Transcript Optima Farma 3-2014

‘Ik voelde me beetgenomen door die
rotziekte parkinson’
maart 2014
jaargang 28
Bouw ontstekingsremmers af als astma
onder controle is
Wat je echt moet weten
over biologicals
Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers
Modiodal, modafinil,
Modalim: let op bij
aflevering!
Optima Farma Congres 2014
“De apothekersassistent van de toekomst”
Op zaterdag 12 april vindt het Optima Farma Congres plaats dat dit jaar in het teken
staat van de veranderingen in de farmacie. Wat heeft dit voor invloed op het beroep
en het werk in de apotheek van de apothekersassistenten, farmaceutisch
consulenten en farmaceutisch managers.
Plenaire lezingen
•
•
•
•
Toekomstvisie Optima Farma
Toekomst Farmacie
Zelfzorg en preventie in de apotheek
Het nieuwe werken
Paneldiscussie
Onder leiding van Peter Felen, auteur van het
boek ‘De apothekersassistent’.
Parallelsessies
•
•
•
•
•
•
•
Farmacogenetica
Medicatieoverdracht
Farmaceutisch patiëntenzorg
Ethiek & beroepscode
Preventie en risicobepalingen in de apotheek
Labwaarden (ochtend:AA en middag: FC)
Time & projectmanagement (specifiek
voor FC en FM)
Accreditatie is aangevraagd bij KAOF en
KABIZ (AA en FC).
Kosten
Zaterdag 12 april 2014
09.00 – 16.00 uur
Jaarbeurs Utrecht
Kijk voor meer informatie en voor online
aanmelden op www.optimafarma.nl.
Programma is onder voorbehoud van kleine wijzigingen.
Optima Farma Congres
Zaterdag 12 april 2014
Leden van de vereniging Optima Farma betalen
T 52,50 niet-leden T 89,50.
Inhoud
04 Nieuws
06 Alles wat je weten moet over... biologicals
10 ‘Liever drieëndertig keer Herceptin dan één keer chemo’
12 ‘Laat zien wat je waard bent – laat je registreren!’
16 ‘Ik voelde me beetgenomen door die rotziekte
parkinson’
20 Modiodal, modafinil, Modalim: opgepast bij aflevering!
22 Bouw ontstekingsremmers af als astma onder
Wat je écht moet weten over...
Ze zijn niet meer weg te denken: de biologicals –
monoklonale antilichamen, met namen waar
je je tong over breekt: Herceptin, rituximab en
infliximab. Ze worden ingezet tegen reuma en
andere auto-immuunziekten, tegen kanker
controle is
of bij afstotingsreacties na transplantaties. Je
krijgt vast af en toe patiënten aan de balie die
24Verenigingsnieuws
ze gebruiken, ook al zijn deze middelen overge-
14
heveld
naar de ziekenhuizen. Maar wat zijn het precies? Hoe werken deze geneesmiddelen?
We beginnen deze maand de rubriek ‘Wat je écht
moet weten over...’ Apotheker-journalist Linda
de Graaf vertelt daarin wat belangrijk is om te
weten over een bepaalde geneesmiddelgroep.
Dit keer zijn dat de biologicals. Sandra Verhoeven,
die al op heel jonge leeftijd borstkanker kreeg,
Parkinsonpatiënten
schamen zich voor de
bijwerkingen
18
maart 2014
jaargang 28
Optima
Farma
vertelt hoe ze het vond om zo’n biological,
Herceptin, te gebruiken. Het zou haar over­
levingskansen sterk verbeteren, dus haar keus
was snel gemaakt. Verder lees je in dit num­mer over parkinson – een slopende ziekte.
Echte genezing is nog niet in het zicht, levodopa
blijft voorlopig het belangrijkste middel om
de klachten te beteugelen. En tot slot, voor je
agenda: het Optima Farmacongres, op 12 april
2014, ‘De apothekersassistent van de toekomst’,
over wat de veranderingen in de farmacie voor
Optima Farmacongres
2014 – De apothekers­
assistent van de toekomst
ons vak betekenen.
Mariël Croon
Hoofdredacteur
04
optima farma nr 03
-
n i euws
Pijn beïnvloed
door levensstijl
Hoe gevoelig iemand is voor pijn,
wordt bepaald door het gen TrypA1.
Dit gen beïnvloedt op zijn beurt de
manier waarop zenuwcellen pijn
detecteren. Nu blijkt dat we voor
een deel zelf kunnen beïnvloeden
hoe gevoelig die zenuwcellen staan
afgesteld, zo blijkt uit onderzoek
van het King’s College in Londen.
Uit eerder onderzoek bleek dat
stressvolle gebeurtenissen in iemands
leven, zoals een dieet, roken,
alcohol drinken en blootstelling aan
vervuiling, effect kunnen hebben op
onze genen. Welke leefgewoontes
precies verantwoordelijk zijn voor
veranderingen in het gen TrypA1
moet nog worden onderzocht.
Vroeger vast voedsel
Als je baby’s vanaf vier maanden al vast voedsel geeft, dan voorkom je allergie bij jonge
kinderen. Dat staat in de nieuwe voedselrichtlijn voor alle consultatiebureaus. De nieuwe
richtlijn staat haaks op wat tot nu toe geadviseerd werd: begin pas na een maand of zes
met het geven van vast voedsel, want anders vergroot je de kans op een allergie. Volgens
de nieuwe richtlijn mogen baby’s beginnen met kleine hoeveelheden groente en fruit (50
ml). Snel daarna mogen ze ook ei, vis en pinda’s. Als ouders dan ook nog een klein beetje
beschuit verkruimelen in een hapje, voorkomen ze dan hun kind overgevoelig wordt voor
gluten. Het is overigens niet de bedoeling dat meteen een melkvoeding wordt vervangen.
Voedselallergie komt voor bij 4 tot 8 procent van alle kinderen. Daarnaast zijn 1 à 2 op de
1000 kinderen overgevoelig voor gluten.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Polypil ’s avonds
meest effectief
De polypil is een pil die zowel de bloeddruk als het cholesterol verlaagt, zodat de kans op
hart- en vaatziekten gemiddeld tien procent lager is. Hoewel de pil nog niet op de markt is,
wordt er al veel onderzoek naar gedaan. Zo bleek eerder al dat meer mensen hun medicatie
zouden innemen als ze maar één (poly)pil in plaats van allerlei losse pillen hoefden te nemen.
Melvin Lafeber, die in december vorig jaar bij het UMC Utrecht Julius Centrum promoveerde,
onderzocht wat mensen het fijnste moment op de dag zouden vinden om zo’n pil in te
nemen. Dat bleek ’s avonds te zijn.
maart 2014 jaargang 28
Bacterie eet medicijnresten
We beseffen het nauwelijks, maar in de rivieren, meren en zee om ons heen zitten ontzettend
veel medische stoffen. Minstens tweehonderd, becijferde de Universiteit van Wageningen.
Steeds meer medicijnen belanden via de urine in het riool of worden direct door het toilet
gespoeld. Dit is niet acuut gevaarlijk, omdat de concentraties zo laag zijn. Toch is er weinig
bekend over het gevaar van al die stoffen op lange termijn. Daarom proberen onderzoekers
slimme manieren te vinden om medicijnen uit afvalwater te halen. In een experiment
probeerden ze de pijnstiller en ontstekingsremmer diclofenac af te breken met bepaalde
bacteriën. Dat lukte: de diclofenac verdween twee keer zo snel. Hoeveel afval de bacteriën
hierbij produceren is echter nog niet bekend. De onderzoekers zoeken nu uit hoe gevaarlijk
of hardnekkig de medicijnresten echt zijn.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Steeds meer
anti-epileptica
Voor
dementie,
duizeligheid
en
migraine gebruiken we steeds minder
geneesmiddelen. Toch is er een neurologisch geneesmiddel waarvan het
gebruik
toeneemt:
anti-epileptica.
Sinds 2008 gebruiken we daar
jaarlijks steeds vier procent meer van,
volgens de Stichting Farmaceutische
Kengetallen.
Die
toename
komt
vrijwel alleen door Pregabaline (Lyrica).
Doordrukstrips openen het moeilijkst
Dit middel wordt echter ook voor
Dat apothekersassistenten voorlichting geven over het innemen van medicijnen is
neuropatische pijnen en gegenera-
vanzelfsprekend. Aan het openen van medicijnverpakkingen besteden ze echter minder
liseerde angststoornissen gebruikt;
aandacht. Alleen als de patiënt er om vraagt, blijkt uit onderzoek van het rivm en de
hoeveel het precies als anti-epilep-
Universiteit Utrecht. Vooral oudere mensen met reuma of andere beperkingen aan hun
ticum wordt voorgeschreven
handen blijken er regelmatig problemen mee te hebben. Het moeilijkst blijkt de doordrukstrip:
het folie blijkt vaak te hard om door te drukken, waardoor de tablet of capsule beschadigt.
Ook zitten de medicijnen soms te dicht op elkaar, waardoor de patiënt ze moeilijk uit de
verpakking kan halen. Volgens de onderzoekers zouden apothekersassistenten bij het eerste
gebruik van een medicijn standaard aan de patiënt moeten vragen of hij bekend is met de
verpakking. Daarnaast zou het helpen om te demonstreren hoe een verpakking geopend
moet worden of – indien mogelijk – een alternatieve verpakking aan te bieden.
