Transcript Download - Louis Bolk Institute

tips voor biologische aardappelteelt
Gezonde piepers in eigen tuin
Het is een uitdaging om heerlijke aardappels te telen zonder het gebruik van
chemische middelen en kunstmest.
plezier hebben van aardappels.”
Evert Boerhave helpt u graag op weg. “Ik wil dat mensen
Hij heeft legio nuttige tips. Poot bijvoorbeeld niet in
vierkantsverband, maar in rijen met voldoende afstand, bevloei in plaats van te sproeien,
spit de grond zo vroeg mogelijk om en wees zuinig met stikstof.
Tekst: Mario Broekhuis. Fotografie: Otto Kalkhoven
‘E
r is veel vakmanschap voor nodig
Toch is bemesting na het spitten en
om aardappels te telen, maar als je
voor het ­poten nodig. Kunstmest met
het goed doet, krijg je er karren-
natrium, fosfaat en kalium (NPK) of
vrachten voor terug”, zegt pieperkenner
­bijvoorbeeld koemest. “Ik kan niet
Evert Boerhave. Voor hem is er niets
­precies aangeven hoeveel dierlijke mest,
­mooiers dan het oogsten van lekkere aard-
want dat varieert per partij. Op het
appels. De knol is zijn passie. Evert heeft
­gevoel dus. Alleen, pas op met kippen-
een schat aan kennis waar de moestuinder
mest, dat is stikstofrijk.”
gebruik van kan maken.
■ Wees zuinig met kippenmest.
Grondbewerking
■ Veel loof? Mest minder royaal.
Kleigrond spit u voor de winter. Wie ech-
■ Beetje stress komt smaak ten goede.
ter denkt dat zandgrond pas kort voor het
poten gespit kan worden, is te laat. “Zodra
Pootgoed
het even kan moet dat gebeuren, liefst al
Pootaardappels oftewel ‘poters’ van alge-
eind februari”, waarschuwt Evert. Het
mene rassen zijn in het vroege voorjaar
heeft te maken met de vochthuishouding
overal te koop. Niet ieder ras is echter
van de grond. Vers gespitte grond droogt
vrij verkrijgbaar, want de teelt van
te snel uit; de grond heeft tijd nodig om
­pootgoed is van veel rassen wettelijk
weer iets in te zakken en een goede
­beschermd. Wat naspeuren op internet
­structuur te krijgen. Pas daarna mogen de
levert meestal wel de naam op van iemand
pootaardappels erin.
die een specifiek ras kan leveren. De firma
Schaap in Biddinghuizen levert bijvoor-
■S
pit zandgrond in februari.
Boven: Het aantal pootaardappels is uitgerekend aan de
beeld vijf rassen.
hand van de pootafstand.
Bemesting
94 landleven -
nummer 2 2013
■ Koop poters half maart.
Veel mest en met name stikstof is ongunstig.
wil. Evert: “Te voorspoedig groeien gaat ook
■ Kies poters zonder zwarte spikkels.
Het leidt, zo weet Evert, tot te veel blad en
ten koste van de smaak. Een beetje stress komt
■ Neem mooie en gave poters.
een te late knolvorming. Late aardappels dus.
de smaak ten goede. Je ziet aan de planten of
■ Kies geen zachte poters
Aardappels overleven alleen tot in oktober
er te veel of te weinig is bemest: het loof moet
met behulp van zware bestrijdingsmiddelen.
de grond bedekken, maar mag niet in etages
En dat is precies wat de ­biologische teler niet
gaan groeien.”
(zacht = ‘versleten’).
■ Grote poters geven veel knollen, kleine
poters geven grotere knollen.
nummer 2 2013
-
landleven 95
Het aantal poters dat u nodig hebt
Everts rassen top-5
Phytophthora
kunt u uitrekenen aan de hand van
1. Frieslander: op klei en zand, vroeg, sterk,
De allesbepalende factor in de aardappelteelt is het in de
het ­oppervlak van uw aardappel-
goed bewaarbaar, lichtgeel, vastkokend.
hand houden van phytophthora. Deze bijna onvermijde-
veldje en de plantafstand. Grote
2. Amora: op klei en zand, vroeg, sterk tegen
lijke schimmelziekte treedt op na half juli of afhankelijk
knollen (35-50 millimeter) poot u
phytophthora en aardappelmoeheid, goed
van het weer eerder. Vanaf dat moment is het met goed
op een ­onderlinge afstand van
­bewaarbaar, lichtgeel, redelijk vastkokend.
