Transcript De komst van slimme allocatie

RUUD BOUWHUIS EN ALEXANDER VAN DER MARK
ENERGY INSIGHT
De komst van slimme allocatie
Kansen en obstakels voor
de energiesector
Door de groeiende populariteit van zonnepanelen, microWKK’s, elektrische auto’s en warmtepompen, staat de
energiesector voor nieuwe uitdagingen. Want het zijn
stuk-voor-stuk ontwikkelingen die leiden tot een grotere
fluctuatie in vraag en aanbod. Dit vraagt om nieuwe
oplossingen, zoals ‘slimme allocatie’. Bij slimme allocatie
wordt de energievraag van een consument direct(!)
teruggekoppeld naar de producent, waardoor vraag en
aanbod gemakkelijker in balans te houden is. Maar wat
voor mogelijkheden biedt slimme allocatie nog meer? Voor
wie? En wat staat deze mogelijkheden in de weg?
SLIMMER OMGAAN MET
FLUCTUATIES
Door decentrale energieopwekking via zonnepanelen en micro-WKK’s zal een grotere
fluctuatie van vraag en aanbod ontstaan.
Bovendien zullen energie-intensieve elektrische auto’s en warmtepompen zorgen
voor grotere piekvraag, waarbij het de vraag
is of de huidige netcapaciteit toereikend
zal zijn. Traditionele producenten zijn op
deze fluctuaties (nog) niet ingesteld en
investeringen in capaciteit van het netwerk
zijn kostbaar. Hierdoor is er een slimmer netwerk nodig, met meer real-time inzicht in
vraag en aanbod.
Voor real-time inzicht spelen slimme
meters een cruciale rol. De grootschalige
uitrol hiervan start binnenkort: tussen
2015 en 2020 zullen de netbeheerders
de oude analoge meters vervangen.
De slimme meter zal de sector nieuwe
mogelijkheden bieden. Het sector-brede
programma Pantheon werkt al aan verbeteringen hiervoor.
Een belangrijke pijler van Pantheon is het
moderniseren van het reconciliatieproces,
de verrekening van het daadwerkelijke
verbruik met het vooraf verwachte verbruik (allocatie). Dit gebeurt bij de analoge
meters pas (definitief) nadat consumenten meterstanden aanleveren, meestal
eens per jaar. De slimme meter kan dit proces echter verkorten tot op het kwartier.
Als de waarden direct gebruikt worden
voor allocatie, kan het reconciliatieproces
EUROGROUP CONSULTING
op huishouden- of wijkniveau zelfs geheel
verdwijnen. Slimme meters maken het
makkelijker om het specifieke tijdstip van
energieconsumptie te bepalen, waardoor
nieuwe marktmogelijkheden ontstaan.
Real-time pricing, dynamische prijsstelling op basis van kwantiteit, gaat een stap
verder. Het tarief komt tot stand op basis
van actuele vraag en aanbod. Dit biedt
een mechanisme voor de afstemming
DE KANSEN VAN SLIMME
ALLOCATIE
Door slimme allocatie kunnen leveranciers hun productaanbod diversifiëren.
Bijvoorbeeld via time-of-use pricing, een
tijdsafhankelijke prijstelling. Een simpele
variant bestaat al in de vorm van Dagen Nachtstroom via aparte bemetering.
Via de slimme meter kan de prijs echter
variëren per gekozen tijdsinterval (bijvoorbeeld per kwartier of per uur). Nieuwe proposities worden mogelijk, denk aan gratis
verbruiksuren, een beproefd concept uit
de telecomsector.
‘’NIEUWE
PRODUCTMOGELIJKHEDEN
VOOR LEVERANCIERS’’
Bovendien kan time-of-use pricing consumenten stimuleren hun energieverbruik aan
te passen, waardoor er een constantere
totaalvraag ontstaat. Kamerleden Paulus
Jansen (SP) en René Leegte (VVD) voorspelden vorig jaar dat ‘kwartierbeprijzing’
de slimme meter een must-have zal maken
voor consumenten. Pantheon maakte afgelopen april bekend dat kwartierbeprijzing
waarschijnlijk in 2016 werkelijkheid zal gaan
worden.
