Verzekeringsrecht praktisch belicht

Onder redactie van: mr. drs. M.L. Hendrikse prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen prof. mr. J.G.J. Rinkes Kluwer - Deventer - 2008

Inhoud

Voorwoord V

Lijst van gebruikte afkortingen VII

1 Inleiding 1

Prof. mr. W.J. Oostwouder en mw. mr. N. Vloemans

1.1 Inleiding 1 1.2 Geschiedenis en totstandkoming 1 1.3 Invloed van Europees recht op het verzekeringsrecht 3 1.4 Plaats van de Nederlandse wettelijke regeling in het BW 5 1.5 Indeling 6 1.6 Dwingend recht 7 1.7 Terminologie 8 1.7.1 De overeenkomst van verzekering 8 1.7.2 De personen betrokken bij de verzekeringsovereenkomst 16 1.8 Slotopmerkingen 19

2 Verzekeringsrecht en algemene voorwaarden 21

Mr. drs. M.L. Hendrikse

2.1 Inleiding 21 2.2 Uitleg van poli s voorwaarden 21 2.2.1 Algemeen 21 2.2.2 Fase 1: Is de betrokken polisvoorwaarde duidelijk en 22 begrijpelijk, onduidelijk of onbegrijpelijk?

2.2.3 Fase 2 mogelijkheid a: er is sprake van een onduidelijk beding 28 en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een consument verzekerde 2.2.4 Fase 2 mogelijkheid b: er is sprake van een onduidelijk beding 30 en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een niet-consument-verzekerde 2.2.5 Fase 2 mogelijkheid c: er is sprake van een onbegrijpelijke 36 clausule en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een consument-verzekerde

lnhoud

2.2.6 Fase 2 mogelijkheid d: er is sprake van een onbegrijpelijke 37 clausule en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een verzekerde die geen consument is 2.3 Het begrip 'kernbeding' in het verzekeringsrecht 37 2.4 Ambtshalve toetsing door de rechter van het onredelijk 43 bezwarende karakter van polisvoorwaarden

De spelers en het toezicht 47

Mr. CI de Jong

3.1

3.2

3.2.1

3.3

3.3.1

3.3.2

3.3.3

3.3.4

3.4

3.4.1

3.5

3.6

3.6.1

Inleiding Consumentenbescherming Consument Financiële diensten Aanbieden Adviseren Bemiddelen Optreden als gevolmachtigd agent Vergunningenstel sel Vergunningvereisten Informatieverplichtingen Portefeuillerecht Het premie-incasso

47 52 53 55 56 59 62 69 72 75 80 84 86 4 Klachtenbehandeling en geschillenbeslechting 87 in het verzekeringsrecht

Mr. drs. M.L. Hendrikse en prof. mr. J.G.J. Rinkes

4.1 Inleiding 87 4.1.1 Geschillen en klachten 87 4.1.2 Toepasselijk recht en bevoegde rechter 88 4.1.3 Stand van zaken: overheidsrechter of alternatieve rechtsgang? 89 4.2 Conflicten en geschillen 90 4.2.1 Bindend advies 92 4.2.2 Bindend advies past binnen ADR, alternative dispute resolution 94 4.2.3 Conflicten en geschillen 95 4.2.4 Bindend advies en erkende geschillencommissies 98 4.2.5 Geschillenbeslechting in de financiële sector 99 4.2.6 EVRM 101 4.2.7 Geschillenbeslechting: de EU-dimensie 103 4.2.8 Beginselen voor deugdelijke ADR 107 4.2.9 Groenboek alternatieve wijzen van geschillenbeslechting 108

