Transcript Afscheid van een strijdbare antroposoof

Sergej Prokofieff †
Afscheid van een strijdbare antroposoof
Auteurs: Wolfgang G. Vögele & Cornelie Unger-Leistner
Vertaling: Jelle van der Schuit
Eindredactie: Ton Jansen
© News Network Anthroposophy (NNA)
© Ned.vert. Perun Boeken 2014
Verslag van de op 29 juli 2014 gehouden uitvaartplechtigheid
van Sergej Prokofieff in de Schreinerei bij het Goetheanum in
Dornach
Dornach, 30 juli 2014. – Vele honderden mensen namen op dinsdag 29 juli in Dornach afscheid van Sergej Olegovitsj Prokofieff. De bekende antroposofische auteur en spreker is
op 26 juli na drie jaar lang ernstig ziek te zijn geweest op de leeftijd van 60 jaar gestorven.
Het werk van Prokofieff kent niet alleen enthousiaste aanhangers, maar heeft ook felle
kritiek teweeggebracht.
Veel van de aanwezigen bij de uitvaartplechtigheid konden in de grote zaal van de Schreinerei bij
het Goetheanum geen zitplaats meer vinden, zij maakten de plechtigheid staande in lange rijen
voor de geopende deuren van de zaal mee. Bij één van de toegangsdeuren was een grote foto van
de gestorvene geplaatst. Sergej Prokofieff had zelf gevraagd om geen bloemen of kransen te geven, maar in plaats daarvan een schenking te doen aan de Antroposofische Vereniging in zijn
vaderland Rusland.
In aanwezigheid van een zeer gemengd publiek, zowel qua nationaliteit als qua leeftijd, ging
priester Rolf Herzog uit Bazel voor in het begrafenisrituaal van de Christengemeenschap. Ook
enkele leden van Prokofieffs wijdvertakte familie waren naar Dornach gekomen om de gestorvene de laatste eer te bewijzen, terwijl ook de leden van het bestuur van de Algemene Antroposofische Vereniging aanwezig waren. Prokofieff maakte [van 2001] tot 2013 deel uit van het bestuur,
toen hij [om gezondheidsredenen] met emeritaat ging.
In het kader van het uitvaartrituaal gaf priester Herzog een korte terugblik op Prokofieffs leven.
[Aansluitend hield] de met Prokofieff bevriende arts en auteur Peter Selg, die tot het laatste moment met hem in contact heeft gestaan, [een herdenkingsrede, waarin hij] de verdiensten van de
gestorvene als spreker en schrijver in dienst van de Antroposofische Vereniging loofde. Daarbij
stond Selg uitvoerig stil bij essentiële fasen en keerpunten in het leven van zijn gestorven vriend.
Levensfasen
Tot het laatste moment toe, zo vertelde Selg, heeft Prokofieff de huidige ontwikkelingen in de
Oekraïne met grote bezorgdheid gevolgd en ook vanuit de verte meebeleefd. – Sergej Prokofieff
werd in 1954 in Moskou geboren. Zijn grootvader was de beroemde componist Sergej Prokofieff
(gestorven in 1953), zijn vader en moeder waren beeldhouwer en theaterdramaturge. Opgegroeid in een van kunst vervulde atmosfeer in Moskou, had Prokofieff als jongeman een indringende ervaring tijdens een opera-uitvoering van Wagners Lohengrin. Dit maakte van hem een
mens die zijn leven lang ‘zoekende’ was. De ‘heilige Graal’ was zijn missie geworden. *
Vermoedelijk vergist Peter Selg zich hier en is niet Wagners opera Lohengrin, maar Parsifal bedoeld. In het autobiografische opstel Op weg naar de michaëlische Graal zegt Sergej Prokofieff
namelijk zelf hierover: ‘Tot de grote gebeurtenissen uit mijn jeugd hoort ook de dag waarop een
van mijn oudere familieleden het libretto van Wagners Parsifal volledig voor mij “van blad” vertaalde. Zo kwam ik het thema tegen dat mij sindsdien door de jaren heen geestelijk heeft bege-
*
In korte tijd ontstonden honderden gedichten, waarvan zijn familie niets wist. Als in een scheppingsroes stond de jonge Prokofieff ’s nachts op om datgene wat hij innerlijk had beleefd direct
op te schrijven. Later distantieerde hij zich van de zo ontstane gedichten, omdat hij meer wetenschappelijk wilde werken. Prokofieff studeerde in die tijd schilderkunst en kunstgeschiedenis
aan de kunstacademie in Moskou.
