Transcript HIA, een kansrijke manier van werken

Handelingsgericht Integraal Arrangeren, een kansrijke manier van werken!
School, ouders en externe deskundigen creëren samen nieuw perspectief voor kinderen die
vast dreigen te lopen in hun ontwikkeling door ondersteuning op maat met zo min mogelijk
bureaucratie.
Wat is Handelingsgericht Integraal Arrangeren?
HIA is samen met leerkracht, ouders en ondersteunende deskundigen op zoek gaan naar en
ontdekken van (nieuw) perspectief op de school en in het gezin en de voorwaarden
waaronder dit kan ontstaan. Vervolgens wordt door de betrokkenen (ouders, leerkracht,
intern begeleider en ondersteunende deskundigen), onder leiding van een onafhankelijk
trajectbegeleider vanuit het SWV Passend Onderwijs, samen een traject ontworpen met een
reële kans op succes. De trajectbegeleider en vertegenwoordiger van de CJG hebben
doorzettingskracht wanneer onderwijs- en/of zorgarrangementen van buiten de school
nodig zijn om nieuw perspectief te creëren. Indien het perspectief niet ontstaat op de
huidige school, wordt een andere school betrokken bij de HIA-bespreking om te verkennen
of op die school een passender onderwijsarrangement gerealiseerd kan worden.
Het theoretische fundament
HIA is gebaseerd op verschillende theorieën uit het onderwijs en de jeugdhulpverlening, die
in samenhang de onderbouwing vormen van deze HIA methodiek; het gaat om:
Handelingsgericht werken
Contextueel werken en Systeemdenken
Oplossingsgericht werken
Sociaal constructivisme
Mindfulness
Wanneer is HIA van toepassing?
Handelingsgericht Integraal Arrangeren is van toepassing wanneer:
- het perspectief op opvoeding en onderwijs dat bij het kind past in de knel komt;
- er aanwijzingen zijn dat er iets extra’s of anders nodig is dan de school en ouders zelf
kunnen regelen met ‘inzet van eigen mensen en middelen’.
- het gevoel ontstaat vast te lopen in de communicatie en samenwerking school
ouders, waardoor de begeleiding van het kind niet meer goed op elkaar afgestemd
kan worden.
- de kindsituatie, ondanks alle inzet van school en ouders, geen vooruitgang laat zien
en men zich afvraagt wat nu de reden is.
- school en ouders een ‘nieuwe start’ willen maken m.b.t. hun leerling, hun kind.
Informatie Handelingsgericht Integraal Arrangeren
© NTO-Effekt
1
Richtinggevende principes bij het in de praktijk brengen van HIA
Gedurende het hele traject, waarbij HIA als methodiek wordt ingezet, worden verschillende
stappen gezet, interventies gedaan en beslissingen genomen. Onderstaande principes zijn
daarbij richtinggevend:
zo snel, normaal en passend mogelijk
Kinderen komen naar school om samen met medeleerlingen en leerkrachten te ontdekken
dat ze steeds meer (zelf) kunnen en door medeleerlingen, leerkrachten en hun ouders
hiervoor gewaardeerd worden. Wanneer dit proces in de knel komt, is het van belang dat de
maatregelen voor herstel zo veel mogelijk passen bij het gewone patroon van de kinderen.
School en thuis zijn vanzelfsprekende en samenhangende aspecten van het leven van
alledag, waarbij de school en thuisomgeving zich vermengen. Maatregelen die door de
kinderen ervaren worden als “buitengewoon” verstoren deze balans. Buitengewone
maatregelen laten bovendien vaak lang op zich wachten, waardoor de kans toeneemt dat de
kinderen niet de situatie maar zichzelf negatief ervaren. We hanteren daarom als regel
‘Normaal waar het maar kan, speciaal als het moet’.
bijtijds erbij zijn, voorkómen is beter
Voorkomen is bedoeld als het voorkómen van een negatief zelfbeeld, dat moeilijk
veranderbaar is en herstel van een positief ervaren schooltijd in de weg staat. Wanneer er
bijtijds veranderingen worden ingezet is de ‘terugkeer’ naar ‘normaal en erbij horen’
kansrijker.
vraag van kind / ouders / leerkracht centraal
Wanneer een kind, zijn ouders en/of zijn leerkrachten handelingsverlegen zijn, kunnen zij
een beroep doen op deskundigen. Mogelijk ontstaat de verwachting dat deze deskundigen
een antwoord kunnen bieden voor hun probleem. In zo’n situatie is het risico groot dat de
deskundigen vanuit hun expertise zo gaan meedenken, dat de vragen van kind, ouders en
leerkracht(en) uit het oog verloren raken. De kinderen, ouders en leerkrachten krijgen dan
een antwoord op een vraag die ze niet hadden (met alle bijbehorende weerstand,
overtuigingspogingen en energielekken).
