Transcript Les 16: Zen in actie

Syllabus Beginnerscursus 2014
Zenzo, Zen en Meditatie Ooststellingwerf
Les 16: Zen in actie
Introductie: Hoe Zen zijn plek veroverde
Toen het Zen-boeddhisme naar Japan kwam, landde het in een
sterk feodale maatschappij. Zen sprak in die maatschappij vooral
de klasse van de Samurai aan en van hun meesters.
Zen-anekdotes die niet over de monniken onderling gaan, gaan
meestal over interactie tussen wereldlijke heersers of krijgers
enerzijds en Zen-meesters anderzijds. Hier is waarom:
Een samurai beveelt de Zen-monnik Hakuin hem te onderwijzen
over hemel en hel. De Zen-monnik gnuift en reageert vol
minachting. “Jou kan ik niets leren. Jij bent lomp, vies en dom. Je
stinkt en bent sloom. Jij bent een schande voor je stand.” De
samurai grijpt het heft van zijn zwaard. “Ach een zwaard, roestig
waarschijnlijk ook nog!” reageert Hakuin. De samurai springt op,
woedend, en trekt zijn zwaard. Hij heft het op om de monnik
dood te slaan. “Hier begint de hel.” zegt de monnik. De samurai is
direct diep getroffen. Zo'n onverschrokken monnik die zijn leven
op het spel zet om hem over de hel te vertellen. Hij laat het
zwaard zakken en steekt het weer weg. “En hier begint de hemel.”
reageert Hakuin onverstoorbaar.
Praktijk: Activiteiten, Zen- geïnspireerd
Die onverschrokkenheid en onverstoorbaarheid van getrainde Zen-monniken sprak de heersende en strijdende
klasse zeer aan47. Zij waren bij de eersten die met Zen aan de slag gingen. Dat leidde tot een veelheid aan
activiteiten die wij nu nog sterk met Zen verbinden, al zijn ze er verder los van komen te staan en hebben zij
inmiddels eeuwen van eigen ontwikkeling doorgemaakt.
Nog zo'n Zen-anekdote:
Een krijgsheer valt tijdens zijn veroveringstochten de
tempel van een klein dorp binnen. Hij treft daar een
mediterende monnik die niet op of om kijkt. Hij voelt
zich direct uitgedaagd en trekt zijn zwaard. Dreigend
spreekt hij “Weet je niet wie ik ben? Ik kan zonder met
mijn ogen te knipperen je hoofd van je romp slaan!” De
monnik kijkt niet op, maar spreekt zacht “Weet je niet
wie ik ben? Ik kan zonder met mijn ogen te knipperen
mijn hoofd laten afslaan.” De krijgsheer is met stomheid
geslagen en verlaat de tempel en het dorp zonder er
verder schade aan te richten.
47 Later, in de Tweede Wereldoorlog, werden de banden opnieuw aangehaald. De klassieke waarden rond de
heersende en strijdende klasse, gecombineerd met het karakter dat op wordt gebouwd in een Zen-training, leidde
voor het eerst sinds vijftig jaar weer tot een klasse van militairen die niets ontziend het gevecht ingingen. De dood
deed hen niets. Eergevoel was extreem belangrijk. Er was een keur aan Zen-meesters en -priesters die jonge
militairen bijstonden in hun trainingen en die hun zegen uitspraken over de jongemannen vlak voor ze het gevecht
ingingen. Slechts enkele Zen-meesters protesteerden tegen de gang van zaken, en die overleefden dat protest lang
niet altijd. Zen en krijgskunst kan zonder sterk ethisch kader een gevaarlijke mix zijn.
61/78
Syllabus Beginnerscursus 2014
Zenzo, Zen en Meditatie Ooststellingwerf
De kern van Zen in actie gaat altijd hierover: direct handelen gericht op wat zich voordoet, op wat er is. Je
persoon daarbij niet voorop zetten. Meebewegen met wat zich voordoet in plaats van er tegenin proberen te
gaan. Je focus houden op wat er echt toe doet. Er zit ook een bepaalde esthetiek aan, vooral herkenbaar in de
eenvoud van bewegingen, vormen en kleuren. Eenvoud ingegeven door de waardering voor het kleinste detail,
zodat veelheid meteen leidt tot overdaad. Maar laat je niet misleiden door de schijnbare, elegante eenvoud. Het
kost vaak jaren en jaren van opleiding en oefening om de kunsten die bij Zen horen je meester te maken.
Bekende voorbeelden van activiteiten die met Zen in verband worden gebracht zijn Inktschilderen (sumi-e) en
kalligrafie (shodo), bloemschikken (ikebana en shoka), tuinaanleg (zowel landschappen als de droge tuinen),
pottenbakken (in de stijl van raku), vouwkunst (origami), fluitspelen (shakahatsu), bonsai, de uitgebreide
theeceremonie (chado) en bepaalde dichtvormen, zoals haiku schrijven. Allemaal activiteiten die je in en rond de
klooster- en tempelcomplexen van Japan volop tegenkomt. Ook de lange pelgrimstochten die werden gemaakt,
het lopen dus, behoren tot het fundament van de Zen-activiteiten.
Van oudsher zijn er ook Zen-monniken die geoefend zijn in bepaalde vormen van krijgskunst zoals dat is ontstaan
in de Shaolin-tempel in China. In de uiterst roerige tijden van middeleeuws China en Japan, waarin strijd domweg
bij het leven hoorde, wisten monniken hoe ze hun lichaam en wandelstaf als wapen konden gebruiken. Veel van
de Martial Arts (budo) vinden hun oorsprong dan ook in de Zen-trainingen van die tijd, vooral die vechtsporten
waarbij geen wapens worden gebruikt. In het verlengde daarvan werd door de samurai ook boogschieten
(kyodo) en zwaardvechten (kendo) onder invloed van Zen naar een hoger plan getild.