Inhoud XI 4.2.10 ADR: algemene opmerkingen 109 4.2.11 Overige initiatieven 113 4.2.12 De vaststellingsovereenkomst 114 4.2.13 Kwaliteit en efficiency: het gezichtspunt van de 118 procesconsument 4.2.14 De verhouding overheidsrechtspraak, gedragstoezicht en 122 alternatieve geschillenbeslechting 4.2.15 Randvoorwaarden voor ADR 125 4.2.16 Welkekeuze? 127 4.2.17 Handhavingsperikelen 130 4.2.18 Het stelsel van consumentenbescherming 131 4.2.19 Aansprakelijkheid bindend adviseur 133 4.3 Bijzondere procédures: collectieve acties 134 4.3.1 Collectieve actie inzake algemene voorwaarden 134 4.3.2 Standaardregeling 135 4.3.3 Wettelijke maatregelen 135 4.3.4 Beperking van aansprakelijkheid 135 4.3.5 Collectieve acties 135 4.3.6 Collectieve afwikkeling massaschade 136 4.4 Rechtsbijstand en access-to-justice: Europese ontwikkelingen 136 4.4.1 Groenboek rechtsbijstand 136 4.4.2 Richtlijn rechtsbijstand 137 4.4.3 Justitieel netwerk 138 4.4.4 Procesvoering over geringe vorderingen: small claims 139 4.5 Inbreukprocedures inzake consumentenbelangen 140 4.6 Geschillenbeslechting in het verzekeringsrecht 140 4.6.1 Algemeen 140 4.6.2 Geschillen 141 4.6.3 Verzekeringsrechtelijke geschillenbeslechting door de 142 overheidsrechter 4.6.4 Geschillenbeslechting door het Kifid 143 4.6.5 Verzekeringsrechtelijke geschillenbeslechting doorarbiters 144 5.1

5.2

5.3

5.4

5.5

5 Het indemniteitsbeginsel 147

Prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen

Inleiding Het onderscheid tussen vermogens- en gebruiksbelang heeft geen toegevoegde waarde De jurisprudence van de Hoge Raad nog eens op een rijtje gezet De eenzijdige erkenning door de verzekeraar van de verzekerde waarde Partijtaxatie 147 147 148 154 155

Inhoud

5.6 De deskundigen(voor)taxatie 155 5.7 Schadevaststelling 156 5.8 Waardebegrippen 158 5.9 Schadebegrippen (art. 7:958 BW) 158 6 De mededelingsplicht bij het aangaan van verzekeringen 159

Mr. drs. M.L. Hendrikse en prof. mr. J.G.J. Rinkes

6.1 Inleiding 159 6.2 Een korte rechtsvergelijkende verkenning 166 6.3 De zorgplicht van financiële dienstverleners op grond 169 van de Wft 6.4 Transparantie injuridische zin 171 6.5 Zorg-en informatieplichten bij financiële dienstverlening: 173 een zware taak 6.6 Zorgvuldige dienstverlening 177 6.7 De wertelijke regeling van de mededelingsplicht van de 179 verzekeringnemer bij het aangaan van de overeenkomst 6.8 Rechtvaardiging en rechtskarakter van de wettelijke regeling 182 6.9 De sanctieregeling 183 6.9.1 Algemeen 183 6.9.2 De gevolgen voor de uitkeringsplicht: art. 7:930 BW 183 6.9.3 Beëindiging van de verzekeringsovereenkomst 186 (Art. 7:929 lid 2, 7:939 en art. 7:940 lid 3 BW) 7 Polis en mededelingen van de verzekeraar 187

Mr. H.P.A.J. Martius

7.1 Inleiding 187 7.2 De polis: art. 7:932 BW 187 7.2.1 De vorm van de polis 187 7.2.2 De inhoud van de polis 189 7.2.3 De polis als bewijsmiddel 191 7.2.4 Algemene verzekeringsvoorwaarden en de polis 194 7.2.5 De polis en de gewijzigde verzekeringsovereenkomst 197 7.2.6 Afgifteplicht nieuwe polis door verzekeraar na verlies 197 7.2.7 Aanpassing van de huidige wetgeving: de elektronische polis 200 7.2.8 Verzekeringsvoorwaarden als elektronische algemene 203 voorwaarden en de afgifte van de polis 7.3 Mededelingen van de verzekeraar: art. 7:933 BW 205 7.3.1 Adres en geadresseerde van de mededelingen van de 205 verzekeraar

Inhoud XIII

7.3.2 Mededelingen van de verzekeraar langs elektronische weg: 210 regel en uitzondering naar toekomstig recht 7.3.3 Intégrale gelijkstelling van de mogelijkheid van 214 elektronische mededelingen aan die van schriftelijke 7.3.4 Mededelingen aan de verzekeraar 214 8 Te late premiebetaling 215

Prof. mr. J.G.J. Rinkes

8.1

8.2

8.2.1

8.2.2

8.2.3

8.2.4

8.2.5

8.3

8.3.1

8.3.2

8.3.3

8.4

8.5

8.6

8.7

8.8

8.9

Inleiding Premiebetaling: wanbetaling Verzekeringsrecht (oud) Een onredelijk bezwarend beding?

