Inhoudsopgave

Inleiding 15

Deel I

Visie 19

1 De positie van taalontwikkeling in het (v)mbo 21

1.5 1.6 1.1 1.2 1.3 1.4 Beroepsgerichte en algemene taaldoelen 21 Het Referentiekader Taal 24 1.2.1 De vier niveaus 24 1.2.2 Houvast voor docenten 25 Visie op leren: motivatie is de sleutel 26 1.3.1 Doelgericht werken in een praktijkgerichte context 26 1.3.2 Tegemoetkomen aan de behoefte aan autonomie 27 1.3.3 Een goede relatie opbouwen met leerlingen 27 1.3.4 Vertrouwen in eigen kunnen stimuleren 27 1.3.5 Samenwerkend leren aanmoedigen 28 1.3.6 Krachtige feedback inzetten 28 1.3.7 Aandacht besteden aan klassenmanagement 28 Visie op taal leren: focus op inhoud en vorm 29 1.4.1 Voorwaarde 1: Een stimulerende taalleeromgeving 30 1.4.2 Voorwaarde 2: Voldoende interactie en taalproductie 31 1.4.3 Voorwaarde 3: Reflectie op het taalgebruik 31 Invulling van de lessen Nederlands 32 1.5.1 Integratie van taalverzorging (spelling en grammatica) 33 Taalbewust beroepsonderwijs in het (v)mbo 33 1.6.1 Onderwijssituatie binnen het (v)mbo 34 1.6.2 Aandacht voor taal in het (v)mbo 34 1.6.3 De Drieslag taal 35 1.6.4 Openstaan voor verbeteringen in het kader van taalbewust onderwijs 36 Bolle opmaak.indd 9 Tiba Bolle en Inge van Meelis - Taalbewust beroepsonderwijs - © Uitgeverij Coutinho 12/23/13 12:50 PM

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Deel II

Vijf vuistregels voor effectieve didactiek 39

2 De vijf vuistregels als basis voor een krachtige leeromgeving 41

Vuistregel 1: Werk doelgericht 44

2.1.1 Hoe formuleer je zinvolle les- en leerdoelen? 46 2.1.2 Hoe maak je de les- en leerdoelen concreet? 47 2.1.3 Hoe maak je de beoordelingswijze duidelijk? 48

Vuistregel 2: Zorg voor leerzaam taalaanbod 50

2.2.1 Hoe zorg je dat de lesstof en opdrachten begrijpelijk zijn? 52 2.2.2 Hoe zorg je voor voldoende uitdaging? 58 2.2.3 Hoe wek je de interesse van leerlingen? 60

Vuistregel 3: Werk aan woordenschat 63

2.3.1 De didactiek van woorden leren 65 2.3.2 Welke woorden behandel je: wat zijn de doelwoorden? 68 2.3.3 Hoe komen leerlingen achter de betekenis van onbekende woorden? 70 2.3.4 Waar noteren leerlingen de woorden die ze hebben geleerd? 72 2.3.5 Hoe stimuleer je leerlingen om de doelwoorden actief te gebruiken? 73 2.3.6 Hoe controleer je of leerlingen de woorden goed begrijpen, onthouden en juist gebruiken? 75

Vuistregel 4: Stimuleer toepassing en interactie 77

2.4.1 Help leerlingen kennis productief te maken 79 2.4.2 Hoe stimuleer je leerlingen meer te lezen over het onderwerp? 79 2.4.3 Hoe stimuleer je leerlingen meer te beluisteren en te bekijken over het onderwerp? 80 2.4.4 Hoe stimuleer je leerlingen te spreken en gesprekken te voeren over het onderwerp? 81 2.4.5 Hoe stimuleer je leerlingen te schrijven over het onderwerp? 82

Vuistregel 5: Geef feedback 84

2.5.1 Waarop geef je feedback? 86 2.5.2 Hoe geef je leerzame feedback aan leerlingen? 87 2.5.3 Hoe kun je leerlingen op de juiste manier beoordelen? 89 Bolle opmaak.indd 10 Tiba Bolle en Inge van Meelis - Taalbewust beroepsonderwijs - © Uitgeverij Coutinho 12/23/13 12:50 PM