Tot slot heeft Zen zoals dat uit China kwam, een grote invloed gehad op het schrift, de bouwstijl en de manier
van kleden. De Zen-monniken droegen in Japan wat ze in China hadden zien dragen. Hun stijl beïnvloedde direct
de mode van de hogere klasse. Een invloed die vandaag nog zichtbaar is. Net als de bouwwerken beïnvloed door
tempels en kloosters, de interrieurs en het schrift dat gekopieerd is van het Chinees (met wat toevoegingen).
In traditionele omgevingen in Japan, zie je vaak meerdere kunstvormen bij elkaar komen. Bijvoorbeeld in en rond
het theehuis is dat heel zichtbaar: de tuin is speciaal aangelegd zodat het pad naar het theehuis toe de gasten op
een klassieke manier verrast, het theehuis is klassiek van vorm, in de inrichting tref je niet alleen traditionele
raambedekking en vloermatten, maar ook wanddecoratie in de vorm van een haiku in inktschrift aangebracht op
een rol in een zijden lijst vervat, en geïllustreerd met een inktschildering. Het effect van de rol wordt versterkt
door een bloemschikwerk er voor of vlakbij. En in het theehuis vindt natuurlijk op traditionele manier de
theeceremonie plaats, een ceremonie die in totaal een paar uur duurt. Gastheer of -vrouw en gasten zijn
traditioneel gekleed daarbij en zullen heel de ceremonie zich zeer mindfull in en met hun omgeving en
activiteiten gedragen. Elke stap is vastgelegd en voorgeschreven en deelnemers aan de ceremonie zullen veel
eergevoel leggen in hun aandeel in het geheel, zodat iedereen recht wordt gedaan.
62/78
Syllabus Beginnerscursus 2014
Zenzo, Zen en Meditatie Ooststellingwerf
In de zendo van Zenzo zie je enkele voorbeelden van de Zen-kunstvormen: de hangende rol met de Hartsoetra en
Kannon, de bloemen er voor, de beperking in vormen en kleuren, de eenvoudige theeceremonie, de kledingstijl
van de meditatieleraar, de sterk gereguleerde omgang met elkaar en met de spullen in en rond de zendo.
Bovendien geeft Zenzo een aantal maal per jaar een workshop in het schrijven van haiku, de drieregelige versjes
waarvan het bekendste aspect is dat de regels vijf en dan zeven en dan weer vijf lettergrepen kennen. De
workshops zullen dieper ingaan op het doel van haiku en de achtergronden er bij. Tijdens de workshops gaan de
cursisten de natuur in om zelf haiku te schrijven die we gezamenlijk eenmaal terug in de zendo zullen bespreken.
En er is meer te doen in deze noordelijke omgeving:
Bij Steenwijk, op de Pol, geeft Marja Timmers workshops in Zen-zien-tekenen. Daarin doe je met beelden wat je
in de workshops haiku-schrijven met woorden doet: je directe waarneming direct vastleggen. Dat komt dicht in
de buurt van het klassieke inktschilderen.
Voor mensen die fysieke activiteit zoeken, zijn er verder bijvoorbeeld jaarlijks wandelretraites op de Noorder
Poort in Wapserveen onder leiding van zenleraar Hogo.
In Heerenveen kun je Boogschieten leren op de Japanse manier met lessen van Cees de Wit, een Zenstudent
van de Noorder Poort.
Voor activiteiten als klassieke kalligrafie en inktschilderen of bloemschikken zul je wat verder weg moeten. Maar
als je je handen wilt gebruiken, kun je ook een pak vouwblaadjes kopen en op internet een cursus zoeken om
jezelf draken te leren te vouwen.
Zen in actie is overigens ook het meedoen aan een werkweek bij bijvoorbeeld de Noorder Poort of Zen River (in
Uithuizen). Daar mediteer, werk, eet en slaap je dan op de Zenmanier. Geringe kosten (vaak €10/nacht) en
maximale bevrediging.
Doel: Zen verbreed
Zen is niet alleen maar stil zitten op je kussentje. Een bekende Zen-uitspraak luidt: “Houd je kussen warm!” en
dat betekent niet dat je maar moet blijven zitten, maar dat je je houding van op het kussen meeneemt naar je
activiteiten van alle dag. Om je daar in te oefenen zijn verschillende Zen-activiteiten bijzonder behulpzaam.
Deze les beoogt de cursisten een idee te geven van wat er allemaal te doen is met een directe relatie tot Zen en
ook om een paar namen en adressen mee te geven waar je dat dan kunt doen min of meer in de buurt van
Oosterwolde.
Huiswerk: toewerken naar de afronding
Volgende week is de laatste bijeenkomst van dit seizoen op maandag 30 juni of woensdag 2 juli. We zullen samen
de Hartsoetra reciteren, mediteren en daarna de evaluatie invullen. In plaats van thee genieten we van een
drankje en een hapje en kun je delen wat je nog kwijt wilt aan mij of aan de groep.
Denk alvast even na over de evaluatie. En denk ook even na over in welke groep je wilt doorgaan48 na de
onderbreking van de zomer: op maandag om 20u00, op woensdag om 18u00 of op donderdag om 18u00 of
20u00? Tijdens de laatste bijeenkomst van dit seizoen kun je dan aangeven in welke groep ik je na de zomer
vanaf de eerste week van september terug ga zien.
48De doorgaande meditatiegroep betaal je per maand, €49 voor particulieren. Je kunt per maand opzeggen. Je kunt
ook één maand per jaar onderbreken zonder op te zeggen. In principe betaal je maximaal 10 maanden per jaar, omdat
het zomerzitten in de maanden juli en augustus per keer wordt betaald.
63/78