Ook al is de analyse juist, het handelen komt dan niet op gang. Om dat te bewerkstelligen is
het noodzakelijk dat het kind, ouders en leerkracht(en) als probleemeigenaar uitgenodigd
mee te denken. Wanneer de betrokkenen zich eigenaar voelen van het probleem, is de kans
ook groot dat zij eigenaar worden van de oplossing.
focus op eigen kracht kind / ouders / leerkracht
Er ontstaat alleen perspectief op verbetering van de situatie wanneer in het begrijpen
hiervan uitdrukkelijk meegenomen is wat kinderen, ouders en leerkrachten wel kunnen.
Eventuele betrokkenheid van anderen in de ontwikkeling van het kind zal altijd moeten
aansluiten bij de mogelijkheden in plaats van het uitvergroten van de onmogelijkheden.
Zo worden kinderen, ouders en leerkrachten zich bewust van hun ‘kracht’, groeit hun
competentiegevoel, waardoor ze meer en meer grip op hun eigen situatie krijgen.
Informatie Handelingsgericht Integraal Arrangeren
© NTO-Effekt
2
begrijpen van de wisselwerking en patronen
Vastgelopen situaties zitten niet in kinderen. De situatie is een resultaat van de
wisselwerking tussen vele factoren. Het kennen en bespreekbaar maken van de relevante
factoren, het begrijpen van de samenhang, opent de deur naar een nieuw patroon van
handelen, met een ander effect.
Handelingsgericht, oplossingsgericht en opbrengstgericht
HIA werkt met informatie die nodig is om te kunnen handelen en leidt tot oplossingen in de
dagelijkse praktijk in de richting van de gewenste opbrengst, het behalen van de doelen. HIA
sluit aan bij de ontwikkeling in het onderwijs met betrekking tot Handelingsgericht en
Opbrengstgericht werken. De stappen en interventies in het HIA proces om deze informatie
te benutten zijn oplossingsgericht. Deze werksystemen versterken elkaar.
één kind, één gezin, één plan
Het herstel van “het gewone leven” van kinderen vraagt om een aanpak die zij als
samenhangend ervaren op school en thuis. Hetzelfde geldt voor de leerkracht en ouders.
Wanneer zowel ouders als school loyaal kunnen zijn aan elkaars aanpak, heeft deze aanpak
daadwerkelijk effect. Het kan zijn dat het accent meer komt te liggen in de opvoeding of in
de school. Daar is dan door ouders en school samen voor gekozen. Externe deskundigen die
ondersteuning bieden, kunnen deel uitmaken van datzelfde plan. Zo wordt voorkomen dat
er meerdere plannen, na of naast elkaar, opgesteld worden.
het ondersteuningsarrangement in natura
Wanneer er nieuw kansrijk perspectief is ontstaan, wordt dat vertaald naar haalbare
concrete doelen voor kind, leerkracht en ouders voor de komende periode. Om die doelen
te bereiken wordt besproken wat nodig is om deze doelen te bereiken.
In de eerste plaats wordt bekeken wat het kind, de leerkracht en ouders op eigen kracht
kunnen realiseren. Vervolgens wordt nagegaan wat zij aanvullend nodig hebben, met de
intentie ook dit op eigen kracht te kunnen. Deze ondersteuningsbehoeften van kind,
leerkracht en ouders worden omgezet in een onderwijszorgarrangement. De inhoud van de
begeleiding, coaching en/of bepaalde voorzieningen wordt zo concreet mogelijk beschreven,
evenals welke ‘ondersteuner’ van welke instelling hierbij betrokken is.
De coördinatie, regievoering en financiering van de voorzieningen voor het onderwijs vindt
plaats in het Samenwerkingsverband Passend Onderwijs.
