Transcript De wederopbouw van Europa

www.hoorgeschiedenis.nl
De Verenigde Staten en het Marshallplan
1
Foto’s: US Dept of State (voorgrond) en Mlefter/Wikimedia Commons (achtergrond)
De wederopbouw van Europa
De wederopbouw van Europa
vrijdag 16 oktober 2015
Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken
vrijdag 20 november 2015
West-Duitsland en Berlijn
vrijdag 18 december 2015
De Verenigde Staten en het Marshallplan
vrijdag 22 januari 2016
Frankrijk en Engeland
vrijdag 19 februari 2016
Benelux en Scandinavië
vrijdag 18 maart 2016
Midden- en Oost-Europa
vrijdag 15 april 2016
Europese eenwording
vrijdag 20 mei 2016
Rotterdam en de Europese wederopbouw
2
Titeldia Clint Gardner
De wederopbouw van Europa
Een Amerikaanse soldaat in Europa
3
Clint helm
De wederopbouw van Europa
Omaha Beach
6 juni 1944
Foto Clinton Gardner
4
Clint bio 1
De wederopbouw van Europa
Clinton Gardner
geb. 26 december 1922, NYC
1937
Plainfield, Vt, ‘Experiment in
International Living’(Duits, Russisch)
1940
Dartmouth College: filosofie (o.a.
Rosenstock-Huessy)
1941
Camp William James
5
Rosenstock 1912-1918
De wederopbouw van Europa
Eugen Rosenstock-Huessy
1888 - 1973
De Grote Revoluties:
‘
Hoe kan dan de geschiedenis na een
inferno als de Wereldoorlog, eruitzien
als een uiteengevallen puzzel van
allerlei stukjes nationale
gebeurtenissen?
1912
Universitair docent
rechtsgeschiedenis
1914-1918
Eerste Wereldoorlog
(Verdun)
Een mensheid die niet onder de
indruk zou zijn van zo’
n ervaring, die
er niet in zou slagen om zijn
geschiedenis na zo’
n aardbeving te
herschrijven, zou helemaal geen
geschiedenis verdienen. ‘
6
Rosenstock 1927-1940
De wederopbouw van Europa
Eugen Rosenstock-Huessy
1888 - 1973
1927
Vrijwilligerskampen voor boeren, arbeiders en
studenten in Silezië
Vice-voorzitter World Association for Adult
Education
1933
Emigratie na machtsovername Hitler
Bijzonder hoogleraar Harvard
1935
Hoogleraar Dartmouth College (NH)
1940
Oprichting Camp William James
7
Camp William James
De wederopbouw van Europa
William James:
‘The Moral Equivalent of
War’
(‘De morele pendant van
de oorlog’)
8
Roosevelt New Deal
De wederopbouw van Europa
F.D. Roosevelt
President 1933-1945
New Deal
Maatregelen om de economie van de VS te
herstellen
Civilian Conservation Corps (CCC)
Tewerkstelling van werkloze jongeren in vooral
sociale projecten
9
Rosenstock CCC
De wederopbouw van Europa
1940 conferentie van pedagogische adviseurs van het
Civilian Conservation Corps (CCC)
Met algemene instemming zouden we de volgende definitie
van een ‘burger’van de spreker overnemen: ‘een
staatsburger is een mens die winstgevende arbeid verricht’.
Tevergeefs protesteerde ik en zei dat een burger iemand
was die een stad of beschaving kan stichten of zonodig
opnieuw stichten.
10
Clint opbreken CWJ
De wederopbouw van Europa
7 december 1944
‘Na Pearl Harbour vandaag realiseren
we ons dat het kamp binnenkort zal
moeten opbreken.
Clinton Gardner
geb. 26 december 1922, NYC
De echte oorlog neemt de plaats in van
haar morele pendant!’
11
Omaha Beach
De wederopbouw van Europa
6 juni 1944 – De landing op Omaha Beach
Foto: US NAIL Control Number: NLR-PHOCO-A-7298
12
Clint krant
De wederopbouw van Europa
13
Clint brief
De wederopbouw van Europa
14
Clint Malmedy
De wederopbouw van Europa
December 1941
In Malmédy tijdens het Ardennenoffensief
15
Buchenwald
De wederopbouw van Europa
Concentratiekamp Buchenwald
Aanvankelijk Jehova’s Getuigen, Roma, Sinti,
homoseksuelen
Februari 1945: 122.000 gevangen onder wie
Joden en Russen.
