kunnen worden gesimuleerd.
Of een nieuw gelijkstroomnetwerk met een variabel voltage dat teruggewonnen energie van
Binnen het Aureus project zijn 10 partijen uit 6
alle aandrijfsystemen kan verwerken. Binnen
landen vertegenwoordigd, waaronder Daimler,
zo’n nieuw elektriciteitsnet zijn minder trans-
Kuka en Danfoss.
formatoren nodig, wat minder verliezen betekent. Het doel is om alle remweerstanden en 30
procent van alle trafo’s te overbodig te maken.
Bovendien zorgen het gebruik van gelijkstroom,
Het team van de Universiteit van Chalmers. Van links
het niet optreden van het skineffect en de la-
naar rechts: Dr Kristofer Bengtsson, Emma Vidarsson en
gere piekstromen (tot 60 procent) er voor dat
Professor Bengt Lennartson, Foto: Oscar Mattsson
Dossier Energie 19.
Energie besparen met
mechanische innovaties
Naast industrie 4.0, blijft ook energie een belangrijk thema voor aandrijfspecialist SEW. En volgens Duitse
marketingbaas Claus Wieder wordt dit door nieuwe regels alleen nog maar belangrijker. "Onze oplossingen voor
het energievraagstuk zijn niet alleen slimme regelingen, maar ook mechanische innovaties."
Wist je dat het voor middelgrote bedrijven
lingen. Terecht, want zowel op het gebied van
hogere precisie. Koppels tot 36.7 kNm zijn geen
vanaf 5 december in Duitsland verplicht is om
energiebesparing als 4.0 valt hier veel te bespa-
enkel probleem en voor piekbelastingen ligt dit
een energiemanagementsysteem in werking
ren. Maar de energieketen is zo efficiënt als de
zelfs 5 keer zo hoog. Ideaal voor energiezuinige
te hebben?”, begint Wieder zijn energiebetoog.
zwakste schakel en dus blijft ook de mechanica
robotarmen.”
“Alle bedrijven vanaf een omzet van € 50 mil-
belangrijk. Als een van de grootste producenten
joen per jaar of 250 of meer medewerkers moe-
van mechanische overbrengingen weten wij
Wieder loopt naar een volgende opstelling.
ten dan met ISO 50001 aan de slag. Je bekijkt
dat als geen ander en blijven we stappen zet-
“Hier nog een mooi voorbeeld. Dit zijn de nieu-
eerst hoeveel energie je gebruikt, legt bespa-
ten. Met deze nieuwe ZN precisie-overbrenging
we grotere broertjes van de K-serie: de K..39 en
ringsdoelstellingen vast en de maatregelen om
voor servo’s bijvoorbeeld. De directe koppeling
de K..49. De overbrenging heeft dezelfde uitge-
deze te halen.” Ook SEW Eurodrive moet er aan
van deze serie maakt ze niet alleen compact,
kiende kegelvertanding waardoor er in plaats
geloven en is er dan ook al een aardige poos
maar zorgt ook voor minder verliezen en een
van drie maar twee overbrengstappen zijn. Dit
mee aan de slag. “Natuurlijk gebruiken we veel
levert natuurlijk een flinke reductie in wrijvings-
van onze eigen producten. Dus het ligt voor de
verliezen op. Ze zijn geschikt voor koppels van
hand dat het ontwikkelen van efficiëntere sys­
respectievelijk 300 Nm en 500 Nm.”
temen een belangrijke besparingsstrategie is,
waarvan dan meteen ook onze klanten kunnen
Als derde mechanische innovatie toont Wieder
profiteren. In 2016 bijvoorbeeld zal de overheid
een nieuw remsysteem voor theaters. “Mis-
de eisen verder aanscherpen. Ook kleinere be-
schien wat minder industrieel maar daarom niet
drijven worden dan verplicht met energiema-
minder vernuftig is onze oplossing voor onder
nagement aan de slag te gaan.” Of zoiets ook
andere theaters. De motor-rem-combinatie is
in Nederland aanstaande is? “Dat durf ik niet te
naast superstil (iets wat voor decortoepassin-
zeggen, maar vanaf februari is dat in Frankrijk in
gen erg belangrijk is), ook extra veilig door ad-
elk geval wel het geval.”
ditionele redundant uitgevoerde mechanische
handrem. En de slijtage? Die kan je realtime
Mechanisch innoveren blijft belangrijk
contactloos in de gaten houden met onze nieu-
Wat zijn dan precies die zuinigere producten
we DUE (Diagnostic Unit Eddy current) module.”
waar Wieder het over heeft? “Iedereen is natuurlijk druk in de weer met zijn slimme rege-
20. Dossier Energie
wie?
Over zuinigere motoren, regelaars en motorbeveiligingen
De ErP richtlijn
in de praktijk
Begin dit jaar deed Europa er weer een energiezuinig schepje bovenop. Want hoewel de
ErP-richtlijn al sinds 2009 van kracht is, staat de industrie vooral op het gebied van
elektromotoren nog heel wat te wachten. Wat precies? Voor veel gebruikers is het een klok en
klepel verhaal. Om praktische handvatten te bieden publiceerde Eaton diverse whitepapers.
Onlangs maakte de Amerikaanse Energy Information Administration en-
een zuiniger alternatief over te stappen. De ErP-richtlijn biedt daarom
kele indrukwekkende berekeningen over wereldwijd energieverbruik. Dit
een dwingend duwtje in de rug.
komt voor 2014 neer op circa 15.000 miljard kWh en zal in 2035 oplopen
naar 21.650 miljard kWh. Maar liefst 40 procent hiervan komt voor reke-
Steeds strenger tot 2018
ning van elektromotoren: ongeveer 6.000 miljard kWh.
Zoals gezegd, zijn vanaf 2015 de EU-eisen verder aangescherpt. Zo moeten sinds 1 januari alle motoren met vermogens van 7,5 kW tot 375 kW
Besparingspotentieel
minimaal voldoen aan IE3 of IE2, maar dan wel inclusief een frequentie-
De deskundigen berekenen tevens dat het energieverbruik van motorsys­
omvormer. Vanaf 2017 wordt hier de categorie motoren met vermogens
temen met 20 tot 30 procent omlaag kan. Kortom: het besparingspoten-
van 0,75 tot 5,5 kW aan toegevoegd. In 2018 gaat de laatste fase in:
tieel is gigantisch. Zoomen we in op de industrie, dan gaan de percenta-
kleine eenfase- en driefasen motoren (120 – 750 W) moeten dan tenmin-
ges alleen maar omhoog. Hier zijn elektromotorsystemen - dus pompen,
ste klasse IE2 hebben. De grotere laagspanningsmotoren (375 kW – 1000
ventilatoren en compressoren - goed voor 70 procent van het elektrici-
kW en < 1000 V) moeten vanaf dat jaar tenminste klasse IE3 hebben. Dit
teitsverbruik. Afhankelijk van hoe slim de aandrijfketen wordt gekozen,
geldt dan eveneens voor grote middenspanningsmotoren in hetzelfde
kan het verbruik met 5 tot 50 procent omlaag als voor energiezuinigere
vermogensbereik, alsmede voor permanentmagneetmotoren, synchroon
motoren wordt gekozen. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar
reluctantiemotoren, Ex-motoren en remmotoren.
ook voor de portemonnee. Want hoewel duurder in aanschaf, blijkt de
terugverdientijd van deze motoren ergens tussen een schappelijke 1 tot 5
De juiste regelaar
jaar te liggen. Toch is dit niet voor elke fabrikant reden om spontaan naar
Maken al deze nieuwe motoren de wereld zuiniger? Natuurlijk. Maar niet
Dossier Energie 21.
schakelaar, die ze al sinds 1932 in vele soorten en maten maken. Meest
toegepast worden hun PKZ en de PKE motorbeveiligingsschakelaars. Die
dekken namelijk het hele bereik van 0,1A tot 63A af en zijn wereldwijd
toepasbaar. Eenzelfde populariteit genieten ook hun DIL contractoren.
Hoe maak je die IE-3 geschikt?
Hogere aanloopstromen
Meten is weten. Het ‘IE3-ready’ maken van DIL-contactoren en PKZ- en
PKE- motorbeveiligingsschakelaars begon dan ook met uitgebreid testen
van diverse motoren en configuraties. Al snel kwam naar voren dat over
de gehele linie de aanloopstromen van de motoren hoger waren dan
door fabrikanten werd opgegeven. En het verschil tussen IE2 en IE3? De
aanloopstromen in een IE3-motor liggen een factor 1,25 hoger. De verschillen zijn zo groot dat de in IEC EN 60947 (een belangrijke norm die
de ontwerpkenmerken, functionele eigenschappen en tests voor laagspanningsschakel- en verdeelsystemen beschrijft) , opgenomen aanloopfactoren voor IE3-motoren helemaal niet meer voldoen. Hierbij kan het
voorkomen dat een motorbeveiliging de aanloopstroom als een kortsluialleen. Een systeem is zo zuinig als de zwakste schakel en wil je een
ting ziet en daardoor afschakelt. De commissie overlegt momenteel dan
motor optimaal laten werken dan is ook het kiezen van de juiste regelaar
ook om de norm aan de nieuwe realiteit aan te passen.
belangrijk. Kort door de bocht zou je kunnen stellen dat softstarters een
energiezuinige boost zijn voor applicaties met een vast toerental, waarbij
Ruimere marge
bovendien niet al te vaak geschakeld wordt. De frequentieregelaar is een
Eaton heeft op de verwachte wijzigingen alvast een voorschot geno-
betere keuze voor variabele toerentallen en variabele motorlasten. Ook
men. De oorspronkelijk afschakelstroom van 14 maal de nominale mo-
zijn er tegenwoordig producten die qua prijs en regelfuncties hier netjes
torstroom voor een motorbeveiliging is nu verhoogd naar 15,5 maal de
tussenin passen.
Systeembenadering
Tot slot is het belangrijk je te realiseren dat je er ook met het selecteren
van de juiste componenten nog niet bent. Eenmaal aangeschaft kan je
deze niet lukraak aan elkaar knopen. Wie echt energiezuinig wil zijn en
bovendien kosten wil besparen, zal nog een stapje verder moeten uitzoomen en alle processen als een heel systeem moeten bekijken. Hoe
komen alle componenten het beste tot hun recht en hoe zorgen we voor
optimale processen? Om dat in detail te bespreken gaat hier wat ver.