Terugwerkende kracht?

Opzeggingsbevoegdheid?

Waarschuwingsplicht Nieuw recht inzake premiebetaling De premie Specifieke bepalingen inzake premie Niet-betaling van premie Verrekening Premie-incasso en delcredere Uitkering aan de tussenpersoon en kwijting van de verzekeraar Premiebetaling bij levensverzekering Dwingend recht?

Tôt slot 215 219 219 221 221 222 223 224 224 224 225 226 227 230 231 234 235 9

Premierestorno

237

Mr. drs.

M.L. Hendrikse

9.1

9.2

Inleiding Premierestorno ineeval in het geheel geen risico is gelopen 237 238 (art. 7:938 lid 1 BW) 9.3 Opzeggingsmogelijkheid ingeval een vol verzekeringsjaar 239 geen risico is gelopen (art. 7:938 lid 2 BW) 9.4 Partiële premierestorno en partiële opzegging 239 (art. 7:938 lid 3 BW) 9.5 Premierestorno en tussentijdse opzegging (art. 7:939 BW) 240

XIV Inhoud 10 Opzegging van verzekeringsovereenkomsten 243

Mr. ing. N.J. Margetson

10.1 Inleiding 243 10.2 Opzegtermijn bij opzegging tegen het einde van de 244 verzekeringsovereenkomst (lid 1) 10.3 De'maximum'looptijd van de verzekeringsovereenkomst van 245 vijf jaar (lid 2) 10.4 Art. 7:940 lid 3 BW 247 10.4.1 De gelijke mogelijkheid voor russentijdse opzegging voor 247 partijen (lid 3) 10.4.2 Opzegtermijn van zeven dagen 248 10.4.3 Bescherming van de verzekeringnemer/tot uitkering 240 gerechtigde tegen willekeurige opzegging door de verzekeraar (lid 3) 10.5 De opzeggingsmogelijkheid voor de verzekeringnemer bij 253 wijziging van de verzekeringsovereenkomst door de verzekeraar (lid 4) 10.6 Uitzondering voor persoonsverzekering (lid 5) 254 10.7 Art. 7:940 BW: overzicht dwingend en semi-dwingend recht 255 10.8 Overgangsrecht 255 11 Medewerkingsplicht na de verwezenlijking van het risico 257

Mr. drs. M.L. Hendrikse

11.1 Inleiding 257 11.2 Rust de medewerkingsplicht na de verwezenlijking van het 259 risico alleen op de verzekerde?

11.3 Ratio en rechtskarakter van de medewerkingsplicht 259 11.4 Tijdstip van de melding 260 11.5 Sancties bij schending van de medewerkingsplicht 263 11.5.1 Inleiding 263 11.5.2 Art. 7:941 lid 4 BW: de mogelijkheid voor verzekeraars 264 om medewerkingsvervalclausules te hanteren in hun polisvoorwaarden 11.5.3 Art. 7:941 lid 5 BW: in beginsel verval van het recht op 275 uitkering in geval van fraude 11.5.4 De sancties ontbinding en opzegging in geval van schending 278 van de medewerkingsplicht ex art. 7:941 lid 1 en 2 BW

Inhoud XV 12 Verjaring 279

Mr. drs. J. W.L.M. ten Braak

12.1

12.2

12.3

12.4

12.5

12.6

12.7

12.8

12.9

Inleiding Dwingend recht: art. 7:943 lid 2 BW Aanvang en duur van de verjaring Stuiting van de verjaring Erkenning en de verjaringstermijn na erkenning Afwijzing en de verjaringstermijn na afwijzing Levensverzekering Overgangsrecht Conclusie 279 283 286 291 295 296 300 302 304 13 Het (verzekerbaar) belang 307

Prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen

13.1 Inleiding 307 13.2 Het verzekerbaar belang, voorwerp van verzekering en 307 gevaarsobject/verzekerde zaak 13.3 Het verzekerbaar belang behoeft nog niet ten tijde van de 309 schade aanwezig te zijn 13.4 Het verzekerbaar belang en de rechtsgeldigheid van de 309 verzekeringsovereenkomst 13.5 Verzekering ten behoeve van een derde 311 13.6 Verzekering aan toonderof order en verzekering van goederen 313 die omwille van documenten plegen te worden verhandeld (art. 7:949 BW) 13.7 De verzekering volgt het belang 315 13.8 Positie van de erfgenamen bij overlijden van de verzekering- 315 nemer/erflater 14 Eigen gebrek en causaliteit in het verzekeringsrecht 317

