Transcript SURF Magazine

01
Magazine over ICT voor het hoger onderwijs en onderzoek April 2014
PIEK VOSSEN, HOOGLERAAR
COMPUTATIONELE LEXICOLOGIE:
‘VOOR DE COMPUTER
HEEFT EEN ZIN AL SNEL
DUIZENDEN MOGELIJKE
BETEKENISSEN’
BEST PRACTICES
FileSender verstuurt grote
bestanden snel en veilig 4
FOCUS
Het groene ICT Maturity Model 6
SPOTLIGHT
Cloud maakt historische
basiskaart mogelijk 12
REDACTIONEEL
COLOFON
OPEN
Op het moment van schrijven staan we aan de start van de
Open Education Week, waarin wereldwijd aandacht is voor
open en online onderwijs. Een beweging die, met de MOOC
voorop, het afgelopen jaar binnen het hoger onderwijs in
Nederland een grote vlucht heeft genomen. Dat online
onderwijs het campusonderwijs nooit volledig zal (kunnen)
vervangen betoogt minister Bussemaker, die in deze editie
van SURF Magazine de column voor haar rekening neemt.
De minister kondigde in januari aan dat ze jaarlijks 1 miljoen
euro ter beschikking stelt om de ontwikkeling van online
onderwijs te stimuleren. In overleg met SURF werkt ze de
criteria uit voor besteding van dit bedrag. We zullen daar in
dit magazine later dit jaar over berichten. Hoe het open en
online onderwijs er op dit moment voor staat, leest u in de
column van Nicolai van der Woert over het Trendrapport dat
op 10 maart door de SIG Open Education werd gepresenteerd.
Verder veel aandacht voor de inzet van e-infrastructuurdiensten door onderzoekers. Zo vertelt Enlighten Your Researchwinnaar Piek Vossen hoe hij de rekenkracht van SURFsara
gebruikt voor het doorzoeken van meer dan 35.000 nieuwsbronnen. Instellingen die aan de slag willen met groene ICT
vinden in dit magazine een aantal tips om te starten. En wie
meer wil weten over de diensten van SURF verwijs ik met
veel plezier naar de nieuwe, gezamenlijke website van
SURF en haar werkmaatschappijen op www.surf.nl.
Kwartaaluitgave van de SURF-organisaties
met nieuws en achtergrondinformatie
over ICT voor het hoger onderwijs en
onderzoek.
Redactieadres
SURFnet bv
Postbus 19035
3501 DA Utrecht
T 030 2 305 305
F 030 2 305 329
[email protected]
Hoofdredactie Maryse Laseroms
Productie en eindredactie Mare Media,
Landsmeer
Redactie Maartje Dekens, Marjolein Marchal,
Martine Roeleveld, Mariëlle Schipper-Heesters,
Brenda van der Laan, Lonneke Walk
Medewerkers Arnoud Groot, Daphne Riksen,
Marjolein van Trigt, Aad van de Wijngaart
Ontwerp Studio Koelewijn Brüggenwirth,
Den Haag
Fotografie Marcel Molle, Harry Meijer,
De Beeldredaktie / Erik van ’t Woud
Illustratie Vijselaar en Sixma
Druk Roto Smeets Grafiservices
Abonnement Een gratis abonnement
op SURF Magazine kunt u aanvragen via
het redactieadres of via www.surf.nl/
Maryse Laseroms
Reacties?
[email protected]
02 SURF01 april 2014
aanmeldensurfmagazine
SURF Magazine is ook digitaal beschikbaar via:
www.surf.nl/magazine
www.surf.nl/magazine
INHOUD
04
12
08
16
04
12
06 FOCUS Vier vragen over...
FileSender verstuurt grote
bestanden veilig en snel
Digitale historische basiskaart
dankzij de cloud
07 GASTCOLUMN door
Jet Bussemaker, minister van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap
Hoe kun je grote bestanden veilig, snel
en gemakkelijk versturen? Met FileSender
van SURFnet. Bestanden zijn buiten
bereik van de Patriot Act en worden
na drie weken automatisch gewist.
Pleio (Plein Overheid) werkt er al mee.
‘Mensen zijn laaiend enthousiast.’
Oude landkaarten worden steeds belang­rijker. Met behulp van de HPC-clouddienst
van SURFsara, wordt nu een digitale
historische basiskaart van Nederland
ontwikkeld met een nauw­keurigheid
van een meter of 10. ‘Deze kaart gaat
fungeren als een Google Maps van 1832.’
BEST PRACTICES
SPOTLIGHT
het SURF Groene ICT Maturity Model
11 INFO
Project Regie in de cloud
16 NIEUWS
18 INKOOP
Sneller papers en scripties schrijven
08
14
19 LICENTIENIEUWS
Meten hoeveel de wereld in
één dag tijd is veranderd
Onderzoekscommunity
WeNMR
Tijd voor experimenteren
Piek Vossen, hoogleraar Computationele
Lexicologie, wil technologie ontwikkelen
die ‘mensen in staat stelt ongehinderd
evenwichtige informatie te verzamelen’.
Als winnaar van Enlighten Your Research
2013 beschikt hij nu over de big datafaciliteiten van SURFsara om taal digitaal
te interpreteren.
WeNMR is een Europese virtuele onderzoekscommunity die de structuur van
eiwitten bestudeert en zo een bijdrage
levert aan de ontwikkeling van medicijnen.
‘De WeNMR-server doet een paar dagen
over een berekening die op een ‘gewone’
pc weken of maanden zou duren.’
INTERVIEW
www.surf.nl/magazine
CONNECTED
20 TRENDWATCHING
20 AGENDA
SURF01 april 2014 03
BUITEN BEREIK VAN DE PATRIOT ACT
‘FILESENDER VERSTUURT
GROTE BESTANDEN SNEL
EN VEILIG’
Hoe kun je grote bestanden het beste versturen? Met FileSender van SURFnet. Het is niet alleen veilig,
maar ook gemakkelijk en razendsnel. En bestanden van 50 gigabyte of meer zijn geen probleem.
Tekst Aad van de Wijngaart
Illustratie Vijselaar en Sixma
“Het is wrang, maar de Amerikaanse Patriot
Act is koren op onze molen,” zegt Guido
Aben. “Veel mensen gebruiken immers
commerciële diensten om hun grote
be­stan­den te versturen, zoals WeTransfer.
Maar dan weet je nooit wat er precies mee
gebeurt.” FileSender is anders, zo legt Aben
uit. Hij werkt voor AARNet, het Australische
onderzoeksnetwerk. “Rond 2007 begonnen
gebruikers te klagen dat hun bestanden te
groot werden voor e-mail. Daar zijn in de
academische wereld toen allerlei oplossingen
voor verzonnen die op zich goed werkten,
maar die ook leden onder bugs en onhandige interfaces. Samen met onze Ierse en
Noorse collega’s van onderzoeksnetwerken
HEAnet en UNINETT besloten wij dat
pro­bleem te tackelen. SURFnet haakte
ook aan, gevolgd door de Belgische
collega’s van Belnet en anderen.”
gebruiksklaar zolang de instelling is
ingelogd op SURFconext met het eigen
instellingswachtwoord. Extra voordeel:
voor de ontvanger is het meteen zeker
dat het bestand inderdaad van de instel­­ling afkomstig is. Die ontvanger hoeft
zelf overigens niet op SURFconext of
het SURFnet-netwerk te zitten: als de
instelling het bestand verstuurd heeft,
krijgt de ontvanger een bericht per e-mail
met instructies om het bestand te down­
loaden. Daarnaast is het mogelijk een
voucher te sturen waarmee iemand
anders een bestand kan uploaden.