Gelukkig is er wel een whitepaper dat dit doet. ‘Succesvolle implementatie van de Richtlijn energiegerelateerde producten (ErP-richtlijn)’. Wie wil
weten welke regelaar waarom het beste voor een bepaalde toepassing
tot zijn recht komt, doet er goed aan hem eens te bestuderen.
IE3-ready motorbeveiliging
De systeembenadering gaat verder dan de aandrijving. Ook de motorbeveiliging heeft met de ErP-richtlijn te maken. Zo kan iemand die voor
IE3 kiest daar niet zo maar elke motorbeveiligings- of magneetschakelaar aan koppelen. In een IE3-motor kunnen namelijk veel hogere aanloopstromen optreden. Ook dit zocht Eaton voor zijn motorbeveiligings-
22. Dossier Energie
nominale motorstroom. Hiermee zit Eaton niet alleen voor wat betreft
IE3-ready schakelaars ook gewoon voor IE2 motoren worden gebruikt.
IE3 aan de veilige kant, maar is er ook rekening gehouden met de aan-
Dat bespaart naast engineeringinspanningen, ook onnodige magazijn-
scherpingen die nog op stapel staan. Bovendien heeft Eaton een sterk
en andere logistieke kosten.
staaltje evenwichtskunst geleverd met zijn contactoren: een zo laag mogelijk houdvermogen, om de energie-efficiëntie te optimaliseren terwijl
Uiteraard schreef Eaton ook een whitepaper ‘Motorbeveiliging voor de
toch de voor IE3-motoren karakteristieke hogere aanloopstromen veilig
IE3-revolutie‘. Het geeft een beeld van de wereldwijde spelregels, be-
en betrouwbaar geschakeld kunnen worden.
handelt de testen die ze hebben gedaan, gaat in op hun schakeloverwegingen en geeft praktische tips over waar rekening mee gehouden moet
Duidelijke identificatie
worden bij het kiezen van de meest geschikte schakelapparatuur.
Om er voor te zorgen dat gebruikers zeker weten dat ze met een IE3geschikte schakelaar te maken hebben, heeft Eaton het ‘IE3-ready’ pre-
www.eaton.nl/erp
dicaat bedacht. Zowel de contactoren van de DIL-serie als de PKZ- en
PKE-motorbeveiligingsschakelaars zijn duidelijk te herkennen aan een
opvallende IE3-ready sticker. Dit kan vervelende en kostbare verrassingen voorkomen. De machinebouwindustrie is namelijk een mondiale
tak van sport. En hoewel de hele wereld in de ban van energiezuiger
produceren is, worden IE3-motoren wereldwijd niet in hetzelfde tempo
ingevoerd. Bovendien zijn IE2-motoren - zij het in combinatie met een
regelaar - gewoon nog toegestaan. Dit betekent dat in de praktijk zowel
IE3, als producten voor motoren van een lagere classificering door elkaar
in het veld staan. De sticker voorkomt het ontstaan van ongeschikte schakelaar-motorcombinaties, met alle gevolgen van dien. Overigens kunnen
'Het verbruik kan met 5 tot 50
procent omlaag als voor
energiezuinigere motoren wordt
gekozen'
Productnieuws 23.
Collaborative robots in
primeur op TechniShow
Bezoekers van de TechniShow zullen op de stand van FANUC kunnen
kennismaken met de collaborative robots CR-35iA en de CR-7iA. Voor de
grote CR-35iA is het de eerste keer dat hij in de Benelux te zien is. De
voorstelling van de CR-7iA is zelfs een Europese primeur.
De opkomst van collaborative robots luidt een
Met de CR-35iA worden deze principes voor het
nieuw tijdperk van automatisering in waar-
eerst toegepast op een industriële robot, waar-
bij mensen en machines elkaar aanvullen om
door hij niet alleen de sterkste collaborative ro-
zeer efficiënt te kunnen werken en tegelijk heel
bot ter wereld is, maar ook de duurzaamheid
flexibel te zijn. Toch is het perfect veilig om
en betrouwbaarheid heeft die u van een indus­
in zijn buurt te werken en met hem samen te
triële robot verwacht.
werken. Dit biedt een hele reeks toepassings-
De collaborative robot CR-35iA is de start van
mogelijkheden, bijvoorbeeld in assemblage,
een nieuwe reeks die later dit jaar uitgebreid
waarbij de robot het zware werk kan doen en
wordt met de CR-7iA, gebaseerd op de FANUC LR
een operator de taken op zich neemt die meer
Mate. Hij zal een gewicht van 7 kg aankunnen
tor de robotarm gewoon manueel wegduwen.
behendigheid vergen.
en dankzij zijn slanke bouwvorm een nieuwe
In collaboration mode wordt de snelheid van de
Collaborative robots staan al een tijdje in de
reeks toepassingen mogelijk maken.
CR-35iA verlaagd tot 250 mm/s. Zodra de robot
belangstelling als mogelijke oplossing voor
alleen werkt, beveiligd via een externe safety
processen die moeilijk te automatiseren zijn
Als basis voor de CR-35iA werd vertrokken van
scanner, kan de snelheid 750 mm/s bedragen.
maar toch veel repetitief werk vergen. In con-
de FANUC M-20iA/35M. Om deze veilig met
De intrinsieke veiligheid van de CR-35iA maakt
cepten als Factories of the Future en Industrie
mensen te laten samenwerken werd hij uitge-
een hele reeks industriële toepassingen moge-
4.0 spelen ze een essentiële rol. Het gaat om
rust met een technologie die elke aanraking
lijk, waarbij robot en operator dicht bij elkaar
robots die zo ontwikkeld zijn dat ze veilig in de
meteen detecteert. De robot kreeg ook een
of samen kunnen werken. Het gaat hier immers
omgeving van mensen kunnen werken en dus
groene, zachte bekleding waarbij de kleur groen
niet enkel over het ontbreken van een hekwerk.
ook met mensen kunnen samenwerken. De
aangeeft dat de robot veilig benaderd kan wor-
De robot mag gewoon doorwerken wanneer
veiligheid wordt gegarandeerd door een aantal
den. Zodra de robot in contact zou komen met
een operator vlakbij komt, wat bij een stan-
fysieke kenmerken zoals een zachte bekleding,
een operator, of een onverwacht object, stopt
daard robot beveiligd met een laser scanner
afgeronde hoeken en een verlaagde snelheid in
hij meteen. De retract functie kan de robot bij
niet het geval is.
combinatie met een safety sturing die eventu-
een aanraking ook direct een stukje laten te-
Aan een assemblagelijn biedt dit de mogelijk-
ele aanrakingen detecteert en daar ook gepast
rugkeren op zijn traject zodat niets of niemand
heid om robots en operatoren dicht bij elkaar
op reageert.
gekneld kan raken. Eens gestopt kan een opera-
te plaatsen.
24. beurs
Door Liam van Koert
Robottrends, mechatronica, vision en digitalisering
Boordevol programma
Automatica 2016
Sneller en goedkoper een hogere kwaliteit produceren. Het was de kern van Automatica, het blijft de kern van
Automatica. Wel groeit de beurs in München, die van origine het robottrefpunt voor de automotive en
elektronica-industrie is, in zowel de diepte als de breedte. Een interview met beursmanager Armin Wittmann.
“Ik ben echt blij met hoe we er momenteel voor
logistieke, mobiele platformen en productieas-
lijke stand van euRobotics, Frauenhofer en SME,
staan”, zegt een duidelijk in zijn nopjes zijn­
sistenten, maar ook aan schoonmaakrobots, ro-
een ‘silicon valley’ paviljoen en ruime aandacht
de Wittmann. En waarom zou hij dat ook niet
bots voor inspectie, medische robots en robots
vanuit de EU en het SPARC project. Tot slot
zijn? Er zijn aanzienlijk meer vierkante meters
voor de agrarische sector. Ze zijn allemaal te
noemt Wittmann Startup World en de Startup
verkocht aan aanzienlijk meer (internationale)
vinden in hal B4. En waar er in 2015 50 exposan-
Award, waar in de kinderschoenen staande be-
exposanten. Zo’n 66.000 vierkante meter ten
ten waren die hun servicerobots toonden, zijn
drijven in de spotlight staan. Wittmann: “In de
opzichte van 55.000 vorig jaar. En de teller loopt
dat er voor 2016 nu al meer dan 70.” Wittmann
vorige editie waren het de startup Argo Medical
gewoon door. Bovendien heeft de beurs naast
noemt ook een demopark waar bezoekers ser-
Technologies en partner Yaskawa die met hun
het IFR in 2016 ook de VDMA aan zich weten te
vicerobotics zelf kunnen ervaren, een gezamen-
bekende ReWalk exoskelet de prijs in de wacht
binden. En met de grootste machinebouwclub
sleepten. Wie weet wat extra schijnwerpers dit
van Duitsland achter je, blijkt de aantrekkings-
jaar voor partnerships opleveren.”
kracht net weer een stukje groter. Om ook Silicon Valley spelers als Google en Amazon naar
Nerd meets schroevendraaier
de beurs te trekken bijvoorbeeld.
Het zal niemand ontgaan zijn dat in Duistland
Industrie 4.0 een van de grote automatise-
Service en start-ups
ringsspeerpunten is. Ook op Automatica is er
Een van de robotonderwerpen die extra aan-
volop aandacht voor alle facetten die het indu-
dacht krijgt in de 7e editie van Automatica is de
striële internet of things met zich meebrengt.
servicerobotica. “Servicerobotica is inmiddels
Wittmann: “In München hebben we al een aan-
volwassen genoeg om ook in de productie te
tal keer met succes de kleine deelbeurs IT2In-
kunnen worden ingezet”, zegt Wittmann. “We
dustry georganiseerd. Telkens als onderdeel
geven daarom ruim baan aan wat we deze keer
van een grotere industriebeurs. In het geval van
Professional Service Robotics noemen. Denk aan
Automatica brengt IT2Industry in feite de nerd
beurs 25.
en de schroevendraaier samen. Het legt de link
goedkoper en efficiënter een hogere kwaliteit
tussen IoT, automatisering en mechatronica. De
produceren. En gezien een sterke achterban
deelbeurs is bedoeld voor CIO’s, plant mana-
in automotive, metaal en electronics - samen
gers, engineers en developers uit de automo-
goed voor 70 procent van de bezoekers in
tive, electronica en metaal. En de onderwerpen
2014, spelen industriële robots hierbij een pro-
die we er behandelen zijn onder andere embed-
minente rol. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat
ded systemen en cyber physical systems, slim-
er voor bezoekers uit andere sectoren niets te
me industriële software, digitale infrastructuur,
cloud computing en big data, cyber security en
typische 4.0 services. Er zijn ongeveer 50 exposanten, maar ook zo’n 40 presentaties en roundtables over voorgenoemde onderwerpen. En
omdat ook partnerpartijen als OPC en de M2M
Alliance actief aan alle discussies deelnemen, is
het open congres van ongekend hoog niveau.”