06
optima farma nr 03
-
u pd ate
alles wat je weten moet over...
biologicals
De verschillen tussen klassieke geneesmiddelen en biologicals
zijn groot. Bij deze middelen hoort dan ook andere voorlichting in
de apotheek. Bij TNF-alfa-blokkers is het bijvoorbeeld belangrijk dat
de apothekersassistent de patiënt vertelt over het risico op infecties.
door: Linda de Graaf
In de Nederlandse top tien van geneesmiddelen met de
Wat zijn nu de belangrijkste verschillen tussen de klassieke
grootste omzet staan maar liefst zes biologicals. De meeste
geneesmiddelen en de biologicals? Klassieke geneesmiddelen
van deze middelen mogen tot nu toe alleen maar vanuit het
bestaan uit kleine moleculen die stap voor stap met een
ziekenhuis worden verstrekt, maar de apothekersassistent
chemisch proces worden gemaakt. Biologicals, zoals mono­
krijgt patiënten die een biological gebruiken wel aan de
klonale antilichamen, zijn grote, complexe eiwitten, vergelijk­
balie voor de andere geneesmiddelen.
baar met eiwitten die in het lichaam voorkomen, maar
Moderne biologicals onderdrukken de afweer, zoals infliximab
gemaakt in het laboratorium. Eén monoklonaal antilichaam is
(Remicade) en etanercept (Enbrel) voor reuma en psoriasis. Of
duizend keer zwaarder dan één molecuul paracetamol.
ze worden ingezet bij kanker, zoals Herceptin (trastuzumab)
Om te begrijpen hoe een monoklonaal antilichaam
bij borstkanker. Een veel ouder voorbeeld van een biological
wordt gemaakt, is kennis van het immuunsysteem nodig.
is insuline.
Normaal gesproken reageert het menselijk lichaam op een
binnendringende, lichaamsvreemde stof – bijvoorbeeld een
bacterie – met de aanmaak van antilichamen (antistoffen).
© Nefarma
ACE-remmer
(62 atomen)
biotechnologisch
vervaardigd insuline
(790 atomen)
biotechnologisch
geproduceerd monoklonaal
antilichaam
Het zijn specifieke witte bloedcellen, de B-lymfocyten, die
deze antilichamen produceren. De gevormde antilichamen
herkennen heel specifiek alleen dat ene lichaamsvreemde
stofje (antigeen) en binden zich daaraan. Dat leidt uit­
eindelijk tot vernietiging van de indringer.
Monoklonale antilichamen worden niet in het lichaam
gemaakt, maar in het laboratorium, door bacteriën, gisten
of gekweekte diercellen. De genetische informatie die
nodig is om het antilichaam te maken wordt in deze cellen
ingebracht. Vervolgens worden de cellen vermenigvuldigd
Geneesmiddel
(klein chemisch
molecuul)
Geneesmiddel
(klein biologisch
molecuul)
Geneesmiddel
(groot biologisch
molecuul)
(gekloond) en aan het werk gezet. Monoklonaal wil dus
zeggen: afkomstig uit één enkele cel. De monoklonale
antilichamen zijn allemaal helemaal hetzelfde en binden
zich heel specifiek aan één bepaalde stof, bijvoorbeeld
maart 2014 jaargang 28
een receptor op een tumorcel of een ontstekingseiwit.
Monoklonale antilichamen worden verder toegepast bij on-
Monoklonale antilichamen zijn eiwitten en zijn daarom heel
der andere infectieziekten, afstotingsreacties na transplan-
gevoelig voor afbraak in het maagdarmkanaal. Omdat de
taties en overgevoeligheidsreacties. Het aantal aandoenin-
moleculen zo groot zijn, worden ze ook nog eens heel slecht
gen waarvoor een monoklonaal antilichaam kan worden
vanuit het maagdarmkanaal in het lichaam opgenomen.
ontwikkeld is groot en neemt nog steeds toe. Er zijn bijvoor-
Het heeft dan ook geen enkele zin om monoklonale
beeld monoklonale antilichamen in ontwikkeling voor het ver-
antilichamen oraal toe te dienen. Alle geregistreerde mono-
lagen van het cholesterol en voor de behandeling van diabetes
klonale antilichamen worden per injectie toegediend.
mellitus type 1.
Specifiek
Bijwerkingen
“De kracht van monoklonale antilichamen ligt in het feit
Doordat monoklonale antilichamen heel specifiek aan­grijpen
dat ze specifiek aangrijpen op bepaalde cellen of eiwitten.
op bepaalde cellen of eiwitten, hebben ze nauwelijks inter-
Daardoor kunnen ze heel gericht bepaalde immunologische
actie met andere geneesmiddelen. Ook hoeven bij patiënten
of biologische processen beïnvloeden”, vertelt reumatoloog
met reumatische aandoeningen of inflammatoire darm-
Marc Bijl. Vaak onderdrukken monoklonale antilichamen het
ziekten, zoals colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn,
>>
Eén monoklonaal antilichaam is duizend keer
zwaarder dan één molecuul paracetamol
immuunsysteem. Een goed functionerend immuunsysteem
beschermt het lichaam tegen virussen en bacteriën. Maar een
Monoklonale antilchamen hebben vaak lastige namen: in­
overactief immuunsysteem kan zich ook richten tegen de ei-
fliximab of trastuzumab. Die worden niet zomaar verzonnen.
gen weefsels. Reumatoïde artritis, psoriasis en inflammatoire
Het laatste stuk, mab staat voor Monoclonal AntiBody. De een
darmziekten zijn voorbeelden van auto-immuunziekten: ziek-
of twee letters daarvoor hebben met de herkomst van het an­
ten waarbij het afweersysteem het eigen lichaam aanvalt.
tilichaam te maken. Is het een muizen-antilichaam (-omab),
De meeste monoklonale antilichamen bij deze auto-
deels muis en deels mens (-ximab), een gehumaniseerd eiwit
immuunziekten, zoals infliximab (Remicade) en adalimumab
(-zumab) of een geheel menselijk antilichaam (-umab). Uit de
(Humira), binden aan het ontstekingseiwit tnf-alfa (Tumor
twee letters daarvoor kun je de toepassing herleiden: -li staat
Necrose Factor-alfa). tnf-alfa-komt in een verhoogde
voor immunomodulerend en –tu voor anti-tumoractiviteit.
concen­tratie voor in de gewrichten van reumapatiënten, in de
huidplekken van psoriasispatiënten en in de darmslijmvliezen
Biologisch geneesmiddel
van patiënten met de ziekte van Crohn en houdt daar
de ontstekingen in stand. De monoklonale antilichamen
productie
In levende cellen, die genetisch Door chemische processen
zijn aangepast
Proces goed reproduceerEindproduct zeer gevoelig voor
baar
productieomstandigheden, zoals
temperatuur en voedings­stoffen
toediening
Meestal een injectie of infusie
Meestal een tablet
grootte
Honderden tot duizenden
atomen
Maximaal een paar honderd
atomen
infliximab (Remicade) of adalimumab (Humira) binden aan
tnf-alfa, en leiden zo tot afname van de ontstekingen.
Het monoklonale antilichaam trastuzumab (Herceptin) bindt
aan een receptor (de her-2-receptor) die bij twintig tot
dertig procent van de borstkankerpatiënten overactief is.
her-2 staat voor humane epidermale groeifactorreceptor-2.
Blokkering van deze receptor door Herceptin remt de groei
van de tumorcellen.
Chemische geneesmiddel
Bron: Biologische geneesmiddelen. Uitgave van Nefarma.
-
u pd ate
0
optima farma nr 03
alles wat je weten moet over...
Enkele monoklonale antilichamen
Doel
Monoklonale antilichamen
Aandoeningen
TNF-alfa
infliximab (Remicade), adalimumab
(Humira), golimumab (Simponi)
reumatische aandoeningen, psoriasis, ziekte
van Crohn, colitis ulcerosa
IL-6
tociluzimab (RoActemra)
reumatische aandoeningen
glycoproteïnereceptor
IIb/IIIa op bloedplaatjes
abciximab (ReoPro)
preventie ischemische complicaties bij
dotteren
IL-12 en IL-23
ustekinumab (Stelara)
psoriasis
IgE
omalizumab (Xolair)
allergisch astma
deel van RS-virus
palivizumab (Synagis)
RS-virus
CD-20
rituximab (Mabthera)
bepaalde lymfomen en leukemieën,
reumatoÏde artritis
‘Bij gebruik van tnf-alfa-blokkers komen
inderdaad vaker infecties voor’
>> geen
periodieke controles te worden uitgevoerd, zoals
bijvoorbeeld wel nodig is bij methotrexaat of sulfasalazine.
Een biosimilar is een geneesmiddel dat soortgelijk is aan
Monoklonale antilichamen lijken op stoffen die van nature
een biological dat al eerder is toegelaten op de markt.
in ons lichaam voorkomen, maar bevatten ook stukjes
Het lijkt erop, maar is niet identiek. Dat heeft met de
lichaamsvreemde eiwitten. Daardoor kunnen ze zelf ook een
complexe productiemethode en het zuiveringsproces van
afweerreactie opwekken. Dan wordt het middel inactief. Of
biologicals te maken. Kleine aanpassingen daarin kunnen
er een afweerreactie ontstaat, hangt onder andere af van
het veiligheidsprofiel beïnvloeden. Reumatoloog Marc Bijl:
hoe met het middel wordt omgegaan. Verhitten, bevriezen
“We denken dat een biosimilar hetzelfde werkt en hetzelfde
of schudden kan leiden tot samenklontering en vergroot
effect heeft, maar we weten het niet zeker.”
de kans op een afweerreactie. Het is daarom belangrijk de
voorschriften van de fabrikant op te volgen.
