Transcript Programma

Het landschap van religie en filosofie  Inleiding in de thema’s en de
systematiek van de godsdienstfilosofie
1 en 2 maart 2014
Het landschap van religie en filosofie  Inleiding in de thema’s en de
systematiek van de godsdienstfilosofie
Literatuur:
 Clack & Clack, The Philosophy of Religion, hoofdstuk 2, 3 en 4, pp.
13-141.
Om te begrijpen waarom verschillende godsdienstfilosofen met verschillende
methoden werken, is het nodig dat we een goed inzicht hebben in de diverse
thema’s, deeldisciplines, benaderingen en stromingen. In dit weekend leert de
student zijn of haar weg te vinden in dit landschap. Aan de hand van veel
voorbeelden van de filosofen (onder meer Ludwig Wittgenstein), hun thema’s,
hun vragen, hun teksten, maken we het algemene overzicht concreet. Speciale
aandacht gaat uit naar twee klassieke kwesties in de godsdienstfilosofie:
 Is God te bewijzen?
 Is het zgn. ‘theïsme’ die enige mogelijke vorm van religie?
Programma


10.30-11.30 College I:
o Kennismaking, opzet en werkwijze van de opleiding
o Het landschap van de godsdienstfilosofie: diverse stromingen
11.45-12.45 College II:
o Het landschap verder verkend: de ‘natuurlijke theologie’ en haar
tegenstanders, of: het filosofisch theïsme in discussie
o Literatuur: Clack&Clack Hoofdstuk 2 en 3

12.30-14.00 lunch

14.30-15.30 Tekstlezing in groepen
o We lezen aan de hand van een opdracht in kleinere groepjes een
tekstfragment uit de basis- of aanvullende literatuur
15.45-17.00 Plenair: vragen en discussie aan de hand van het besproken
tekstfragment


17.00-18.00 aperitief

18.00-20.00 diner

20.00-21.30 : ‘Goddelijke attributen’: over zoek- vindplaatsen van God in
onze tijd. Een visueel college, waarin een beroemde parabel centraal staat…
1
Zondag
 9.30-10.30 College III:
o Alternatieven voor het filosofisch theïsme.
 Literatuur: Clack&Clack Hoofdstuk 4
 11.00-12.30 Gezamenlijke workshop waarin we de miniatuurvragen
behandelen, en verder ieder eigen vragen en bevindingen kan inbrengen.
Brug naar de volgende keer
 12.30-13.30: Afsluitende lunch
Vooruitblik naar de volgende weekenden
III
De tijdtafel van religie en filosofie  Inleiding in de geschiedenis van de
godsdienstfilosofie
29 en 30 maart 2014
Vervolgens verwerven we een goed inzicht in hoe de geschiedenis van de
godsdienstfilosofie is verlopen, van de vroegste denkers over religie, zoals
Hesiodos en de Presocraten in Griekenland, Zarathustra in Perzië of de profeten
in Israel, via de christelijke scholastici en de verlichte moslimtheologen, tot in de
laat-moderne tijd waarin de universitaire religiewetenschappen ontstaan.
We laten ons leiden door de voor het tweede weekend al gelezen hoofdstukken
uit het boek van Clack & Clack bij het volgen van deze ‘genealogie’, en zullen
tevens aanvullende literatuur gebruiken.
IV
Thema I: Transcendentie
10 en 11 mei 2014
Het onderscheid tussen transcendentie en immanentie, tussen een mensoverstijgende en een menselijke dimensie in het bestaan, is van meet af aan van
centrale betekenis geweest in de godsdienstfilosofie. Vele andere
begrippenparen zijn hiervan afgeleid, zoals heilig-profaan, ziel-lichaam,
bovennatuurlijk-natuurlijk, leven-dood-eeuwig leven.
Aan de hand van het hoofdstuk van Clack & Clack over wonderen en over
onsterfelijkheid gaan we op deze belangrijke thematiek in.
Daarbij letten we tevens op de rol die symbolen en rituelen in de religie spelen.
 Van het kruisbeeld en de lotusbloem naar het V-teken: de rol die
symbolen spelen in de cultuur is heel complex. Zijn symbolen altijd
religieus? Wat zegt die vraag over onze definitie van religie? En
hoe hebben de godsdienstfilosofen de betekenis van symbolen en
symboliek doordacht?
 Van het offer, de pelgrimage of de doop naar de meditatie en de
healings: de rol die rituelen spelen in de cultuur is net als die van
2

symbolen heel complex. Zijn rituelen altijd religieus? Wat zegt die
vraag over onze definitie van religie? En hoe hebben de
godsdienstfilosofen de betekenis van rituelen en ritualiteit
doordacht?
V
Thema II: Religie en geweld – de uitdagingen van het fundamentalisme
14 en 15 juni 2014
In dit laatste studieweekend buigen we ons over een actueel en urgent thema dat
in de godsdienstfilosofie, maar ook daarbuiten, in alle politieke en
cultuurwetenschappen in onze tijd centraal staat: is religie in essentie
vreedzaam of juist gewelddadig? We laten ons leiden door het slothoofdstuk uit
het boek van Clack & Clack om deze lastige thematiek te bestuderen.
Docent
De basisopleiding Religie en Filosofie zal worden verzorgd door ISVWbasisdocent Laurens ten Kate, expert in de religiewetenschap, de theologie en
vooral de godsdienstfilosofie..
Laurens ten Kate (1958) is filosoof en theoloog. Hij studeerde, promoveerde en
werkte aan de Katholieke Theologische Universiteit Utrecht, waar hij in 1994 zijn
dissertatie verdedigde, De lege plaats. Revoltes tegen het instrumentele leven in
Batailles atheologie. Hij is thans verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek te
Utrecht, waar hij godsdienstfilosofie en religiestudies (m.n. de joods-christelijke
tradities) doceert (zie zijn profiel op www.uvh.nl). Tevens is hij senior fellow aan de
Faculteit Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit Amsterdam, waar hij een
programma coördineert over religie, kunst en literatuur vanuit godsdienstfilosofisch
perspectief.
De complexe relatie tussen humanisme en religie en de betekenis van de
secularisering in de 21ste eeuw vormen kernthema’s in zijn onderzoek. Daarnaast richt
hij zich de analyse van de problemen waar de huidige interculturele, globaliserende
samenleving zich mee geconfronteerd weet; daarover publiceerde hij op het
webforum www.socialevraagstukken.nl, en gaf hij online hoorcolleges op
www.human.nl.
Ten Kate is co-auteur en redacteur van onder meer Het wakende woord. Literatuur,
ethiek en politiek bij Maurice Blanchot (1997), Flight of the Gods: Philosophical
Perspectives on Negative Theology (2001), en Retreating Religion: Deconstructing
Christianity with Jean-Luc Nancy (2011). Tevens schreef hij een Encyclopedie van de
filosofie (2007), en begeleidt hij boekprojecten op het gebied van de filosofie en de
religiestudies bij Uitgeverij Boom te Amsterdam.
3