Blue collar meets white collar
Natuurlijk is het niet allemaal digitaal wat de
klok slaat. München blijft natuurlijk de plek bij
uitstek om productierobots te zien. Alle gerenommeerde fabrikanten pakken er groot uit.
De IFR houdt er gewoon zijn gebruikelijke symposium en CEO-debat. En zowel bezoekers op
zoek naar een gerichte oplossing, als partijen
op zoek naar strategische allianties worden op
hun wenken bediend. Wittmann: “Uiteindelijk
gaat Automatica nog steeds om de bottom line:
halen valt. In tegendeel. Voorgenoemde sectoren lopen voorop als het om robotinnovatie
gaat. Het toepassen van corobots bijvoorbeeld,
waarbij robot en mens zonder hek er tussen
kunnen samenwerken.” WIttmann besluit dat
er bovendien volop ruimte is voor aanvullende
automatiseringstechnologie. Aandrijftechniek,
sensoren en safety bijvoorbeeld. Of een flinke
dosis machinevision in hal B5. Want uiteindelijk
willen ook de robotfabrikanten zelf weten wat
hun ter beschikking staat om de volgende generatie robots te bouwen.
26. 3D
RapidPro in 2016 samen
met Virtual (R)evolution
Drie dagen boordevol 3D-printers, VR-brillen en andere tot de verbeelding sprekende technologieën onder één dak?
Op 1, 2 en 3 maart wordt het werkelijkheid. In Veldhoven vinden dan gelijktijdig RapidPro en Virtual (R)evolution
plaats. Beide evenementen geven een compleet beeld van een zich razendsnel digitaliserende
3D-productontwikkelingsketen. Verplichte kost voor elke engineer die graag voorop loopt.
Het is alweer de zesde editie van RapidPro. En
ook Saskia Baeten, die namens Mikrocentrum
schap zijn. Het maken van een digitaal proto-
met het volwassen worden van de technologie,
de derde editie van Virtual (R)evolution voor
type bespaart kosten en verkort doorlooptijden.
is ook het jaarlijkse ‘3D-productie’-evenement
haar rekening neemt. “De twee eerdere edi-
Maar ook voor trainen of onderhoud kan een,
de kinderschoenen ruim ontstegen. Volgens
ties van Virtual (R)evolution waren bij Fontys.
al dan niet gedeeltelijk, virtuele toevoeging
beursmanager RapidPro Els van de Ven breekt
Nu doen we het samen in Veldhoven, inclusief
kostenbesparend en kwaliteitverhogend zijn.”
er een nieuwe fase aan, die vooral een nieuwe
ondersteuning van de Brabantse Ontwikkelings
Het onder één dak aantreffen van RapidPro en
manier van denken vereist. Misschien kan het
Maatschappij.” Welke voordelen Virtual- en
Virtual (R)evolution is naast nuttig natuurlijk
kijken door een andere virtuele bril hierbij hel-
Augmented Reality de industrie kan bieden,
ook gewoon heel erg leuk. Wie wil er nu niet de
pen. “Additive manufacturing begint een vol-
hangt volgens Baeten erg af van de productont-
laatste 3D-printers live aan het werk zien, zich
waardige plek tussen 3D-technieken als spuit-
wikkelingsfase waarin men zich bevindt. “VR en
onderdompelen in de grenzeloze wereld van VR
gieten, frezen en vacuümvormen in te nemen.
AR kunnen beide een krachtig simulatiegereed-
of van de experts te horen wat er kan, hoe het
Ontwikkelingen in de metaal en andere mate-
kan en wat er nog allemaal op ons af komt? Een
rialen laten bovendien zien dat de inzet allang
trappenbouwer die met markers en een tablet
niet meer prototyping, maar hoogwaardige
een trap niet alleen inmeet, maar meteen een
productie is. Tel daarbij op de dagelijkse vorde-
3D-model tevoorschijn tovert. Het neusje van de
ringen op softwaregebied en de digitalisering
zalm op metaalprintgebied. Of de digitalisering
van de industrie en het mag duidelijk zijn dat
van een ambacht als de edelsmid. Drie dagen
er aan innovatieve ingrediënten geen tekort is.
boordevol lezingen. Drie beursvloeren waar de
Waar het nog wel aan schort, is een nieuwe ma-
bezoeker niet alleen ontmoet, maar ook ervaart
nier van denken. ”Het besef dat de 3D-keten op
wat anders denken betekent. Dat is de inzet van
zijn kop gaat, en inzicht in wat dit voor ontwerp
de gezamenlijke inspanning van 1 t/m 3 maart.
en productie betekent. Met het samenbrengen
Zoals gebruikelijk in NH Conference Centre Ko-
van de 3D-keten proberen we onder andere dit
ningshof in Veldhoven, zoals gebruikelijk gratis.
broodnodige omdenken te faciliteren.” Eén van
Kijk op www.rapidpro.nl en op www.virtual-
de onderwerpen die prima in een nieuw den-
revolution.nl voor het complete lezingenpro-
kende 3D-keten past, is virtualisatie. Dat vindt
gramma, de deelnemers en demonstraties.
Mechatronica 27.
Wat betekent ver doorgevoerde 4.0 voor motion en drives?
Stip
aan de horizon
Op 10 maart vindt de eerste editie van Motion & Drives plaats. Tijdens dit industrieforum dat Mikrocentrum en
branchevereniging FEDA gezamenlijk organiseren, komen alle relevante aandrijf- en besturingstrends ter sprake.
ASML, MARIN en de TU Twente vertellen ze over mechatronica op het hoogste niveau. De directies van Lenze, Festo en
Bosch Rexroth met elkaar over in conclaaf over wat er op motion gebied nog nodig is voor een echt slimme fabriek.
“De wereld is volop in beweging”, zegt thema-
gedachten wisselen over Motion & Drives 4.0.
komt is het modelleren en simuleren van me-
dag manager Karin Mous van Mikrocentrum. “En
Hoe ziet dat er uit? Centraal of decentraal? Heb-
chatronische systemen. Zo doet Sven Hol, Me-
voor veel producenten en automatiseerders is
ben we aan de huidige standaarden genoeg, of
chatronic Architect bij ASML uit de doeken hoe
het lastig alle snelle veranderingen bij te benen.
is er meer nodig om leverancier onafhankelijk
je multidisciplinaire modellen uit de mechanica,
Er zijn nieuwe regels over energie besparen, ge-
een machine of zelfs fabriek te bouwen? En hoe
elektrotechniek, meet- en regeltechniek en
avanceerde technieken en ontwikkelmethoden
zit het met onze multidisciplinaire 4.0 kennis?
warmte- en stromingsleer in één systeem mo-
als Model Based Engineering doen hun intrede
Hoe houden we die op peil of vergroten we die?
del samenbrengt om uitspraken over de perfor-
en dan hebben we ook nog trends als ‘het in-
Het is maar een kleine greep uit de onderwer-
mance van een ontwerp te kunnen doen. Ook
ternet der dingen’ dat ook van de industrie van
pen die behandeld zullen worden. Josquin: “We
houdt Jan Friso Groote van de Technische Uni-
alles verlangt. Het was voor ons en voor bran-
willen met de forum discussie een goede stip
versiteit Eindhoven een voordracht over Model
chevereniging FEDA aanleiding om een thema-
aan de horizon zetten die als baken kan fun-
Based Engineering. Kern van dit verhaal is de
dag te organiseren waarin we mensen op een
geren voor de komende jaren. Waar staan we
winst die er te halen valt door modelgedreven
compacte en overzichtelijke manier met al deze
nu, waar moeten we naartoe en hoe komen we
technieken, die voor bijvoorbeeld het creë-
facetten kunnen laten kennismaken.”
daar? Door juist deze discussie op directieniveau
ren van geometrie heel gewoon zijn, ook voor
van een aantal toonaangevende Duitse firma’s -
softwareontwikkeling toe te passen. Hierdoor
Forumdiscussie
de uitvinders van 4.0 – te voeren, hopen we en-
is meer grip op het eindresultaat, waarbij ook
Een van de hoogtepunten van Motion & Drives
kele strategische handvatten te kunnen bieden.
meer complexiteit beheersbaar blijft.
is een forumdiscussie over Motion & Drives 4.0.
Ook het publiek wordt van harte uitgenodigd
Onder leiding van Mat Josquin, Marketing Ma-
zijn stem te doen gelden. Want we zijn uiteraard
Motion & Drives is op 10 maart in Hilvaria
nager Mikrocentrum, zullen Dennis van Beers
ook erg benieuwd hoe de bezoeker de toekomst
Studio's in Hilvarenbeek. Inschrijven via
(Festo), Ron van den Oetelaar (Bosch Rexroth)
van motion en drives ziet.” Een ander belangrijk
www.mikrocentrum.nl
en Eric van den Broek (Lenze) met elkaar van
onderwerp die tijdens de themadag aan bod
28. Mechatronica
Liam van Koert
Intelligent stapelen
met portaalrobots
Als het om stapelen en positioneren gaat is de portaalrobot nog steeds een van de meest voorkomende
systemen. Doorgaans worden hierbij drie assen aangesloten op een servoregelaar en verzorgt een PLC
de rechttoe-rechtaan aansturing van de assen. Hoewel het met het oog op efficiency, cyclustijden en
slijtage beter zou zijn portaalkinematica te gebruiken, is dit voor veel engineers niet haalbaar. Het
programmeren van robots – ook niet als het een relatief eenvoudig portaal betreft – behoort niet tot
hun vaardigheden. Zou het daarom niet handig zijn als een stukje software de lastige kinematica van
meerassige robotsystemen voor haar rekening zou nemen?