Deel III

Praktijkvoorbeelden 93

Inleiding 94

3 ‘Ik begrijp niet wat hier staat.’ Studieteksten en opdrachten 95

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Studieteksten en opdrachten lezen en begrijpen 95 Taken en niveaus in het Referentiekader Taal 98 Een voorbeeld uit de praktijk: een tekst over hygiëne 98 3.3.1 Hoe verloopt de les? 103 3.3.2 De leesvaardigheid van Chayenne 104 Bespreking van de les aan de hand van de vijf vuistregels 105 3.4.1 De les herzien 109 Samenwerken met collega’s 111

4 ‘Wat moeten we nou eigenlijk doen?’ Instructie en uitleg 113

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 Instructies en uitleg begrijpen 113 Taken en niveaus in het Referentiekader Taal 115 Een voorbeeld uit de praktijk: klassikale behandeling van het onderwerp ‘goederenverwerking’ 115 4.3.1 Hoe verloopt de les? 118 4.3.2 De luistervaardigheid van de leerlingen in de klas van Tom 119 Bespreking van de les aan de hand van de vijf vuistregels 120 4.4.1 De les herzien 125 Nog een voorbeeld uit de praktijk: instructie in de praktijkopdracht ‘nieuwe aanplant’ 126 4.5.1 Hoe verloopt de praktijkopdracht? 127 4.5.2 De luistervaardigheid van Marieke 128 Bespreking van de praktijkopdracht aan de hand van de vijf vuistregels 129 4.6.1 De praktijkopdracht herzien 131 Samenwerken met collega’s 132

5 ‘Hoe zeg je dat?’ Samenwerken en overleggen 135

5.1 5.2 5.3 Overlegsituaties 135 Taken en niveaus in het Referentiekader Taal 137 Een voorbeeld uit de praktijk: leerlingen overleggen over een praktijkopdracht 138 5.3.1 Hoe verloopt de les? 139 5.3.2 De gespreksvaardigheden van Kevin, Redouan en Tirza tijdens het overleg 142 Tiba Bolle en Inge van Meelis - Taalbewust beroepsonderwijs - © Uitgeverij Coutinho Bolle opmaak.indd 11 12/23/13 12:50 PM

5.4 5.5 Bespreking van de les aan de hand van de vijf vuistregels 143 5.4.1 De praktijkopdracht herzien 147 Samenwerken met collega’s 149

6 ‘Ik vind dat gewoon zo.’ Argumenteren in discussie en betoog 151

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 Argumenteren in opleiding en beroep 151 Argumenteren in het Referentiekader Taal 153 Een voorbeeld uit de praktijk: argumenteren naar aanleiding van opdrachten 153 6.3.1 Hoe verloopt de les? 155 6.3.2 De argumentatievaardigheden van Denzel en Michelle 159 Bespreking van de les aan de hand van de vijf vuistregels 161 6.4.1 De eindopdracht herzien 163 Samenwerken met collega’s 165

7 ‘Het ging best wel goed.’ Beoordelings- en reflectiegesprekken 167

7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 Beoordelings- en reflectiegesprekken voeren 167 Taken en niveaus in het Referentiekader Taal 169 Een voorbeeld uit de praktijk: een reflectiegesprek in de techniek 170 7.3.1 Hoe verloopt het gesprek? 171 7.3.2 De gespreksvaardigheid van Arun 171 Bespreking van het reflectiegesprek aan de hand van de vijf vuistregels 173 7.4.1 Het reflectiegesprek herzien 176 Samenwerken met collega’s 179