Open source/vrijheid en controle
Het eindresultaat is een open sourceapplicatie die voor de gebruiker even
gemakkelijk is als commerciële diensten,
maar zonder de daarbij behorende beperkingen en risico’s. Waar WeTransfer gaat
tot 2 gigabyte (en 10 GB als je betaalt),
wordt de maximale grootte bij FileSender
alleen beperkt door de beschikbare
schijfruimte op de server. Doordat
SURFnet een eigen FileSender-dienst
heeft, staat die server in Nederland, op
een bij SURFnet bekende plaats, buiten
Omdat FileSender een open source-appli­
catie is, zijn instellingen of faculteiten geheel
vrij om hun eigen FileSender-dienst op te
zetten. “Dat heeft de Tilburg University
bijvoorbeeld gedaan,” vertelt Xander
Jansen, FileSender-verantwoordelijke bij
SURFnet. “Data mogen daar letterlijk het
pand niet uit. Daarbovenop hebben ze aan
de applicatie onder meer een optie toe­
gevoegd om verlopen bestanden op de
server grondig te verwijderen. Ook dat
kan met open source.”
Deze combinatie van vrijheid met controle
was ook doorslaggevend voor Plein Over­heid, ofwel Pleio. Dit webplatform is vanuit
bereik van de Patriot Act. Bestanden gaan
geen eigen leven leiden, maar worden
na drie weken automatisch gewist. En de
server is rechtstreeks gekoppeld aan het
geavanceerde SURFnet-netwerk, dus
up- en downloaden gaat razendsnel.
Het gebruik is ook gemakkelijk: je hebt
alleen een normale, moderne webbrowser
nodig, vult het e-mailadres van de ontvanger in, eventueel een berichtje, selecteert
het bestand en klikt op verzenden. In­log­­-
de Belastingdienst en Ambtenaar 2.0 opgezet om de mogelijkheden van open source
en social media te ontsluiten voor de gehele
overheid. Inmiddels telt Pleio zo’n 70.000
gebruikers en ruim 730 deelsites. Voor het
versturen van bestanden wordt de open
source-software van FileSender gebruikt.
Dat was een gelukkige keuze, zo verklaart
een van de initiatiefnemers van Pleio,
Marcel Ziemerink: “Mensen zijn er laaiend
enthousiast over. Ik denk vooral door het
Patriot Act
04 SURF01 april 2014
gen kan heel gemakkelijk via SURF­conext.
Voor een instelling die een abon­nement
op FileSender heeft genomen, is het
www.surf.nl/magazine
BEST PRACTICES
gebruiksgemak. Het werkt vrij simpel, net
als WeTransfer. Alleen kunnen wij garanderen dat alle data in Nederland blijven.
Dat is essentieel voor de veiligheid. En met
FileSender maakt het niet uit hoe groot de
bestanden zijn.” Voor de systeembeheerders
was het installeren van de software een
simpel klusje. En is er een nieuwe versie,
dan kost updaten niet meer dan een minuut
of tien.
‘Wij kunnen garanderen dat
alle data in Nederland blijven’
Wereldwijd gebruik
FileSender wordt nu gebruikt in meer dan
25 landen, onder meer door de Franse
SURFnet-tegenhanger RENATER en door
het Amerikaanse Internet2. “Dat laatste
was een mooie mijlpaal”, zegt Guido Aben,
“want die Amerikanen draaien doorgaans
alleen hun eigen software. We hebben ons
uiterste best gedaan om FileSender zó goed
en handig te maken dat het voor iedereen
aantrekkelijk is.”
>Meer informatie
>FileSender gebruiken:
www.surf.nl/filesender
>FileSender bij Pleio:
http://bit.ly/1iWCax7
WERELDWIJDE GEMEENSCHAP
FileSender is een typisch open
source-product: het wordt ontwikkeld door een wereldwijde gemeenschap van onderzoeksnetwerken,
instellingen en individuen.
Iedereen kan daarbij zijn eigen
bijdrage leveren, van financiering
tot het checken op bugs en het
schrijven van codes voor nieuwe
functies. De rol van SURFnet was
vooral ervoor zorgen dat FileSender
stabiel en gemakkelijk kan worden
geïnstalleerd. FileSender is nu een
goed werkend product, maar er zijn
altijd nog wensen. Dit jaar wordt
bijvoorbeeld encryptie ingebouwd,
zodat bestanden alleen door de
verzender en de ontvanger geopend
kunnen worden.
www.surf.nl/magazine
SURF01 april 2014 05
FOCUS
WAT IS HET SURF
GROENE ICT MATURITY
MODEL (SGIMM)?
Met het SGIMM onderzoekt een organisatie zelf haar volwassenheid op
het gebied van groene ICT. SURF ontwikkelde de scan in samenwerking
met experts uit de instellingen en ervaren consultants. Het SGIMM is
gratis, snel en zelfstandig te gebruiken. Een assessmentteam, bestaande
uit medewerkers van de eigen organisatie, checkt aan de hand van
een vragenlijst hoe de instelling het doet op verschillende onderdelen.
Vervolgens vergelijken de teamleden onderling hun bevindingen.
Vier vragen over…
HET SURF GROENE ICT
MATURITY MODEL
Tekst Marjolein van Trigt
Het besluit om de ICT-keten duurzaam in te richten is zo genomen. Maar hoe breng je het in de
praktijk? Met het SURF Groene ICT Maturity Model (SGIMM) kunnen hogeronderwijsinstellingen
op een eenvoudige en praktische manier inzicht krijgen in hoe volwassen ICT is op het terrein van
duurzaamheid.
2
HOE PROFITEERT EEN
HOGERONDERWIJSINSTELLING
VAN HET SGIMM?
Het SGIMM geeft inzicht in wat er al is bereikt op het gebied van groene
ICT en doet aanbevelingen voor mogelijke verbeterpunten. Het SGIMM
helpt niet alleen bij het energiezuiniger inzetten van ICT (bijvoorbeeld
het energieverbruik van printers), maar ook bij het inzetten van ICT
voor de verduurzaming van bedrijfsvoering en in de toekomst ook in
de verduurzaming van onderwijs en onderzoek. Denk bijvoorbeeld
aan slim roosteren zodat het aantal reisbewegingen van studenten en
docenten geminimaliseerd wordt. Aan de hand van de scan beoordelen
instellingen zichzelf op een twintigtal aspecten. Wordt bij de inkoop
van ICT bijvoorbeeld rekening gehouden met duurzaamheidskeurmerken en certificeringen? Is er een actief beleid om het energieverbruik
van apparatuur te beperken? Omdat de teamleden individueel scores
aan onderdelen toekennen, vormen de overeenkomsten en verschillen
in de resultaten food for thought.
06 SURF01 april 2014
3 WAT KOMT ER KIJKEN
BIJ HET SAMENSTELLEN
VAN EEN GOED
ASSESSMENTTEAM?
De initiatiefnemer van de zelfscan,
bijvoorbeeld de CIO of de Green IT
Manager, is de assessmentmanager.
Hij zorgt voor een evenwichtige
samenstelling van het assessmentteam.
De teamleden moeten in staat zijn
om met een brede blik over de ICTafdeling heen te kijken en bevinden
zich doorgaans in een positie van­waar­uit ze in staat zijn het duurzaamheids­beleid van de instelling bij te
sturen. In de praktijk zijn dat vaak
team­coördinatoren of managementleden van de ICT-afdeling, maar het
kan ook een lid van de inkoop­afdeling
of van de facilitaire dienst zijn, die
bijvoorbeeld de serverruimte beheert.
www.surf.nl/magazine
4
GASTCOLUMN door Jet Bussemaker
HOE KOMT
DE INSTELLING
TOT CONCRETE
VERBETERACTIES?
Na de evaluatie van de resultaten is het aan
te bevelen om een kleine groep van experts
te laten overleggen welke uitkomsten uit
de zelfscan moeten worden aangepakt.
Dat kunnen ook onderdelen zijn waarop de
instelling al een goede score heeft behaald.