Jaarlijks wordt in Neurenberg de SPS IPC Drives
een uurtje of twee. Maar geen zorgen, nu heb ik
al eerder gemaakt had toevoegen. Nu klinkt het
georganiseerd. En aangezien iedere automati-
hem binnen tien minuten aan de praat.”
gebruiken van bibliotheken met motionfuncties
misschien niet zo spannend. Maar de mogelijke
seerder die zich serieus neemt hier allang niet
meer mag ontbreken, pakt ook Lenze uit Ha-
Snelle template
tijdsbesparingen zijn dit des te meer. Dankzij de
melen flink uit. Op hun stand prijkt naast een
Voor degene die niet zo bekend is met het Len-
vergaande applicatiekennis die in de templates
compacte i500-regelaar een bekende die on-
ze-portfolio eerst even een stapje terug. En wel
is geborgd, kunnen deze oplopen tot maar liefst
langs ook Nederland al eens aandeed: de demo
naar de FAST Application Software Templates.
tachtig procent. En ook de kans op fouten wordt
met de portaalrobot. ‘Een robot programmeren
De naam zegt het eigenlijk al. Het zijn templates
in zeven minuten’ staat er boven. Toegegeven
waarmee de vele regelaars voor motiontoepas-
dat in dit geval het aansturen van de ‘diepte-
singen veel sneller kunnen worden geprogram-
richting’ achterwege is gelaten – dat werkt met
meerd. Of liever gezegd, geparametriseerd. Dit
een paneel toch minder handig – maakt dat
kan omdat applicatiespecifieke functies voor
voor de demonstratie weinig uit. “Ik vind robots
het aansturen van de assen al als kant-en-klare
programmeren op zich geen probleem”, licht
softwareblokjes in een bibliotheek voor PLC De-
Lenze-techneut Matthias Ahlers toe. “Maar het
signer aanwezig zijn. Of het nu gaat om winding
is wel een tijdrovend werkje. Deze opstelling
of om pick & place, voor elk type toepassing zijn
zonder de robotmodule uit de FAST-software-
de gangbare functies voorhanden. En natuurlijk
applicatietemplate? Dat kost me toch al gauw
kan de gebruiker ook zijn eigen functies die hij
Mechatronica 29.
‘Een robot
programmeren
in zeven minuten’
drastisch verkleind omdat alleen uitvoerig geteste en in de praktijk bewezen functies in de
bibliotheek worden opgenomen. Tot slot helpen
de templates ook overdimensionering te voorkomen, iets wat bij het kiezen van motoren en
regelaars frequent voorkomt. Vanzelfsprekend
bespaart ook dit energie en geld.
Robotkinematica ontkoppelen
Precies een jaar geleden had Lenze opmerkelijk
nieuws. Op dezelfde SPS IPC Drives, in dezelfde
hal, gunde Lenze de bezoeker een klein kijkje in
een toekomst die inmiddels realiteit is. Samen
met diverse universiteiten was hard gewerkt
aan de ontwikkeling van een zogenoemde ‘robotkernel’ die de geometrische berekeningen
van vaak ingewikkelde robotkinematica ontkoppelt van de baanplanning. Deze ontkoppeling
heeft een tweetal grote voordelen. Op de eerste
is volledig gebaseerd op PLCopen deel 4 (Coor-
op los. Hij laadt een pick & place-template uit
plaats hoeft de engineer geen vergaande robot-
dinated Motion) en een IEC 61131-program-
de bibliotheek en koppelt de assen van de de-
kennis te hebben om toch een robot te kunnen
meeromgeving (CoDeSyS). De robotmodule
monstrator aan de i700-controllers die eronder
programmeren en deze in zijn machine te inte-
ondersteunt dus klassieke motion commando’s
hangen. Hij bepaalt de baan die het tool-point
greren. Gezien de trend richting de opmars van
als lineair, circulair, spline en point-to-point. Ook
– waaraan in dit geval geen grijper hangt – moet
robotisering in productieautomatisering, is dit
zijn functies voor motion smoothing zoals ‘Look
afleggen, synchroniseert deze met het bandje
door het oplopende tekort aan robotprogram-
Ahead’, ‘Buffer Mode’ en ‘Blending’ voorhanden
eronder en wijst pas op het allerlaatste moment
meurs geen overbodige luxe. Bovendien is het
en heeft Lenze enkele specifieke robotfuncties
het kinematische model van een portaalrobot
ook voor mensen die met robots kunnen lezen
aan de standaard PLCopen commando’s toege-
toe. Een al kort verhaal nog korter: het werkt.
en schrijven een lastige en tijdrovende klus om
voegd. De robotmodule zit dus boordevol com-
“Zie je hoe vloeiend alles loopt?”, vraagt Ahlers
afzonderlijke assen te programmeren en een
mando’s waar menig engineer bekend mee is.
zichtbaar tevreden. “Goed, we hebben hier niet
3D-baan in de tijd te beschrijven. Dat brengt
Naast robots kunnen met de module ook tot zes
dezelfde massa aan het toolpoint hangen als
ons bij een tweede voordeel van de ontkop-
auxiliary assen worden bijgeprogrammeerd, zo-
wanneer we echt aan het palletiseren waren
peling: flexibiliteit. Wie een applicatie namelijk
dat ook tijdkritische processen als lijmen en las-
geslagen. Maar het uitblijven van de onge-
zodanig opbouwt dat wel de baanplanning in
sen netjes synchroon lopen en gereedschappen
wenste versnellingen danken we echt aan de
relatie met gereedschappen, transportbanden
vanaf het TPC (tool point center) worden aange-
standaard motion smoothing, die ik kon toevoe-
en andere machinefuncties vastliggen, maar de
stuurd. Uiteraard geldt dit ook voor de synchro-
gen zonder me druk te hoeven maken over de
koppeling met het kinematische model voor het
nisatie met bewegende delen op een transport-
kinematica van de portaalrobot. Minder schok-
laatst bewaart, hoeft pas in een later stadium
band voor pick & place en stapeltoepassingen
ken en trillen betekent naast preciezer werken
de robot te kiezen. Dit maakt parallelle ontwik-
met een portaalrobot bijvoorbeeld. Wanneer
ook minder energieverbruik en slijtage. Tel
keltrajecten en modulariteit mogelijk waarbij
bij laatstgenoemde voor de OMAC-versie van
daarbij op de kansen die modulariteit biedt voor
delen van een machine met een andere robot
de template wordt gekozen, dan voldoet die
het snel inspelen op nieuwe ontwikkelingen, of
worden hergebruikt. De robotmodule bevat
bovendien aan de steeds populairder wordende
hoeveel gemakkelijker trainen, testen en in be-
namelijk zowel geïntegreerde kinematische
PackML-standaard.
drijf nemen wordt en je zult me vergeven dat
modellen voor delta 2-, delta 3-, knikarm- en
ook ik als robotprogrammeur erg van de robot-
Zeven minuten
toolbox ben gecharmeerd. Eerlijk is eerlijk, ook
Terug naar de portaalrobot op de SPS IPC Drives
al duurt het voor sommige applicaties echt wel
Open standaarden
in Neurenberg. Ahlers opent een nieuw project
een minuutje langer.”
De baanplanning van de FAST Robotics template
in PLC Designer en klikt er vervolgens vrolijk
scararobots, als voor diverse portaalrobottypen.
30. Mechatronica
Liam van Koert
Dunner, slimmer, verbonden, met een grotere rol voor software
Moore blijft grootste
drijfveer SPS IPC
Drives
Wie op zoek is naar nieuwe mechatronica valt op de SPS IPC Drives in
Neurenberg met zijn neus in de boter. Een paar dingen vallen op.
Automatiseren gaat steeds vaker in de vorm van modulaire plakjes die
aan een platform worden toegevoegd. Onder invloed van Moore worden
deze steeds dunner. Bovendien blijft de rol van software groeien. En
natuurlijk kunnen we ook niet om enkele ‘connected’ 4.0 oplossingen heen.
Flexibiliteit om een geheel eigen product te
die de standhouders- en bezoekersgemoederen
kanalen van 63 mm2 in een plakje van 12,5 mm
maken. Standaardisatie om kosten en tijd te be-
bezig houdt.
dikte. De stekkerblokjes kunnen zonder gereed-
sparen en fouten te voorkomen. We weten al de
schap gemonteerd worden en klikken natuurlijk
nodige jaartjes dat modularisatie het antwoord
Dunne Legoblokjes
zo stevig in de S-DIAS-behuizing dat er nooit iets
is op dit aloude spanningsveld. Het is dan ook
En een van de eerste stands die we aandoen is
los kan trillen. Maar de meest onderscheidende
helemaal niet zo verwonderlijk dat de meeste
die van Sigmatek. Het is Lucien Kouwenhoven,
feature is de montage op de DIN-rail. Je kunt
automatiseringsaanbieders hun modulaire stra-
directeur van Sigma Control en vertegenwoor-
de plakjes afzonderlijk of gezamenlijk, de sliced
tegie echt wel op orde hebben. Daar komt bij
diger van Sigmatek in de Benelux die naar de
DIAS-modules klikken ook zijdelings aan elkaar,
de drang om almaar ruimte te besparen. De
SPS/IPC-Drives in Neurenberg is afgereisd om de
op de DIN-rail klemmen. Het bevestigingspunt
duizenden regelaars leken dit jaar daarom net
Nederlandse pers te woord te staan. “Niet splin-
ligt net als bij klemmenstroken of relais netjes
weer een stukje slanker. En een stukje slimmer
ternieuw, wel vernieuwend”, trapt hij af, terwijl
in het midden. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar
natuurlijk. Want of je nu een softstarter of high­
hij een gelaagd I/O-blok in zijn hand heeft. Het
is het niet. Een bekend probleem is dat interne
end servoregelaar bent, smart is de norm. Hoe
heeft wel wat weg van een uitgekiend stukje
doorverbindingen het lastig maken de uitspa-
je de koppeling van steeds meer slimmigheid
Lego. “Een S-DIAS-module huisvest vijf stek-
ring voor de DIN-rail in het midden te plaatsen.
eenvoudig houdt? Dat is een van de thema’s
kerblokjes met elk vier I/O. Dat zijn dus twintig
Zoiets kost normaal ruimte omdat de I/O-blok-
ken dan verspringen ten opzichte van andere
Nog een ingeloste afslankbelofte vinden we
elementen.” Natuurlijk zijn ook de elektronische
op de stand van Elobau. Hier prijkt de eloFLex
specificaties dik op orde. Kouwenhoven: “Wil je
Mini die al een jaar eerder werd aangekondigd.
klanten in alle lagen van hun automatisering
Als complete veiligheidsbesturing is de module
kunnen ondersteunen, dan heb je een goede
natuurlijk wat dikker dan voorgenoemd relais.
realtime backbone nodig. In ons geval is dat
Maar met zijn 22,15 millimeter is hij wel een
VARAN, een 100 Mbit ethernet bus, waarmee
significante 50 procent dunner dan zijn vorige
afzonderlijke I/O-modules in 1.12 µs benaderd
DIN-rail voorganger. En volgens technisch sa-
kunnen worden en waarop 64 modules (en dus
lesmanager Jürgen Kockrick-Lotze vertaalt het
1280 I/O) kunnen draaien.”
mindere materiaalverbruik zich ook hier in een
prijsvoordeel. “De eloFlex Mini is goedkoper dan
Veilig afslanken
zijn voorganger en flexibeler. Ze beschikt over
Kan het nog dunner? Jazeker. En we vinden twee
twee ingangen en twee uitgangen die via het
mooie voorbeelden. Op de eerste plaats is er de
elobau portal kunnen worden geconfigureerd.
