Transcript de-invloed-van-de-zaadleeftijd-op-de-kiemkracht-bij

ministerie van verkeer en v.aterstaat
rijksdienst vaar de ijsselrneerpolders
werkdocument
de invloed van de zaadleeftijd op de kiemkracht bij
negen wilgesoorten
door j. hoogesteger
1986
- 94 abw
werkdocurnenten ziin alS regel eerste versies van te schrijven rapporten (uittypen geschreven tekst) en
daardoor uitsluitend bestemd voor intern gebruik; de verantwoordelijkheid voor de leks1 berust bij de auteur
Postbus 600
8200 AP lelystad
smedinghuis
zuidewagenplein 2
tel. (03200) 991 11
telex 40115
INHOUD
1 . SAMENVATTING
2 . INLEIDING
3 . METHODE
4 . RESULTATEN
5. DISCUSSIE
6 . LITERATUUR
1 . SAMENVATTING
om
meer i n z i c h t t e k r i j g e n i n d e f a c t o r e n d i e b i j v e s t i g i n g van w i l g e n
u i t z a a d e e n r o l s p e l e n , i s b i j negen w i l g e s o o r t e n e e n onderzoekje v e r r i c h t n a a r d e i n v l o e d v a n ouderdom v a n h e t z a a d op d e kiemkracht. Het
b l i j k t d a t d e b r e e d b l a d i g e s o o r t e n hun kiemkracht l a n g e r bewaren d a n d e
s m a l b l a d i g e . De k i e m k r a c h t w e r d h e t l a n g s t bewaard d o o r z a a d van k r u i p w i l g (21 dagen) e n h e r k o r t s t door s c h i e t w i l g e n k r a a k w i l g (6 dagen).
2. INLEIDING
Wilgen zijn pioniersoorten van natte en vochtigy standplaatsen.
In de IJsselmeerpolders vormden zij de eerste spontane opslag, waaruit
in korte tijd wilgenbossen zijn ontstaan. Ook in de drooggelegde gebieden in de Lauwerszee en de Grevelingen vonnden zich binnen enkele jaren
natuurlijke wilgenstruwelen. In het onderzoek naar de bossuccessie en de
bosecologie nemen deze een belangrijke plaats in.
In veel van deze gebieden, waar in de beginfase ogenschijnlijk 66nvormige omstandigheden heersten, doen zich nu grote verschillen in natuurlijke begroeiing voor. Wat betreft de wilgenopslag zijn er van plaats
tot plaats grote verschillen in dichtheden en soortsamenstelling. Inzicht in de oorzaken hiervan zijn van belang voor het bosecologisch onderzoek in deze bossen, maar ook voor onderzoek naar het beheer van natuurterreinen waar gunstige situaties kunnen ontstaan voor wilgenkieming
en -vest iging
Gezien de verschillen in soortsamenstelling van natuurlijke wilgenbegroeiingen, doet zich de vtaag voor in hoeverre deze veroorzaakt worden
door verschillen in soorteigenschappen als tijd van zaadverspreiding,
kiemkracht en levensduur van het zaad, kiemsnelheid, groeisnelheid,
lichtbehoefte en concurrentiekracht.
Het is bekend dat wilgenzaad snel kiemt en slechts korte tijd kierkrachtig is. Over de levensduur van het zaad zijn echter weinig precieze gegevens bekend. Neumann (1981) noemt hienroor een tijd van enkele weken,
Warren-Wren (1972) S n week of minder, en Wichura (1865) vijf tot zes
dagen. Tevens vermelden Chmelar en Meusel (1979) en Neumann (1981) dat
soorten uit arctische gebieden en het hooggebergte eerst de winter over
liggen en pas het volgende voorjaar kiemen.
Dm meer inzicht te krijgen in de kiemkracht en levensduur van het zaad
van de in ons land voorkomende wilgesoorten, zijn in een zaaiproefje
negen verschillende soorten onderzocht op deze eigenschappen.
.