De antroposofie had Prokofieff leren kennen in het huis van de dichter en schilder Maksimilian
Wolosjin op de Krim. In dit huis, dat een cultuurcentrum was, hadden bekende persoonlijkheden
[kortere of langere tijd] verbleven en gewerkt, van Maksim Gorki tot Aleksandr Solzjenitsyn. Ook
na de dood van Wolosjin stond hier nog een foto van Steiner in de werkkamer van de dichter;
niemand durfde deze weg te nemen. Dit was misschien wel de enige plaats in Rusland, waar
tienduizenden mensen een foto van Steiner hadden kunnen zien, ook in de ‘meest duistere Sovjettijden’, schreef Prokofieff hierover. * Rudolf Steiners boeken waren in de Sovjet-Unie verboden,
maar toch begon Prokofieff deze boeken intensief te bestuderen.
Het eerste boek dat hij las was De weg tot inzicht in hogere werelden. Wat Steiner daarin beschreef, was Prokofieff grotendeels al bekend, alleen had hij het hier voor het eerst in heldere
gedachten voor zich. Met behulp van Rudolf Steiners geschriften leerde hij Duits. In 1979 kwam
hij voor de eerste keer naar Midden-Europa. Met drie opzienbarende voordrachten vestigde hij,
amper 25 jaar oud, de aandacht op zich. Zijn eerste grote werk Rudolf Steiner en de grondvesting
van de nieuwe mysteriën verscheen nog ten tijde van de Sovjet-Unie in 1982 in Duitsland. Verdere boeken volgden in de tachtiger jaren, waarbij christologische thema’s in zijn werk steeds meer
centraal kwamen te staan, op basis van het werk van Rudolf Steiner. In 1991 werd hij medeoprichter van de Antroposofische Vereniging in Rusland en in 2001 werd hij uitgenodigd om toe
te treden tot het bestuur van de Algemene Antroposofische Vereniging in Dornach.
In dienst van de antroposofie
Geen enkele andere antroposofische auteur heeft zich zo intensief uiteengezet met het raadsel
van het boze als Sergej Prokofieff, zo benadrukte Peter Selg in zijn toespraak. Dit vraagstuk
wordt in de huidige tijd steeds brandender. In een van zijn laatste gesprekken met Selg heeft
Prokofieff de wens geuit nog een boek over Goethes Faust te kunnen schrijven plus een boek
over Rudolf Steiners mysteriedrama’s. Hier sprak weer de kunstenaar in hem. Aan de opbloei
van de antroposofische beweging aan het einde van de 20ste [en het begin van de 21ste] eeuw,
waar Rudolf Steiner op hoopte, heeft hij actief willen meewerken. ‘Maar waar blijven de medestrijders?’, klaagde hij soms, om vervolgens met nieuwe energie verder te werken aan zijn opgave.
Zijn vriend heeft veel nagelaten wat onvoltooid is, in feite niet veel meer dan een ontwerp, zo
deelde Selg mee. Hij sprak de hoop uit, dat Prokofieff de antroposofen in de toekomst als een
beschermgeest zal inspireren. Hij vergeleek het sterven van Prokofieff met dat van Christian
Morgenstern, dat Steiner eens ‘de zege van het leven over de dood’ noemde. †
leid. Ik was er toentertijd zo sterk van onder de indruk dat ik zelfs geprobeerd heb een eigen
Parsifal te schrijven, in de vorm van een uitvoerig opgezet drama in verzen, waarin de reïncarnatiegedachte al een belangrijke rol speelde. Zo verliep mijn eerste aanraking met het esoterische
christendom’ (Motief, Nr. 34, oktober 2000; ook gepubliceerd op: www.perunboeken.nl, pagina
‘auteurs’).
* De oorsprong van dit citaat kon niet worden achterhaald. – Zie ook: Sergej O. Prokofieff, Maximilian Woloschin. Mensch-Dichter-Anthroposoph (Dornach 2007), pag. 33 en 37.
† Rudolf Steiner, Christian Morgenstern. Der Sieg des Lebens über den Tod (Dornach 1935), pag. 86.
– Zie ook: Sergej O. Prokofieff, Het mysterie van de Opstanding (Bergen op Zoom 2014), hoofdstuk
II, pag. 69 e.v.
3
De uitvaartdienst werd kunstzinnig omlijst door enkele ernstige, op de piano ten gehore gebrachte muziekstukken van Johann Sebastian Bach en door de recitatie van de grondsteenspreuk
van Rudolf Steiner.