PSRmini van Phoenix. Het is een veiligheidsre-
Uiteraard zijn ze geschikt voor SIL3, categorie 4
lais dat 6 ampère kan schakelen, maar slechts
PLe en PLd toepassingen.”
een dikte van 6 millimeter heeft. Volgens
Simon Davis kan dit je hiermee 14 schakelkas-
Hybride veiligheid
ten uitsparen, mits je een toepassing met 2000
Op de stand van Turck was er een interessante
kanalen hebt. Hoe Phoenix dit voor elkaar heeft
oplossing om machines te beveiligen met nood-
gekregen? Davis: “In feite hebben we een ge-
stops en lichtschermen: de TBPN, een hybride
heel nieuwe relaistechnologie ontwikkeld. De
Profinet module waarop zowel gewone als
relais werken met slechts één vrijgavecontact,
safety-signalen werden aangesloten. Opval-
wat gunstig is voor de kosten-batenverhouding.
lend is het dat Turck met een dergelijk IO-blok
Verder is het energieverbruik van de nieuwe re-
op de markt komt omdat safety en standaard
lais aanzienlijk lager. Dankzij de explosieveilige
IO’s normaal gesproken gescheiden zijn. Oliver
uitvoering kunnen onze relais ook in Ex-zones
Merget, Vicepresident Automation Systems legt
decentraal worden ingezet. Daarnaast hebben
uit: “Normaal zijn IO-modules alleen geschikt
dule aangesloten worden. De nieuwe module is
de relais een termination carrier voor het snel
voor standaard-besturingen of uitsluitend safe-
geschikt voor safety-besturingen die werken via
en foutloos aansluiten van bekabeling.” En de
ty-besturingen. Maar heb je ergens twee safe-
PROFINET-PROFIsafe, maar ook via CIP Safety.
prijs? Die licht volgens Davis 10 procent lager
ty-componenten, twee normale IO’s plus een
Voor de safety-onderdelen heeft de TBPN twee
dan zijn lijvigere tegenhanger.
IO-Link sensor, dan kan dat nu op één IO-mo-
veilige ingangen plus twee programmeerbare
poorten die als in- of uitgang ingesteld kunnen worden. Daarnaast zijn er op het blok twee
standaard poorten die ook als in- of uitgang
kunnen werken, bijvoorbeeld voor schakelaars
om hekken te openen. Deze poorten kunnen
intern op een veilige manier worden uitgeschakeld. Hetzelfde geldt voor de twee andere poorten die geschikt zijn als IO-Link master. In totaal
kunnen dan aan die twee IO-Link poorten twee
maal zestien standaard sensoren worden aangesloten via onze IO-Link hubs.”
Een belangrijke trend in besturingen is decentralisatie van intelligentie. Sensoren worden
slimmer, maar ook IO-modules en remote
IO’s krijgen steeds meer software aan boord.
“De besturing verplaatst zich steeds meer van
show­exemplaar lopen. Gezien de compacte
afmetingen - 60 millimeter breed en 130 millimeter diep - lijkt dat aardig gelukt. Bendig
legt uit dat ze, zonder te warm te worden, spelingsvrij kunnen worden gemonteerd, voor een
maximale ruimtebesparing en minimale rendementsverliezen. Hierbij zijn bevestigingsgaten
en aansluitklemmen wel goed bereikbaar gebleven voor een snelle installatie.
Om de ‘meer is minder’-filosofie zonder compromissen tot zijn recht te laten komen, heeft
Lenze er voor gekozen twee smaken aan te bieden. De eerste is de eenvoudige i510-variant.
Deze is verkrijgbaar in een vermogensrange van
0,25 tot en met 2,2 kW (1 en 3 fase), digitale
de centrale besturingskast naar het veld. Dat
Minder is meer
en analoge in- en uitgangen, CANopen en Mod-
scheelt bekabeling. De module kan dus als een
Op de SPS-stand van Lenze treffen we dr. Tim
bus en de meest gangbare regelfuncties. Ook
compacte safety controller worden ingezet en
Bending. Hij heeft wel een voorbeeld dat voor-
hebben ze een uitgebreidere i550-variant. Deze
uiteraard tevens via PROFIsafe of CIP Safety
genoemde trends onderstreept: de i500 reeks.
is verkrijgbaar tot 45 kW, heeft een externe 24
communiceren. Een belangrijk voordeel hier-
Bij de ontwikkeling van deze reeks speelde na-
volts voeding, inputs voor PTC of encoder en is
bij is dat reactietijden korter worden; of met
tuurlijk energiebesparing een rol. Maar vooral
ook geschikt voor EtherCAT, EtherNET/IP, Pro-
andere woorden de veiligheidsafstanden van
de kunst van het weglaten staat centraal. “Bij
fibus en Profinet. Ook is deze variant voorzien
bijvoorbeeld veiligheidslichtschermen kunnen
de ontwikkeling van de i500 serie hebben we
van geavanceerdere functies zoals vectorrege-
kleiner waardoor er compacter gebouwd kan
goed gekeken naar de huidige eisen van ma-
ling met feedback, dynamisch remmen op basis
worden. Softwaretools voor het programmeren
chinebouwers. Die willen een hoogwaardige
van remweerstand en een Safe Torqe Off (STO)
van de TBPN levert Turck trouwens gratis mee
regelaar, schaalbare functionaliteit en veel ge-
veiligheidsfunctie. De meest basale instellingen
met de module. De gebruiker is dus niet ge-
bruikersgemak. Juist met het oog op het laatste
kunnen via een uitneembaar display. Denk aan
bonden aan licenties die anders elk jaar betaald
hebben we ook gekeken naar wat we konden
de acceleratie-deceleratietijd. Ook is er een app
moeten worden.”
weglaten”, licht Bendig toe als we naar een
voor het configureren met smartphone of ta-
Mechatronica 33.
blet. Voor geavanceerdere zaken zoals sequen-
trouwens een NAT-router? Kai Lorenz: “Een NAT-
rijkt software de automatisering, waardoor
tiële regelingen voor positionering adviseert
router voert 1:1 NAT uit. Daarmee kunnen iden-
meer mogelijk is. In een ware ‘virtualisatiegolf’
Bendig EASY Starter te gebruiken. “Maar”, stelt
tieke seriemachines met een identiek IP-adres
wordt ook steeds meer hardware vervangen.
hij gerust, “ook dat is natuurlijk hartstikke een-
vanuit een tweede, virtueel netwerk apart wor-
Knoppen door plaatjes op een touchscreen, en
voudig.”
den aangestuurd, zonder dat daarvoor extra IP-
nu dus ook hele servodrives voor eenvoudige
adressen aangemaakt hoeven te worden. Een
motion control. Schulz: “IMC, ofwel Integrated
typische oplossing voor industriële netwerken.”
Motion Controller, is een extra functie van de
Remote
VLT AutomationDrive FC 302. Door IMC is onze
Een trend die in een SPS-verslag niet onbenoemd mag blijven, is natuurlijk remote. Dr.
Wie werkt met u-link kan ook vanaf afstand de
omvormer nu ook geschikt voor de minder dy-
Kai Lorenz van Weidmuller heeft hier wel wat
performance van het netwerk analyseren. Er
namische motiontoepassingen. Hoe het werkt?
over te zeggen. Als Vice President Business Unit
zijn tools in u-link voor het maken van diagno-
Heel eenvoudig; je kan de omvormer aanslui-
Electronics is Lorenz verantwoordelijk voor de
ses van afwijkingen. En vanzelfsprekend kan de
ten op een asynchroonmotor, maar ook op een
productontwikkeling bij Weidmüller in Detmold.
gebruiker de configuratie van het hele netwerk
permanentmagneetmotor, met of zonder enco-
Hij noemt u-link remote access als een van hun
aanpassen. Maar ook de programmering van
der terugkoppeling. De IMC bepaalt de positie
belangrijkste nieuwe ontwikkelingen. “In feite
de procesbesturing in de productie kan worden
van de aandrijving via de motoraansturing. Het
is u-link de software en het hart van het com-
veranderd. En natuurlijk is er het gewone onder-
voordeel is nu dat je geen encoder of servodrive
plete remote access-systeem. Het belangrijkste
houd van het netwerk zoals de installatie van
meer hoeft te plaatsen. En de bijbehorende be-
van u-link is dat het werkt volgens het principe
updates en simulaties van nieuwe besturings-
kabeling kun je ook vergeten. Wie gewend is te
van heartbeats: de gebruiker meldt zich aan bij
software. Dit allemaal om tijd te besparen. En
werken met Danfoss omvormers, heeft alles zo
het Meeting Point in the Cloud en vervolgens
de betrouwbaarheid? Duitse fabrikanten gaan
aan de praat. Dit zonder het aparte programma
creëert u-link vanuit die server een gecerti-
niet snel over één nacht ijs en kiezen liever voor
van motion functie, maar puur door parametri-
ficeerde VPN-tunnel tussen de gebruiker, die
degelijkheid. Helemaal als het gaat om remote
sering. Bovendien kun je een homing uitvoeren
dan VPN-client is, en een Firewall NAT-router
verbindingen. Om het vertrouwen van de in-
zonder daarvoor een homesensor te gebrui-
die ergens in het bedrijf staat. De opbouw van
dustriële gebruiker te winnen gebruikt Weid-
ken.” In feite wordt de positie van de motoras
de VPN-verbinding vindt dus plaats vanuit de
müller daarom uitsluitend redundante servers
dus berekend in plaats van gemeten. Door dit in
server ofwel van binnenuit naar buiten. Dit in
die ergens in Duitsland gevestigd zijn. Daarop
een 32 bits resolutie te doen, wordt een aardig
tegenstelling tot andere oplossingen die van
draait de u-link software; ook daarom staat het
toepassingsgebied. Schulz noemt indexeerta-
buiten uit naar binnen een verbinding opbou-
systeem garant voor de veiligheid en 24/7 be-
fels, snijmachines, verpakkingsmachines, eti-
wen. Op grond van de rechten die gekoppeld
schikbaarheid van de VPN-verbinding.
ketteermachines, sluitmachines en pallettiseer-
zijn aan het password kan de gebruiker dan
machines. Voor de echt snelle regelkringen, zeg
toegang krijgen tot aangesloten apparaten die
Al maar zachter
een milliseconde met een precisie van 0,01%,
communiceren op basis van TCP/IP. Naast de
Een laatste product dat de gevolgen van
kan je met de huidige iteratie van Moore’s law
‘gewone’ gebruiker is er ook een ‘netwerk ma-
Moore’s law illustreert vinden we op de stand
niet om de servodrive heen. Maar wie weet wat
nager’ die toegang heeft tot een portal waar hij
van Danfoss. Hier vertelt Jørn Schulz over de
de SPS ons over een of twee verdubbelingen in
de rechten van gebruikers kan beheren.” Wat is
toenemende rol van software. Niet alleen ver-
rekenkracht zal laten zien.