TIME OF USE PRICING
prijs
00:00
tijd
23:59
van fluctuerende decentraal opgewekte
elektriciteit op de vraag vanuit de markt.
Real-time pricing creëert ook een fundament voor smart appliances: slimme (huishoudelijke) apparaten die automatisch
REALTIME PRICING
aanbod
prijs
00:00
tijd
23:59
1
ENERGY INSIGHT
aan gaan wanneer dit het meest gunstig
is. Daarnaast geeft real-time pricing ook
lokale opslag een betere business case:
gunstig ingekochte energie wordt verbruikt wanneer prijzen hoog zijn. Er wordt
al geëxperimenteerd met dynamische
prijsstelling in combinatie met smart appliances en opslag in smart grid proeftuinen als Powermatching City II in Hoogkerk,
YESCON in Zwolle en ProSECco in onder
andere Gorinchem & Heerhugowaard.
‘’PRIJSPRIKKELS VOOR
NETBEHEER’’
Dynamische prijsstelling geeft producerende leveranciers en consumenten
extra mogelijkheden om overschotten
(duurzame) energie af te zetten. Echter,
creëert dit een spanningsveld met de
fysieke netwerkcapaciteit, met mogelijk
netcongestie tot gevolg. Netbeheerders
zouden ook kunnen profiteren van dynamische pricing; het geeft handvatten voor
capaciteitsmanagement waardoor capaciteitsinvesteringen voorkomen kunnen
worden.
EUROGROUP CONSULTING
Een belangrijk obstakel is de huidige opbouw van de elektriciteitsprijs. Tweederde van het tarief bestaat namelijk uit
vaste belastingen, de leveringskosten zijn
minder dan eenderde van het tarief. Als
alleen de leveringskosten fluctueren binnen de nieuwe prijsstellingen, is de prikkel
voor de consument om mee te bewegen
met de kleine prijsschommelingen gering.
Een business case voor de uitrol van
benodigde systemen en infrastructuur is
dan onhaalbaar.
REALTIME PRICING
prijs
1/3e
2/3e
2014
energiebelasting
00:00
tijd
23:59
Pas als de belastingstructuren veranderen, worden de nieuwe prijstellingen aantrekkelijk. Denk aan een meebewegende
belastingstructuur of een belastingkorting voor de afname van duurzame energie. Een andere oplossing is het verhogen
van de leveringskosten. Als bijvoorbeeld
externe kosten, zoals CO2 uitstoot, opgenomen worden in de leveringskosten,
neemt het aandeel leveringskosten in het
totaaltarief toe. Ook dat vergroot de impact van variabele tarieven.
‘VERANDERINGEN
IN REGULERING
ESSENTIEEL’
Het vaste capaciteitstarief van de netbeheerders vormt ook een hindernis, voornamelijk voor de ‘sturingsmogelijkheden’
van de netbeheerders zelf. Wanneer netbeheerders werken met prijsprikkels, zullen hun vergoedingen moeten fluctueren,
terwijl die nu vaststaat. Ook hier is een
nieuwe tariefstructuur voor nodig.
2015
invoering
slimme
allocatie
herziening
saldering
2016
2017
2020
afschaffing
saldering?
2030
?
OPKOMST NIEUWE MARKTPRODUCTEN
Samenvattend biedt slimme allocatie de
energiesector veel nieuwe mogelijkheden.