Mw. mr. drs. H.M.B. Brouwer

14.1 Inleiding 317 14.2 Eigen bederf 318 14.3 De plaats van de regeling 319 14.4 Causaal verband 321 14.4.1 Inleiding 321 14.4.2 'De' oorzaak van de schade 322 14.4.3 De leer van de dominant cause 324

XVI Inhoud 14.4.4

14.4.5

14.5

14.6

14.7

Praktische uitwerking van de dominant cawse-theorie De oorsprong van proportionele toerekening Regelend recht Onzekerheid Directe werking 15

Eigen schuld

Prof, mi

: J.B. Huizink 15.1

15.2

15.3

15.4

15.5

15.6

15.7

15.7.1

15.7.2

15.8

15.9

15.10

15.10.1

15.10.2

15.10.3

15.10.4

15.10.5

15.11

15.12

Inleiding Radicaal andere opzet Regelend recht Opzet niet verzekerbaar Roekeloosheid Verwijtbaarheid Andere toerekeningsvragen Verschillende verzekerden De verzekerde is een rechtspersoon Clausules Eigen schuld en bereddingsplicht Sommenverzekering Algemeen Dwingend recht Opzet Strafrechtelijke link Toerekeningsvragen Overgangsrecht Tôt slot 328 328 330 330 332 333 16

Directe actie en gevolg van erkenningen

Mw. mr.

E.F.D. Engelhard

16.1

16.2

16.2.1

16.2.2

16.2.3

Bescherming van benadeelde tegen niet of te late ontvangst WA-uitkering Vijf typen risico's voor bescherming van benadeelde onder WA-polis Risicotype 1: het risico dat verzekerde de WA-verzekering niet inroept Risicotype 2: bevrijdingsgronden uit polis, schade boven verzekerde som Risicotvoe 3: uitkerina belandt in vermoeen van verzekerde of derden (buiten faillissement) 349 349 350 350 352 353 333 334 335 335 337 339 341 341 342 343 344 345 345 346 346 347 348 348 348

Inhoud XVII 16.2.4 Risicotype 4: faillissement van verzekerde, nadelen van 354 art. 3:287 BW 16.2.5 Risicotype 5: (vertraging of verlies bescherming door) 357 informatiegebrek 16.3 Beperkingen van de directe actie van art. 7:954 BW 358 16.3.1 Geen eigen recht, maar slechts'ius agendi' 358 16.3.2 Algemene consequenties van deze beperking 359 16.3.3 Consequenties bij faillissement van de verzekerde 360 16.3.4 Beperking tôt'schade door dood of letsel' 361 16.3.5 Een ruim begrip 'benadeelde' met schade door dood of letsel 362 16.4 De meldingsplicht van art. 7:941 BW (art. 7:954 lid 1 BW) 363 16.5 Oproeping en gebondenheid van de verzekerde 365 (art. 7:954 lid 6 BW) 16.6 Verzoekplicht van verzekeraar jegens benadeelde (art. 7:954 368 lid 3 BW) 16.7 Beschikkingsdaden en beslag ten laste van verzekerde 368 (art. 7:954 lid 4 BW) 16.8 Meerdere benadeelden respectievelijk meerdere schuldenaren 369 16.8.1 Ontoereikende verzekerde som; rampschade (art. 7:954 369 lid 5 BW) 16.8.2 Schadeloosstelling door verzekerde of regresnemers 371 (art. 7:954 lid 7 BW) 16.9 Erkenning door de verzekerde (art. 7:953 BW) 372 16.10 Overgangsrecht 375 17 Risicoverzwaring 377

Mr. drs. M.L. Hendrikse en prof. mr. J.G.J. Rinkes

17.1 Inleiding 377 17.1.1 Wat is risicoverzwaring? Een voorbeeld uit de praktijk ter 377 introductie 17.1.2 Definitie en positionering van risicoverzwaring in het 378 verzekeringsrecht 17.1.3 Het onderscheid onderkende risicoverzwaringen en achteraf 379 blijkende risicoverzwaringen 17.1.4 Plan van aanpak 380 17.2 Risicoverzwaring en risicovermindering: een Siamese tweeling 381 17.3 Is er een algemene risicoverzwaringsregeling te construeren 3 84 langs andere (wettelijke) wegen?