Nieuwe records
voor editie 2015
De SPS in Neurenberg telde 64.386 bezoekers en 1666 exposanten. Daarmee bevestigt deze beurs haar positie als Europa's
belangrijkste event voor IA. Het thema
was natuurlijk Industrie 4.0. Belangrijkste
cijfers: exposanten 1666 (2014: 1602); oppervlakte 122.800 m2 (2014: 117.800 m2);
bezoekers 64.386 (2014: 56.787).
34. vision
Liam van Koert
Over toegankelijk hyperspectraal en LEDs met feedback
Alle visiontrends
onder één dak
Het was de tweede keer dat Stemmer Imaging haar Technology Forum organiseerde. DIt keer vormde het
Evoluon in Eindhoven het decor voor een visionbijeenkomst van zeer hoge resolutie. In totaal konden de
ruim honderd bezoekers kennismaken met 29 leveranciers en 35 lezingen in 5 parallelle tracks volgen.
Dietmar Serbee heeft het druk. Maar zo heeft hij
soort reizend circus. Niet alleen is het hierdoor
Hyperspectrale doos
het graag. Mensen meenemen in de wondere
een geoliede machine, ook bouwen leveran-
Wat zijn dan die innovaties die in Eindhoven te
wereld van machinevision is een van zijn speci-
ciers onderling een band op die voor kruisbe-
zien zijn en die ook de ‘buurmanleveranciers’ op
aliteiten. “Weet je wat nu zo leuk is?”, vraagt hij
stuiving en weer nieuwe innovaties kan zorgen.
ideeën kunnen brengen? “Hyperspectraal”, zegt
als we een tafeltje hebben gevonden om eens
Ze zien hun buurman niet alleen hier in Eindho-
Serbee zonder aarzeling. “Niet dat hyperspec-
bij te praten. “Omdat Stemmer Imaging een Eu-
ven, maar dadelijk ook weer in Groot Brittannië
traal nieuw is, maar het is traditioneel wel echt
ropees bedrijf is, is het Technology Forum een
of in Zweden.”
een specialisme om het te kunnen toepassen.
Stel je maar eens voor. Je moet een heel spectrum met een hoge golflengteresolutie zien te
vangen. Zowel qua camera, licht en lens is dat
een uitdaging. En als je dat gelukt is, dan ben je
er nog niet. Je moet alle data - een zogenoemde
hyperspectrale kubus die is opgebouwd uit afzonderlijke 2D-beelden die elk een apart deel
van het spectrum vastleggen - ook nog eens op
de juiste manier interpreteren. Dat is een best
lastige klus kan ik je verklappen. Waar je het
voor gebruikt? Om de samenstelling van iets te
meten. Een kotelet bijvoorbeeld. Die bestaat uit
vlees, spier, vet, bot en pezen. Door de kotelet
hyperspectraal te bekijken kan je precies zien
vision 35.
wat wat is. Maar ook in de chemie is hyperspectraal erg nuttig. Het wordt vaak in de materiaal
laboratoria gebruikt om de samenstelling van
vliesstoffen of composieten te bepalen.” We
lopen naar de tafel van Perception Park, waar
een recycling demonstratie draait. “Hier worden
op hoge snelheid en in realtime PPE, PPS en PE
onderscheiden. Het geprojecteerde en weerkaatste licht wordt in spectrale componenten
opgesplitst en met een NIR-camera bekeken.
De software bepaalt vervolgens met welke
plasticsoort we te maken hebben en geeft dit
aan door er een bepaalde kleur aan toe te kennen”, legt Serbee uit. “Perception Park biedt
deze hyperspectrale beeldverwerking als een
configureerbare box aan. Hierdoor kunnen ook
niet specialisten met complexe hyperspectrale
data aan de slag. Na twee dagen training werkt
het voor de gebruiker hetzelfde als iedere willekeurige lijnscancamera.”
Slimme LEDs
We vervolgen onze weg naar de tafel van Gar-
kwaliteit van de verlichting. Hoeveel branduren
in search mode als in classificatie mode is Po-
dasoft Vision. Hier prijkt het resultaat van een
heeft de lamp gehad, hoe presteert hij en wan-
limago razendsnel en precies. Het geheim van
ontwikkeling die het bedrijf Trinity noemt. “Ik
neer moet ik hem vervangen? Gardasoft heeft
de smid? Tikonov regularisatie. Door deze line-
hoef jou niet uit te leggen dat goed licht be-
met een aantal LED leveranciers afspraken om
aire regressiemethode hoeft de classificatie niet
langrijk is voor vision”, licht Serbee een tweede
de Triniti chips in hun verlichting in te bouwen.
meer zwart wit - het is bijvoorbeeld een appel
innovatie toe. “En in een tijd waarin zelfs je
Maar chips kunnen ook in de kabel worden op-
of een peer - maar kun je sturen op waarschijn-
thuisverlichting ‘smart’ wordt, is het vreemd
genomen. Zo zijn geavanceerde lichtregelingen
lijkheid. Dus 10 procent appel en 90 procent
dat niemand hier eerder aan heeft gedacht:
nu ook voor minder high end visiontoepassin-
peer. Dit geeft je meer mogelijkheden. Zo kun
een slimme regeling voor LED-verlichting. Het
gen als plug & play oplossing beschikbaar.”
je dit gebruiken voor trending applicaties. Maar
begint met een chip waarin tal van gegevens
ook voor het sorteren op kwaliteit. Food grading
over de LED verlichting kunnen worden opge-
Polimago object herkenning
bijvoorbeeld. En tot slot is ook het teachen zelf
nomen. Wie is de fabrikant, met welk model en
Tot slot wil Serbee ook nog wat uit de eigen keu-
beter en eenvoudiger. Je leert bijvoorbeeld een
serienummer hebben we te maken en wat zijn
ken laten zien: een handig stukje software dat
kleinere bandbreedte van maximaal 80 en mi-
de stroom getallen, al dan niet met ‘overdrive’
door Stemmer Imaging zelf is ontwikkeld. “Mis-
nimaal 20 procent. Hierbij gebruik je eerst de
curve. Een regelaar kan vervolgens de gegevens
schien was je al bekend met onze Comon Vision
zoekfunctie voor het lokaliseren en vervolgens
uit deze chip inlezen en weet precies hoe hij de
Blox software. Met deze uitgebreide bibliotheek
classificeer je die positie. Dit is een beproefde
lamp optimaal kan aansturen om een zo con-
kun je tal van visiontoepassingen programme-
robuuste strategie die je nu dus vanuit één tool
stant mogelijke lichtkwaliteit te waarborgen,
ren. Sinds kort hebben we hier een krachtige
kunt uitvoeren.”
ook bij veranderende omstandigheden. Ook
object en patroonherkennings tool aan toege-
kunnen met de regelaar, die een onderdeel van
voegd: Polimago. Er zat al wel wat herkennings-
het Triniti systeem is, pulstijden en intensiteit
functionaliteit in CVB (dat heette Monto), maar
veel gemakkelijker op de sluitertijden van de
dit is wel van een andere orde. Draai maar eens
camera worden afgestemd. En tot slot betekent
aan deze camera. Je ziet dat objecten niet al-
het in de loop kunnen meten van lichtparame-
leen feilloos in beeld blijven, maar ook de po-
ters dat er gegevens worden verzameld over de
sitie, hoek en oriëntatie bekend blijven. Zowel
36. branchenieuws
Industriële productie
groeit verder
in 2016
De vooruitzichten voor de industrie in 2016 zijn gunstig volgens ABN
Amro. De exportgroei blijft afhankelijk van mondiale economische
ontwikkelingen. Ook trends in grondstofprijzen en valutaschommelingen
spelen een nadrukkelijke rol.
De Nederlandse economie zal het komend jaar
de Chinese economie grote gevolgen hebben
Duitse economie zijn van groot belang voor de
blijven groeien en dat is goed nieuws voor de
voor het mondiaal economisch klimaat. Van-
Nederlandse industriële ondernemers. Zodra in
conjunctuurgevoelige industriële sector. Naar
wege het open karakter van de Nederlandse
Duitsland vertragingen zichtbaar worden, zal
verwachting zal de industriële productie de
economie en de hoge exportintensiteit van de
het niet lang duren voordat de industrie in Ne-
economische trend volgen en daarmee verder
industrie, loopt de industriële sector dan een
derland ook met een afvlakking van de groei te
aantrekken. ABN Amro verwacht voor 2016 een
verhoogd risico. De export van industriële goe-
maken zal krijgen.
productiegroei van 2,5 procent, aangezien de
deren is een belangrijke drijfveer voor groei in
vraag naar industriële goederen en investe-
de sector.
ringsgoederen doorgaans toeneemt in een aan-
Meer stabiliteit grondstofprijzen
Gedreven door de dalende trend in grondstof-
trekkende economie.