fatsoen onmogelijk om nog aardappels te telen, tenminste
25 centimeter, kleine knollen
(28-35 millimeter) op 15 centimeter. Tussen de rijen adviseert Evert
65 centimeter. Op een veldje van
3. Doré: voor lichte zavel, vroeg, minder
niet milieuvriendelijk. Evert wil daarom de aardappels al
­geschikt voor zand, sterk, goed bewaarbaar,
voor deze periode uit de grond hebben. “Zorgen dat je
geel, kruimig.
al na honderd dagen kunt oogsten. Vroegrijpe rassen dus.
4. Willem van Oranje: op klei en zand,
Maar je kunt de oogst ook vervroegen door voor te
ongeveer 5 bij 5 meter gaan
vroeg, het alternatief voor de phytophthora-
­kiemen en door de grond met plastic af te schermen.
­bijvoorbeeld zeven rijen met ieder
gevoelige ­Bildtstar. Lichtgeel, vastkokend.
Eind mei kun je dan de eerste aardappels hebben.”
twintig grote poters. U hebt nodig:
honderdveertig poters.
5. Agria: op klei en zavel, midden-laat,
sterk, geel.
■ Tegen phytophthora: kies vroege rassen.
■ Tegen phytophthora en voor vroege aardappel:
voorkiemen.
■ Tegen phytophthora en voor vroegste aardappel:
plastic spannen.
Boven: Evert trekt een sleuf om de aardappels in te poten.
Boven: Phytophthora is te herkennen aan de vlekken op het blad.
Eindelijk: poten!
De poters stopt u niet te diep (3-5 centimeter)
in de grond. Evert: “De kiemen moeten net
Ruggenteelt
Ongedierte
gelijk zijn met het maaiveld.”
Bij het gebruik van plastic moet u vooraf de aardappels op lichte ruggen
“Slakken komen meestal uit de heg rond de moestuin”, tipt
U kunt rechte rijen uitzetten met behulp van
poten. Ruggen hebben als voordeel dat ze sneller opwarmen dan de vlakke
Evert. Hij zou daar zijn jacht op ongedierte beginnen. Slakken
een draadje. Het traditionele vierkantsverband
grond. Gebruikt u geen plastic, dan bouwt u gedurende het groeiseizoen de
zijn een zeker gevaar voor de piepers. Niet omdat ze loof
waarbij aardappels op 50 bij 50 centimeter
ruggen op: beetje bij beetje, tijdens het wieden van het onkruid. Evert
eten, maar omdat ze zich ingraven en het sap uit de knollen
­worden gepoot, is achterhaald. Aardappels
werkt regelmatig met een handcultivator de grond tussen de ruggen wat los
zuigen. In de grond zijn ze lastig te bestrijden, in het groen
staan tegenwoordig in rijen met paadjes
en harkt die aarde vervolgens onder het loof. In pakweg een maand bouwt
rond de aardappels lukt dat wel. Evert heeft de oplossing:
­er­tussen. “Met wat bredere paadjes kun je er
hij zo de aardappelrug op. “Tot vlak voor het sluiten van het gewas”, tipt
“Een potje met bier. Ze kruipen erin en verdrinken.”
­gemakkelijker tussendoor lopen om te schof-
hij. Het nut van het geleidelijk opbouwen van de rug zit in het voorkomen
Een ander risico zijn de kevers die in de aardappelplant terecht
felen, en ze geven meer lucht tussen de rijen.
dat de knollen die net iets boven de grond steken groen kleuren. Door ze
kunnen komen. Geelzwart gestreepte coloradokevers bijvoor-
Daardoor droogt het blad eerder op en treedt
telkens af te dekken met een nieuw, dun laagje aarde, blijven ze donker en
beeld, waarvan de larven zich met graagte aan het aardappel-
minder snel phytophthora op. Bovendien
groeien ze in de rug. Tegelijkertijd wordt hierdoor onkruid bestreden.
loof vergrijpen. Everts devies: met de hand bestrijden.
Voor wie meer moeite wil doen voor de
■ Bouw rug geleidelijk op tijdens groei.
