Transcript De psychiatrie moet genezen

Week van de Psychiatrie 2015 / “De psychiatrie op de schop..?!”
Position paper
De psychiatrie moet genezen...
Een gezonde roep om verandering door cliënten én behandelaren
De Werkgroep Week van de Psychiatrie stelt dat ‘het psychiatrisch systeem’ dringend aan vernieuwing
toe is. In het basisdocument “De psychiatrie op de schop..?!” roepen zij op tot een fundamenteel andere
geestelijke gezondheidszorg die het cliëntperspectief als vertrekpunt neemt. Zij vragen zich af of het veld
tot zulke veranderingen in staat is.
Ook “van binnenuit” groeit het protest tegen de beperkingen die professionals ervaren door het
organisatie- en financieringssysteem. De stoornisgerichte benadering is leidend geworden, waarbij noch
de stem en de beleving van de cliënt, noch die van de professional veel waarde heeft. Er is geen holistische
aanpak waarbij er aandacht is voor de lichamelijke en sociale gezondheid van de cliënt, terwijl juist dit kan
zorgen voor een betere levensverwachting.
Niet alleen de psychiatrie, maar de hele gezondheidszorg
Wij onderschrijven de roep om vernieuwing. Maar..., een verandering van de psychiatrie alléén is niet
voldoende. In de gehele zorg moet de gezondheid en het functioneren van mensen een centrale plek
krijgen. Daarin is niet alleen het perspectief van de cliënt en zijn omgeving leidend, maar ook zijn handelen.
Behandelaren in het medische of sociale domein voegen, waar gewenst en mogelijk, deskundigheid toe.
Dáár zal de nieuwe GGZ haar aanvullende waarde kunnen verdienen.
Twee domeinen: Gezondheid en Ziekte
De ‘gezondheidszorg’ is vooral een ‘ziektezorg’, vanuit een focus op problemen en professionele kennis.
Er is behoefte aan een verschuiving naar meer persoonlijke regie in gezondheid. Maar ondersteuning van
gezondheid en behandeling van ziekte hebben beide waarde en bestaansrecht.
Daarom bouwen wij aan een nieuwe ordening met een domein voor Gezondheid en Gedrag (GG), met
zo nodig aanvulling vanuit het systeem voor Ziekte en Zorg (ZZ). Zij hoeven elkaar niet te bestrijden.
Integendeel, zij versterken elkaar indien zij complementair worden aangewend!
GG: ervaren gezondheid als basis
Gezondheid is een ervaring van een persoon zelf, ten dele bepaald door klachten. Deze “ervaren
gezondheid” is iets waar alleen mensen zelf “deskundig” in zijn. Die rol kan geen ander overnemen.
De persoon ervaart, oordeelt, wenst en heeft doelen. Maar hij is ook degene die handelt, ontwikkelt
en groeit in invloed en regie. Waarde en zingeving zijn elementen in een uniek, persoonlijk proces
van verandering in houding, vaardigheden en rollen. Iedereen, zowel de ‘zieke’ als de ‘gezonde’ oefent
voortdurend invloed op zijn gezondheid en functioneren uit, vanuit hoop en levenslust.
Het GG-domein ondersteunt dit proces voor mensen die beperkingen ervaren in hun functioneren,
geestelijk, somatisch en/of maatschappelijk. ‘Herstel’ kan een doel zijn, maar eventueel ook andere doelen
of ambities. Vier vragen zijn de basis voor de ondersteuning:
1. Hoe is het?
2. Wat vind je daarvan?
3. Wat wil je daarmee?
4. Wat ga je doen?
Een GG-begeleider werkt vanuit deze ‘niet-wetende’, maar belangstellende houding ten opzichte
van de ervaren gezondheid en stimuleert het handelen van de ander. Er is geen inhoudelijke of
probleemoplossende kennis nodig, maar sociale kwaliteiten, veranderkundige kennis en vertrouwen in
de mogelijkheid tot verandering. Coaching in gedrag gebeurt met aandacht, bevestiging en verbinding.
Waarde en zin geven richting. Door het uitvoeren van acties volgt ervaring, feedback en groei. Registratie
en beoordeling van het effect ligt bij de persoon zelf. Functionarissen met een verschillende achtergrond,
waaronder ervaringsdeskundigen, kunnen als GG-begeleider optreden.