8 ‘Nou, dat was het wel zo’n beetje.’ Presentaties geven 181

8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 Een presentatie geven 181 Taken en niveaus in het Referentiekader Taal 182 Een voorbeeld uit de praktijk: presentatie van de zes P’s 183 8.3.1 Hoe verlopen de presentaties? 184 8.3.2 De spreekvaardigheid van Kylie en Siva 187 Bespreking van de les aan de hand van de vijf vuistregels 188 8.4.1 De les herzien 192 Samenwerken met collega’s 195 Bolle opmaak.indd 12 Tiba Bolle en Inge van Meelis - Taalbewust beroepsonderwijs - © Uitgeverij Coutinho 12/23/13 12:50 PM

9 ‘Met hartelijke groet.’ Brieven en e-mails schrijven 197

9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 Brieven en e-mails leren schrijven 197 Taken en niveaus in het Referentiekader Taal 199 Een voorbeeld uit de praktijk: sollicitatiebrief voor de stageplaats 200 9.3.1 Hoe verlopen de opdrachten? 201 9.3.2 De schrijfvaardigheid van Arti en Stephan 203 Bespreking van de opdracht aan de hand van de vijf vuistregels 203 9.4.1 De les herzien 208 Samenwerken met collega’s 209

10 ‘Vijf pagina’s?!’ Een verslag of werkstuk schrijven 213

10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 Schrijftaken in het (v)mbo 213 Taken en niveaus in het Referentiekader Taal 215 Een voorbeeld uit de praktijk: dagverslagen van de stage 216 10.3.1 Hoe verloopt de opdracht? 217 10.3.2 De schrijfvaardigheid van Dwayne en Esmée 218 Bespreking van de opdracht aan de hand van de vijf vuistregels 220 10.4.1 De opdracht herzien 223 Nog een praktijkvoorbeeld: een werkstuk schrijven 226 10.5.1 Hoe verloopt de opdracht? 227 10.5.2 De schrijfvaardigheid van Danny en Naomi 229 Bespreking van de opdracht aan de hand van de vijf vuistregels 231 10.6.1 De opdracht herzien 235 Samenwerken met collega’s 238

Deel IV

Zelf aan de slag met taalbewust beroepsonderwijs 241

Inleiding 242

11 Aan de slag met het lesplan- en lesobservatieformulier 243

11.1 11.2 Aan de slag met het lesplanformulier 243 11.1.1 Voorbereiden 243 11.1.2 Terugkijken 246 Aan de slag met het lesobservatieformulier 246 11.2.1 Observeren 246 11.2.2 Je sterke en zwakke kanten kennen 248 Tiba Bolle en Inge van Meelis - Taalbewust beroepsonderwijs - © Uitgeverij Coutinho Bolle opmaak.indd 13 12/23/13 12:50 PM

11.2.3 Twee weten meer dan een 249 11.2.4 Een lesbezoek nabespreken 249 11.2.5 Feedback vragen aan de leerlingen 249

12 Aan de slag met de doe-het-zelfopdrachten 251

12.1 Zelf aan de slag met leesvaardigheid naar aanleiding van hoofdstuk 3 252 12.2 Zelf aan de slag met instructies geven naar aanleiding van hoofdstuk 4 254 12.3 Zelf aan de slag met een overlegsituatie naar aanleiding van hoofdstuk 5 256 12.4 Zelf aan de slag met argumenteren naar aanleiding van 12.5 12.6 12.7 12.8 12.9 hoofdstuk 6 258 Zelf aan de slag met reflectiegesprekken naar aanleiding van hoofdstuk 7 260 Zelf aan de slag met presentaties naar aanleiding van hoofdstuk 8 262 Zelf aan de slag met brieven en e-mails naar aanleiding van hoofdstuk 9 264 Zelf aan de slag met een verslag of werkstuk naar aanleiding van hoofdstuk 10 266 Is de tijd rijp voor een nieuwe aanpak? 268

Bijlage I Begrippenlijst 271 Bijlage II Verder lezen 279 Literatuurlijst 281 Register 283 Over de auteurs 287

Bolle opmaak.indd 14 Tiba Bolle en Inge van Meelis - Taalbewust beroepsonderwijs - © Uitgeverij Coutinho 12/23/13 12:50 PM