De aspecten die het laagst op duurzaamheid
scoren, hoeven niet meteen de meest voor
de hand liggende aspecten te zijn waarop
een instelling kan verbeteren. Soms kan
er meer resultaat geboekt worden op
bijvoor­beeld energie­-besparing van een
server­ruimte dan op het aanschaffen van
duurzame multifunctionele groene printers.
De experts selecteren drie of meer onderdelen die voor de instelling belangrijk zijn
bij het voeren van een groen ICT-beleid.
Ze maken afspraken om te be­reiken dat
deze onderdelen bij een volgende zelfscan
een punt hoger scoren.
> Meer informatie
bit.ly/HhTGP8
SURF biedt ondersteuning voor
de eerste instellingen die interesse
tonen in het gebruik van het
SURF Groene ICT Maturity Model.
Instellingen worden geholpen bij het
opzetten van een assessmentteam,
het maken van de analyse en het
opstellen van een verbeterplan.
Het SGIMM is gratis te downloaden
via www.surf.nl/sgimm
BLENDED LEARNING
Maandagochtend 8.45 uur buslijn 11 van Utrecht CS richting De Uithof.
Geen rijendik wachtende studenten in de kou en niet te weinig zitplaatsen
in de bus. De massa studenten die iedere maandag trouw de bus pakte
naar het hoorcollege arbeidsrecht is er niet. Dit hoorcollege is namelijk
vervangen door een online college van professor Michael Sandel van
Harvard University. Iedere rechtenstudent volgt dit college nu op een zelf
gekozen moment, vult een online test in om te kijken of hij de uitleg van
Sandel goed begrijpt en discussieert daarna met studenten vanuit de hele
wereld over de onderwerpen die de Harvard-professor heeft aangesneden.
Gaat deze student dan nooit meer met bus 11 richting De Uithof?
Zeker wel, want deze Massive Open Online Courses (MOOC’s) zullen het
student-docentcontact nooit kunnen vervangen. Wel kunnen ze een
uitdagende en verdiepende aanvulling zijn op het huidige onderwijsaanbod − blended learning. ‘Toegang tot het hoger onderwijs is de weg naar
succes voor de moderne samenleving’ is een zin uit het advies van de
President’s council of advisors on science and technology aan de Amerikaanse president Obama inzake de invoering van MOOC’s in het onderwijs.
Die zin onderschrijf ik natuurlijk van harte. En juist met MOOC’s kunnen
veel meer studenten toegang krijgen tot het hoger onderwijs. Zo vertelde
een hoogleraar mij trots: “Eerst gaf ik aan slechts 500 studenten college,
nu aan 45.000. Ik laat zo De Kuip vollopen.”
Jet Bussemaker is minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
www.surf.nl/magazine
SURF01 april 2014 07
08 SURF01 april 2014
www.surf.nl/magazine
‘We kunnen straks
meten hoeveel de wereld in
één dag tijd is veranderd’
INTERVIEW
Tekst Arnoud Groot Fotografie Harry Meijer
Piek Vossen leert de computer om taal te interpreteren. Dat vereist
soms een extreem grote hoeveelheid rekenkracht. Als winnaar van
Enlighten Your Research 2013 kan de hoogleraar Computationele
Lexicologie daarom nu beschikken over de big data-faciliteiten
van SURFsara.
Waarom is het interpreteren van taal zo
complex?
“Als wij mensen met elkaar communiceren,
lijkt het net of dat allemaal vanzelf gaat.
Je staat er niet eens bij stil hoe bijzonder
het is dat we elkaar automatisch begrijpen.
Wie echter goed naar onze taal kijkt, ziet
hoe verbazend vaag en ambigu die vaak
is. Daar kom je onmiddellijk achter als je
probeert om computers teksten te laten
begrijpen. Veel woorden hebben bijvoorbeeld meerdere betekenissen, die worden
bepaald door de context. Zo kan ‘fietsen’
bijvoorbeeld een werkwoord en een
zelfstandig naamwoord zijn, en heeft een
woord als ‘band’ nog veel meer betekenissen. Voor de computer heeft een zin met
een paar van die woorden al snel duizenden
mogelijke betekenissen. Een compleet
artikel levert miljarden mogelijkheden op.”
Hoe breng je die enorme hoeveelheid
mogelijkheden terug tot de juiste
interpretatie?
“In verschillende stappen berekent de
computer de kans dat een woord een
bepaalde betekenis heeft. Dat gebeurt
onder meer door de woorden in de
omgeving te analyseren. Die omgeving
www.surf.nl/magazine
bepaalt immers vaak wat we precies met
een woord willen zeggen. Als er al een
connectie is tussen woord A en woord C,
en tussen woord B en woord C, dan kan de
computer bijvoorbeeld ook een connectie
leggen tussen A en C. Dat is toe te passen
op het niveau van directe woordassociatie,
maar bijvoorbeeld ook als het gaat over
een bijvoeglijk of zelfstandig naamwoord.
Uiteraard kan deze vorm van machine
learning op veel verschillende manieren
een incorrect resultaat opleveren. Daarom
moeten mensen de computer vertellen
welke gelegde connecties juist of onjuist
zijn. Daartoe nemen wij een training corpus,
dus een verzameling teksten, handmatig
door om de juiste interpretatie vast te
stellen. Dat heet supervised learning, maar
je kunt het ook als modern monnikenwerk
typeren.”
Wat levert al die noeste arbeid op?
“In algemene zin brengen we met z’n allen
steeds meer data voort. Zo veel dat het in
toenemende mate onmogelijk wordt door
de bomen het bos te zien. Ik zie het als een
duidelijke verantwoordelijkheid van ons
vakgebied om technologie te ontwikkelen
die mensen in staat stelt eenvoudig en
ongehinderd evenwichtige informatie te
verzamelen. Een onderwerp als ‘vaccinatie’
maakt duidelijk hoe belangrijk dat kan zijn.
Een ongeruste ouder van een kind met
vage klachten die op het internet gaat
zoeken naar informatie over dit onderwerp,
wordt geconfronteerd met een aantal
fanatieke groepen die het online debat
domineren met vaak heel stellige beweringen over vermeende ernstige bijwerkingen.
‘Voor de computer heeft
een zin al snel duizenden
mogelijke betekenissen’
Aan de andere kant levert de overheid
weliswaar informatie aan, maar neemt zij
verder niet deel aan de sociale interactie.
Mede daardoor kom je al snel terecht in
een jungle van onlogische redeneringen en
emoties, tot bewuste misleiding aan toe.
Met de technologie waaraan wij werken,
wordt het veel eenvoudiger alle informatie
over een bepaald onderwerp overzichtelijk
achter elkaar te zetten. Zo zijn feiten en
meningen veel makkelijker te scheiden.”
SURF01 april 2014 09
INTERVIEW
U werkt momenteel zelf aan een
nieuw project genaamd NewsReader.
Wat is dat precies?
Via de databank van LexisNexis, met
za­ke­lijke en financiële informatie uit meer
dan 35.000 bronnen, verzamelen we een
grote hoeveelheid artikelen. Vervolgens
proberen we een aantal vragen te beantwoorden. Welke gebeurtenis wordt
beschreven, wie zijn de participanten,
hoe zijn zij aan elkaar gerelateerd, waar
en wanneer heeft dit plaatsgevonden,
welke bronnen zijn verantwoordelijk
voor de verspreiding en welke gekleurde
informatie hebben zij aan het feitenrelaas
toegevoegd? Zo zou je per dag een helder
overzicht kunnen maken van wat er alle­maal in de wereld is gebeurd. Minstens
zo spannend vind ik het overzicht van
welke bronnen dezelfde of juist conflicterende informatie verspreiden, welke
informatie ze toevoegen of kopiëren en
in welke politieke oriëntatie ze daardoor
waarschijnlijk kunnen worden ingedeeld.”
Daarvoor richten jullie je in eerste
instantie op financieel-economisch
nieuws?