17.3.1 Algemeen 384 17.3.2 De regeling aangaande schending door de verzekeringnemer 385 van de mededelingsplicht bij het aangaan van de verzekerings overeenkomst (art. 7:928-930 BW/art. 251 oud WvK)

XVIII Inhoud

17.3.3 Bestaat er een algemeen beschermingsbeginsel tegen 386 risicoverzwaring?

17.3.4 Brengt de aanvullende werking van de redelijkheid en billijk- 387 heid ex art. 6:248 lid 1 BW mee dat de verzekerde de ver zekeraar behoort in te lichten in geval van risicoverzwaring?

17.3.5 Rechterlijk ingrijpen wegens onvoorziene omstandigheden 388 (art. 6:258 BW) 17.3.6 Samenvattend 390 17.4 Art. 293 oud WvK 390 17.4.1 Algemeen 390 17.4.2 Aan welke wettelijke voorwaarden dient voor de toepassing 391 van art. 293 oud WvK te zijn voldaan?

17.4.3 HR Modalfa/Schermer: drie extra beperkingen ten aanzien 394 van de toepassing van art. 293 oud WvK 17.4.4 Bestemmingswijzigingen bewerkstelligd door derden 395 17.5 Risicoverzwaringsclausules in polisvoorwaarden 396 17.5.1 Algemeen 396 17.5.2 De invloed van de wettelijke regeling aangaande algemene 399 voorwaarden op risicoverzwaringsbedingen 17.5.3 Het causaliteitsbeginsel 403 17.5.4 Proportionaliteitsbeginsel 407 18 Bereddingsplicht en bereddingskosten 411

Mr. drs. M.L. Hendrikse

18.1 Inleiding 411 18.2 Op wie rust de bereddingsplicht? 412 18.3 Grondslag en rechtskarakter van de bereddingsplicht 412 18.4 Voor welke verzekeringen geldt de bereddingsplicht? 413 18.5 In welke fase van de schadeverzekeringsovereenkomst speelt 414 de bereddingsplicht?

18.6 Sancties bij schending van de bereddingsplicht 416 18.7 Is samenloop mogelijk russen de bereddingsplicht en de 419 medewerkingsverplichtingen ex art. 7:941 BW?

18.8 Bereddingskosten 421 18.9 Overgangsrecht 425

Inhoud XIX

19.1

19.2

19.3

19.4

19.5

19.5.1

19.5.2

19.5.3

19.6

19.7

19.8

19.9

19.10

19.11

19.11.1

19.11.2

19.11.3

19.12

19.13

19 Samenloop van verzekeringen 427

Mw. mr. F.H.E van der Moolen

Inleiding Oneigenlijke samenloop Het wettelijke samenloopregime Het zelfstandig verhaalsrecht van de 'betalende' verzekeraar Verdeelsleutel bij het onderlinge verhaal Algemeen 'Méthode Wansink' en 'méthode Mijnssen' Biedt de maatstaf van Section 80 Marine Insurance een oplossing?

Welke kosten vallen onder de verhaalsmogelijkheid van art. 7:961 lid 3 BW?

Verplichtingen van de verzekerde Coulancehalve uitkering Geschillencommissie Schadeverzekeraars Regelend recht Samenloopclausules Algemeen De 'voor-u-clausule' De 'na-u-dekkingsclausule' Co-assurantie Overgangsrecht 427 428 428 430 434 434 436 437 439 440 440 440 441 441 441 441 442 444 445 20 Subrogatie 447

Prof. mr. J.B. Wezeman

20.1 Inleiding 447 20.2 Voorwaarden voor subrogatie 448 20.3 Beperking van het verhaalsrecht: geen verhaal op naasten 450 20.4 Andere beperkingen van het verhaalsrecht 451 20.5 Nemo-plusregel 453 20.6 Alternatieve verhaalsacties 455