In 2015 heeft de industrie deels geprofiteerd
prijzen is de afzetprijs voor industriële produc-
Ook de investeringsverwachtingen voor 2016
van de zwakkere euro, die de export naar
ten in 2015 verder gedaald. De grondstofprijzen
zijn gunstig, alhoewel de groei van de inves-
met name de Verenigde Staten, het Verenigd
stonden met name onder druk door de mondi-
teringen wel zal afvlakken. Het aantal faillis-
Koninkrijk en China stimuleerde. Nu de vraag
ale overcapaciteit (zoals in olie, staal en alumi-
sementen in de industrie is het afgelopen jaar
vanuit China afzwakt, neemt de druk op export-
nium), de sterkere dollar en een afnemend ver-
sterk afgenomen. De verwachting is dat dit in
groei toe. Binnen de eurozone is Duitsland de
trouwen in de toekomstige metaalvraag vanuit
2016 nog verder zal afnemen. Ook de arbeids-
belangrijkste handelspartner voor Nederland:
China. Ook in 2016 spelen deze thema’s een
markt voor de industrie blijft gunstig: het ko-
circa 20 procent van de totale exportwaarde
belangrijke rol, alhoewel wij uitgaan van meer
mende jaar zal het aantal reguliere banen toe-
van industriële goederen gaat naar de ooster-
prijsstabiliteit in grondstofprijzen gedurende
nemen.
buren. Ook de Duitse economie is afhankelijk
2016. Dit zal zich direct doorvertalen in de prij-
van de Aziatische en met name Chinese vraag.
zen voor industriële producten.
Export Duitsland en China bepalend
Ondank de onrust vanuit China verwacht ABN
Voor de exportgroei is de industrie tevens af-
De industrie staat er goed voor, maar er zijn wel
Amro dat de economie in Duitsland met 2,0
hankelijk van valutaschommelingen. Een zwak-
onzekerheden. Zo kan een sterke afkoeling van
procent zal groeien in 2016. De trends in de
kere euro zal de export naar gebieden buiten de
branchenieuws 37.
eurozone aanjagen. In de eerste helft van 2016
een stijging van grondstofkosten.
11,8 procent j-o-j tot en met oktober 2015. Ook
zal de euro ten opzichte van de dollar iets ster-
Voor de chemische industrie brengt een af-
het komend jaar zal de meubelindustrie groei-
ker terugvallen, met pariteit (1 euro gelijk aan
zwakking van de euro ook enige verlichting. De
en, maar niet zo sterk als het afgelopen jaar.
1 dollar) als gevolg. De schommeling in valuta
export naar landen als Brazilië, de Verenigde
ABN Amro verwacht dat groei in de bouwsector
betekent een verhoogd risico voor bijvoorbeeld
Staten en China speelt hierbij een belangrijke
een positief effect zal hebben op de produc-
de transportmiddelenindustrie, omdat in deze
rol. De aantrekkende woningmarkt is gunstig
tiegroei in de basismetaal-, metaalproducten-,
branche veel van de grondstoffen worden ver-
voor de meubelindustrie. Hierdoor groeide de
elektrotechnische- en elektrische apparaten- en
rekend in dollars. Een zwakkere euro betekent
productie in deze branche al met maar liefst
rubber- en kunststofindustrie.
Industriesector loopt achter
met e-commerce
Bijna twee derde van de Nederlandse
willen doen.” Industriële bedrijven die
industriële bedrijven verkoopt zijn pro-
wel voor een webshop kiezen, willen
ducten niet online. De IT-beveiliging
in de eerste plaats dat deze gebruiks-
van het e-commerce platform en de
vriendelijk is. In de tweede plaats moet
integratie met het ERP-systeem van
een webshop het salesproces versnel-
het bedrijf zijn de grootste hoofd-
len en de omzet vergroten. “Bedrijven
brekens. Dat blijkt uit de Sana B2B
zien in dat een webshop er in de eer-
e-Commerce Monitor 2015, een inter-
ste plaats is voor hun klanten”, zegt
nationaal onderzoek onder ruim 520
Schipperus. “Maar natuurlijk moet
beslissers in e-commerce.
de investering wel worden terugverdiend.”
Bij de B2B-modebedrijven en in de
Hoeveel procent
van de bedrijven
heeft een webwinkel?
sector containers & verpakkingen is
een webshop meer gemeengoed.
Van de industriële bedrijven die geen
webshop hebben, geeft 40 procent
wel aan in een nieuwe e-commerceoplossing te willen investeren. “In de
industriesector hebben bedrijven vaak
een verkeerd beeld van e-commerce”,
zegt Michiel Schipperus, CEO van Sana.
“Ondernemingen zeggen bijvoorbeeld
dat klanten niet online willen kopen,
maar persoonlijk advies willen. Maar
als je het de klanten zelf vraagt, geven ze aan dat ze zo efficiënt mogelijk
willen bestellen en dat graag online
Sectoren met de meeste webwinkels
38. Productnieuws
Grootste ABB robot ooit
Eind 2015 introduceerde ABB
krachten en momenten voor.
725 kg/m². De nieuwe ro-
de IRB 8700: de zwaarste ABB
De stijfheid van de IRB 8700,
bot voldoet hiermee aan de
robot ooit. Deze industriële ro-
dankzij de symmetrische op-
behoeften van de klant. De
bot kan ladingen tillen tot 800
bouw en de parallelle armen,
standaard Foundry-Plus-2 be-
kg met een bereik van 3,5 m.
vereenvoudigen de besturing
scherming draagt ook in ruwe
Hiermee is de IRB 8700 gemid-
en controle bij deze processen.
werkomstandigheden bij aan
deld 25% sneller dan vergelijk-
De ABB robot is beschikbaar in
een
bare robots in deze gewichts-
twee configuraties: één met
bij continu gebruik. De robot
klasse.
hoge
beschikbaarheid
bijzondere
een bereik van 4,2 m en een
is voorzien van slechts één
kenmerken zijn het eenvoudi-
maximaal hefvermogen van
high-performance motor met
ge ontwerp, onderhoudsarme
550 kg (620 kg met gekanteld
aandrijving per armsegment,
high-performance componen-
draaipunt en 475 kg in de Le-
terwijl veel concurrerende ro-
ten, Foundry-Plus-2 bescher-
anID uitvoering) en een vari-
bots in deze klasse meerdere
ming en LeanID uitvoerin-
ant met een bereik van 3,5
motoren hebben. Daarnaast
gen. De verscheidenheid aan
m en maximaal hefvermogen
bevat de robot geen gasveren,
toepassingen en taken voor
van 800 kg (tot 1000 kg met
maar uitsluitend een contra-
zware robots groeien mee met
gekanteld draaipunt en 630
gewicht en een mechanische
de eisen van industrie. Bij be-
kg in de LeanID uitvoering).
veer. De IRB 8700 kan hierdoor
werkings- en handlingsproces-
Beide versies hebben een
korte cyclustijden met een
sen komen regelmatig grote
massatraagheidsmoment van
hoge nauwkeurigheid leveren.
Andere
Camera’s voor machinevision
applicaties
Sony Europe introduceert de nieuwe GS CMOS-
van machine-vision en beveiligingscamera’s.
serie camera’s met geavanceerde functies en
Deze maken gebruik van Sony’s Global Sluiter
betrouwbaarheid met een goede beeldkwali-
CMOS-sensoren, die technologische voordelen
teit, voor ontwerpers en eindgebruikers in be-
van Pregius en Exmor R hebben. De nieuwe GS
drijfsautomatisering en non-productiemarkten.
CMOS-camera’s zijn gericht op de Europese ma-
De serie bestaat uit vier modellen, de XCG-
chine-vision-markt, en zijn heel geschikt voor
CG240 / C en XCG-CG510 / C zijn IEEE1588 com-
de productiesectoren binnen de automotive,
pliant, voorzien van multi-pixel middelingtech-
elektronica / halfgeleiders en food & beverage
nologie voor optimale prestaties in een range
industrieën. In niet-industriële sectoren zijn de
van omgevingen. Ze zijn verkrijgbaar in zwart-
belangrijkste toepassingen: intelligente trans-
wit en kleurcamera’s. Deze nieuwe GigE came-
portsystemen, logistiek en post sorteren, high-
ra’s maken deel uit van een uitgebreide reeks
end beveiliging en biometrie.
Productnieuws 39.
Visioncamera industriële
beeldverwerking
De nieuwe GigE visioncamera voor
sneller worden uitgevoerd.
industriële beeldverwerking Genie
Turbo Drive is een innovatieve
Nano van Teledyne Dalsa (Stem-
pixel-analyse en gegevensverwer-
mer Imaging) biedt een reeks van
kingsmethode voor beeldcodering.
functies die prestaties verbeteren
Daardoor zijn data transfersnelhe-
en de complexiteit en de kosten
den mogelijk, die afhankelijk van
verminderen. Deze set van came-
het beeld, een factor twee boven
ra-modi combineert goede beeld-
de overdrachtssnelheid van stan-
verwerkingsmogelijkheden
daard
met
GigE
Vision-oplossingen
datatransfersnelheden voorbij de
liggen. Dalsa’s ‘Trigger to Image
GigE-limieten.
Reliability’ garandeert een betrouwbare controle bij de beeldop-
De operator beschikt hiermee over
name en beeldverwerking, zonder
een uitgebreid temperatuurbereik,
verlies van data.
gecombineerd met betrouwbaarheid, in een kleine, lichtgewicht
Dankzij de Multi-ROI zijn tot 16
behuizing voor installatie in kleine
ROI’s te definiëren en is het uitle-
ruimtes.
zen van de beelddata op belangrijke objectbereiken beperkt. Dit ver-
De kleuren en zwart-wit CMOS-
mindert de verwerkingstijd omdat
sensoren
en
minder rekencapaciteit nodig is. In
IMX249 van Sony bieden een
de Burst-Modus kunnen beeldge-
goede beeldkwaliteit met veel
gevens worden gedetecteerd bui-
mogelijkheden met betrekking tot
ten de GigE bandbreedtebeperking
de verzameling van gegevens en
om en kunnen ze tussentijds in het
de overdracht hiervan. Dankzij de
geheugen van de camera opgesla-
Burst- en Cycling-Modus en Multi-
gen worden.
Pregius
IMX174
ROl’s zijn beelddata sneller vast te
leggen.