■ Zoek slakken in de heg.
vroegste aardappels en al in mei wil rooien,
■ Stop aanaarden vlak voor ‘sluiting’ gewas.
■ Na een regenbui en bij vochtig weer zijn de
Onder: Met de hark worden de ruggen opgebouwd.
■ Zet een potje met bier klaar.
heb je meer ruimte om ruggen te vormen.”
Boven: Met 1,5 centimeter kiem kan de poter in de grond.
heeft Evert een handige tip: plastic. “Na het
Voorkiemen
poten dek je de ruggen een paar weken af met
Voorkiemen geeft de aardappel een grote
­verwijdert u om te zorgen dat de plant
landbouwplastic. Het effect is dat de grond
voorsprong. Evert: “Zodra je een voorge-
later breed uitstoelt; er komen dan
voorverwarmd wordt en de voorgekiemde
kiemde aardappel in de grond stopt, komt
meer ogen tot ontwikkeling.
­poters dus nog sneller aanslaan. Je kunt het
voorgekiemde aardappel maakt eerst blad en
■ Kiem voor in maart.
loopt daardoor achter.” De tip is om de po-
■ Kiem voor in kistjes.
■ Begin april poten.
ters in kistjes te doen en in de warmte van de
■ Leg de poters in het licht.
■ Grote poters (35-50 millimeter) op
huiskamer op een lichte plaats, dus bijvoor-
■ Begin voorkiemen in de
­huiskamer.
de kiemen anderhalve centimeter lang zijn
■ Topkiem verwijderen.
moeten de poters echter naar buiten om in
■ Poters met 1,5 centimeter kiem
de frisse lucht en op een lichte, droge plaats
af te harden. Bijvoorbeeld onder de carport.
De meest fanatieke kiem, de ‘topkiem’,
96 landleven -
nummer 2 2013
■ Vang kevers met de hand.
Onder: Potje met bier tegen de slakken.
voor een rijtje of twee doen.”
meteen de wortelvorming op gang. Een niet
beeld bij het raam, op gang te helpen. Zodra
slakken het beste te vangen.
naar buiten.
■ Verder kiemen op beschutte,
­droge plaats.
25 centimeter afstand.
■ Kleine poters (28-35 millimeter) op
15 centimeter afstand.
■ Tegen phytophthora en voor gemakkelijk
werk: 70 centimeter ruimte tussen rijen.
■ Bij dreigende nachtvorst: afdekken met
plastic.
nummer 2 2013
-
landleven 97
Droogte
Zoektocht
Evert is ervan overtuigd: wanneer tijdig is gespit en netjes is
Hoewel hij als boer met pensioen is, gaat Evert
gepoot, hoeven aardappels niet snel last te krijgen van droogte.
Boerhave (76) door met het zoeken naar betere
“Beregenen is het herstellen van een eerder gemaakte fout.
aardappels. De maatschap Boerhave heeft al ver-
Toch kan het in een heel droog groeiseizoen of om een andere
scheidene rassen op haar naam staan. Dat Evert dit
reden nodig zijn. Sproei dan niet, maar bevloei. Het water
doet is van belang. De aardappel is een moeilijk
wordt dan effectiever gebruikt; zo verdampt er het minste.
gewas als het gaat om ziektes en plagen. Met name
Het helpt ook om phytophthora te voorkomen. Je hebt dan
de pseudoschimmel phytophthora vraagt door het
meteen nog een voordeel van het telen op ruggen, want het
optreden van resistentie telkens om nieuwe rassen.
water loopt keurig gekanaliseerd in het veldje.”
Bovendien groeit de noodzaak om rassen te ontwikkelen waarvoor geen grote hoeveelheden gif en
■ Bevloei in plaats van te sproeien.
kunstmest nodig zijn om ze te telen. Daarom zoekt
Evert naar nieuwe rassen voor met name de biologi-
Rechts: Evert is voorzichtig met water geven.
sche teelt. “En vergeet niet dat een aardappel vooral
lekker moet zijn. We hebben een periode gehad dat
Boven: Mengsel van zand en afrikaantjeszaad om gelijkmatig te zaaien.
het uiterlijk van de aardappel belangrijker was dan
de smaak. Tegenwoordig zoeken we naar de ‘oude’
smaak. Resistentie, duurzaamheid en smaak zijn de
Aardappelmoeheid
kweekdoelen.” Evert staat niet alleen in zijn zoektocht
Aardappelmoeheid is na phytophthora de voornaamste
naar de beste aardappel. Hij en elf andere kwekers
ziekte. Door de aardappels ieder jaar op een andere
werken mee aan het project Bio Impuls en krijgen
plaats te verbouwen kunt u haar enigszins voorkomen.
daarbij begeleiding van het Louis Bolk Instituut.