“Inderdaad. De Europese Unie subsidi­eert dit project met 3 miljoen euro. Als
voorwaarde ziet die EU graag dat wij
ons richten op gebruikers die kritische
beslissingen moeten nemen en daartoe
snel over veel hoogwaardige informatie
moeten kunnen beschikken. Daarbij is
het belangrijk dat deze doelgroep in de
toekomst waarschijnlijk goed wil betalen
voor deze diensten. Ik heb daar alle begrip
voor.
‘Deze vorm van supervised
learning kun je ook als modern
monnikenwerk typeren’
Bovendien is er op dit gebied veel hoog­
waardige en gevarieerde informatie
beschik­baar. Zo werken we momenteel
met een dataset die alle Engelse bericht­
geving over de auto-industrie van de
laatste tien jaar bevat. Daarvoor gebruiken
we de enorme rekenkracht van de systemen van SURFsara, waar we dankzij het
winnen van de Enlighten Your Researchcompetitie twee jaar mee kunnen werken.
We bekijken onder meer wat er nodig is
om dag in dag uit zo’n groot volume aan
data te verwerken. Op dit moment weten
we al hoeveel nieuws er dagelijks puur
aan volume bij komt. Hoeveel daarvan
daadwerkelijk unieke informatie is, weten
we echter nog niet. Als we dat per dag
kunnen ‘meten’, kunnen we ook vertellen
hoeveel de wereld eigenlijk is veranderd
in één dag tijd. Zijn er echt bijzondere
dingen gebeurd, of was het alleen maar
een herhaling van zetten? Dat zijn vragen
waar ik erg enthousiast van word.”
ENLIGHTEN YOUR RESEARCH: CRUCIALE WETENSCHAPPELIJKE DATA
Enlighten Your Research (EYR) is een competitie die wetenschappers uit alle wetenschapsgebieden uitdaagt een boost te geven aan hun onderzoek. Deel­nemers aan
EYR doen onderzoek waarbij de verwerking en analyse van zeer grote hoeveelheden
(of een grote diversiteit aan) wetenschappelijke data cruciaal is.
De wedstrijd is een samenwerking van SURF, SURFnet, SURFsara, het Netherlands
eScience Center en NWO. Door deze samenwerking kunnen onderzoekers profiteren van een eenvoudige en naadloze koppeling tussen verschillende soorten
e-infrastructurele ICT-diensten.
Drie winnaars kunnen gedurende twee jaar gebruikmaken van de e-infrastructuur
van SURFsara en SURFnet in de vorm van dataopslag, rekentijd, visualisatie en
geavanceerde netwerkverbindingen. Ook krijgen ze advies van het Netherlands
eScience Center bij het vertalen van datagedreven onderzoekvragen naar effectieve
(software)oplossingen. Daarnaast ontvangen zij een geldprijs van 20.000 euro.
De twee andere winnaars van EYR zijn Stephen Helms (FOM Instituut Amolf) en
Mitra Almasian (AMC).
> Meer informatie www.surf.nl/eyr
10 SURF01 april 2014
www.surf.nl/magazine
INFO
PROJECT REGIE IN DE CLOUD
AMBITIES EN KANSEN GEFORMULEERD
IN I-STRATEGIE
Tekst Daphne Riksen
De onlangs door het project Regie in de cloud geformuleerde i-strategie is onderwerp van
gesprek tijdens een ronde langs de colleges van bestuur van de hogeronderwijsinstellingen.
Het doel: de voorgestelde ambities omzetten in concrete projecten.
In juli 2012 ging het project Regie
onderwijs als bedrijfsvoering. In een
in de cloud van start. Daarin stel­den
ronde langs 45 instellingen wordt
bestuurders, CIO’s, informatie­
momenteel besproken waar voor
managers en ICT-architecten van
iedere instelling het individuele
hogescholen en universiteiten samen
zwaartepunt ligt, welke ambities
met SURF voor het eerst een geza-
belangrijk zijn, in welke initiatieven
menlijke i-strategie op. Met deze
zij willen participeren en welke rol
i-strategie wil het hoger onderwijs
zij willen vervullen. De eerste reacties
en onderzoek gericht samenwerken
van de colleges van bestuur zijn
bij het inrichten en optimaliseren
positief. Net als SURF zijn de instel-
gaat ontwikkelen of een programma
van de informatievoorziening en het
lingen op zoek naar gemeenschap-
van eisen opstelt voor de selectie
benutten van de mogelijkheden van
pelijke acties om met behulp van
van een leverancier. Een op te
cloud computing. De i-strategie is
ICT te kunnen inspelen op de inhou-
richten Architectenberaad zal het
gebaseerd op een inventarisatie en
­delijke uitdagingen waar zij voor
inhoudelijk beheer van de HORA
analyse van de strategische uitda-
staan. De i-strategie wordt dit voor-
op zich nemen.
gingen waar het hoger onderwijs
jaar ook besproken met de Vereni-
en onderzoek voor staan, onder
ging Hogescholen en de VSNU.
meer als gevolg van de invloed
REGIE
Implementatiehulpmiddelen
Daarnaast hebben onderzoeks­
van voortgaande digitalisering en
Snelle start
groepen van universiteiten, een
ontwikkelingen op het gebied van
Een ander resultaat van het project
hogeschool en een onderzoeks­
cloud. De informatiestrategie geeft
Regie in de cloud is de Hoger Onder-
instituut voorbeelden van data­
aan hoe groepen van instellingen
wijs Referentie Architectuur (HORA).
managementplannen ontwikkeld
(zgn. coalitions of the willing, red.)
Deze HORA beschrijft de inrichting
en onderzochten zij in hoeverre
deze uitdagingen gezamenlijk
van het ICT-landschap van een ty-
cloudoplossingen daarbij bruikbaar zijn. Ook kwamen er imple­
‘In de i-strategie zijn twaalf ambities en
kansrijke initiatieven beschreven voor
onderzoek, onderwijs en bedrijfsvoering’
mentatiehulpmiddelen voor
instellingen beschikbaar, waarmee
zij de overgang naar omvangrijk
gebruik van cloud computing in
een hoger tempo kunnen maken.
In het project Regie in de cloud is
te­gemoet kunnen treden en pleit
pische instelling voor hoger onder-
intensief overleg gevoerd met een
voor het delen van voorzieningen
wijs, gemaakt door een grote groep
groot aantal bestuurders, CIO’s,
en kennis, het vergroten van inkoop-
architecten van hogescholen en
direc­teuren ICT, Onderzoek en
kracht en het standaardi­seren van
universiteiten. Zo’n architectuur is
Onder-wijs, informatiearchitecten
processen en begrippen om informa-
handig wanneer een aantal instel-
en domein­experts. Het is de
tie-uitwisseling te verge­makkelijken.
lingen wil samenwerken of wanneer
bedoeling dat de ambities uit de
zij onderling informatie willen uit-
i-strategie een plaats krijgen in het
Inhoudelijke uitdagingen
wisselen. De architectuur biedt ook
SURF Meer­jarenplan 2015-2018.
In de i-strategie zijn twaalf ambities
een snelle start als een instelling zelf
en concrete kansrijke initiatieven
de eigen architectuur wil herijken of
beschreven voor zowel onderzoek,
vernieuwen, een nieuwe toepassing
www.surf.nl/magazine
>Meer informatie
www.surf.nl/regie-in-de-cloud
SURF01 april 2014 11
Cloud maakt historische
Universiteit van Amsterdam ontwikkelt een nauwkeurige
basiskaart van historisch Nederland. Dat is haalbaar geworden
door de HPC-clouddienst van SURFsara.
Tekst Aad van de Wijngaart
Fotografie Marcel Molle
Het verleden is een onzichtbare realiteit.
