Transcript Alex van Scherpenzeel in gesprek met Mark Boumans

50- keuze
zzp’er e
s io
M
BOUARK
MAN
S
opzeggen
AOW
arbeidsongeschikt
2
ANBO ● NUMMER 1 ● 2016
spaarpotje
n
INKO
pen
baan
ja
MEN
ssers
OUDE
DAG
DOSSIER
ZZP
plu
zelfstandigen
sparen voor later
PENSIOENDESKUNDIGE MARK BOUMANS:
NIETS DOEN
AAN JE
PENSIOEN IS
GEEN OPTIE
Steeds meer mensen worden ‘kleine zelfstandige’. Maar sparen
voor later is er vaak niet bij. Zijn dit de armen van de toekomst?
ANBO’s Alex van Scherpenzeel praatte erover met onderzoeker
Mark Boumans. TEKST TEKST JOLENTA WEIJERS BEELD HESTER DOOVE ILLUSTRATIE HELEEN KURPERSHOEK
N
E
S
EIG UI
H
Alex van Scherpenzeel in gesprek met Mark Boumans
ANBO ● NUMMER 1 ● 2016
3
Alex van Scherpenzeel in gesprek met Mark Boumans
Z
e treffen elkaar voor het eerst, maar herkenning is
Uiteindelijk moet dus een grote groep mensen zelf
Als je in loondienst bent geweest,
er direct. Alex van Scherpenzeel, hoofd belangen-
­financieel voor zijn oude dag zorgen.
mag je nog tien jaar in het pensioen-
behartiging van ANBO, heeft vaak te maken met
“Ja, en het worden er steeds meer. Dankzij ­technologische
ontwikkelingen is het tegenwoordig eenvoudig om voor
jezelf te beginnen. Vaak heb je niet meer nodig dan een
computer en een treinkaartje. Doordat de economie
­aantrekt, durven mensen het ook weer aan. Daarnaast
wordt de arbeidsmarkt steeds flexibeler. Een vast
­contract is niet langer vanzelfsprekend.”
fonds van je oude werkgever blijven.
pensioenkwesties. ANBO maakt zich immers sterk voor een
fatsoenlijk inkomen voor 50-plussers en daar hoort ook een
goed pensioen bij.
Aan de overkant van de tafel zit Mark Boumans, senior
­beleidsjurist bij pensioen- en vermogensbeheerder PGGM.
Bij de Vrije Universiteit doet hij onderzoek naar de vraag
hoe zelfstandigen een beter pensioen kunnen krijgen. Over
een jaar of drie, vier hoopt hij te promoveren.
Alex van Scherpenzeel: U noemt zelfstandigen de armen
van de toekomst. Waarom?
Mark Boumans: “Dat zijn ze niet automatisch, maar ze
lopen wel veel risico. Uit alle onderzoeken blijkt dat
zelfstandigen minder sparen dan werknemers. Dat is
­
trouwens niets nieuws: het is altijd zo geweest dat
­
­zelfstandigen minder sociale bescherming genoten. Dat
er nu een probleem ontstaat, komt doordat steeds meer
mensen kiezen voor een bestaan als zelfstandige.”
Is dat een probleem?
“Het aantal zelfstandigen groeit zó hard, dat zij de
­overheid op den duur geld kunnen gaan kosten. Als ze
nu niet sparen, krijgen ze alleen AOW wanneer ze met
pensioen gaan. Maar daar kan niet iedereen van
rondkomen. In dat geval komen deze mensen in
­
­aanmerking voor huur- en zorgtoeslag en zo’n toename
kan de maatschappij – wij dus – niet betalen. Het
­systeem is gebaseerd op wat we kenden: vaste banen en
de gedachte dat de meeste mensen hun AOW-uitkering
aanvullen met pensioen.”
Wat zijn de cijfers?
Zelfstandigen kunnen toch sparen
‘ONGEVEER DE
HELFT VAN ALLE
ZELFSTANDIGEN
HEEFT NIETS
GEREGELD VOOR
ZIJN OUDE DAG’
4
voor hun pensioen?
“Momenteel is 10 procent van de
beroepsbevolking in Nederland
zzp’er. Een term die ik trouwens
zelf niet hanteer. Zzp staat voor
zelfstandige zonder personeel,
maar er zijn ook zelfstandigen mét
personeel. Als je hen meetelt, kom
je op 15 procent van de beroepsbevolking die niet in
loondienst is. En dáár gaat het om. Ben je zelfstandig,
dan moet je alles zelf regelen. Je pensioen, je spaarpotje
voor als je arbeidsongeschikt raakt… alles.”
“Natuurlijk, daar zijn allerlei
­mogelijkheden voor. Je kunt een
lijfrentepolis ­
afsluiten, je kunt
banksparen of een fiscale oudedagsreserve ­opbouwen. Je kunt je
geld ook in een eigen huis
­stoppen, ook dat is kapitaal. En je kunt je geld bewaren
in een oude sok – al zou ik dat niet aanraden. Het punt
is alleen: ongeveer de helft van de zelfstandigen spaart
helemaal niet.”