Nog lang bleven de aanwezigen na de plechtigheid met elkaar napraten buiten voor de Schreinerei of ook rond het Goetheanum, dat vanwege herstelwerkzaamheden op dit moment in de steigers staat. Daarbij brachten zij ook Prokofieffs bescheiden persoonlijkheid en zijn hartelijkheid
in herinnering. Voor persoonlijke aangelegenheden en projecten waar individuele leden met
hem over spraken had hij steeds opengestaan: ‘Je voelde je door hem serieus genomen, begrepen
en tegelijk ook bemoedigd. Zo zouden alle leden van het bestuur moeten zijn’. Er werd echter
ook gesproken over Prokofieffs eenzaamheid in Dornach, over een zeker isolement binnen de
leiding van de Hogeschool; dit was onmiskenbaar.
Strijder voor wat hij als waarheid had ingezien
In de gesprekken kwamen tenslotte ook de conflicten ter sprake, waarin Prokofieff verwikkeld is
geweest. Daarbij werd benadrukt, dat hij er nooit voor is teruggeschrokken om moedig op te
komen voor datgene wat hij als waarheid had ingezien, zoals bijvoorbeeld het geval was met zijn
kritiek op ValentinTomberg of op Judith van Halle, die hij beiden slechts met tegenzin het predicaat ‘antroposofisch’ wilde toekennen. * Met critici van Steiner zoals professor Helmut Zander †
rekende hij hard af, omdat hij van mening was dat zij doelgericht aan de vernietiging van de antroposofische beweging werkten.
Ook zijn houding tegenover antroposofische inhouden op het internet, waarvan hij meende dat
ze gevaar lopen om in dienst van het boze te worden gesteld, bezorgde hem de naam een orthodoxe antroposoof te zijn. Enkele jaren geleden zei hij een interview met NNA af, omdat de tekst
op het internet zou worden gepubliceerd. Een nieuwe aanvraag heeft de redactie van NNA vervolgens vanwege zijn ziekte niet meer gedaan.
Zo kon het beoogde NNA-interview over zijn boek De spirituele betekenis van vergeving niet meer
plaatsvinden. Dit boek is binnen de antroposofische beweging maar in beperkte mate opgepakt,
terwijl het echter in de huidige wereldsituatie actueler lijkt dan ooit. ‡
Vergeving als morele kracht
Wanneer we de geschiedenis van de twintigste eeuw beschouwen, ‘de zwaarste en meest tragische eeuw in het hele bestaan van de aarde’, zo schrijft Prokofieff in De spirituele betekenis van
vergeving, dan kunnen we vaststellen welke grote plaats het thema ‘schuld’ daarbij inneemt
(hoofdstuk 1, pag. 9). Hier stelde Prokofieff de ‘genezende kracht’ van vergeving tegenover, zonder welke in het sociale leven van onze tijd ‘een levenskrachtig sociaal organisme in feite niet
mogelijk’ is (h. 2, pag. 14). In tegenstelling tot regels en voorschriften die van buitenaf zijn gegeven, ontspringt de impuls om te vergeven aan de morele intuïties in het innerlijk van ieder mensenwezen; dit ontwikkelingsniveau is door Rudolf Steiner in zijn Filosofie van de vrijheid met het
begrip ‘ethisch individualisme’ aangeduid (zie De spirituele betekenis van vergeving, h. 1, pag. 910). Het beantwoordt aan ‘de toekomstige idealen van vrijheid en liefde’ (ibidem, pag. 10).
Prokofieff schreef in beide gevallen over de kwestie een boek, te weten (samen met Christian
Lazaridès) Der Fall Tomberg (z.p. 19962) en ‘Tijdreizen’. Een tegenbeeld van antroposofisch geestesonderzoek (Bergen op Zoom 2013).
† Auteur van het boek Rudolf Steiner: Die Biografie (München 2011).
‡ Zie de bespreking van dit boek, die recentelijk in het blad van de Christengemeenschap is verschenen: Nelle Amons, ‘De benauwenis van je gekwetste ik’. In Beweging, Michaël 2014, pag. 3132.
*
4
Dat de innerlijke krachten tot vergeving in de ziel van de moderne mens ‘buitengewoon zwak’
ontwikkeld zijn, baarde Sergej Pkrokofieff zorgen. Door middel van geestelijk inzicht ook toegang tot de morele impulsen van de menselijke ontwikkeling te vinden, daarin zag Prokofieff de
opgave van de antroposofie. Zijn ‘wereldmissie van vergeving’ hield voor Prokofieff in dat ‘een
nieuwe bewuste betrekking tot Christus’ moest worden gevonden (ibidem, Nawoord, pag. 174175).
Literatuurverwijzing:
Sergej O. Prokofieff, De spirituele betekenis van vergeving (Bergen op Zoom 20112).