I n d e maanden mei e n j u n i 1983 e n 1984 z i j n k a t j e s met r i j p e zaaddozen
verzameld v a n s c h i e t w i l g ( S a l i x a l b a ) , k r a a k w i l g ( S . f r a g i l i s ) , amandelw i l g (S, t r i a n d r a d i s c o l o r e n S. t r i a n d r a discolor^ l a u r i e r w i l g
(& p e n t a n d r a ) , k a t w i l g (S, v i m i n a l i s ) , boswilg (S. c a p r e a ) , grauwe w i l g
(& c i n e r e a ) , geoorde w i l g (S, a u r i t a ) e n k r u i p w i c (S. r e p e n s ) .
De k a t j e s v a n k r u i p w i l g werden verzameld i n e e n b e p l a n r i n g i n L e l y s t a d ,
waar zowel m a n l i j k e a l s v r o u w e l i j k e s t r u i k e n b i j e l k a a r g r o e i e n . De moed e r s t r u i k e n van l a u r i e r w i l g s t a a n a a n g e p l a n t i n h e t H o l l a n d s e h o u t b i j
L e l y s t a d . Van d e o v e r i g e s o o r t e n werden d e k a t j e s verzameld i n e e n spont a a n opgekomen w i l g e n b e g r o e i i n g l a n g s de K n a r d i j k i n Z u i d e l i j k F l e v o l a n d .
D i r e c t n a h e t verzamelen werden d e k a t j e s bewaard i n e e n droge r u i m t e
b i j e e n temperatuur van
20°C. D i r e c t n a h e t opengaan van de zaaddozen
werd h e t t e v o o r s c h i j n komende zaad verzameld e n i n d e z e l f d e r u i m t e bewaard. I n a l l e g e v a l l e n sprongen d e zaaddozen o p e n op d e dag van v e r zamelen, of 66n dag l a t e r .
Van e l k e s o o r t werden, met t u s s e n p o z e n van twee o f d r i e dagen, 20 zaden
g e z a a i d i n e e n a f g e s l o t e n r u i m t e ( k l i m a a t k a m e r ) met g e c o n d i t i o n e e r d e
l i c h t - o m s t a n d i g h e d e n e n e e n c o n s t a n t e t e m p e r a t u u r van 20°C. De zaaibodem
b e s t o n d u i t g r o f voedselarm zand, d a t c o n s t a n t v o c h t i g gehouden werd.
+
4 . RE SULTATEN
Van d e m e e s t e s o o r t e n kiemde h e t zaad b i n n e n 2 , B 3 dagen; b i j h e t o u d e r
worden v a n h e t z a a d l i e p o o k d e s n e l h e i d v a n kieming t e r u g .
I n t a b e l 1 e n f i g u u r 1 a e n b z i j n d e r e s u l t a t e n samengevat p e r s o o r t
b e t r e f f e n d e ouderdom van h e t zaad b i j h e t z a a i e n e n kieming van h e t aant a l zaden i n p r o c e n t e n van h e t a a n t a l g e z a a i d e . B i j e n k e l e s o o r t e n kwam
h e t v o o r d a t e e n g e d e e l t e v a n h e t o u d e r e zaad we1 e e n w o r t e l p u n t vormde,
maar z i c h n i e t v e r d e r o n t w i k k e l d e e n a f s t i e r f . D i t i s i n d e t a b e l e n d e
Eiguren a p a r t weergegeven.
B i j de m e e s t e s o o r t e n i s e r n a k o r t e r e o f l a n g e r e t i j d e e n z e e r s n e l l e
afname v a n k i e m k r a c h t .
Het b l i j k t d a t d e " b r e e d b l a d i g e " s o o r t e n ( b o s w i l g , grauwe w i l g , geoorde
w i l g e n k r u i p w i l g ) hun kiemkracht l a n g e r bewaren dan d e "smalbladige"
groep.