De coördinatie en financiering van de voorzieningen voor kind en gezin valt onder de
regievoering van de gemeente, waarbij het CJG een centrale rol heeft.
Het belang van het kind gaat boven het belang van scholen, instellingen en het
persoonlijk belang van leerkrachten en ouders.
Het gaat om het creëren van kansrijke trajecten, waarbij sprake is van thuisnabijheid en
normalisering van de situatie. Bij HIA worden trajectbegeleiders ingezet, die onafhankelijk
kunnen werken. De trajectbegeleider ziet er op toe dat alle partijen denken en handelen in
het belang van het kind. Hiermee is communicatie en samenwerking in soms moeilijke en
vaak emotionele situaties gewaarborgd.
De vertegenwoordiger van het CJG is bekend met de mogelijkheden van de
jeugdhulpverlening, zodat deze naar behoefte ingezet kunnen worden in het belang van het
Informatie Handelingsgericht Integraal Arrangeren
© NTO-Effekt
3
kind en ouders. De trajectbegeleider is bekend met de ondersteuningsmogelijkheden ten
behoeve van het realiseren van een passend onderwijsaanbod in de school. Bij het zoeken
naar een andere (speciale) onderwijssetting kunnen de schoolondersteuningsprofielen van
scholen die in een cirkel om de woning van het kind staan als vertrekpunt dienen voor het
gesprek. Dit kan soms betekenen dat een school met een niet geheel passend
schoolondersteuningsprofiel benaderd wordt vanwege de thuisnabijheid. Er kan dan een
traject georganiseerd worden met meer ondersteuning dan op een school die minder
thuisnabij is en/of waar minder recht wordt gedaan aan de normalisering van de situatie.
Het kan ook zijn dat een school met een passend schoolondersteuningsprofiel niet ingaat op
de uitnodiging voor een gesprek omdat de ‘balans in de groep’ te ernstig verstoord zal
worden.
De werkwijze in fasen en stappen
Fase 1
Voorbereiding:
Op basis van signalen die door het kind, de leerkracht, de ouders en/of andere betrokken
deskundigen worden gegeven, vraagt de intern begeleider een HIA-traject aan bij het
samenwerkingsverband. De intern begeleider motiveert de aanvraag met een samenvatting
van de situatie tot nu toe. Aanvullend worden zinvolle documenten bijgevoegd zoals een
groeiwerkdocument, groepsoverzicht, (groeps)handelingsplannen, (onderzoeks)verslagen.
Wanneer het samenwerkingsverband instemt, wordt een trajectbegeleider toegewezen.
Deze trajectbegeleider neemt contact op met de intern begeleider van de school om een
datum te plannen voor de eerste HIA-bespreking. Tevens wordt overlegd wie daarbij
uitgenodigd worden.
De intern begeleider nodigt vervolgens de leerkracht, ouders en andere betrokkenen uit,
informeert hen over de gang van zaken en bespreekt wat van hen verwacht wordt
voorafgaand en tijdens het HIA-traject.
Zowel leerkracht als ouders worden gevraagd alvast na te denken over hun ‘puzzel’ waar zij
graag een oplossing voor willen hebben. Aan beiden wordt gevraagd om voorafgaand aan de
HIA-bespreking een gesprekje met het kind te voeren om te horen waar het kind graag een
oplossing voor wil hebben en welke ideeën het kind heeft. De ouders en leerkracht kunnen
dit dan inbrengen, namens het kind, tijdens de bespreking.
Om de bespreking zo vlot en prettig mogelijk te laten verlopen, wordt aan de ouders
gevraagd, ter voorbereiding op de eerste HIA-bespreking, alvast na te denken over de sterke
en minder sterke kanten van hun kind en wat een positief effect heeft en wat juist averechts
werkt of niet past bij hun kind. Zij kunnen dit in trefwoorden aangeven op een vragenlijst.
Deze vragenlijst nemen zij mee als geheugensteuntje naar de HIA-bespreking. Indien
mogelijk mailen zij hun voorbereiding aan de trajectbegeleider.
Ook de leerkracht wordt gevraagd alvast na te denken over wat t.a.v het leren, de
werkhouding, het gedrag en de lichamelijke ontwikkeling van het kind goed gaat en sterk is
en wat minder goed gaat en moeizaam verloopt. Dit wordt in trefwoorden genoteerd in het
HIA-trajectdocument. Ook geeft de leerkracht aan wat stimulerend of belemmerend werkt
bij het kind. De leerkracht neemt dit als geheugensteuntje mee naar de HIA-bespreking. Het
HIA-trajectdocument wordt voorafgaand aan de eerste bespreking gemaild naar de
trajectbegeleider.