Een nieuwe ZZ
Als dit GG-aanbod onvoldoende is omdat stoornissen de gewenste verbetering in de weg staan, kan de
inzet van specifieke deskundigheid nodig zijn. Dan wordt cure en/of care, ZZ-aanbod, toegevoegd. Dit
geldt in de somatische zorg, in het sociale domein, maar ook in de psychiatrie. De zorg voor de ervaren
gezondheid blijft daarbij altijd leidend.
De nieuwe GGZ
Vanuit deze visie presenteren wij een ontwerp voor de nieuwe GGZ. Het startpunt is een vragende, niet
wetende houding naar de cliënt om bij diens belevingswereld aan te sluiten en zicht te krijgen op diens
ervaren gezondheid, de beperkingen daarin, de wensen en de doelen.1 Hoogleraar Psychiatrie Jim van Os
gebruikt daartoe de diagnostiek van de vragende wijs:
1. Wat is er gebeurd?
2. Wat is je weerbaarheid en kwetsbaarheid?
3. Wat wil je?
4. Wat heb je nodig?
Deze benadering sluit aan bij de vragen van het GG-domein en focust op de hulpvraag: probleem, analyse
en behandeling. De doelen en de inbreng van de cliënt staan centraal. Vanuit deze vragen kan de relatie
tussen het functioneren (en ervaren beperkingen daarin), omgevingsfactoren en persoonlijke factoren
onderzocht worden ten behoeve van diagnostiek en behandeling.2
De GG-begeleiding en de ZZ-benadering werken complementair vanuit 3 rollen. De cliënt werkt vooral met
de GG-begeleider. De GGZ-behandelaar voegt ZZ-deskundigheid toe:
Cliënt:
‘Weter’ door ervaring
▶ Vraagt hulp
▶ Vertelt
▶ Analyseert
▶ Registreert
▶ Handelt
▶ Ervaart
▶ Ontwikkelt
GG-begeleider:
‘Niet-weter’
▶ Luistert
▶ Is nieuwsgierig
▶ Is empathisch
▶ Is non-verbaal vaardig
▶ Steunt onvoorwaardelijk
▶ Coacht
▶ Daagt uit
GGZ-behandelaar:
‘Weter’ door kennis en kunde
▶ Analyseert
▶ Diagnosticeert
▶ Behandelt
▶ Geeft inzicht
▶ Adviseert
▶ Confronteert
▶ Steunt en structureert
Om richting te geven noemen wij enige bouwstenen voor kwaliteit in de nieuwe GGZ:
ZZ sluit aan: De GGZ-professional zet kennis en kunde in voor de ontwikkeling van de cliënt in
aansluiting op diens gestelde doelen, zonder regie over te nemen, tenzij noodzakelijk.
Gezondheid: bewegen, ontspanning, regelmatig slapen, goede voeding, sociale activiteiten of werk en
afname middelengebruik stimuleren zin en weerbaarheid.
Bottom-up: in zelfregieversterkende netwerken ontwikkel je jezelf als mens, niet als cliënt. Ontmoeting
en scholing vindt plaats, ‘door en voor’ de bezoekers zélf.
Natuur: werken met dieren en in de natuur creëert krachtige ervaringen en feedback-loops.
Groepen: werken in groepen versnelt ervaringsgericht ontwikkelen via plezier, bewegen, interactie,
onvoorspelbaarheid, diversiteit aan mensen en werken aan groepsdoelen.
E-health: ondersteuning van het leerproces door zelfregistratie, feedback en informatie.
ICF3 : zelfregistratie van het functioneren, via internationale classificatie van de WHO.
Zorg voor gezondheid en bij ziekte start vanuit de ervaren gezondheid, de invloed en de regie van de
persoon zelf. Deze nieuwe GGZ, als deel van een integrale gezondheidszorg, biedt ondersteuning vanuit
de aanvullende kennis en kunde van de GGZ-professional, waar gewenst en mogelijk.
Inge Umbrove, Klinisch psycholoog, Ars Curae
Geza Kovacs, GZ-psycholoog, Ars Curae
Liesbeth Renckens, Klinisch psycholoog, BigMove Institute
Louis Overgoor, huisarts n.p., BigMove Institute
Van Os, J. (2014). De DSM-5 voorbij! Persoonlijke Diagnostiek in een nieuwe GGZ. Leusden: Diagnosis Uitgevers
Rijnders, P. & Heene, E. (2010). Kortdurende psychologische interventies voor de eerste lijn. Amsterdam: Uitgeverij Boom
3
WHO: International Classification of Functioning, disability and Health, http://www.rivm.nl/who-fic/icf.htm
1
2