9 april 1945: Opstand
11 april 1945: Bevrijding door Amerikanen
Kaart: Wikimedia Commons
16
Buchenwald kaart
De wederopbouw van Europa
4 juli 1945
Overhandiging Buchenwald aan
Russische troepen
17
Die Neue Zeitung
De wederopbouw van Europa
1948-1949
Oplage
Redactiechef DNZ
Berlijn
200.000
München 1 miljoen
18
Clint ontmoetingen
De wederopbouw van Europa
Ontmoetingen met
• Willy Brandt
• C.D. von Trotha (Kreisauer Kreis)
RosenstockHuessy
Carl Dietrich von Trotha
1907 - 1952
Vrijwilligerskampen
Silezië
1933 naar VS
Kreisauer Kreis
Camp William
James
19
Währungsreformtag
De wederopbouw van Europa
20 juni 1948
Währungsreformtag (invoering D-Mark)
23 juni
Invoering Oost-Duitse Mark
24 juni
Invoering D-Mark in West-Berlijn
20
Berlijnse blokkaade 1948
De wederopbouw van Europa
Berlijnse blokkade
juni 1948-mei 1949
1948 n.a.v. D-Mark
Luchtbrug (1948-1979):
278.000 vluchten
Door ongelukken 78
bemanningsleden
omgekomen
April 1949:
1.400 vluchten op één dag
(12.849 ton vracht)
21
Titeldia Marshallplan
De wederopbouw van Europa
Het Marshallplan
22
Isolationisme
De wederopbouw van Europa
23
Marshall bio
De wederopbouw van Europa
1917
Frankrijk (WO I)
Functies bij opleidingen en planning
1939
Chef Generale Staf
Ontwerp centrale strategie geallieerde
oorlogsvoering
1947
Minister van buitenlandse zaken
Marshall Plan
George Marshall
1880-1959
1949
Voorzitter Amerikaans Rode Kruis
1953
Nobelprijs voor de Vrede
(c) Time Magazine, Jan. 5, 1944
24
Marshall speech
De wederopbouw van Europa
The Marshall Plan Speech
Harvard University,
5 juni 1947
De hele Europese economie is in het ongerede
geraakt door jaren van oorlog. De wederopbouw gaat
veel langer duren dan voorzien.
Vicieuze cirkel:
• Tekort aan grondstoffen en brandstoffen
• Machines zijn vervallen en versleten
• Boeren hebben geen behoefte aan geld waar ze
niets mee kunnen doen
• Voedselgebrek dwingt Europese regeringen tot
dure importen
• Daardoor is er geen geld voor wederopbouw
25
Marshall speech 2
De wederopbouw van Europa
The Marshall Plan Speech
Harvard University,
5 juni 1947
De waarheid is dat de behoefte van Europa aan
import van voedsel en essentiële goederen, vooral uit
Amerika, in de komende drie of vier jaar veel groter is
dan haar huidige vermogen om te betalen.
Europa moet substantiële extra hulp krijgen, anders
dreigt een zeer ernstige economische, sociale en
politieke ontsporing.
26
Marshall speech 3
De wederopbouw van Europa
The Marshall Plan Speech
Harvard University,
5 juni 1947
Het is logisch dat de Verenigde Staten moeten doen
wat in hun vermogen ligt, om de terugkeer van een
gezonde economie in de wereld te bevorderen.
Zonder een gezonde economie is er geen politieke
stabiliteit en geen duurzame vrede.
27
Europa 1945-48
De wederopbouw van Europa
Europa tussen 1945 en 1948
•
•
•
•
Miljoenen nog in vluchtelingenkampen
Infrastructuur grotendeels vernield
Handelsvloten deels vernietigd
Handelsstromen verdwenen
Juli 1945 – juli 1946
VS exporteren 16,5 miljoen ton levensmiddelen
(vooral graan) naar Europa en Japan
Winter 1946-47 extreem koud
28
1947 protest in Duitsland
De wederopbouw van Europa
31 maart 1947: Duitsers demonstreren tegen het gebrek aan
levensmiddelen
Bundesarchiv, Bild 183-B0527-0001-753 / CC-BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons
29
Morgenthau vs Balabkins
De wederopbouw van Europa
Morgenthau Plan (1944)
• Ontmanteling Duitse industrie
• Alleen agrarische industrie in het oosten
• Opdeling Duitsland in drie staten
Henry Morgenthau, Jr.