Een afweerreactie kan ook leiden tot bijwerkingen tijdens
afweeronderdrukkende medicatie ernstig verlopen. Daarom
of vlak na de toediening van monoklonale antilichamen,
wordt de patiënt liefst voor start van de behandeling met
zoals griepachtige verschijnselen, huidreacties en (zelden)
een tnf-alfa-blokker gevaccineerd tegen influenza en even-
anafylactische reacties.
tueel pneumokokken en wordt hij gescreend op tuber­culose
Doordat monoklonale antilichamen de afweer onder-
en hepatitis B en C. “Verder is het belangrijk dat de patiënt
drukken, kunnen infecties een serieuze bedreiging worden.
bij zijn arts aan de bel trekt als hij een infectie heeft”, zegt
“Bij gebruik van tnf-alfa-blokkers komen inderdaad vaker
Bijl, “omdat de infectie een ernstiger beloop kan hebben. En
infecties voor”, zegt reumatoloog Bijl. “Dit zijn met name
de apotheek kan een patiënt wijzen op het belang van de
luchtweginfecties, zoals verkoudheden, ontsteking van de
jaarlijkse griepvaccinatie.”
neus- en bijholten en longontsteking. Ze kunnen door de
<<
D E W E T ENS CHAP
VO O R E EN M OOI ERE H UI D
N
NIEUW
n
Voorhee
Eucerin
Omeg a
DAGELIJK SE
VER ZORGING
ACUTE
VER ZORGING
Het beste advies voor een
droge, rode en jeukende huid
Eucerin AtoControl biedt volledige verzorging voor een droge,
rode en jeukende huid. Het vermindert jeuk direct, kalmeert en
maakt de huid langdurig zacht en soepel.
• Zonder parfum of kleurstoffen
• Huidtolerantie en werkzaamheid klinisch bewezen
• Geschikt als aanvullende behandeling bij atopisch eczeem
Wilt u meer weten over Eucerin AtoControl?
Kijk op www.eucerin.nl
-
b iolog ic a l s pati Ë n t
1
optima farma nr 03
Op jonge leeftijd werd bij Sandra Verhoeven borstkanker
geconstateerd. Een borstsparende operatie was niet mogelijk.
ze startte met een chemokuur, aangevuld met trastuzumab
(Herceptin) en tamoxifen. “Deze biological zou mijn kansen
op overleven vergroten met 30 tot 40 procent. Daar ben ik
natuurlijk voor gegaan.”
door: Edwin Bos
‘Liever drieëndertig keer
Herceptin dan één keer chemo’
“Je hebt een record, maar het is géén leuk
record.” In het St. Antonius Ziekenhuis in
Nieuwegein was Sandra Verhoeven de
jongste vrouw bij wie ooit borstkanker was
geconstateerd, zo vertelde haar oncoloog.
Dat was in 2011, ze was toen 28 jaar oud.
In mei van dat jaar had de ziekte zich bij
haar geopenbaard. “Tijdens het douchen
voelde ik een knobbeltje onder mijn borst.
Ik ben direct naar mijn huisarts gegaan.”
Op de echo waren kalkspatjes te zien en de
huisarts vermoedde dat er sprake was van
dcis – ductaal carnicoom in situ – een voor-
stadium van borstkanker. Vervolgens kreeg
Sandra een biopt, waarbij inderdaad een
dcis met ‘foute cellen’ werd geconstateerd.
“Op een mri-scan was een plek op mijn
borst te zien die groter was dan drie centimeter. Een borstsparende operatie was
daardoor niet mogelijk.” Een week na de
operatie kreeg Sandra de uitslag van het
weefselonderzoek: een tumor in een vroeg
stadium. Ze had nog geen tijd gehad om
te beseffen wat haar allemaal overkwam.
maart 2014 jaargang 28
“Ik zat in een flow tot het moment dat de
pompkracht van mijn hart niet onder de
oncoloog mij vertelde dat ik zestien keer
vijftig procent kwam – dus waarom dat on-
chemotherapie zou moeten ondergaan.
derzoek nog zo vaak herhalen? Bovendien
Toen kwam de klap hard aan. ‘Wat?!’ zei ik,
heb ik nooit last gehad van benauwdheid
‘zestien keer’?” De oncoloog stelde Sandra
of hartkloppingen.” Verhoeven had wel
Verhoeven voor de chemokuur aan te vullen
last van hoofdpijn en ze voelde zich vaak
Naam: Sandra Verhoeven met trastuzumab (Herceptin). “Hij vertelde
erg moe op de dag van het ziekenhuis-
Leeftijd:
dat deze immunotherapie met Herceptin
bezoek. Ook bleef ze tot nog een paar da-
Aandoening: borstkanker
mijn overlevingskansen zou vergroten met
gen daarna last houden van een grieperig
Medicatie: tamoxifen en
zo’n dertig tot veertig procent. Toen ben
gevoel door de trastuzumab.
leuproreline
Paspoort
Werk: ik natuurlijk voor het hele pakket gegaan,
30 jaar
fiscalist bij een
chemo én Herceptin. Bij vijf procent had ik
Begeleiding
het waarschijnlijk niet gedaan, maar met
Dat de kuur trastuzumab goed aansloeg,
deze hoge percentages…” Chemo was
gaf Verhoeven de kracht om door te gaan.
het voortraject en met trastuzumab zou
“Liever drieëndertig keer Herceptin dan
zij uitsluitend vrouwen van rond de 40 en
de behandeling echt beginnen, aangevuld
één keer chemo. Voor mijn overleving
50 jaar. “Ik maakte mezelf helemaal gek
met tamoxifen en leuproreline. De eer-
was ik afhankelijk van dit geneesmiddel.”
met die vragen. Een genetische oorzaak
ste vier chemokuren kreeg ze om de drie
Tijdens de kuur had Verhoeven het meeste
was mijn enige hoop op een antwoord.”
weken. Vervolgens twaalf keer wekelijks,
contact met de oncologieverpleegkun-
Uit een onderzoek, dat op haar verzoek
aangevuld met trastuzumab en aansluitend
dige. Zij heeft haar geholpen de ziekte te
plaatsvond, bleek dat echter niet het geval
drieëndertig keer om de drie weken alleen
managen door ‘altijd in stapjes te denken’.
te zijn. “Je hebt gewoon pech gehad”,
trastuzumab, aangevuld met tamoxifen.
De eerste vier keer chemo was zo’n stap.
zei de oncoloog. Sandra worstelt nog met
“Door de chemo was ik helemaal kaal ge-
“Het is een rottijd, maar zo kom je er wel
veel onverwerkte gevoelens. Toen de ziekte
worden, maar met de Herceptin begon mijn
doorheen. Vooral niet denken aan de an-
zich openbaarde heeft de oncologiever-
haar weer te groeien.”
derhalf jaar ziekenhuisbezoeken die voor je
pleegkundige haar doorverwezen naar de
ligt.” Sandra heeft de begeleiding door het
psychosociale hulpverlening. “Maar daar
administratiekantoor
PAC
Sandra ging drieëendertig keer naar het
‘Je hebt gewoon pech gehad’,
zei de oncoloog
ziekenhuis voor de toediening van trastuzumab via een infuus. “Het aanbrengen
van een infuus was zeer pijnlijk omdat mijn
aderen door de chemo verrot waren.” Het
ziekenhuis attendeerde haar niet op de mo-
ziekenhuis als prettig ervaren. Ze kon altijd
ben ik niet op ingegaan omdat ik die hulp
gelijkheid een port-a-cath (pac) te plaatsen
bellen met vragen. “Maar direct na de dia-
van mijn eigen bijdrage moest betalen.” Ze
voor de toediening van trastuzumab. “Later
gnose kreeg ik te horen: ‘Gaat u nu maar
denkt er nu over zich aan te melden bij het
heb ik gehoord van borstkankerpatiënten
naar huis’. Op dat moment had ik graag
Helen Dowling Instituut, dat mensen helpt
die daar veel baat bij hebben gehad. Helaas
nazorg gehad.”
om de ziekte kanker emotioneel te ver-
een foutje van het ziekenhuis, want ik had
werken. Verhoeven heeft haar leven weer
ook graag een pac gehad.”
Pech
opgepakt en is ook weer aan het werk,
De onderzoeken om de zes weken naar
Van de verwerking van haar ziekte is nog
maar zal naar eigen zeggen nooit meer
hartklachten, een bijwerking van trastu-
weinig terechtgekomen. Sandra vertelt
dezelfde zijn. “Natuurlijk ben ik nu iemand
zumab, vond Sandra het meest vervelend.
hoe ze wanhopig op zoek ging naar de
anders. Ik droomde altijd van een eigen
Daarbij werd bloed afgetapt en werden veel
waarom-vragen, zoals ‘waarom ben ik
paard. Dat heb ik meteen gekocht toen de
hartfoto’s gemaakt. “Na twee onderzoeken
een van de jongste vrouwen met borst-
kuur eindigde. Je denkt toch: misschien ben
was het volgens mij wel duidelijk dat de
kanker?’ Op de lotgenotenwebsites trof
ik er volgend jaar niet meer.” <<
-
De a p o t he ke r s a s s i s t e n t
1
optima farma nr 03
‘Laat zien wat je waard
bent – laat je registreren!’
door: Susanne de Joode
d e a potheker sa s s is t e n t
-
maart 2014 jaargang 28
Achter de schermen, daar werkte de apothekersassistent in een
ziekenhuis toen Dineke Berger (57) in 1975 haar carrière begon.
Nu zien ze patiënten steeds vaker aan de balie of het bed. Als
voorzitter ad interim van de NVFZ zit ze boven op de recente
ontwikkelingen.
Apothekersassistenten in ziekenhuizen hebben hoe langer hoe meer contact met
de patiënt. Ze voeren opname- en ontslaggesprekken en er worden steeds meer
medicijnen overgeheveld vanuit de openbare apotheken. Wat daarbij de meeste
indruk maakt? Dat zijn de vrouwen die hun vruchtbaarheidsmedicijnen komen
ophalen. Spanning, stress, onzekerheid en hoop strijden bij hen om de voorrang.