XX Inhoud 21 Levensverzekering; de rechten van de verzekeringnemer 457

Mr. J.J. Rijkels

21.1 Inleiding 457 21.2 Recht om een begunstigde aan te wijzen en recht om een 458 uitkering onder bewind te stellen; art. 7:966 BW 21.2.1 Aanwijzen van een begunstigde 458 21.2.2 Herroepenof wijzigen van een begunstiging 461 21.2.3 Begunstiging van een derde 461 21.2.4 Begunstiging verzekeringnemer 463 21.2.5 In ontvangst nemen van de uitkering door een begunstigde 464 21.2.6 Aanwijzing als hoofdgerechtigde of beperkt gerechtigde 464 21.2.7 Pandrecht 466 21.2.8 Pandrecht op het recht op de uitkering 467 21.2.9 Pandrecht op de nemersrechten 469 21.2.10 Naast elkaar bestaande pandrechten 472 21.2.11 Verhouding titel 7.17 met Boek 3 BW 473 21.2.12 Vruchtgebruik 474 21.2.13 Bewind 475 21.3 Bepalingen met betrekking tôt begunstiging; art. 7:967 B W 476 21.3.1 Vervallen aanwijzing begunstigde 476 21.3.2 Begunstigingsredactie 478 21.3.3 Begunstiging in hoedanigheid 478 21.3.4 Begunstiging erfgenamen 479 21.3.5 Begunstiging nalatenschap 480 21.3.6 Begunstiging van kinderen 483 21.3.7 Begunstiging bij gelijktijdig overlijden van verzekerde en 484 begunstigde derde 21.3.8 Blanco begunstiging 485 21.4 Onherroepelijkheid van de begunstiging; art. 7:968 BW 485 21.5 Aanvaarding, afwijzing en afstand van de begunstiging; 487 art. 7:969 BW 21.5.1 Aanvaarding 487 21.5.2 Afwijzing 488 21.5.3 Afstand van aanvaarding 488 21.6 Overdracht van de rechten uit een levensverzekering; 489 art. 7:970 BW 21.7 Toestemming van begunstigde die heeft aanvaard en van 490 beperkt gerechtigde voor uitoefening rechten; art. 7:972 BW 21.8 Vervalbedingen; art. 7:977 BW 491 21.9 Afkoop en premievrijmaking; art. 7:978 BW 493 21.9.1 Afkoop 493 21.9.2 Premievrij maken 495 21.10 Belening; art. 7:979 BW 496 21.11 Melding inzake premieachterstand; art. 7:980 BW 497

Inhoud XXI 21.12 Overlijden door een van het risico uitgesloten oorzaak; 499 art. 7:981 BW 22 IPR van de verzekeringsovereenkomst 501

Prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen

22.1 Een open verzekeringsmarkt binnen de Europese Gemeen- 501 schap 22.2 IPR-regelgeving 502 22.3 De gekozen techniek van implementatie 503 22.4 Land van risico bij schadeverzekeringen 504 22.5 Vaststelling van het land van risico (art. 3 WCS) 505 22.6 Het land van vestiging van verzekeraar heeft geen betekenis 506 voor afbakening van het toepassingsgebied van de WCS 22.7 Onderscheid tussen grote en andere risico's bij schade- 508 verzekeringen.

22.8 Collisierechtelijke (primaire) rechtskeuze bij grote risico's 509 22.9 Rechtskeuze bij andere (niet grote) risico's 510 22.10 Twee of meer commerciële (niet grote) risico's gelegen in 510 verschillende lidstaten 22.11 Rechtskeuze bij schadeverzekeringsovereenkomsten met een 511 dekking beperkt tôt schadegevallen buiten de lidstaat waar het risico is gelegen 22.12 De collisierechtelijke rechtskeuze bij andere dan grote 513 risico's geschiedt door middel van een tweetrapsraket 22.13 Quasi internationale rechtskeuze 515 22.14 Dwingendrechtelijke normen van de lex fori 515 22.15 Rechtskeuze moet uitdrukkelijk of voldoende duidelijk blijken 515 22.16 Bij gebrek aan rechtskeuze geldt de regel van de nauwste 517 verbondenheid 22.17 Subjectieve dépeçage 518 22.18 Objectieve dépeçage 519 22.19 Verplichte verzekeringen 520 22.20 IPR-regels voor de levensverzekeringsovereenkomst 520 22.21 De staat waar het risico is gelegen bij een levensverzekering 521 22.22 Het EVO en de conflictrechtelijke regels van de tweede 522 richtlijn leven verschillen van elkaar 22.23 Regels van algemeen belang 523 22.24 Verordening inzake het recht dat van toepassing is op 525 verbintenissen uit overeenkomst (Rome I) Jurisprudentieregister 527 Trefwoordenregister 537