1891 – 1967
minister van financiën
1934 - 1945
‘Zolang de Duitse industrie
onbenut blijft, komt er geen
economisch herstel in Europa’
Nicholas Balabkins
1926
Econoom
30
Directives 1944-1947
De wederopbouw van Europa
Verandering van inzicht
Joint Chiefs of Staff Directive 1067
Augustus 1944, Morgenthau Plan)
‘Neem geen stappen met het oog op het economisch
herstel van Dutisland of initiatieven om de Duitse
economie te ondersteunen of te versterken.’
Joint Chiefs of Staff Directive 1779
Juli 1947, George Marshall
‘Een ordelijk en welvarend Europa heeft de economische
bijdrage nodig van een stabiel en productief Duitsland.’
31
Truman-doctrine
De wederopbouw van Europa
Truman-doctrine
Rede voor het Congres, 12 maart 1947
Aanleidingen:
• Sovjet-politiek Midden- en Oost-Europa
• Dreiging communistische staatsgreep in
Griekenland
Harry S. Truman
1884 – 1972
president VS
1945 - 1953
Ik geloof dat de VS steun moet verlenen aan vrije volken
die zich verzetten tegen pogingen om hen te onderwerpen
door gewapende minderheden of door druk van buitenaf.
Onze hulp moet eerst economisch en financieel zijn, om zo
economische stabiliteit en een evenwichtige politieke
ontwikkeling te bevorderen.
32
Molotov over Marshallplan
De wederopbouw van Europa
Juli 1947
Driestaten-conferentie in Parijs
S.U.-minister Molotov van buitenlandse zaken:
Het plan is om een organisatie op te zetten boven de
nationale regeringen van de Europese landen die de
ontwikkeling van hun industrie gaat bepalen.
Amerikaanse hulp is afhankelijk van gehoorzaamheid aan
die organisatie.
Frankrijk, Engeland en de groep landen die hen volgen zullen
zich afzonderen van de andere Europese staten en Europa zo
verdelen in twee groepen van staten.
Vyacheslav Molotov
1890 – 1986
minister BZ: 1939 - 1949
33
1948 Polen Tsjechoslowakije
De wederopbouw van Europa
Communistische demonstratie in
Praag, 18 september 1947
1948
Polen
Foto: Tsjechisch Nationaal Archief / Wikimedia Commons
Extra hulpprogramma Sovjet-Unie na weigering
deelname Marshall Plan
Tsjechoslowakije Mazaryk naar Moskou ontboden
20 februari: communistische staatsgreep
34
Marshallplan verdeling
De wederopbouw van Europa
1947
European Recovery Program (ERP)
‘
Marshallplan’(vooral schenkingen)
(Miljoenen dollars)
Verenigd Koninkrijk
Frankrijk
West-Duitsland
Italië
Nederland
België en Luxemburg
Oostenrijk
Denemarken
Griekenland
Noorwegen
Zweden
Zwitserland
Turkije
Ierland
Portugal
IJsland
Totaal
3.297
2.296
1.448
1.204
1.128
777
468
385
376
372
347
250
137
133
70
43
12.731
Organisatie voor Economische
Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)
35
Marshallplan Nederland
De wederopbouw van Europa
Besteding van de Marshallhulp in Nederland
Projecten
• droogleggen Walcheren
• herstel Rotterdamse havens
• moderne breedbandwalserij Hoogovens
Sectoren
• voedingsmiddelen
• textiel
• luchtvaart
Goederen en materialen
• hulpgoederen en levensmiddelen
• Victoryschepen voor de handelsvloot
Haven van Rotterdam
Foto Ruud Houweling
36
Marshallhulp na 1952
De wederopbouw van Europa
Marshallhulp na 1952 vooral militair
Mutual Defence Assistance Act
(MDAA, 1952)
Toezichthouder: Mutual Security Agency (MSA)
M46-tank
Foto: Wikimedia Commons / MWAK
MDAP (Mutual Defence Assistance Program)
• Amerikaanse legermateriaal
• marineschepen
• gevechtsvliegtuigen
37
Titeldia oogmerk Marshallplan
De wederopbouw van Europa
Wat beoogde het Marshallplan?