Mocht de grond ernstig besmet zijn, dan is zelfs een
Meer daarover weten? Zie www.bioimpuls.nl
tussenpauze van zes jaar nodig om de aaltjes weg te
krijgen die de ziekte veroorzaken. Maar Evert heeft
een effectieve tip voor de hobbyist: zaai afrikaantjes,
Opslag
van die vrolijke oranje bloemetjes. Het ene jaar afri-
Aardappels blijven het langst goed in een donkere, luchtige opslag. “Niet in huis
kaantjes, het andere jaar aardappels. Zaaien of planten
of in de kelder van het huis. Veel te warm”, waarschuwt de kenner. Evert zet ze in
tussen de aardappels werkt niet, want de aardappel-
­afgedekte kratjes onder de noordkant van een afdak. “Tot de vorst en dan dek ik ze
plant concurreert de bloemetjes weg. “Maar”, zo redeneert Evert, “we telen toch liefst vroege aardappels en
af met noppenplastic of piepschuim om ze tegen bevriezen te beschermen. Plus
Boven: Hand op de aardappelrug en het loof trekken.
twee graden is de minimum­temperatuur. Zeven à acht graden is het maximum.”
in.” Teeltwissel binnen het jaar dus. Wissel ook regel-
Tijd van rooien
■ Sla piepers luchtig op.
matig van ras. De aardappel Amora is bijvoorbeeld
Wanneer na twee tot drie maanden zwarte vlekjes op het loof verschijnen
■ Sla piepers donker op.
­resistent en een goede aaltjesbestrijder.
is het tijd om in te grijpen. Phytophthora slaat toe en de tijd om te rooien
■ Isoleer opgeslagen aardappels tegen vorst.
nadert. “Loof trekken is het beste. Je houdt de hand op de aardappelrug en
■ Gebruik voor opslag de noordkant van een afdak.
zodra ze uit de grond zijn, mogen de afrikaantjes er al
■ Zaai na de aardappels afrikaantjes.
trekt de stengel van de knollen. De knollen blijven in de grond. Lukt dat
■ Door een mengsel van zaad en zand te zaaien,
niet, dan kun je de hele planten uit de grond trekken en de aardappels nog
belandt het zaad gelijkmatig op de grond.
Onder: De eerste aardappels, klaar voor de opslag.
even terug in de grond stoppen. Na veertien dagen wachten is de schil
mooi afgehard en kun je ze rooien.” Evert adviseert om het loof af te voeren
in de groencontainer. Doe het niet op de composthoop om verdere besmetting te vermijden.
Blijven de zwarte vlekjes weg en zien uw aardappelplanten er altijd mooi
uit, dan geeft de plant zelf aan wanneer het tijd is om te oogsten. Het groen
sterft dan vanzelf geel af. Rooien kan met droog weer, wanneer de knollen
Hulp nodig?
droog boven de grond komen. Natte aardappels rotten. Het rooien zelf
Loopt u tegen specifieke problemen
kan met de hand, door de planten iets op te wippen met een greep.
op bij de teelt van aardappels? Of hebt
u een gerichte vraag? Dan geeft Evert
■ Zwarte vlekjes op het blad: trek loof.
Boerhave u met alle plezier advies.
■ Houd hand op de rug en trek het loof van de knollen.
98 landleven -
nummer 2 2013
■ Gooi besmet loof in de groencontainer.
Evert Boerhave
■ Laat de knollen nog veertien dagen in de aarde.
Paterijstraat 6
■ Rooi alleen met droog weer.
8081 TA Elburg
■ Rooi met de hand, door plant iets op te wippen met greep.
Tel. 0525 - 68 42 23
Links: Loof gaat in de groencontainer of wordt verbrand.
nummer 2 2013
-
landleven 99