Experts binnen de sector verschillen van
OBSTAKELS VOOR DE
NIEUWE MOGELIJKHEDEN
Ook de salderingsregeling, waarmee
producerende consumenten (prosumers)
teruggeleverde elektriciteit volledig van
hun verbruik mogen aftrekken, vormt een
hindernis. Door saldering maakt het voor
een consument niet uit of hij de opgewekte energie zelf gebruikt, of teruglevert. Nu levert de gemiddelde prosumer
ongeveer 70 procent van zijn opwek
direct terug, wat later verrekend wordt
met verbruik op momenten zonder eigen
opwek. Dynamische tarieven geven dan
een lager of onzekerder financieel rendement. In 2017 evalueert het Ministerie
van Economische Zaken of en hoelang de
salderingsregeling zal voortbestaan. De
sector zelf verwacht dat de regeling in
2020 vervalt. Deze obstakels zijn vooral
reguleringsvraagstukken, waarin de overheid een doorslaggevende rol heeft. De
sector en de overheid zullen de komende
jaren regelmatig met elkaar in conclaaf
moeten, zodat de wetgeving de komst
van gewenste innovaties niet belemmert.
UITROL SLIMME METER
Netbeheerders kunnen verschillende
prijsprikkels gebruiken om consumenten
te stimuleren om minder te verbruiken en
daarmee kritieke delen van het netwerk
te ontlasten. Positieve prijsprikkels: consumenten worden betaald als zij geen of
minder energie afnemen. Dit is vergelijkbaar met het noodvermogen van Tennet
dat producenten & bedrijven vergoedt
voor het tijdelijk afregelen of opvoeren
van hun (productie)processen. Consumenten leveren dan wel (tijdelijk) gemak
en comfort in. Negatieve prijsprikkels zijn
bijvoorbeeld het tijdelijk verhogen van
transportkosten om consumenten te demotiveren energie te verbruiken. Met als
nadeel dat het de incentive kan verlagen
om de netwerkcapaciteit uit te breiden.
Deze optie heeft eigenlijk alleen de voorkeur als de gehele sector, inclusief de consument, hiermee goedkoper uit is dan met
het uitbreiden van de netwerkcapaciteit.
Hiervoor wordt ook geëxperimenteerd in
de eerder genoemde proeftuinen YESCON en ProSECco.
mening over de termijn waarop deze innovaties gemeengoed worden. Is het een
kwestie van jaren of decennia? Dat hang
onder meer af van de bereidheid om te
veranderen en hindernissen te slechten.
2
ENERGY INSIGHT
‘’WAT WORDT DE ROL VAN DE CONSUMENT?’’
De grootste succesfactor blijft deelname van de belangrijkste stakeholder, de (producerende) consument. Wil die wel met deze veranderingen mee? Slimme meters, slimme
thermostaten en andere inhome-automation bieden de consument meer inzicht in zijn
energiehuishouding en meer mogelijkheden om hierop te sturen. Zeker in combinatie
met dynamische tarieven. Maar wil de consument wel aan zet zijn? Of wordt de consument liever ’ontzorgd’ in zijn energieverbruik?
En dan de privacy-vraag: gaat de consument akkoord met de (persoonlijke) data-uitwisseling die voor slimme allocatie nodig is? Dit zorgde bij wetgeving over de slimme
meter al voor grote ophef en vertragingen. Privacy speelt dus een belangrijke rol bij de
introductie en het gebruik van marktinnovaties.
WIE GAAT HET OPPAKKEN?
Waar hindernissen opduiken, ontstaat ook ruimte voor nieuwe oplossingen en partijen.
Nieuwe, decentrale markttoetreders kunnen een belangrijke rol spelen. Een kansrijke
groep is de meer dan 500, door burgers opgerichte , energiecollectieven en –coöperaties. Zij bundelen de krachten nu vooral om inkoopvoordelen voor energie, producten of
andere diensten te realiseren of om gezamenlijk te participeren in wind- en zonprojecten.
Vaak vanuit de idealen om (op papier) zelfvoorzienend te worden.
Zij zouden in de toekomst ook als aggregator een rol kunnen spelen: een ‘hub’ of marktplaats waarin vraag en aanbod van deelnemers eerst real-time intern wordt afgestemd.