38
Machtsmethode SU
De wederopbouw van Europa
Sovjet-Unie
Aan de macht brengen en houden van lokale communisten:
Gewapende ingrepen:
• DDR 1953
• Hongarije 1956
• Tsjechslowakije 1968
De opstand in de DDR in 1953
Foto: CIA Historical Collections
39
Machtsmethode VS
De wederopbouw van Europa
Amerika
Aan de macht brengen en houden van lokale
westers denkenden (Trumandoctrine)
• Griekenland
• Turkije
• Frankrijk
• Italië
Via politieke druk:
Nederland 1948 en 1950
40
Krige over Marshallplan
De wederopbouw van Europa
Het Marshall Plan was in de kern een economische en
politieke inspanning om (West-)Europa om te vormen
naar het beeld van de Verenigde Staten.
Voor de implementatie was de actieve medewerking
nodig van transnationale elites, die samen een manier
uitwerkten waarop onder Amerikaanse leiding een
maatschappelijke orde kon worden gebouwd die de
communistische dreiging op het continent kon weerstaan.
John Krige, American Hegemony and the Postwar Reconstruction of
Science in Europa, MIT Press, Cambridge (MA), USA, 2008, p. 16.
John Krige
G.I.T., Atlanta
41
Marshallplan traditionalisme
De wederopbouw van Europa
Hoe zien de historici het Marshallplan?
Traditionalisme
• Amerika wilde zich zo min mogelijk bemoeien met
Europa
• De Duitse economie moest weer worden
opgebouwd
• Door een programma voor heel Europa werd de
hulp aan Duitsland acceptabel
42
Marshallplan revisionisme
De wederopbouw van Europa
Hoe zien de historici het Marshallplan?
Revisionisme
• Het Marshallplan was een verlengstuk van de Truman-doctrine: anticommunistisch
• Het was zo ontworpen, dat de S.U. het nooit zou accepteren
• De V.S. had behoefte aan nieuwe afzetmarkten
• Er was geen economische catastrofe zoals Marshall die beschreef
• Economisch herstel van Europa was al aan de gang dankzij politieke
hervormingen
• Amerika probeerde de Europese economie om te buigen naar Amerikaans
model
43
Marshallplan post-revisionisme
De wederopbouw van Europa
Hoe zien de historici het Marshallplan?
Post-revisionisme
• De V.S. werden door West-Europa uitgenodigd om op economisch en
politiek gebied een leidende rol te spelen
• Doordat de V.S. niet waren getroffen door de oorlog, waren ze de
machtigste en sterkste economie ter wereld. Dit speelde de antiisolationisten in de kaart.
• Grootmachten expanderen altijd
44
Marshallplan nieuw traditionalisme
De wederopbouw van Europa
Hoe zien de historici het Marshallplan?
Nieuw traditionalisme
• Het plan was vooral economisch en niet politiek
• Het was geen spel, maar een poging om de bedoelingen van Stalin met
Europa te testen
• Het plan heeft Europa wel degelijk vooruit geholpen
• Op korte termijn was het Marshallplan ideologisch belangrijk, op lange
termijn vooral economisch
45
Clint Wiesel
De wederopbouw van Europa
Clint Gardner en Elie Wiesel in november 2002 met de kaart van
Buchenwald.
Nieuw boek: ‘Buchenwald, the untold story’, 2016
46
www.hoorgeschiedenis.nl
De wederopbouw van Europa
Prettig kerstfeest
en een
voorspoedig 2016!
vrijdag 16 oktober 2015
Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken
vrijdag 20 november 2015
West-Duitsland en Berlijn
vrijdag 18 december 2015
De Verenigde Staten en het Marshallplan
vrijdag 22 januari 2016
Frankrijk en Engeland
vrijdag 19 februari 2016
Benelux en Scandinavië
vrijdag 18 maart 2016
Midden- en Oost-Europa
vrijdag 15 april 2016
Europese eenwording
vrijdag 20 mei 2016
Rotterdam en de Europese wederopbouw
47