Waar je nu je hond uitlaat, kan eeuwenlang
een kasteel hebben gestaan. De fundamenten
bevinden zich misschien nog in de grond. Als
een graafmachine onverwacht stuit op een
middeleeuwse muur, kan een bouwproject
van tientallen miljoenen euro’s acuut stilvallen.
“Mede daardoor worden oude landkaarten
steeds belang­rijker,” stelt geograaf Jan Hart­mann van de Universiteit van Amsterdam.
“Niet alleen voor historici, maar voor iedereen
die te maken heeft met grondgebruik, erfgoed­
beheer, monumentenzorg of archeologie.”
de kleinere problemen, verzucht Hartmann:
“Vooral in de laatste vijftig, zestig jaar is
Nederland ontzettend veranderd. Buiten de
historische stads­kernen is de oude structuur
bijna helemaal weg. Je moet echt zoeken
naar overeenkomstige punten.” De oplossing
van Hartmann en zijn collega’s voor de ‘geo­­referentie’ is corrigeren in stapjes. “We zijn
bezig om van de moderne, nauw­keurige kaart
van Nederland terug te werken naar een
oudere, en dan een nog oudere, en zo voort.
De kadasterkaart van 1832 is de meest gede­
tailleerde oude kaart waarmee wij werken.
De gegevens op deze kaart zijn redelijk onver-anderd gebleven in de voor­gaande vijfhonderd jaar.” Daarmee krijgen we dan een
landmeet­kundig kloppende, landelijk dekkende kaart van Nederland, die kan dienen als
referentiemodel voor oudere kaarten.
Stapjes
Die oude kaarten zijn echter niet zonder meer
bruikbaar. Ze zijn vaak niet standaard op het
noorden georiënteerd, afstanden zijn onnauwkeurig en de projectie (de vertaling van het
gebogen aardoppervlak naar de platte kaart)
is dikwijls een ‘vraagplaatje’. En dat zijn nog
12
SURF01 april 2014
Atlas der Neederlanden
Hoe zo’n kaart gebruikt kan worden, laat Hartmann zien met de Atlas der Needer­landen.
De driehonderd kaarten van deze particuliere
verzameling uit het begin van de negentiende
eeuw staan nu op een website, waar ze stuk
www.surf.nl/magazine
basiskaart mogelijk
voor stuk geprojecteerd kunnen worden
over een eigentijdse kaart. Door een schuifje
op het scherm heen en weer te bewegen
vervaagt de ene kaart en wordt de andere
scherper: Hoofddorp verdwijnt om plaats
te maken voor het Haar­lemmermeer. Het
gaat razendsnel. “Daar zie je de kracht van
de cloud,” verklaart Hartmann. Op elke lijn
staat een blauwe pijl tussen twee punten.
“Door deze twee punten aan te wijzen op
de oude én de nieuwe kaart, kun je de
oriëntatie en de schaal gelijktrekken”, legt
Hartmann uit. “Voor dit demonstratieproject
hebben we slechts twee punten per kaart
gebruikt. Hoe meer punten je meeneemt,
hoe beter je de kaart zo kunt oprekken
dat het helemaal precies past. Dat is mijn
methode. Zo kun je de precisie steeds
verder verbeteren.”
Winst van de cloud
Aan verbetering van georeferentie is in
Nederland behoefte, vindt Hartmann.
“Tot dusver is men bij het georefereren van
oudere kaarten altijd wat voorbij­­ge­gaan aan
de laatste honderdmeter­nauwkeurigheid.
www.surf.nl/magazine
Als je dat kaartmateriaal gaat gebruiken
voor monumentenbeheer of archeologie
loop je forse risico’s. Toch vindt zijn staps­
gewijze aanpak moeilijk ingang, stelt Hartmann vast. “Kadaster, archieven, musea en
universiteitsbibliotheken hebben allemaal
hun eigen contentmanagementsysteem.
Die zijn on­derling moeilijk te koppelen.
Het toe­voegen van nieuwe functies is al
helemaal een probleem. Ik hoop dat nu toch
mogelijk te maken, met de cloud als middel.”
Fantastische samenwerking
Voor het werk van Hartmann betekende de
komst van de cloud een doorbraak. “De
grote computersystemen van vroeger waren
te duur, te traag en te beperkt voor onze tak
van wetenschap. Met de HPC-clouddienst
van SURFsara kunnen we nu snel en goedkoop heel veel computerkracht mobili­seren.
Daarbij komt dat de dienst een ruime keus
biedt aan flexibele open source-applicaties
die werken met standaardformats. We kunnen dus volop experimenteren om te komen
tot het beste, meest efficiënte digitale systeem voor georeferentie. Ook dat is winst
SPOTLIGHT
van de cloud.” Wat al evenzeer hielp was
de volgens Hartmann ‘fantastische’ samenwerking met SURFsara. “De technische
mensen zijn per telefoon heel snel benaderbaar en ze helpen goed.”
iPad-versie
De historische basiskaart van Nederland
die Hartmann ontwikkelt, gaat fungeren als
een Google Maps van 1832, met een nauwkeurigheid van een meter of tien. Daarop
kunnen anderen via de cloud hun eigen
kaarten projecteren, net zoals nu is gedaan
met de Atlas der Neederlanden. Misschien
kunnen we binnenkort even gemakkelijk
onze weg vinden in het verleden als in het
Nederland van nu. Hartmann heeft er al
een voorschot op genomen: “Van de Atlasapplicatie heb ik een iPad-versie gemaakt
met gps. In de trein van Amsterdam naar
Winterswijk zag ik het Nederland van vroeger langzaam onder me langs glijden.”
> Meer informatie
bit.ly/1euBorh
SURF01 april 2014 13
SNELLE TOEGANG TOT VIRTUELE
ONDERZOEKSCOMMUNITY
VOOR 3D-MODELLEN VAN EIWITSTRUCTUREN
WeNMR is een Europese virtuele onderzoekscommunity die de structuur van eiwitten bestudeert
en zo een bijdrage levert aan de ontwikkeling van medicijnen. SURFconext helpt onderzoekers
om veilig en snel toegang te krijgen tot de software en de infrastructuur van WeNMR.
TeksT Marjolein van Trigt Fotografie De Beeldredactie/Herbert Wiggerman
Moleculen zijn net mensen. Ze staan onderling in
contact, reageren op elkaar en soms is er sprake
van regelrechte miscommunicatie. Alexandre Bonvin,
hoogleraar computationele structuurbiologie aan
de Universiteit Utrecht, beschrijft zijn werk als het
in kaart brengen van het sociale leven van moleculen.
“We kennen de links tussen moleculen, maar we weten
nog weinig van de manier waarop ze in de praktijk
met elkaar omgaan,” zegt hij. “Miscommunicatie of
te veel communicatie in een netwerk is de oorsprong
van veel ziekten.”
Magneetveld
Om de netwerken te onderzoeken is veel rekenkracht
nodig. Bonvin en zijn collega’s zijn in staat om 3Dbeelden van moleculennetwerken te creëren. Dat
gebeurt met behulp van Nuclear Magnetic Residence
(NMR). NMR gebruikt hetzelfde principe als MRI-scanners in het ziekenhuis. Onderzoekers plaatsen kleine
deeltjes, zoals eiwitten of DNA, in een magneetveld
en meten de afstanden tussen atomen. Op basis
daarvan berekenen ze met computers een 3D-beeld
van de moleculen en hun netwerk.
Grid computing
Zeven jaar geleden ontwikkelde de Universiteit
Utrecht samen met een aantal Europese NMR-groepen
het eNMR-project. Bonvin: “eNMR was bedoeld om
de Europese NMR-gemeenschap te dienen. Via een
groep uit Padova die gespecialiseerd is in grid
computing, raakten we geïntegreerd in de European
Grid Infra­structure.” Grid computing is het aan elkaar
koppelen van een aantal computers, zodat er een
netwerk ontstaat dat grote opdrachten kan uitvoeren.