Niet álle werknemers bouwen automatisch ­pensioen op.
Waarom niet?
“Dat klopt, er zijn branches waarin dat niet bij cao i­s
­bepaald. Daar hangt het van de individuele werkgever af
of hij zijn personeel een pensioenvoorziening ­aanbiedt.
Je ziet dat bijvoorbeeld in de advocatuur. Dit soort
­branches noemen we ‘witte vlekken’. Daarin zit nog eens
10 procent van de beroepsbevolking.”
“Ze weten niet waar ze moeten beginnen. Hoe bepaal je
wat voor jou de beste keuze is? En als je dat weet, welke
verzekeraar kies je dan? Of kun je beter in zee gaan met
een bank? Veel mensen vinden het ingewikkeld en
schuiven de beslissing voor zich uit. Maar van uitstel
komt afstel.”
ANBO ● NUMMER 1 ● 2016
‘DE GROEP ZELFSTANDIGEN IS ZO
DIVERS, DAT ER
NIET ÉÉN OPLOSSING IS WAAR JE
IEDEREEN BLIJ
MEE MAAKT’
“Klopt. Het ministerie van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid onderzoekt nu in hoeverre zelfstandigen
hier gebruik van maken. Het lijkt
er niet op dat veel startende
ondernemers er warm voor lopen. Om te ­
­
beginnen
­hebben ze wel iets anders aan hun hoofd. V
­ erder is het
verhoudingsgewijs duur, want je moet zelf de hele
­premie ophoesten. Dat kan een starter vaak niet.”
Is verplicht sparen voor je pensioen een goed idee?
“Daar is veel discussie over. Een aantal zelfstandigen zou
dat vermoedelijk best willen. Schijnzelfstandigen
­bijvoorbeeld, zzp’ers die eigenlijk gewoon het werk doen
dat ze voorheen in loondienst deden. Het zou hier om
2 tot 17 procent van alle zzp’ers gaan. Het probleem is:
de groep zelfstandigen is zo divers, dat er niet één
­oplossing is waarmee je iedereen blij maakt. Iemand die
uit overtuiging ondernemer is, wil geen verplichtingen.
Die houdt van zijn vrijheid en heeft geen behoefte aan
dit soort bescherming.”
Is er een betere oplossing?
“Je zou pensioensparen kunnen verplichten voor alle
werkenden, maar dan wel met de mogelijkheid om je
ervoor af te melden. Dat heet opting out. Onderzoek wijst
uit dat de meeste mensen kiezen voor de gemakkelijkste
weg: niets doen. Slechts 20 tot 30 procent kiest er bewust
voor om af te haken. Zo bereik je wat je wilt: dat de
meeste mensen sparen voor hun oude dag.”
Sommige zelfstandigen verdienen te
weinig om te sparen voor later. Moet er
een minimumtarief voor zelfstandigen
komen?
“Er wordt over gedacht om zo’n
­minimumtarief op te nemen in cao’s.
De rechter heeft onlangs u
­ itgesproken
dat dit mag, mits het om schijnzelfstandigen gaat. Precies om die reden: alleen als ze
kunnen rekenen op een minimumtarief, zijn deze
­
­mensen in staat een pensioenvoorziening op te bouwen.
Maar als je dat breder wilt trekken, blijft het discussiepunt: wil je van álle zelfstandigen verkapte werknemers
maken? Want dat is wat je dan doet.”
Wat vindt u?
“Ik pleit ervoor om te bezien of we andere accenten
­kunnen leggen. En dan niet kijken naar het onderscheid
tussen werknemer en zelfstandige, maar naar wie
­bescherming nodig heeft en wie niet. Als je zó denkt,
krijg je een heel andere discussie.”
Ook ANBO pleit ervoor om alle werkenden een gelijk
speelveld te geven. Kunnen we nog meer doen?
“Jullie zouden je leden ervan kunnen doordringen hoe
belangrijk zelfredzaamheid is. Kom in beweging. Want
hoe ingewikkeld het ook mag lijken, als zelfstandige
moet je een keuze maken. Niets doen is geen optie.”
WIE IS MARK BOUMANS?
Mark Boumans (47) is jurist –
­gespecialiseerd in pensioenrecht
– en fiscalist. Hij werkt als senior
Gaat dat ervan komen?
beleidsjurist bij pensioen- en
“Niet binnen nu en tien tot twintig jaar, vermoedelijk.
We hebben er 65 jaar over gedaan om het huidige
­systeem op te bouwen, dan kun je niet met één druk op
de knop alles veranderen. De huidige generatie
­zelfstandigen, van wie de meesten 45-plus zijn, zal er
dus weinig van merken. Maar als je nu 30 jaar bent en
voor jezelf begint, kan er veel veranderen.”
vermogensbeheerder
PGGM.
Daarnaast doet hij bij het Expertisecentrum Pensioenrecht van
de Vrije Universiteit in Amsterdam promotieonderzoek naar de vraag hoe de positie van zelfstandigen
binnen het pensioenstelsel kan verbeteren.
ANBO ● NUMMER 1 ● 2016
5