“In die heftige periode is het prettig als een apothekersassistent de tijd neemt
om hun vragen te beantwoorden. Of alleen maar even luistert, en gewoon ‘veel
sterkte’ zegt.” Dat zegt Dineke Berger, interim-voorzitter van de Nederlandse
Vereniging voor Farmaciemedewerkers in Ziekenhuizen (nvfz, voorheen vaz). Ze
vertelt enthousiast over de assistenten in de beide locaties van Tergooi ziekenhuis,
in Blaricum en Hilversum. Na hen elf jaar leiding gegeven te hebben, is ze nu
kwaliteitsfunctionaris. “Door de opnamegesprekken hebben we veel winst geboekt
in de medicatieveiligheid. Dat begon een paar jaar geleden met het cbo-project over
medicatie-overdracht bij 65-plussers die via de spoedeisende hulp binnenkomen. De
apothekersassistenten vragen zo snel mogelijk aan de patiënt welke geneesmiddelen
deze gebruikt. Zo nodig belt de assistent met de openbare apotheek. Het resultaat
Op 29 maart organiseert de
was fantastisch: vijftig procent minder medicatiefouten! We hebben de eerste prijs
nvfz
gewonnen met dit project.”
congres: ‘Van zorgoverheveling
haar 25ste (jubileum)tot
natuurlijke
zorg’.
Blijf up-to-date
Thema’s: de nieuwe overheve-
Zo zijn er veel meer mogelijkheden voor ziekenhuisapothekersassistenten om hun
lingsmiddelen en de werking
eigen verantwoordelijkheid te pakken, weet Berger. Juist daarom is het zo belangrijk
van fertiliteitshormonen, de
dat ze zich laten registreren. “Zo blijft je kennis up-to-date en worden je kwaliteiten
ontwikkelingen van de afgelo-
iedere vijf jaar gecontroleerd. Door je te laten registreren laat je zien wat je waard
pen 25 jaar en van de toekomst
bent.” Registratie is nu (nog) niet verplicht; tot nu toe heeft een derde van de
en de natuurlijke producten
ziekenhuisapothekersassistenten zich aangemeld. Berger doet er alles aan om dat
die aan de basis staan van het
aantal op te krikken. Ook binnen de nvfz: “Alleen door samen te werken kunnen we
ontstaan van de farmacie. Ook
ervoor zorgen dat de patiëntenzorg nog veiliger wordt.” Maar vandaag niet meer.
medewerkers
Berger stapt op de fiets en rijdt naar haar huis, aan de rand van Weesp. Wat ze daar
apotheken zijn welkom.
uit het raam zal zien, is steeds een verrassing. “Mijn uitzicht is altijd anders. De natuur,
Locatie: Culemborg.
de wolken, of er straks paarden, schapen of koeien in de wei staan. De weidsheid van
Meer informatie: www.nvfz.nl
wolken en weilanden helpen me mijn gedachten te ordenen. Dat geeft rust.” <<
van
openbare
-
neur o lo gi e pa r ki n s o n
1
optima farma nr 03
M edicatie is vaak de enige verlichting voor mensen met de ziekte
van Parkinson. Daarmee kunnen ze beter functioneren in het
dagelijks leven. Een middel dat de ziekte afremt of zelfs geneest
is nog steeds niet ontdekt.
door: Marc de Leeuw
Parkinsonpatiënten schamen
zich voor de bijwerkingen
“De ziekte van Parkinson begon met een
Mensen met deze ziekte gaan trager be-
versitair Medisch Centrum in Groningen.
trilling van de rechterwijsvinger, die zich
wegen, krijgen last van stijfheid en bevin-
“Er zijn dertigers die de ziekte van Parkin-
al snel uitbreidde naar de hele hand, de
gen, en hebben moeite hun evenwicht
son krijgen, maar ook negentigers.” Van de
rechterarm en enkele maanden later naar
te bewaren. Dit komt door afbraak van
ziekte van Parkinson bestaan twee typen.
de hele rechter lichaamshelft”, zo schrijft
zenuwen in het hersengebied dat de spier-
Bij het ene type is trillen de voornaamste
een parkinsonpatiënt ergens op internet.
bewegingen aanstuurt. Hierdoor ontstaat
klacht, bij het andere type hebben patiën-
Zomaar een voorbeeld van hoe de ziekte
een tekort aan een belangrijk stofje in de
ten vooral moeite met lopen en het be-
van Parkinson iemands leven binnensluipt.
hersenen, dopamine. Te weinig dopamine
waren van hun evenwicht. Bij mensen met
in de hersenen is de oorzaak van parkin-
het laatste type gaat de zenuwafbraak
sonklachten. De afbraak van zenuwen gaat
vaak sneller dan bij mensen met het eer-
geleidelijk steeds verder. De klachten be-
ste type. Ook lopen ze meer kans om de-
ginnen altijd aan één kant, zoals de patiënt
ment te worden. Maar het ‘tril’-type kan in
omschreef, maar breiden zich later ook
de loop van de tijd overgaan in het andere
uit naar de andere helft van het lichaam.
type. Dan hebben ook deze patiënten een
Mensen die deze ziekte eenmaal hebben,
extra risico op dementie. Patiënten kunnen
komen er nooit meer vanaf. Hun leven lang
ook een depressie krijgen, en psychoses.
zijn ze afhankelijk van geneesmiddelen. Een
Dit zijn vooral de zogeheten visuele hallu-
behandeling die de ziekte afremt of zelfs
cinaties. Patiënten zien dan dingen die er
geneest is nog steeds niet ontdekt.
in werkelijkheid niet zijn. Verder kunnen ze
last hebben van slaperigheid overdag, prob-
Op alle leeftijden
lemen bij het plassen, erectiestoornissen en
De ziekte van Parkinson komt ongeveer
te veel aanmaak van speeksel.
Links: opname van F-dopa in de
even vaak voor bij mannen als bij vrouwen.
Hoe ontstaat de ziekte van Parkinson?
hersenen door gezonde patiënt. Rechts:
Van elke duizend mensen in Nederland
Daarvoor zijn verschillende oorzaken, vol-
De parkinsonpatiënt neemt bijna geen
hebben zo’n twee personen deze ziekte.
gens Van Laar. “Zenuwen in de hersenen
F-dopa meer op doordat de hersenen
“Deze ziekte komt op alle leeftijden voor”,
kunnen afsterven doordat de energieaan-
zijn aangetast.
zegt neuroloog Teus van Laar van het Uni-
maak in de cellen verstoord is. Ook giftige
maart 2014 jaargang 28
stoffen, zoals landbouwgif, kunnen leiden
kan in zeldzame gevallen ook verslavingen
een gel die continu levodopa afgeeft.
tot zenuwsterfte. Momenteel onderzoeken
in de hand werken. Bijvoorbeeld op het
Patiënten krijgen dan een pomp die via een
we of boeren die veel met landbouwgif
gebied van gokken, kopen of het gebruik
peg-sonde deze gel afgeeft in de dunne
hebben gewerkt een grotere kans hebben
van medicatie. Vaak kan dit worden op-
darm. Plaatsing van de peg-sonde gebeurt
om de ziekte van Parkinson te krijgen.”
gelost door de dosering te verlagen. Deze
tijdens een operatie. Er is nog een andere
bijwerkingen komen ook voor bij som-
methode voor de behandeling van de
Dopaminetekort
mige van de andere geneesmiddelen. Veel
ziekte van Parkinson, de zogeheten diepe
Blijkt iemand de ziekte van Parkinson te
mensen schamen zich ervoor als ze ver-
hersenstimulatie. Hierbij worden zenuwen
hebben, dan gaat de neuroloog na hoe-
slaafd zijn en zullen dit daarom niet spon-
die de spieren aansturen gestimuleerd met
veel last de patiënt hiervan heeft in het da-
taan melden. Daarom zal de neuroloog die
elektrische prikkels. “Patiënten met de
gelijkse leven. Functioneert deze minder op
hen behandelt er vaak zelf naar vragen.
ziekte van Parkinson zullen het voorlopig
het werk? Of heeft hij of zij veel last van
moeten doen met de medicatie die er op
bevingen? Medicatie kan dan uitkomst
peg-sonde
dit moment is. Want er zijn weinig nieuwe
bieden. Geneesmiddelen die bij de ziekte
In de eerste vijf jaar kan de ziekte van
geneesmiddelen op komst”, zegt Van Laar.
van Parkinson worden gebruikt vullen het
Parkinson met medicatie vaak goed onder
“Het belangrijkste middel is nog steeds
tekort aan dopamine in de hersenen aan.
controle worden gehouden. Maar omdat
levodopa.” <<
Het meest gebruikte is levodopa, dat ver-
de afbraak van zenuwen verder gaat, lukt
mindert snel de klachten. Andere genee-
dat daarna niet altijd goed meer. De patiënt
smiddelen zijn bijvoorbeeld ropinirol en
merkt bijvoorbeeld dat de geneesmiddelen
pramipexol. Is iemand jonger dan 40 jaar,
minder lang werken. Klachten als traagheid
dan zijn ropinirol, pramipexol of rotigotine
van beweging en beven komen terug.