Bij tekorten of overschotten handelt dit ‘’collectief’’ met andere collectieven, leveranciers of direct met producenten. Dit hoeft niet alleen om een (lokale) groep huishoudens
te gaan. Denk ook aan portfolio’s van gekoppelde bedrijventerreinen of aan aggregators
waarin opladende elektrische auto’s zijn gebundeld. In het geval van elektrische auto’s
kan de laadcapaciteit ook (deels) gebruikt worden als collectieve opslag of buffer, waarmee het netwerk ook decentraal kan worden gebalanceerd.
Dit artikel is mede tot stand gekomen uit
discussies met IT-, sector- en Innovatiemanagers uit de energiesector, van onder
meer Essent, Alliander, Eneco, Delta, Stedin
en EDSN.
OVER EUROGROUP
CONSULTING
Eurogroup Consulting is een organisatieadviesbureau met meer dan zeven jaar
ervaring in de energiesector. Binnen de
Nederlandse energiemarkt zijn wij sterk
in het optimaliseren van klantoperaties.
Wij vertalen daarbij best practices uit
andere sectoren naar de energiesector
voor de next practice. Ook voeren wij een
benchmark uit voor back office processen
van energieleveranciers. In Europa leiden
wij als onafhankelijke partij verschillende
internationale marktintegratieprojecten,
waardoor wij de Europese energiemarkt en
regelgeving door-en-door kennen.
De huidige energiecollectieven hebben op het moment nog niet de ambitie uitgesproken
voor het innemen van een dergelijke rol. Door de beperkte omvang is het de vraag of zij
hiervoor de juiste expertise kunnen ontwikkelen. Een veelheid aan verschillende initiatieven zorgt bovendien waarschijnlijk voor een wildgroei aan standaarden en protocollen. Hierin zouden leveranciers of netbeheerders een faciliterende rol kunnen spelen.
Maar wie gaat welke rol oppakken?
Ruud Bouwhuis. Consultant bij Eurogroup
‘’DE NETBEHEERDERS NEMEN HET INITIATIEF’’
Nu nemen vooral de netbeheerders het initiatief. In elke smart grid proeftuin zit wel
één van de drie grote netbeheerders (Stedin, Liander en Enexis). Leveranciers zijn juist
ondervertegenwoordigd: Essent en Eneco zijn de enige leveranciers die in een aantal
proeftuinen meedoen. Netbeheerders investeren nu al volop in kennisontwikkeling, ook
vanwege hun zichtermijn voor nieuwe investeringen. Hiervoor moeten zij ruim 40 tot
50 jaar vooruit (kunnen) kijken. Zij hebben daardoor ruimere en stabielere ontwikkelingsbudgetten dan leveranciers, waardoor ze een kennisvoorsprong hebben opgebouwd.
Waaronder in knowhow voor nieuwe diensten die wellicht beter bij commerciële marktpartijen aansluiten. Als leveranciers straks niet achter het net willen vissen, moeten zij
nu inzetten op innovatie. O.a. door de mogelijkheden van slimme meters en slimme allocatie naar hun eigen en nieuwe diensten te vertalen.
Slimme allocatie geeft de sector nieuwe handvatten om technologische ontwikkelingen
in te passen, zoals decentrale opwek, elektrisch vervoer en lokale opslag. Het geeft ook
ruimte aan (nieuwe) marktpartijen om meer innovatieve en onderscheidende producten
te ontwikkelen. De mogelijkheden komen er, maar wie zal uiteindelijk de kansen pakken?
Consulting en afgestudeerd MSc. Energy Science
aan de Universiteit Utrecht. Ruud voerde het
onderzoek naar het Nieuwe Marktmodel uit en richt
zich binnen Eurogroup nu op vervolgonderzoeken
naar smart grids en decentrale business modellen.
Alexander van de Mark. Director bij Eurogroup
Consulting en verantwoordelijk voor de
Energie-praktijk binnen Nederland. Alexander leidt
een aantal complexe, internationale projecten
in de energiesector, waaronder de koppeling van de
eelektriciteitsmarkten van Centraal en West Europa.
Kijk op www.eurogroupconsulting.nl voor meer
informatie en achtergrondartikelen in de energiemarkt.