Hieronder z i j n d e s o o r t e n g e z e t i n v o l g o r d e v a n "lang" k i e m k r a c h t i g zaad
n a a r k o r t k i e m k r a c h t i g zaad, met d a a r a c h t e r d e l a a t s t e d a g waarop nog
e n i g e kieming p l a a t s v o n d .
kruipwilg
boswilg
grauwe w i l g
geoorde w i l g
amandelwilg ( s s p . c o n c o l o r )
laurierwilg
amandelwilg ( s s p . d i s c o l o r )
katwilg
kraakwilg
schietwilg
21
18
15
14
9
9
9
6
6
6
5. DISCUSSIE
Hoewel h e t h i e r e e n 66nmalige p r o e f b e t r e f t , komt e r e e n d u i d e l i j k v e r s c h i l n a a r v o r e n i n behoud v a n d e k i e m k r a c h t , t u s s e n de b r e e d b l a d i g e e n
s m a l b l a d i g e w i l g e s o o r t e n . Mogelijk i s e r e e n verband met d e n a t u u r l i j k e
g r o e i p l a a t s : d e s m a l b l a d i g e s o o r t e n g r o e i e n v o o r n a m e l i j k o p aanspoel i n g s z o n e s l a n g s d e r i v i e r e n ; d e b r e e d b l a d i g e i n l a a g - e n hoogveengebied e n e n r a n d e n v a n v o c h t i g e b o s s e n (Westhoff e n Den Held 1969; De J O ~ !
1976). Een u i t z o n d e r i n g h i e r o p i s d e l a u r i e r w i l g : hoewel d e n a t u u r l ~ j k e
g r o e i p l a a t s meer overeenkomt met d i e v a n d e b r e e d b l a d i g e s o o r t e n , b l e e k
h e t zaad k o r t kiemkrachtig t e z i j n .
Volgens Neumann (1981) z i j n , a n d e r s d a n b i j d e a n d e r e l a a g l a n d w i l g e n , d e
v r u c h t e n v a n de l a u r i e r w i l g p a s i n h e t n a j a a r r i j p , e n kiemen d e zaden
p a s h e t volgende v o o r j a a r , ongeveer e e n h a l f j a a r n a d e z a a d v e r s p r e i d i n g .
De s o o r t komt h i e r i n o v e r e e n met d e s o o r t e n u i t h e t hooggebergte. Volg e n s Chmelar en Meusel 0 9 7 9 ) b l i j v e n de k a t j e s o v e r de w i n t e r hangen,
e n worden p a s i n h e t v o o r j a a r v e r s p r e i d . Voor d e z a a i p r o e f werden d o o r
m i j e c h t e r r e e d s 23 j u n i r i j p e v r u c h t e n verzameld; h e t zaad kiemde s n e l
e n was s l e c h t s negen dagen k i e m k r a c h t i g . Een o o r z a a k van d i t v e r s c h i l
l i g t m i s s c h i e n i n d e omstandigheid d a t d e b e t r e f f e n d e m o e d e r s t r u i k e n
(&on k l o o n ) z i j n a a n g e p l a n t , e n m i n s t e n s 5 0 km v a n d e n a t u u r l i j k e g r o e i p l a a t s v e r w i j d e r d z i j n . Daar e r van deze s o o r t a l l e e n v r o u w e l i j k e exemp l a r e n worden a a n g e p l a n t , z i j n de s t r u i k e n v o o r v r u c h t z e t t i n g afhankel i j k van kruisbestuiving. In de nabijheid
staan veel schietwilgen,
waarmee d e l a u r i e r w i l g gemakkelijk t e k r u i s e n i s (Wichura 1865, Neumann
1981). Ook l i j k t h e t m i j n i e t onmogelijk d a t d e l a t e z a a d v e r s p r e i d i n g
een aanpassing i s a a n h e t klimaat, e n d a t de l a u r i e r w i l g e n i n h e t laagl a n d hun zaad e e r d e r v e r s p r e i d e n . De s o o r t komt n a m e l i j k t o t v e r boven
d e boomgrens v o o r (Chemlar en Meusel, 1979). Een a n d e r e m o g e l i j k h e i d i s
d a t d e a a n g e p l a n t e s t r u i k g e e n z u i v e r e l a u r i e r w i l g i s , maar e e n h y b r i d e .