Na het optuigen van de experimentele infrastructuur
ont­wikkelden de eNMR-onderzoekers allerlei web­­portals en tools die het gebruik van de infrastructuur
makkelijker maakten. Bonvin: “Met ‘voorgekookte
oplossingen’ geven we toegang tot heel veel rekenkracht. De computationele infrastructuur die eronder
14 SURF01 april 2014
ligt, wordt door SURFsara en de European Grid
Infra­structure (EGI) aan ons aangeboden.”
Wereldwijde gemeenschap
De e-infrastructuur en tools van eNMR waren niet
alleen interessant voor Europese chemici, biochemici
en biologen, maar ook voor onderzoekers buiten
Europa. Het vervolgproject WeNMR ontstond vanuit
de behoefte om complementaire technieken toe
te voegen aan het project, zoals SAXS (small-angle
X-ray scattering, de inzet van röntgenstraling om
eiwitstructuren te analy­seren), maar ook om onder­
zoekers uit de hele wereld toegang te verschaffen tot
de virtuele onderzoeks­organisatie. De W in WeNMR
staat voor worldwide. Alexandre Bonvin is de coör­
dinator van WeNMR. De gratis toegang tot de onderzoekstools van WeNMR beperkt zich niet tot onderzoekers. Ook studenten maken er graag gebruik van.
Bonvin: “Door hun op een makkelijke manier toegang
te geven tot geavanceerde tools kunnen studenten
veel meer doen dan een regulier practicum toelaat.
Niet alleen hebben ze opeens heel veel rekenkracht
tot hun beschikking, maar ook software die hun data
valideert en interpreteert. Komen ze er niet uit, dan
biedt WeNMR een helpcentre en een virtual research
community waarmee ze in contact kunnen treden.
‘Miscommunicatie in een netwerk
van moleculen is de oorsprong van
veel ziekten’
Maandenlange berekening
Professor Benjamin Chagot van de Franse Université
de Lorraine is een professionele gebruiker van WeNMR.
Zijn onderzoeksgroep bestudeert de rol van polyketide
synthases proteïnen (PKS) in de cellen. Chagot: “Sommige onderzoekers vermoeden dat PKS com­municatie
tussen bacteriën mogelijk maken. Ze vormen de basis
voor een groot aantal medicijnen, waaronder antibiotica
www.surf.nl/magazine
CONNECTED
Hoogleraar Computational Structural Biology
Alexandre Bonvin (rechts) is coördinator van
het Europese WeNMRproject, dat hij ontwikkelde
met onder anderen Marc van Dijk van StickyBits
(links) en Kees van Eijden, adviseur IT bij de UU
(midden).
en medicijnen tegen kanker. Om nieuwe
medicijnen te ontwikkelen, moeten we
begrijpen hoe deze grote en complexe
proteïnen werken.”
NMR is daarbij onmisbaar. Chagot: “Door
NMR kunnen we de atomische structuur
bepalen, evenals de interactie in het netwerk.” Ook de rekenfaciliteiten waarvan
WeNMR gebruikmaakt, komen van pas.
“De WeNMR-server doet een paar dagen
over een berekening die op een ‘gewone’
pc weken of maanden zou duren.”
Snellere toegang
JURIDISCH ADVIES
SURFnet gaat met SURFconext alleen contracten aan met erkende instellingen.
Bonvin: “Onze virtuele community WeNMR heeft deze status niet. Op advies van
SURFnet sloten we een overeenkomst met onze thuisbasis Universiteit Utrecht.
Contractueel gezien fungeert de universiteit nu als vertegenwoordiging voor
WeNMR. Deze constructie is ook bruikbaar voor andere virtuele organisaties,
waardoor ook zij kunnen profiteren van de voordelen van SURFconext.”
www.surf.nl/magazine
Toegang tot WeNMR is niet voor iedereen
weggelegd. “Omdat het grid bestaat uit
computers van anderen, geldt voor ge­bruikers een strenge identiteitscontrole,” zegt
Bonvin. “We willen dit proces graag eenvoudiger maken.” Nederlandse onderzoekers krijgen sinds december toegang tot
de WeNMR-diensten via SURFconext, op
basis van hun instellingsaccount.
“Als iemands identiteit bekend is bij zijn
instelling, hoeven wij geen zware identiteitscheck meer te doen,” zegt Bonvin.
Via SURFconext is WeNMR toegankelijk
voor de Nederlandse community. Door
middel van het policy framework van
eduGAIN kunnen gebruikers in een groot
aantal landen eveneens toegang krijgen.
Strenge privacywetten in verschillende
Europese landen bemoeilijken de toegang
tot diensten die elders worden gehost.
Met eduGAIN wordt dat makkelijker want
eduGAIN zorgt ervoor dat er een internationaal juridisch framework is waardoor
uitwisseling van identiteiten volgens binnen
vooraf afgesproken (privacy) bepalingen
plaatsvindt.
SURF01 april 2014 15
NIEUWS
NIEUW NATIONAAL DATACENTER VOOR
NEDERLANDS ONDERZOEK
CODE JAM APPS
GROOT SUCCES
SURFsara en TelecityGroup hebben een overeenkomst getekend voor het ont­
wikkelen en leveren van een nieuw nationaal datacenter. Medio 2016 beschikt
SURFsara hiermee over een nieuwe generatie state-of-the-art en duurzaam datacenter. In dit nieuwe datacenter zal de nationale High Performance Computing
(HPC)-infrastructuur van SURFsara worden gehuisvest, waaronder de nationale
supercomputer Cartesius. Daarnaast is het nationaal datacenter beschikbaar
voor clouddiensten, voor data van instellingen voor onderzoek en hoger onderwijs, en voor precompe­titief onderzoek van bedrijven.
Het nieuwe HPC-datacenter wordt gevestigd in het toekomstige TelecityGroup
AMS01-datacenter op Amsterdam Science Park in de directe nabijheid van het
SURF Science Park-gebouw.
De Code Jam Apps in onderwijs en onderzoek was een inspirerende, drukbezochte
dag. Maar liefst 52 deelnemers leerden zelf
een app te ontwikkelen en gingen er daarna
mee aan de slag. De winnaar, het team van
VU en VUmc, ontwierp een app waarmee
studenten hun notities kunnen opslaan
en delen met de werkgroep of met hun
medestudenten. Hun prijs: een dag advies
van een professionele ontwikkelaar. Zo
kunnen ze hun app verder ontwikkelen.
> Meer informatie
bit.ly/1hePVL4
> Meer informatie
surf.nl/code-jam-apps-groot-succes
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN WINT
SURF SECURITY AWARD 2014
MOBIELE APP
SURFSARA
SURFsara heeft een gratis app voor mobiele
apparaten ontwikkeld. Met de app krijgen
gebruikers op eenvoudige wijze inzage in
hun accountgegevens en, indien van toepassing, de aan hen toegekende en resterende
rekentijd. Met behulp van een overzichtelijk
scherm kunnen gebruikers direct contact
opnemen met SURFsara en de helpdesks
van de verschillende systemen. Via de app
kunnen ook de meest recente nieuwsitems
bekeken worden. De mogelijkheden van de
app worden in de toekomst uitgebreid met
nog meer functionaliteiten. De SURFsaraapp is gratis te downloaden voor Android
(uit de Google Play Store) en iOS (uit de
Apple iTunes Store).
IN MEMORIAM
GERRIT JAN VAN DE GRAAF
De SURF Security Award 2014 gaat dit jaar naar de Rijksuniversiteit Groningen
(RUG) voor de awareness-campagne Your bytes are your babies. De prijs werd
uitgereikt tijdens de tweedaagse beveiligingsconferentie van SURFcert en
SURFibo. Volgens de jury bracht deze campagne het belang van informatie­
beveiliging op een pakkende en originele manier onder de aandacht. De SURF
Security Award wordt jaarlijks uitgereikt aan een initiatief met een substantiële
bijdrage aan het (collectieve) beveiligingsniveau van de SURF-doelgroep.