“Veel patiënten met een depressie of slaap-
het beste. Ze houden bij hen de klachten
Ook worden de zenuwen als het ware
klachten bij de ziekte van Parkinson, blijken
langer onder controle dan levodopa. Bij
‘gevoeliger’. De hoeveelheid medicatie is
op te knappen als ze lichttherapie krijgen”,
parkinsonpatiënten ouder dan 65 jaar
snel te hoog, waardoor patiënten ongewild
zegt Sonja Rutten, psychiater in opleiding
is levodopa een betere keuze omdat de
dansachtige bewegingen gaan maken.
bij ggz inGeest in Amsterdam. Ze doet
hierboven genoemde geneesmiddelen bij
Het kan dan nodig zijn levodopa vaker
hiernaar promotieonderzoek bij het VU
Lichttherapie
Medisch Centrum in Amsterdam. “Bij parkin-
‘Er zijn dertigers die de ziekte
van Parkinson krijgen, maar
ook negentigers.’
sonpatiënten is de biologische klok verstoord.
Ze verkeren als het ware continu in een jetlag.
Overdag zijn ze slaperig en op het moment
dat ze gaan slapen zijn ze over hun slaap
heen met een onrustige nacht als gevolg.
Daardoor kunnen ze in het dagelijks leven
minder goed functioneren.” Momenteel is
ouderen onrust of hallucinaties kunnen
per dag te gebruiken in een lagere
Rutten bezig met de werving van patiënten
veroorzaken. Andere geneesmiddelen zijn
dosering, eventueel gecombineerd met
voor een onderzoek. Daarin wil ze te weten
amantadine, rasagiline en selegiline, vooral
ropinirol, pramipexol of rotigotine. Bij som-
komen welk effect lichttherapie heeft op
in het beginstadium.
mige patiënten is de zenuwafbraak na
stemmingsstoornissen. “Binnenkort starten
verloop van tijd zo erg geworden dat
we een tweede onderzoek waarin we bekijken
Verslavingen
de ziekte niet meer onder controle te
of lichttherapie parkinsonpatiënten in staat
Zoals bij de meeste medicatie het geval
houden is met bovengenoemde medicatie.
stelt zich beter te bewegen. Eerder onderzoek
is, kennen ook parkinsongeneesmiddelen
De neuroloog kan dan besluiten om
liet zien dat lichttherapie hierbij helpt. Soms
bijwerkingen. Levodopa kan bijvoorbeeld
apomorfine-injecties toe te dienen om de
kon de dosering van de medicatie zelfs
misselijkheid, een droge mond, slaperigheid
hoeveelheid dopamine in de hersenen
omlaag.”
en hartkloppingen veroorzaken. Levodopa
bij te sturen. Een andere behandeling is
-
NEURO LO G I E PATI Ë NT
1
optima farma nr 03
‘Ik weet dat moment nog exact, het precieze tijdstip van de diag­
nose.’ Lea Bouterse verslikte zich vaak, voelde zich moe en had last
van stijfheid, maar onduidelijk was waar die klachten vandaan
kwamen. Totdat de neuroloog vroeg hoe het met het lezen ging.
Aan de diagnose ziekte van Parkinson gaat soms een lange zoek­
tocht vooraf.
door: Edwin Bos
‘Ik voelde me beetgenomen
door die rotziekte parkinson’
Een linkerbeen dat hapert en een stijve
ten en vroeg toen: ‘Hoe gaat het met
van de fiets stappen terwijl een been
linkerhand. Niet pijnlijk, maar wel heel
lezen?’ “Je wilt het niet weten”, zei ik,
achterblijft. Of je verslikken. Dat verslikken
vervelend. Het is maart 2011 en Lea
“een artikel kan nog zo boeiend zijn, ik
gebeurt nog af en toe en de fijne motoriek
Bouterse uit Eelde bezoekt haar huisarts.
kom niet verder. Het lukt gewoon niet.
blijft een probleem. “Maar trillen doe ik
Die denkt aan dystrofie en verwijst haar naar
Toen zei hij: ‘U heeft parkinson.’ Dat was
niet, want ik ben helemaal stijf. Ik heb de
de polikliniek revalidatiegeneeskunde in het
op 12 oktober 2011 om exact 16.50 uur.
stijve variant van parkinson.”
Universitair Medisch Centrum Groningen
Mijn parkinson-entree.” De eerste weken
(UMCG). Maar die kunnen haar ook niet
na de diagnose waren een hel. Ze kreeg
Woordvindproblemen
helpen. De klachten worden snel ernstiger.
het woord ‘parkinson’ niet uit haar
De neuroloog schreef levodopa/carbi-
Ze moet haar linkerbeen echt neerzetten
hoofd. “Ik zag constant van die draaiende
dopa voor, want Lea heeft een hoog
tijdens het lopen. “‘Goh Lee, loop toch eens
reclameborden voor me, zoals langs het
dopaminetekort.
gewoon’, zeiden ze tegen me”, vertelt Lea
voetbalveld. Met dat ene woord erop, die
bijwerkingen en is opnieuw vaak heel erg
Bouterse. Ze maakt zich steeds meer zorgen
progressieve hersenziekte: parkinson.”
moe. “In de eerste twee maanden viel ik soms
en bezoekt een neuroloog. Die verwacht
Aan een jaar lang onduidelijkheid en vage
zittend in slaap. Ik sliep elke middag, maar
niet dat het om parkinson gaat, maar
klachten was een eind gekomen, zoals
dat heb ik nu niet meer.” In de afgelopen
Ze
krijgt
regelt een tremorregistratie en een MRIscan en verwijst haar door naar neuroloog
Teus van Laar in het umcg, tevens klinisch
farmacoloog. Van Laar is in het bijzonder
gespecialiseerd in de behandeling van
bewegingsstoornissen bij de ziekte van
Parkinson. Lea: “Hij analyseerde mijn klach-
De eerste weken na
de diagnose ‘parkinson’
waren een hel
last
van
maart 2014 jaargang 28
twee jaar werd de dosis levodopa/carbidopa
nu wel vaker gaan zitten.” Dat werken in
ingrijpend veranderd. Maar het heeft haar
verhoogd naar inmiddels vier giften per dag,
de tuin haar fysiek veel meer moeite kost,
ook geleerd dingen los te laten. “Bij de start
om de vier uur. “Het werkt geweldig, zonder
heeft haar verdriet gedaan, vertelt ze met
van mijn flexpensioen moest ik van mezelf
pillen ben ik nergens. Als ik weg ga heb ik
emotie in haar stem. “Ik was bang mezelf
nog allerlei zinnige projecten starten. Maar
altijd een flesje water bij me en ik draag de
kwijt te raken door die rotziekte parkinson.
dat ben ik nu wel kwijt. Mijn man en ik staan
pillen altijd op zak, zodat ik ze nergens kan
Voelde me echt beetgenomen.” De ziekte
de kinderen veel bij en ik ben wat zorgelozer
laten liggen.”
van Parkinson heeft het leven van Lea
geworden.”<<
Je voortdurend moeten aanpassen aan
nieuwe klachten, dat maakt de ziekte voor
Lea heel onplezierig. Zo krijgt ze na ruim een
jaar medicatiegebruik erg veel last van haar
darmen. Bij een bezoek aan het toilet is ze
vaak heel duizelig, omdat haar bloeddruk
dan snel daalt. “Mijn evenwichtsgevoel is
dan helemaal weg. Alles draait om me heen,
alsof ik in een beslagkom zit.” Lea heeft ook
veel last van woordvindproblemen. “Ik weet
wel wat ik wil zeggen, maar ik kan niet bij
het woord.” Veel informatie verwerken is
ook een probleem, zoals bijvoorbeeld bij
dubbele opdrachten. Of ’s avonds met de
auto in een zware regenbui terechtkomen.
“Dan gebeurt er te veel om me heen en
wordt mijn lichaam helemaal strak. Op die
momenten moet ik snel in contact treden
met mezelf om weer rustig te worden.”
Apotheek
Om de vier maanden bezoekt Lea de
parkinsonverpleegkundige. Met de apotheek
heeft ze niet veel contact, hooguit bij een
wijziging van haar geneesmiddel. Laatst
werd haar vertrouwde merk levodopa/
carbidopa omgezet. “Ik heb liever mijn
eigen merk, maar goedkoper is natuurlijk
prima. Vreemd genoeg zei de assistent dat
mijn vaste merk veel goedkoper is. Ik heb
een goede apotheek, maar dan begrijp ik
het even niet meer …” Lea kan naar eigen
zeggen goed leven met haar ziekte. Ze werkt
ook nog in de tuin, hoewel ze dat werk
wel in stukjes knipt. “Het is heerlijk om te
sjouwen met potten en aarde, maar ik moet
Mijn evenwichtsgevoel is helemaal
weg, alles draait om me heen
-
Op t im a Fa r ma c o n gr e s 2 0 1 4
1
optima farma nr 3
De apothekersassistent
van de
toekomst
P r e s e n tat i e s e n v o o r d r a c h t e n
Peter Felen
trainer, adviseur bij
Felen en Partners,
gastdocent RuG
Flexibiliteit, innovatie, zorg en communicatie
De gemiddelde assistent staat nog steeds in een zeer taakgerichte
organisatie. Zowel in het ziekenhuis als in de openbare apotheek
is er slechts oog voor de dagelijkse taak. Terwijl de prachtige
uitdagingen die er voor de komende vijftien jaar liggen, nieuwe pijlers noodzakelijk maken
De veranderingen die Optima Farma
zoals flexibiliteit, innovatie, zorg en communicatie.
voorziet in het vakgebied zijn talrijk.
In zijn presentatie geeft Peter Felen eerst aan hoe we afscheid nemen van de oude manier
We verwachten een toename van
van werken en vervolgens hoe we de nieuwe manier realiseren. De taken zullen zeker niet
vragen rond zelfzorg en preventie in
verdwijnen, maar wel de manier waarop we ermee omgaan. Misschien maakt het volgende
de apotheek, want cliënten nemen de
beeld het duidelijk: Als in een taakgerichte apotheek een collega ‘s morgens ziek naar
regie van hun gezondheid en zorg meer
huis gaat en er is geen vervanging mogelijk, dan zijn aan het eind van de dag toch alle
en meer in eigen hand. De verwachting
werkzaamheden gedaan. Dat dat lukt, komt door de nieuwe manier van samenwerken op
is, dat er veel veranderingen in
die dag: je overlegt en samen stel je prioriteiten vast. Deze manier van werken wordt de basis
werkwijzen, regels voor vergoeding en
voor de komende jaren: een team dat continu in overleg is en juiste prioriteiten kan stellen.
farmaceutische patiëntenzorg komen.