Informatie Handelingsgericht Integraal Arrangeren
© NTO-Effekt
4
De trajectbegeleider leest de aangeleverde informatie door om kennis te nemen van wat tot
nu toe in gang gezet is met welk effect. Bovendien krijgt de trajectbegeleider een eerste
indruk van de zienswijze en ervaringen van de ouders en leerkracht. Het is daarbij van
cruciaal belang dat de trajectbegeleider dit doet zonder zich een oordeel te vormen of alvast
een analyse te maken. Objectiviteit en onafhankelijkheid zijn namelijk kenmerkende
aspecten in de rol die de trajectbegeleider heeft tijdens alle fasen van HIA.
Fase 2
De bespreking
Om tot een zinvolle bespreking te komen is een constructieve open sfeer, waarin ieder een
evenwaardige inbreng heeft, van groot belang. Deze sfeer wordt gecreëerd als alle
deelnemers vanuit een open houding deelnemen aan de bespreking met de intentie samen
tot nieuw perspectief te komen. De kans van slagen wordt groter naarmate het de
gesprekspartners lukt om actief deel te nemen vanuit een ‘open mind’ (open staan voor de
informatie en ideeën van anderen), een ‘open heart’ (zich kunnen inleven in anderen) en
‘open will’(zich willen verbinden, o.a. door een eigen bijdrage te leveren aan het creëren van
het nieuwe perspectief).
Op verzoek van de trajectbegeleider, zorgt de intern begeleider ervoor dat er bij de start van
de bespreking ‘lege flappen’ aan de muur hangen. Tijdens de bespreking wordt daarop per
stap met stift genoteerd wat gezegd wordt. De trajectbegeleider nodigt een ieder uit zijn
ervaringen en deskundigheid in te brengen en constructief mee te denken. De intern
begeleider schrijft mee op de flappen. De andere gesprekspartners denken hardop, kijken
mee en bepalen in overleg met elkaar wat van belang is om te noteren op de flappen. Op
deze wijze vormen de flappen een samenvatting van de bespreking op basis van ieders
inbreng en met ieders instemming.
Na de bespreking zorgt de intern begeleider ervoor dat de flappen digitaal verwerkt worden
in het HIA-trajectdocument. Alle deelnemers aan de HIA-bespreking krijgen dit document als
verslag van de bespreking.
De bespreking verloopt volgens de volgende stappen:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
De bedoeling en werkwijze tijdens de bespreking
De vragen van het kind, de ouders en leerkracht(en)
Overzicht van stimulerende en belemmerende factoren
Inzicht: op zoek naar de wisselwerking en de meest kansrijke aangrijpingspunten
Doelen voor kind, leerkracht(en) en ouders en wat nodig is om die te bereiken
Uitzicht: Concretisering van het ondersteuningsarrangement
In hoeverre zien de leerkracht en ouders perspectief?
Afspraken: wie doet wat en wanneer?
Afsluiting: hoe wordt teruggekeken op de bespreking?
Informatie Handelingsgericht Integraal Arrangeren
© NTO-Effekt
5
Kunnen we het op
school regelen?
Stroomdiagram
Klaar
ja
nee
nee
Ouders
Ouders en school
school
werken samen
samen in alle
stappen en regelen
interne en/of externe
externe
ondersteuning als dat
nodig
nodig is en kan!
Geen duurzame oplossing,
we dreigen vast te lopen!
Aanmelden bij SWV
Start HIA traject naar
nieuw perspectief
Inzetten van
trajectbegeleider
Handelingsgericht ontwerpen van kansrijk
traject met trajectbegeleiding
Is er nieuw perspectief ontstaan op de
huidige basisschool?
Ouders, school en
interne/externe
interne/externe
ondersteuners
ondersteuners werken
werken
verder samen
nee
nee
ja
ja
Handelingsgericht integraal arrangeren
Er is iets
Haalbaarheidsonderzoek elders
o.l.v. trajectbegeleiding met alle
betrokkenen
Informatie Handelingsgericht Integraal Arrangeren
© NTO-Effekt
6