Op 22 februari overleed Gerrit Jan van de
Graaf, oud-directeur van Stichting SURF.
Als eerste directeur (1987-1995) van SURF
heeft Gerrit Jan veel voor de organisatie
en haar toekomstige ontwikkeling betekend.
SURF is Gerrit Jan hiervoor zeer erkentelijk.
Lees het In memoriam op: bit.ly/1mcBHvj
> Meer informatie surf.nl/security-award-2014
16 SURF01 april 2014
www.surf.nl/magazine
WWW.KORT
VISIE OP DLWO
surf.nl/werkboekDLWO
Bij het ontwikkelen van een visie op het inrichten
van de digitale leer- en werkomgeving (DLWO)
kunnen instellingen voor hoger onderwijs het
digitale werkboek Visie op DLWO gebruiken.
Dit biedt adviezen, instrumenten, praktijk­beschrijvingen en opdrachten ter ondersteuning
van de visievorming.
LEERGANG IMPLEMENTATIE EN
ORGANISATIE DIGITAAL TOETSEN
surf.nl/leergang-digitaal-toetsen
Wat komt er allemaal kijken bij het invoeren van
digitaal toetsen in de praktijk? SURFacademy
start een leergang met webinars en seminars
waarin een mix van theorie, praktijkvoorbeelden
en praktische informatie aan bod komt.
DE VOORSTE LINIE
fastmovingtargets.nl/show/de-voorste-linie/
HOORCOLLEGES VOLGEN OP
AFSTAND MET 4G
Het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) heeft getest hoe
hoorcolleges te volgen zijn buiten de collegebanken, door gebruik
te maken van 4G. Het UMCU stuurde tien studenten op pad om te
onderzoeken hoe 4G kan helpen bij het volgen van hoorcolleges op
afstand. Werkt het volgen van een college op afstand via een tablet
of smartphone? In de best practice worden de voordelen van het
volgen van colleges op afstand beschreven en is er gekeken hoe
technische obstakels kunnen worden opgelost. Deze publicatie is
te downloaden op surf.nl/college-op-afstand-met-4G
> Meer informatie surf.nl/college-op-afstand-met-4G
OPEN EDUCATION WEEK
In de interviewserie De Voorste Linie vertellen
wetenschappers die de kracht van computers
optimaal in hun werk inzetten over hun onderzoek.
Zij maken gebruik van de ICT-infrastructuur en
de systemen van o.a. SURFsara en SURFnet.
Erwin Blom stelt de vragen, een breed scala
aan specialisten legt uit.
KENNISBANKARTIKELEN
www.surf.nl/kennisbank
In de kennisbank op de nieuwe website SURF.nl
vindt u diverse rapporten, handleidingen, best
practices, video’s en presentaties van SURF en
hogeronderwijsinstellingen. De publicaties zijn
vaak resultaten van innovatieprojecten die SURF
en de instellingen uitvoeren. Bekijk de meest
recente publicaties over cloud, DLWO, duur­zaamheid, beveiliging, mobiel en meer.
GESLAAGD SYMPOSIUM GROENE ICT
EN DUURZAAMHEID 30 JANUARI 2014
www.surf.nl/symposiumgroeneICT
Ruim 160 bezoekers en meer dan 30 boeiende
sessies: SURF kijkt terug op een zeer geslaagd
symposium ‘Groene ICT en Duurzaamheid:
nieuwe energie in het hoger onderwijs’, dat op
30 januari 2014 werd gehouden. De presentaties
zijn online te bekijken.
Het Nederlandse hoger onderwijs deed van 10-15 maart 2014 voor
de derde keer mee aan de wereldwijde Open Education Week, om
aandacht te vragen voor open en online onderwijs en om good
practices te delen. SURF organiseerde samen met het ministerie
van OCW, de VSNU en de Vereniging Hogescholen een symposium
voor bestuurders en managers in het hoger onderwijs. In die week
verscheen ook het trendrapport Open Education 2014.
> Meer informatie surf.nl/trendrapportopeneducation2014
www.surf.nl/magazine
SUSTAINABUL EXPERIENCE 11 JUNI 2014
Het symposium ‘Groene ICT en Duurzaamheid’ krijgt
een vervolg: SustainaBUL Experience. De SustainaBUL Experience vindt plaats op 11 juni 2014 op de
Radboud Universiteit Nijmegen. Heeft u suggesties
voor good practices of demo’s op het gebied van
duurzaamheid in de ho-sector in het algemeen of
voor het vergroenen met ICT in het bijzonder?
Stuur dan een e-mail naar [email protected]
SURF01 april 2014 17
INKOOP
SNELLER SCHRIJVEN
VAN PAPERS EN SCRIPTIES
Tekst Marjolein Marchal
Studenten kunnen tijd besparen bij het schrijven van papers, dankzij
de plug-in Scribbledoo voor Word. Hoe werkt Scribbledoo? En welke
voor­delen biedt deze tool?
Serge Wallagh is verantwoordelijk voor
de leerlijn ‘professional skills’ van alle
ICT-opleidingen aan de Hoge­school
Utrecht. Want professionele vaardig­
heden zoals rapporteren, succesvol
samenwerken, presenteren en projectmanagement, moeten studenten ook
tijdens hun studie verwerven. “Een
student moet goede rapporten kunnen
schrijven. Toen ik op zoek ging naar
tools om ze daarbij te onder­steunen,
kwam ik Scribbledoo tegen,” vertelt
Wallagh. “Deze tool kan de student
helpen om op eenvoudige wijze een
goed rapport te maken. De software
genereert automatisch een inhouds­
opgave, voegt paginanummers in en
zorgt ervoor dat de bronvermelding
op de juiste manier gebeurt. Boven­­dien ziet het document er overall
netjes uit.”
We kunnen dit programma om die
reden niet verplicht stellen.”
Handig verwijzen
Leon Charmant studeert Communi­ca­­­tie- en informatiewetenschappen aan
de Universiteit Utrecht. Hij gebruikt
Scribbledoo. “Ik moest onlangs een
onderzoeksopzet maken. Toen heb
ik een sjabloon van Scribbledoo ge­bruikt om de lay-out netjes te krijgen.
Vooral de verwijzingen bleken heel
handig. Ik moest alle bronnen en
auteurs­gegevens in velden invullen,
waarna het automatisch in de juiste
weergave werd gezet. De literatuurlijst
en de eindnoten gingen lekker snel,
en ze waren opgemaakt volgens de
APA-richtlijnen, de standaard in
onderwijsland.”
Serge Wallagh
Moeite en tijd besparen
Geen punten mislopen
Dat bespaart de student tijd. Maar de
belangrijkste reden om Scribbledoo te
gebruiken, is volgens Wallagh dat de
student zeker weet dat hij geen punten
misloopt, “want elk rapport voldoet
aan alle eisen.” Studenten kunnen
de software individueel aanschaffen.
Wallagh wijst de studenten op het
bestaan ervan, tijdens de vakken van
professional skills. “Het nadeel is wel
dat Scribbledoo nu alleen nog beschikbaar is voor Windows, terwijl veel
studenten met Apple werken.
18
SURF01 april 2014
Inzet van deze plug-in scheelt veel
moeite en tijd, vindt Charmant.
Zeker bij opleidingen waarvoor je
veel papers moet schrijven, is het
handig. “De installatie was zo
gepiept. Ik down­loadde de software,
die automatisch werd geïntegreerd
in Microsoft Word. Scribbledoo
verschijnt gewoon als extra optie
in de taakbalk bovenin.” Weinig van
zijn studiegenoten kennen de plug-in,
maar Leon tipt ze wel. “Want ik kan
er nu van uitgaan dat mijn paper qua
lay-out en verwijzingen foutloos is.”
SCRIBBLEDOO BESTELLEN
Scribbledoo is te bestellen
via SURFspot.nl.