Daarom focussen de lezingen en
parallelsessies van het Optima Farma
Congres 2014 op deze onderwerpen.
De apotheekmedewerker van de toekomst
Prof. dr. B. Wilffert
hoogleraar Farmaco­­therapie en Klinische
Farmacie RuG
Farmacogenetica in de praktijk
Verschillende
mensen
kunnen
verschillend
reageren
op
geneesmiddelen. Eén van de oorzaken daarvoor ligt in erfelijke
eigenschappen. Zo zijn bijvoorbeeld bepaalde leverenzymen
betrokken bij de afbraak van geneesmiddelen, zoals Cytochroom P 450-enzymen. Er zijn
is zijn of haar eigen veranderingsmanager.
echter grote verschillen in de activiteit van een aantal van die cyp-enzymen op basis van de
Een veranderingsmanager houdt zich vooral
erfelijke eigenschappen. Ook zijn er erfelijke verschillen in de werking van het enzym, wat
bezig met het veranderen van structuur
van belang is voor de werking van de stollingsremmers, de vitamine-K-antagonisten. Bij
en werkwijze van een organisatie. Op die
abacavir is het optreden van overgevoeligheidsreacties sterk erfelijk bepaald.
manier kun je veranderingen opvangen
De farmacogenetica geeft met behulp van genotypering inzicht in deze factoren en draagt
en de regie over je eigen ontwikkeling
ertoe bij dat een deel van de verschillen in reacties op geneesmiddelen voorzien kan worden.
behouden. De organisatie die je in dit geval
In de G-standaard, de elektronische geneesmiddeldatabase die via de apotheek beschikbaar
wilt veranderen ben je zelf.
is, zijn aanbevelingen opgenomen over deze farmacogenetische toepassingen, zodat we dus
Maar de impact is natuurlijk wat groter.
de farmacotherapie kunnen aanpassen aan het individu.
Als je zelf verandert, verandert daarmee
ook je omgeving. Als je weet wat je wilt,
communiceer je dat en geef je dat door aan
je omgeving.
Als je weet wat je nodig hebt voor een
Saskia Beckers
farmaceutisch
consulent &
formulemanager
Robotisering, Centralfilling, Smartfilling…
Wat is er nog te doen voor de apothekersassistent?
Het aantal receptregels per apotheek neemt toe, de marges nemen
af en de zorg moet aantoonbaar worden gemaakt. Het wordt
leuke, interessante, uitdagende werkplek,
alsmaar drukker in de apotheek. Innovatieve producten en diensten gaan de efficiëntie in de
doe je er alles aan dat te bereiken. Is er
apotheek bevorderen. Het integreren van deze nieuwe tools in het vakgebied heeft invloed
weerstand? Verandert niemand mee? Dan
op de taken van de apothekers­assistent.
zul je ook dat moeten veranderen. Kortom,
Bereidingen, herhaalrecepten klaarmaken worden minder. Waar liggen dan nog de kansen
door zelf te veranderen en in te spelen
en de uitdagingen voor apotheek én apothekersassistent? We staan kort stil bij waar we
op de veranderingen die je aan kunt zien
vandaan komen en hoe we er als apotheekteam nu voor staan. Aansluitend zullen we
komen kun je de farmacie veranderen.
kijken we naar de invulling van de dagelijkse werkzaamheden van de apothekersassistent
maart 2014 jaargang 28
Programma
Tijd
Onderwerp
08.45-9.45
Ontvangst & registratie
09.45-10.00
Beatrixzaal
Opening & toekomstvisie Optima Farma
José van Engelen, voorzitter
Optima Farma
10.00-10.30
Beatrixzaal
Toekomst Farmacie
Rik vd Meer, voorzitter van de
KNMP
verwachten van het werk in de apotheek.
10.30-11.00
Beatrixzaal
Zelfzorg en preventie in de apotheek
en de rol van de apothekersassistent
Neprofarm
Farmaceutische ethiek
Omgaan met dilemma’s bij nieuwe
ontwikkelingen
11.00-11.30
Koffiepauze, gelegenheid bezoek expositie
11.30-12.30
Parallelsessies Ronde 1
Sessie 1
Farmacogenetica in de praktijk
Prof. dr. Bob Wilffert
Sessie 2
Medicatieoverdracht
Fatma Karapinar,
ziekenhuisapotheker
Geertje van Zwol,
farmaceutisch consulent
Sessie 3
Robotisering, Centralfilling, Smartfilling…
Wat is er nog te doen voor de
apothekersassistent?
Saskia Beckers,
farmaceutisch consulent
en in de gezondheidszorg niet stilstaan.
Sessie 4
Dermatica
Ontwikkelingen die ook andere eisen stellen
Sessie 5
Ethiek, Omgaan met dilemma’s bij nieuwe
ontwikkelingen
Sessie 6
Preventie & risicobepalingen in de apotheek Maayke Fluitman, apotheker
care2create
Sessie 7
Verminderde nierfunctie in de apotheek
Harm Geers,
apotheker
Sessie FC/FM
Time- & projectmanagement
SBA
gehonoreerd. Maar wat als de tijd ontbreekt
12.30-13.30
Lunch, gelegenheid bezoek expositie
om medicatiebegeleiding goed te doen? Wat
13.30-14.30
Parallelsessies Ronde 2
doe je als iemand zes dozen paracetamol
14.30-15.00
Theepauze, gelegenheid bezoek expositie
komt halen in de apotheek, omdat bij de
15.00-15.30
Het nieuwe werken
Peter Felen
Jumbo de verpakkingen zo klein zijn? In
15.30-16.30
Beatrixzaal
Paneldiscussie: De apothekers­assistent van
de toe­komst
onder leiding van Peter Felen
16.30 uur
Beatrixzaal
Einde & uitscannen in verband met
registratie
Medewerkers registratiebalie
1 2 a p r il 2 0 1 4
op basis van wat we de komende tien jaar
Monique ten Brinke, Frieda
Leenders, openbaar apothekers.
Beiden zijn tevens zorgethicus
Je hebt als apothekersassistent te maken met
veranderingen in de farmaceutische zorg,
omdat de ontwikkelingen in de samenleving
aan
de
farmaceutische
patiëntenzorg.
We zien steeds vaker labwaarden op het
recept of krijgen bij invoer van een recept
de melding nier- of leverfunctiestoornis. Er
is er meer aandacht voor eerste-uitgiftebegeleiding en dit wordt ook als prestatie
je dagelijkse werk kom je regelmatig voor
dilemma’s te staan.
Wat is de juiste afweging? Hoe geef je
Spreker
Monique ten Brinke, apotheker
Zie ronde 1
in de dagelijkse praktijk invulling aan
je verantwoordelijkheid, deskundigheid en
integriteit? Met welke waarden? De be­
roepsgroep heeft voor het afhandelen
van ethische problemen een beroepscode
Harm Geers
openbaar apotheker,
auteur
Verminderde nierfunctie in de apotheek
Apotheken krijgen in toenemende mate te maken met
de vermelding van labwaarden op het recept. Een van die
opgesteld. De code biedt evenwel geen
labwaarden is de Glomerulaire Filtratie Snelheid (gfr), maar
kant-en-klare oplossingen. Wel vind je er
wat betekent die gfr nu precies? In deze interactieve sessie worden de apothekersassistent en
aanknopingspunten om een weloverwogen
de farmaceutisch consulent nageschoold op het gebied van de gfr. Welke relatie bestaat er tussen
keuze te maken. Doelstelling van deze
de bloeddruk en de gfr, welke geneesmiddelen beïnvloeden de gfr, maar vooral ook “Hoe moet
sessie is dat je ethische kwesties leert
ik als apothekersassistent of farmaceutisch consulent de nierfunctie uitleggen en begrijpen?”
herkennen en ziet hoe je beargumenteerd
Een interactieve casus geeft de cursisten meer inzicht om de gfr op een goede wijze te interpreteren
een afweging kunt maken.
in de apotheek.
-
C entr a l e M e dic at i e - i n cid e n t e n Re gi s t r at ie
2
optima farma nr 03
Verwisselingen door een foutieve vertaling van generiek naar
spécialité of andersom worden regelmatig bij de CMR gemeld.
Een van de vaker gemelde voorbeelden is de verwisseling
modafinil (Modiodal) 100 mg met Modalim (ciprofibraat) 100 mg.
Als er zo’n klein verschil is in generieke en spécialiténaam en de
sterkte ook nog gelijk is, is een fout snel gemaakt, met name als
de werkdruk hoog is.
door: Henriëtte Leenders
Modiodal, modafinil, Modalim:
opgepast bij aflevering!
Als er zo’n klein verschil is in generieke en
extra werk… Dit vraagt om een oplossing!
middel gaan afleveren. Om de keuze bij het
spécialiténaam en de sterkte ook nog gelijk
De apotheek ontvangt een recept voor
aanschrijven in het apotheek informatie
is, is een fout snel gemaakt, met name als
Modalim. De patiënt heeft dit middel eerder
systeem (ais) gemakkelijker te maken, zet
de werkdruk hoog is. Aangezien de laatste
geslikt. Onlangs is er voor Modiodal het
de apotheker in het ais bij de omschrijving
jaren vrijwel alle recepten generiek worden
generieke modafinil op de markt gekomen.
van het spécialité – dat nu generiek
voorgeschreven levert het nazoeken veel
De betreffende apotheek wil dit generieke
beschikbaar is - de generieke naam. Hierbij
kiest ze voor het verkeerde spécialité:
Modalim in plaats van Modiodal, waardoor
bij het aanschrijven van Modalim verwezen
wordt naar het generieke middel modafinil.