De opgeslagen gegevens worden
alleen tijdens stilstandtijden over-
De Turbo Drive technologie van Te-
gestuurd, bijvoorbeeld wanneer
ledyne Dalsa maakt overdrachts-
de transportband met de te testen
snelheden
veel
objecten voortbewogen wordt ter-
verder gaan dan de GigE Vision
wijl er geen beelden opgenomen
overdrachtssnelheden. Alle ge-
worden. De Genie Nano is geschikt
bruikelijke voordelen van Gigabit
voor beeldverwerking in industrië-
Ethernet-technologie blijven be-
le omgevingen. Met een tempera-
schikbaar, zoals gegevensover-
tuurbereik van -20oC tot +60oC kan
dracht over standaard CAT-5e en
de camera in robuuste omgevin-
CAT-6-kabels over afstanden tot
gen gebruikt worden. Deze biedt
100 m. Door deze krachtige combi-
een lange levensduur en hoge be-
natie kunnen inspectietaken veel
trouwbaarheid.
mogelijk
die
Trade fair & Conference
Around virtual and augmented reality
1, 2 and 3 March 2016
Veldhoven, The Netherlands
www.virtual-revolution.nl
Georganiseerd door Mikrocentrum
40. Productnieuws
Veiligheidssysteem
voor robots
In samenwerking met systeempartner MH
lige snelheid of tot nul gereduceerd. Naast het
Elektro-Steureungstechniek ontwikkelde Mitsu-
reduceren van de snelheid beschikt het systeem
bishi Electric een industriële robot die in staat is
over twee extra veiligheidsmechanismen. Het
veilig samen te werken met mensen in één
eerste voorkomt dat de robot überhaupt in de
omgeving. Hiertoe is de industriële robot uit
werkcel van de operator kan komen door deze
de Melfa F serie uitgerust met een speciaal
zone in te stellen als zijnde ‘verboden gebied.
veiligheidssysteem bestaande uit een veilig-
Daarnaast wordt het koppel in de scharnierpun-
heidsscanner. De scanner technologie detec-
ten van de robot gecontroleerd; wanneer deze
zijde van de operator monitort. Verdere ont-
teert bewegingen in twee voorgedefinieerde
krachten een bepaalde ingestelde limiet over-
wikkelingen moeten de oplossing ook geschikt
zones binnen de werkruimte van de industriële
schrijden zal de robot automatisch stoppen met
maken voor toepassing in een volledig vrije
robot, en stuurt deze gegevens door naar het
bewegen. In eerste instantie is de oplossing toe te
zone. Naast een verhoogde veiligheid voor
veiligheidssysteem. Op basis hiervan wordt de
passen in een werkcel opstelling waarbij het
mens en machine biedt de oplossing ook de
snelheid van de robot verlaagd naar een vei-
veiligheidssysteem het werkveld aan de voor-
mogelijkheid om de productiviteit te verhogen.
Alpha Robotica is specialist in het programmeren en
integreren van diverse PLC-, Robotica- en Vision
systemen. Met meer dan 20 jaar ervaring in robotica
en machinebesturingen zijn wij voor zowel
gebruikers als systeemintegrators de perfecte partner
om u van A tot Z te ondersteunen bij uw projecten.
Software en support
voor industriële automatisering
Robotica
Vision
PLC
+31 (0)172 41 95 53
[email protected]
www.alpha-robotica.nl
Productnieuws 41.
Optische sensoren voor
detectie en meting
De Pepperl+Fuchs R100 en R101 zijn optische
afhankelijk van de specifieke taak. Het laatste
Met de combinatie van een multiturn potmeter
sensoren voor zowel detectie als meting. Ze zijn
type combineert de voordelen van LED emitters
en een drukknop kunnen gebruikers alle func-
leverbaar in standaard, assemblagecompati-
met de sterke punten van conventionele laser-
ties intuïtief instellen, ongeacht de serie. Twee
bele behuizingen. Het gaat hier om thru-beam
diodes. Dit resulteert in optimale werkafstan-
LED’s geven aan dat de sensoren klaar zijn voor
sensoren, retroreflecterende sensoren, inclusief
den en hoognauwkeurige detectie, en maakt
gebruik en geven een indicatie van hun status.
typen met polarisatiefilter, voorgrondonder-
afstandsmeting van kleine objecten mogelijk.
De series R100 en R101 voorzien in een consi-
drukking en voor de detectie van transparante
De door Pepperl+Fuchs ontwikkelde multipixel
stente integratie met IO-Link. Ze vormen een
objecten.
technologie (MTP) en de innovatieve Opto-ASIC
uitbreiding van het Sensor Technology 4.0 pro-
Verder zijn er reflectielichtscanners, inclusief
maken het mogelijk om betrouwbare, hoog-
gramma waarmee Industrie 4.0 productiepro-
typen met achtergrondonderdrukking, en licht-
nauwkeurige afstandsmeting in een gestan-
cessen kunnen worden genetwerkt en de be-
schermen en afstandssensoren voor meettaken.
daardiseerde compacte behuizing te integreren,
schikbaarheid van machines en systemen kan
Alle sensoren zijn leverbaar met een Power-
voor close-range toepassingen. De R101 serie
worden geoptimaliseerd.
Beam LED of met innovatieve lasertechnologie,
heeft de kleinste afstandssensor in zijn soort.
Achieve new levels of power with Sony’s GigE Vision 4 models.
Reach new
heights
Industrial camera technology has hit a
new high with latest GigE Vision 4 series.
Featuring a Global Shutter CMOS sensor
which provides high sensitivity and high
speed (23fps at 5.1Mp or 40fps at 2.4 Mp)
without focal plane distortion. There’s higher
accuracy and clarity for fast moving images
too, with reduced takt time.
Whatever the shooting constraints, the
robust GigE Vision 4 models are up to the
task. Multiple image processing and system
optimisation technologies – such as Defect
Correction and Multi Pixel Averaging –
guarantee the high quality you need,
without compromising on convenience.
Sony GigE Vision. New heights of efficiency,
worth looking up.
Take your vision to a higher level at
image-sensing-solutions.eu
IMAGE SENSING SOLUTIONS
Digital Interface GigE Vision
42. Column Yolande Kolstee
Robot
pesten
Een tijdje geleden was professor Vanessa Evers op de tv met de FROG, Fun Robotic Outdor Guide. En
vorig jaar hield ze een lezing in Amsterdam. Er zal ongetwijfeld veel anders tussendoor gebeurd
zijn, maar daar heb ik niet zo’n zicht op. In haar praatje kwam van alles voorbij, verhalen over
kleine en grote robots, in ieder geval waren het allemaal robots die met mensen moeten omgaan,
die moeten interacteren met mensen. Haar speech was vlot en vrolijk - en het is sowieso leuk om
een jonge vrouwelijke hoogleraar in de robotica te horen praten.
Het verhaal wat me het meeste bijbleef was
aan zijn overige taken niet toekomt. Wat is dat
Het wisselen van machtspositie komt tussen
dat mensen onaardig kunnen zijn tegen ro-
nou? Waarom doen mensen dat? Misschien wil-
mensen voor, zoals in het restaurant, want wie
bots. Wat is dat nu weer, zult u vragen. Robots
len ze even laten zien dat ze de baas zijn en die
is nou eigenlijk de klant (die koning is)? Dat
worden vaak afgeschilderd als een bedreiging
robot heus niet het idee hoeft te hebben dat ze
mensen ook de neiging hebben om een robot
van mensen en nu blijkt dat het andersom ook
zonder ‘dat ding’ er niet uit kunnen komen waar
te bedillen en hem of haar op zijn plaats te wij-
kan? Ja dus! De FROG ziet eruit als een onnozele,
ze naar toe willen. Lekker even laten zien wie
zen, is eigenlijk wel weer grappig in zekere zin.
best aardige, op wielen rijdende robot, die de
de baas is?
Ja, een robot als gids het kan nuttig zijn, maar
taak heeft om mensen in een bepaald gebied
mij krijg je niet gek!
de weg te wijzen of hen wat informatie te ver-
Het doet me denken aan de ober of serveer-
schaffen. Deels autonoom, deels bestuurd, doet
ster waar ik instantaan een hekel aan krijg als
Yolande Kolstee is verbonden aan de Koninklij-
hij zijn ronde op een plein of in dit geval, op de
ze aan mijn tafeltje komen vragen ‘heeft het
ke Academie van Beeldende Kunsten. Tot en met
campus in Twente.
gesmaakt’ op een bedil-toon die je het gevoel
2014 Lector innovatieve visualisatie-technieken
Nou leuk hoor, kun je misschien denken, het is
geeft dat je alleen maar ‘ja mevrouw’ mag zeg-
en hoofd van het ARLab, een samenwerking met
weer eens wat anders. Maar de mensen reage-
gen. Het is dan verdorie geen interesse of ik het
de TU Delft op het gebied van Augmented Reality,
ren toch helemaal niet zoals je zou denken! Ze
lekker vond, maar een soort verplicht antwoord
neemt ze nu de pen ter hand. Op eigenzinnige
gaan namelijk de FROG een beetje pesten. En
dat ik moet geven, een lesje dat ik moet opzeg-
wijze vertelt ze over innovatie en duurzaamheid
dat doen ze, vaak als groepje (ja dan durven
gen. En het ergste is dat ík dan een goedkeu-
aan de hand van waargebeurde robotverhalen.
ze wel) door, als de robot ze de weg wil wijzen
rend knikje krijg, omdat ik het goede antwoord
en voor hen uit wil rijden, er pontificaal vóór
heb gegeven! Terwijl zij in afwachting van mijn
te gaan staan - zodat het arme ding alleen zijn
antwoord zou moeten sidderen, en denken: was
lesje ‘botsingsvermijding’ kan uitvoeren maar
het echt wel goed wat ik haar voorschotelde?
43.
Hoofdmediapartner:
YuMi® - Creating an automated future together
You and
me
®
YuMi
- Creating
an automated future together
®
YuMi
- Creating
an automated future together
You and
me
You and me
ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel,
kostenbesparend en flexibel in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB
Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat
en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest!
ABB
levert
standaard
robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel,
Bezoek
ons
op www.abb.com/robotics
kostenbesparend en flexibel in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB
Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat
ABB
levert 24/24/7
standaard
de ABB
industrie.
eenvoudig,
snel,
en
werken
oprobotoplossingen
topsnelheid. Kiestvoor
u een
RobotDeze
dan zijn
weet
u wat u kiest!
kostenbesparend
en flexibel in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB
Bezoek ons op www.abb.com/robotics
Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat
en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest!
Bezoek ons op www.abb.com/robotics
052