Andere handige software voor
wetenschappelijke papers is
referentiesoftware, bijvoorbeeld
Endnote en Reference Manager.
www.surf.nl/magazine
LICENTIENIEUWS
<CREATIEF SAMENWERKEN>
ADOBE CREATIVE CLOUD
Adobe Creative Cloud is een online hub (een soort digitale
opslagplaats) voor het maken, delen en leveren van creatief
werk en is via SURFmarket beschikbaar op abonnementsbasis.
Leden van Creative Cloud hebben toegang tot applicatieupdates nog voor lancering en hebben direct bij verschijnen
toegang tot nieuwe producten en diensten. Creative Cloud
integreert creatieve tabletapplicaties, zoals Photoshop Touch,
in de dagelijkse workflow. Zo kunnen gebruikers bestanden
eenvoudig synchroniseren, in de cloud opslaan en delen op
ieder apparaat. Voor onderwijsinstellingen die participeren
in de campuslicentie van Adobe is Creative Cloud direct
beschikbaar, zonder bijkomende kosten.
<ECONOMISCHE CONTENT>
IMF ELIBRARY VOOR ECONOMISCHE
ANALYSES
Ook de komende jaren is de digitale content van
het eLibrary van het Internationaal Monetair Fonds
be­­schikbaar, via een licentie van SURFmarket. De
geïn­tegreerde online bron is een tijdbesparende tool
voor onderzoekers, docenten en andere professionals
die bezig zijn met het analyseren en onderzoeken
van en het lesgeven in financiële en economische
onder­werpen. De digitale bibliotheek bevat tijdschriften, boeken, working papers, studies,
gegevens en statistische instrumenten.
Het levert continu bijgewerkte online
toegang tot alle publicaties van het
IMF, nieuw en historisch materiaal.
<INTERACTIEF COLLEGE>
INTERACTIE TUSSEN DOCENT EN
STUDENT MET PRESENTERSWALL
<TOOLS VOOR PRESENTATIES>
ONLINE PRESENTATIES MET PRESENTAIN
Online en interactief presenteren kan met Presentain.
De gebruiker kan tools als polls en vragen inzetten om het
publiek bij de presentatie te betrekken. Zij kunnen tijdens
de presentatie via hun smartphone, tablet of laptop direct
reageren. Ook is het mogelijk om presentaties op te nemen
en te voorzien van commentaar. Zo blijft het materiaal
gemakkelijk beschikbaar voor studenten, waar en wanneer
dan ook. Presentain is beschikbaar voor het hoger onderwijs
via SURFmarket en gekoppeld aan SURFconext.
www.surf.nl/magazine
PresentersWall is een online tool om op eenvoudige
wijze interactie te creëren voor, gedurende en na het
college of de les. Studenten kunnen via hun eigen de­vice reageren op de vragen die de docent stelt of zelf
(anoniem) vragen aan de docent insturen. Na afloop
van de les of het college kunnen de data eenvoudig uit
het systeem gehaald worden voor nader onderzoek.
PresentersWall biedt diverse mogelijkheden tot het stellen van verschillende vragen, zoals multiple choice, quiz,
punten verdelen, tag clouds samenstellen en open vragen. Deze cloudoplossing is verkrijgbaar voor alle onderwijs- en onderzoeksinstellingen op basis van campusof groepslicenties en gekoppeld aan SURFconext.
SURF01 april 2014 19
TRENDWATCHING door Nicolai van der Woert
TIJD VOOR EXPERIMENTEREN
Bij Open Onderwijs (OO) hergebruikt
men cursusmateriaal dat door andere
(vaak gerenommeerde) instellingen is
ontwikkeld, al dan niet gratis beschikbaar is en in veel gevallen onder voor­waarden kan worden aan- of ingepast in
de eigen onderwijscontext. Instellingen
kunnen materiaal open beschikbaar
stellen in de vorm van Open Educational
Resources, Open CourseWare, Open
Textbooks, of als Massive Open Online
Course (MOOC).
Onlangs publiceerde de SIG Open
Education alweer voor het derde jaar
haar trendrapport waaraan experts
uit het Nederlandse HO-veld driekwart
jaar hebben gewerkt. De formule achter
de trendrapporten heeft succes. Experts
in binnen- en buitenland hebben hun
waardering geuit. En inmiddels is een
belangrijk doel bereikt: OO staat op
de agenda van het hoger onderwijs
in Nederland. Er wordt veel over ge­sproken: op bestuurlijk niveau, onder
vakbroeders uit de ICT en onderwijstechnologie, bij de instellingen, het
ministerie en bij het bedrijfsleven, en in
het initiële en het post-initiële segment.
OO geeft nieuwe mogelijkheden voor
de vormgeving van onderwijs. Het kan
flexibilisering en kwaliteitsverbetering
aanjagen, zowel in curricula voor initieel
onderwijs als in een Leven Lang Leren
context. Er ontstaan andere mogelijk­
heden voor flexibel en op maat in te
richten onderwijstrajecten, en voor
combinaties van eigen en open mate­
riaal. Diverse instellingen onderzoeken
AGENDA
www.surf.nl/academy
020SURF03 september 2013
momenteel hoe OO kan worden in­ge­zet in formele trajecten, op welke
manier accreditatie dan moet plaats­
vinden en hoe studiepunten kunnen
worden gekoppeld aan cursussen van
‘buiten’. Nieuwe systemen voor OO
maken gebruik van Learning Analytics
om te adviseren over bijvoorbeeld
leerwegen, leerstrategie, groepsindeling,
remediërende of extra stof. Maar OO
roept ook vele vragen op over bijvoorbeeld de wijze van toetsing en juridische
aspecten.
> Meer informatie
Het trendrapport Open Education 2014 kan worden gedownload van
surf.nl/trendrapportopeneducation2014
Experts hebben twee gemeenschappelijke conclusies over de trends en
ontwikkelingen. Ten eerste is duidelijk
dat innovaties erg snel gaan en een
mondiaal karakter hebben; impulsen
voor verandering kunnen onverwacht
opduiken en vanuit de gehele wereld
komen. Niemand kan voorspellen waar
het precies heen gaat, het speelveld is
duidelijk groter dan één instelling en
innovaties kunnen verstorend werken.
Trendwatching blijft daarom belangrijk
en de dialoog over de ontwikkelingen
ook. Ten tweede: innovaties voor open
onderwijs hebben de ruimte nodig.
Er breekt een tijd aan van ontdekken,
experimenteren, nieuwe onderwijs­
concepten ontwikkelen, onderzoeken
en samenwerkingsverbanden opzetten.
En daarbij passen geen strakke juri­
dische kaders of knellende wet- en
regelgeving. Voorlopig blijft het dus nog
wel even spannend. Nederland heeft
gelukkig een goede uitgangspositie.
Nu maar zien of we de uitdagingen
goed kunnen oppakken.
Nicolai van der Woert is onderwijskundige
en werkt als senior beleidsadviseur bij
bureau onderwijsinnovatie van de zorg­
academie van Raboudumc. Daar werkt
hij aan de beleidsstrategie voor open
onderwijs. Hij is voorzitter van de Neuro­
Blend Foundation, een wereldwijd Open
Onderwijs netwerk voor neurologie­
verpleegkundigen. Tevens is hij lid van
de kerngroep van de SIG Open Education
en mederedacteur van het trendrapport
Open Education.
([email protected])
SUSTAINABUL EXPERIENCE
SURFNET RELATIEDAGEN
SUSTAINABUL.NL/20/EXPERIENCE
WWW.SURF.NL/RELATIEDAGEN2014
11.06.2014
01.10.2014
HO-LINK CONFERENTIE
DÉ ONDERWIJSDAGEN
WWW.SURF.NL/HO-LINK
WWW.DEONDERWIJSDAGEN.NL
19.06.2014
11.11.2014