Modafinil en modalim hebben dezelfde
sterkte van 100 mg en dezelfde memocode
modat1. Als één van de middelen in het
lokale assortiment staat, wordt deze vrijwel
automatisch gekozen bij intikken van de
memocode. Doordat deze fout in het ais
is gemaakt is de verkeerde omzetting voor
langere tijd aan meerdere patiënten foutief
afgeleverd door de apotheek. Er kwam
wel een eerste-uitgiftesignaal, maar in de
maart 2014 jaargang 28
Modiodal - modafinil is een stimulerend middel dat de waakzaam­
heid bij narcolepsie bevordert.
Modalim - ciprofibraat verlaagt het
vetgehalte in het bloed en verbetert de verhouding tussen het
‘goede’ cholesterol (hdl) en het
‘slechte’ cholesterol (ldl). Artsen
schrijven het voor aan mensen die
een verhoogd risico op hart- en
vaatproblemen hebben, zoals bij
angina pectoris en bij diabetes.
Bron: apotheek.nl
Aanbevelingen:
Er zou goed gekeken moeten worden hoe deze vertaling zo gemakkelijk mogelijk
gecontroleerd kan worden (bij invoer in het ais van de generieke naam wordt op dit
moment geen suggestie gedaan voor het spécialitéproduct). Ondersteuning vanuit
apotheek werd gedacht dat dit te wijten
het ais bij risicogeneesmiddelen, zoals in dit voorbeeld, zou mogelijk kunnen helpen.
was aan de overgang naar het generieke
• Zorg voor een sluitende controle van wijzigingen in het bestandsbeheer. Laat preparaat. De verwisseling is ontdekt toen
deze stap altijd controleren, ook indien de apotheker degene is die wijzigt.
er een generiek recept met ciprofibraat
• De medewerker die controleert moet zich ervan bewust zijn, dat hij of zij ook kwam.
deze ‘vertaling’ controleert.
Desbetreffende
patiënten
zijn
geïnformeerd en hebben geen schade van
• Zorg dat beide producten in het lokale assortiment staan, zodat bewust een ondervonden.
keuze gemaakt moet worden bij intikken van de memocode.
Heeft u ook wel eens dit soort incidenten
• Maak het naslagwerk voor vertaling van generiek naar spécialité gemakkelijk meegemaakt in uw apotheek? Meld inci-
toegankelijk op computers waar aangeschreven wordt.
denten bij het Portaal voor Patiënt-
• Zorg dat je weet wat de werking van het geneesmiddel is dat je aflevert.
veiligheid/cmr, het landelijke meldpunt
• Het cbg of de ema zou ervoor moeten zorgen dat spécialiténamen niet te zeer
voor zorgincidenten in het algemeen en
lijken op generieke namen.
medicatieincidenten in het bijzonder. <<
• Het ais zou etiketten moeten aanmaken waarop staat vermeld: ‘Let op: Modiodal
is beschikbaar als modafinil en Modalim is ciprofibraat’.
Meer informatie op:
www.medicatieveiligheid.info
NB: ook de medewerkers van cmr moeten bij elke verwisseling opnieuw kijken wat
of [email protected]
de fout nu precies is.
-
NH G-sta n d a a r d
2
optima farma nr 03
Wat belangrijk is om te weten over de behandeling van astma
bij kinderen? Dat ontstekingsremmers afgebouwd kunnen
worden, dat een voorzetkamer jaarlijks aan vervanging toe
is en dat het advies om de mond te spoelen nu ook geldt voor
bepaalde luchtwegverwijders.
door: Cindy Reinders
Bouw ontstekingsremmers af
als astma onder controle is
Zorg dat astma bij kinderen zo goed mogelijk
In de tabel staan de drie categorieën van
schreven. Schrijft hij een langwerkende
onder controle is met zo min mogelijk
astmacontrole verder uitgelegd.
luchtwegverwijder voor, dan hoort daar
medicatie. Dat staat in de vernieuwde
Apotheek Schuytgraaf is gevestigd in
altijd een ontstekingsremmer bij. Los of in
huisartsenrichtlijn over dit onderwerp.
een nieuwbouwwijk met jonge klanten.
een combinatiepreparaat zoals Seretide of
In het ideale geval is de astma helemaal
“Daaronder zijn ook veel kinderen met
Symbicort.
onder controle. Maar er zijn ook kinderen
astma”, zegt apotheker René Dull. “De
bij wie dit niet het geval is en die nog te
richtlijn geeft ons handvatten waardoor wij
Afbouwen
vaak noodmedicatie (drie keer per week of
deze groep extra kunnen begeleiden.”
Als de astma goed onder controle is,
beveelt de richtlijn aan om af te bouwen
vaker) gebruiken. Bij hen is aanpassing van
de medicatie nodig. Lukt dit niet, dan is een
Medicatie
bezoek aan een kinderarts aan te raden.
De
luchtwegverwijders
is. Volgens Dull zijn er kinderen die hier-
(salbutamol en terbutaline) zijn samen
voor in aanmerking komen maar de ontste-
met de ontstekingsremmers (inhalatie-
kingsremmers altijd in dezelfde dosering
corticosteroïden) de hoekstenen van de
blijven doorgebruiken. “De mogelijkheid
ontstekingsremmers ook werkzaam
behandeling door de huisarts. Kinderen
om af te bouwen is lang niet altijd bekend
zijn bij inspanningsastma? Apotheker
jonger dan een jaar krijgen alleen kort-
bij ouders en/of voorschrijvers.” Gaat een
René Dull hoort vaak van patiënten
werkende luchtwegverwijders. Komt de
kind afbouwen, maar nemen de klachten
dat ontstekingsremmers niet nodig
huisarts niet uit met deze medicatie, dan
weer toe dan gaat het weer terug naar de
zijn, omdat ze de kortwerkende
moet hij overleggen met een kinderarts of
oude dosis. Doseringen kunnen hierdoor
luchtwegverwijder alleen gebruiken
het kind hiernaar verwijzen.
steeds wisselen. Helemaal stoppen is ook
bij inspanning. “Maar gebruiken ze
Recepten met langwerkende luchtwegver-
een optie.
die vaker dan drie keer per week,
wijders (bijvoorbeeld salmeterol (Serevent)),
dan kan een ontstekingsremmer toch
ipratropium (Atrovent) en montelukast
Mond spoelen
zinvol zijn.”
(Singulair), behoren altijd door of na over-
Wat handig is om te weten bij het geven
leg met een kinderarts te worden uitge-
van een inhalatie-instructie is dat nu ook na
Wist je dat...
kortwerkende
tot de laagste dosering die nog werkzaam
maart 2014 jaargang 28
gebruik van bepaalde luchtwegverwijders
de mond gespoeld moet worden. Niet
meer alleen na het inhaleren van ontstekingsremmers. Salbutamol verhoogt het
risico op tandbederf.
Dull: “Om het gemakkelijk te houden adviseren wij voortaan om na elke inhalatie de
mond te spoelen.”
Verder is het belangrijk om de voorzetkamer
jaarlijks te vervangen en erop te letten
dat het kind zoveel mogelijk dezelfde
inhalatoren gebruikt. Maar dat is door het
preferentiebeleid soms lastig. Bij bepaalde
zorgverzekeraars moet een dosisaërosol
omgezet worden naar een novolizer. Dull:
“Maar als het kind in de afgelopen twaalf
maanden een dosisaërosol gebruikte, mag
deze met medische noodzaak − bij Menzis
− toch worden afgeleverd.” <<
Drie niveaus van astmacontrole in de huisartsenrichtlijn
volledige controle
gedeeltelijke controle
onvoldoende controle
alle onderstaande items een of twee van onderstaande items drie of meer van onderstaande items
aanwezig
aanwezig in willekeurige week
aanwezig in willekeurige week*
tweemaal of minder per week
driemaal of meer per week
driemaal of meer per week
beperking van activiteiten geen
ja
ja
nachtelijke symptomen
geen
ja
ja
gebruik noodmedicatie
tweemaal of minder per week
driemaal of meer per week
driemaal of meer per week
spirometrie
normaal
afwijkend
afwijkend
symptomen overdag
*Elke exacerbatie wordt gezien als onvoldoende controle. Tabel met toestemming overgenomen uit de nhg-standaard Astma bij kinderen.
-
v er en igi n g s n i e uw s
2
optima farma nr 03
Handboek
De apothekersassistent
Bij een tweejarig lidmaatschap van de vereniging Optima Farma ontvang je als
welkomstcadeau het boek De apothekersassistent met bijbehorende e-learning. Het
boek vertelt je alles over het werken voor en achter de balie. Jij weet als geen ander
dat werken in een openbare apotheek een geweldige uitdaging is. Samenwerken,
onderlinge communicatie, het geven van informatie aan patiënten, het zijn allemaal
bezigheden die vragen om bijzondere verantwoordelijkheden en bijzondere vaardigheden. Facetten als klantgerichtheid, communicatie, logistiek en kwaliteit aan de
balie zijn daarbij essentieel, net als tevreden patiënten en werkplezier. Het boek beschrijft vele aspecten en geeft tips en voorbeelden om het werken en het werkplezier
op diverse terreinen waar mogelijk te verbeteren
Optima Farma zoekt boegbeelden! Kom naar
het Optima Farma Congres op zaterdag 12 april
Optima Farma is op zoek naar
apothekersassistenten/farmaceutisch consulenten die zich op
het Optima Farma Congres willen laten fotograferen. In de hal
is een fotostudio ingericht. De
foto’s komen in een database
en kunnen gebruikt worden in
en op de cover van het vakblad,
op voorlichtingsmateriaal en op
de website van Optima Farma.