Neumann (1981) s c h r i j f t d a t d e i n b e p l a n t i n g e n ' g e b r u i k t e " l a u r i e r w i l g e n "
k r u i s i n g e n z i j n van l a u r i e r w i l g e n k r a a k w i l g ( 2 2 t i n c t o r i a ) .
Omdat wilgenzaden g e e n r e s e r v e v o e d s e l b e v a t t e n , moeten z i j hun l e v e n s e n e r g i e van h e t b e g i n a f a a n v e r k r i j g e n d o o r f o t o s y n t h e s e . Daarom kiemen
z e s l e c h t s o p goed b e l i c h t e , onbegroeide bodem (Chmelar e n Meusel 1979),
L a u t e n s c h l a g e r 1983). Het vermogen z i c h t e v e s t i g e n op bodems met e e n
( l a g e ) b e g r o e i i n g i s e c h t e r , v o l g e n s e i g e n waarnemingen, b i j d e breedb l a d i g e w i l g e s o o r t e n w e 1 aanwezig. Zeer d u i d e l i j k kwam d i t n a a r v o r e n
b i j h e t b e g r o e i d r a k e n van de Lauwerszee n a i n p o l d e r i n g . De i e t s h o g e r e
d e l e n waren z e e r s n e l o n t z i l t ; h i e r o p v e s t i g d e n z i c h a 1 s n e l s m a l b l a d i g e
w i l g e n ( s c h i e t w i l g , amandelwilg, k a t w i l g ) . De l a g e r e d e l e n o n t z i l t t e n
langzamer; b i e r o n t w i k k e l d e z i c h e e r s t e e n g r a s - e n k r u i d e n v e g e t a t i e ,
w a a r i n z i c h p a s na v e r l o o p v a n t i j d b r e e d b l a d i g e w i l g e n ( v o o r n a m e l i j k
k r u i p w i l g e n grauwe w i l g ) v e s t i g d e n .
6 . LITERATUUR
Chmelar, J. e n Meusel, W . , 1979.
.
, ,
Die Weiden Europas. A. Ziernsen V e r l a g , DDR W i t t e n b e r g L u t h e r s t a d t .
Jong, P.C. d e , 1976.
35e Dendrologendag, gewijd a a n h e t g e s l a c h t S a l i x . Groen 11:
345-35 1 .
L a u t e n s c h l a g e r , E., 1983.
A t l a s d e r Schweizer Weiden ( G a t t u n g
Schwabe 6 Co. AG, Verlag. B a s e l .
L.).
Neumann, A., 1981.
Die m i t t e l e u r o p a i s c h e n S a l i x - A r t e n .
F o r s t l i c h e n B u n d e s v e r s u c h s a n s t a l t Wien.
Warren-Wren, S.C., 1972.
Willows. Newton Abbot, Devon.
W e s t h o f f , V . e n Den Held, A . J . , 1969.
Plantengemeenschappen v a n Nederland. Thieme, Zutphen.
Wichura, M . , 1865.
D i e B a s t a r d b e f r u c h t u n g i m P f l a n z e n r e i c h , e r l ' a u t e r t a n den
B a s t a r d e n d e r Weiden. E. Morgenscern, B r e s l a u .
--
m
W
!4
a
m
U
0
m
m
m
m
w
m
o
r.
o
N
- o
o
o
o
m
m
n
-
-
-
-
0
z : c
m
o
4
o
F i g . la en b
De i n v l o e d van de z a a d l e e f t i j d ( i n dagen) op de kiemkracht.
percentage gekiemde zaden
---- i n c l u s i e f zaden waarvan de wortelpunt we1 u i t g r o e i d e , maar d i e
z i c h n i e t verder ontwikkelden.