Je krijgt een digitaal bestand
voor privégebruik. Er is een
visagist aanwezig om te zorgen
dat je zo goed mogelijk op de
foto staat. Heb je belangstelling
kom dan naar het congres, de
fotograaf is tot 14.00 uur aanwezig. Er is een beperkt aantal
plaatsen.
maart 2014 jaargang 28
Colofon
Meldpunt Optima Farma
Website Optima Farma
Wil jij je ervaringen met de patiënt aan
Neem ook eens een kijkje op de
de balie met ons delen? Het mogen
website van Optima Farma. Op de site
uiteraard leuke ervaringen zijn maar
lees je actueel nieuws over het vak
de beroepsvereniging Optima Farma en knmp.
ook vragen en problemen waar je in
en het beroep. Ook kun je je online
Het maandblad bereikt apo­thekers­assistenten,
de dagelijkse praktijk tegenaan loopt.
aanmelden als lid van de vereniging en
farmaceutisch consu­len­ten en farmaceutisch
Stuur
naar
voor het Optima Farma Congres op 12
managers, die werkzaam zijn bij de openbare,
deze
ervaringen
dan
[email protected].
Het vakblad Optima Farma is een uitgave van
Optima
april as. Heb je suggesties en ideeen
huisarts-, of ziekenhuis­apotheek, poliklinische
Farma kan deze ervaringen vanuit
voor de site? Laat het ons weten:
apotheek of farma­ceutische groothandel. Een
de apotheekpraktijk meenemen in
[email protected].
persoonlijk abonnement kunt u aanvragen via
gesprekken met de KNMP, overheid
en patiëntenverenigingen. Afgelopen
maand hadden we weer een gesprek
het formulier op de website van Optima Farma:
Agenda
www.optimafarma.nl. Oplage 14.500 exemplaren (verstuurd naar privé-adres)
met het ministerie van VWS en hebben
we veel praktijkvoorbeelden, onder
29 maart
meer preferentiebeleid en vragen over
Symposium NVFZ ‘Van zorgoverheveling
vergoedingen, meegenomen en be-
tot natuurlijke zorg’. www.nvfz.nl
sproken.
8 april
HKZ Kwaliteitsdag over ‘Kennisoverdracht
en informatie-uitwisseling’. www.nen.nl
Wat doet de vereniging
Optima Farma voor mij?
Optima Farma behartigt de inhoudelijke belangen van alle apothekersassistenten, farmaceu-
12 april
Optima Farma Congres ‘De
apothekersassistent van de toekomst’
www.optimafarma.nl
tisch consulenten en farmaceutisch managers.
Hoe meer leden, hoe krachtiger de stem van de
beroepsgroep binnen het veld van alle zorgverleners. Word lid en profiteer direct van een aantal voordelen! Het lidmaatschap biedt jou:
•Korting op de KNMP Kennistesten
•Een geaccediteerde e-learning Accredidact
•Geen bijdrage meer voor het Optima Farma Magazine
Optima Farma
•Maandelijks een digitale nieuwsbrief met Voor vragen en/of opmerkingen
actuele informatie en leuke aanbiedingen
over je beroep of de vereniging:
Optima Farma, Margo Briejer
Word je voor twee jaar lid dan ontvang
(ambtelijk secretaris)
je bovendien het boek De apothekersassi-
Postbus 13166, 2501 ED Den Haag
stent van Peter Felen met de bijbehorende
T 070 373 72 15
geaccrediteerde e-learning de apothekers-
[email protected]
assistent.
www.optimafarma.nl
T 49,50 per jaar.
lidmaatschap
bedraagt
Advertenties
Monique Ruigrok
Kevin Aniba
tel. 070 373 74 07
[email protected]
[email protected]
Redactieadres
Postbus 30460
2500 GL Den Haag
tel. 070 373 73 02
fax. 070 346 49 26
[email protected]
Hoofdredacteur
Mariël Croon
•Korting op het jaarlijkse Optima Farma Congres
Het
Adreswijzigingen & abonnementen
Administratie KNMP
Postbus 30460
2500 GL Den Haag
tel. 070 373 71 41
e-mail: [email protected]
Aan dit nummer werkten mee:
Edwin Bos, Margo Briejer, Linda de Graaf,
Peter Huijs, Susanne de Joode, Henriëtte
Leenders, Marc de Leeuw, Cindy Reinders
Ontwerp
Ton Sampiemon, TSdesign Almere
Fotografie
Hans Oostrum Fotografie
Het volgende nummer
verschijnt 4 april
ISSN 0920 -2110
De KNMP vernieuwt. En uw stem telt!
Voorheen
Astma Fonds
Van kandidaatsstelling naar het stemproces. Dat is de huidige fase van het bestuurlijke
vernieuwingsproces van uw vereniging. Stem daarom tot 5 maart op de kandidaten van uw
keuze via knmp.nl/vernieuwing. De bekendmaking uitkomsten vindt op 6 maart plaats in de
De
beste
zorg
Algemene
Vergadering.
Voorheen
Astma Fonds
voor longpatienten
Voorheen
Astma Fonds
Voorheen
Astma Fonds
Astma,
C PD,
CO
?
wat nu
Voor het nieuw te vormen WSO sectiebestuur zijnenmeer
kandidaten
dan
vacante posities.
Voor
en wat nu?
heeft
Mijn kind
?
het
nieuwe
LOA
sectiebestuur
en
het
KNMP-bestuur
zijn
net
zo
zoveel
kandidaten
als
vacatures.
nu
t
In Nederland zijn ruim één miljoen mensen met een
astma, wa
Op de webpagina
www.knmp.nl/vernieuwing
vindt u meer informatie over de kandidaten voor
chronische
longziekte. Het
Longfonds zet zich voor
Zolevensbelang.
ziet u dadelijk
wie uw belangen gaat behartigen.
hendein,(sectie)besturen.
want longen zijn van
Wij strijden
Uw
stem is
vooren
alle
bestuurders
waardevol.
voor
gezonde
longen
tegen
chronische longziekten.
dlid
lid
n
e
d
nsen
et de
min) .
et
Let op:
s op:
onds
fonds
fonds
ijn.
ds.nl
op:
nds
onds
onds
s.nl
V31/01.14
V30/01.14
Als zorgverlener geeft u zorg aan chronische
Heeft u geen digitale uitnodiging ontvangen om te stemmen?
longpatiënten. Hen voorzien van waardevolle informatie
ie
Dan is uw correcte e-mailadres waarschijnlijk niet bekend. Wanneer
over hun ziekte is daarin belangrijk. Het Longfonds helpt
pt
u dit tijdig doorgeeft aan [email protected], ontvangt u een
u daarbij, met voorlichtingsmaterialen die u gratis kunt
digitale stem-uitnodiging.
bestellen via onze website. longfonds.nl/bestellen
Meer weten?
vol
volg ons op:
@longfonds
facebook.com/longfonds
youtube.com/longfonds
longfonds.nl
U kunt uw vragen stellen via: [email protected] of telefonisch via 070-3737272
Advertentie 200x260mm Bestuurlijke vernieuwing feb.pdf.indd 1
03-02-14 10:22
Naamloos-1.indd 1
03-02-14 10:32
Verkorte productinformatie: Naam van het geneesmiddel Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen50 microgram/250 microgram/dosis inhalatiepoeder, voorverdeeld.Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen50
microgram/500 microgram/dosis inhalatiepoeder, voorverdeeld.Samenstelling Elke voorverdeelde dosis Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen bevat 50 microgram salmeterol (als salmeterolxinafoaat) en 250
microgram f luticasonpropionaat.50 microgram salmeterol (als salmeterolxinafoaat) en 500 microgramf luticasonpropionaat.Hulpstof met bekend effect: 24.677 mg lactose per dosis.24.427 mg lactose per dosis.
Indicaties Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen is uitsluitend geïndiceerd voor volwassenen.AstmaSalmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen is geïndiceerd als onderhoudsbehandeling van astma wanneer het
gebruik van een combinatieproduct (langwerkende bèta-2-agonist en geïnhaleerde corticosteroïden) geschikt wordt bevonden: -Patiënten die onvoldoende onder controle zijn met inhalatiecorticosteroïden en
eenkortwerkende bèta-2-agonist voor inhalatie die ‘indien nodig’ wordt gebruikt.Of -Patiënten die onder controlezijn met geïnhaleerde corticosteroïden en langwerkende beta-2-agonisten. Chronische
ObstructievePulmonaire aandoening (COPD) Salmeterol/ Fluticasonpropionaat Elpen is geïndiceerd voor de symptomatische behandeling van patiënten met COPD, met een FEV1 <60%van de voorspelde normale
waarde(pre-bronchodilatoir) en een voorgeschiedenis van herhaaldelijke exacerbaties met significante symptomen, ondanks regelmatig gebruik van een bronchodilatator. Doseringen wijze van toediening
Salmeterol/ Fluticasonpropionaat Elpen is uitsluitend geschikt voor inhalatie.Patiënten dienen erop gewezen te worden dat Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen dagelijks gebruikt dient te worden voor een
optimaal effect, óók tijdens klachtenvrije perioden.Patiënten dienen regelmatig door hun arts gecontroleerd te worden zodat de sterkte van de ontvangen Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen optimaal blijft
en uitsluitend op medisch advies wordt gewijzigd. De dosering dient te worden getitreerd naar de laagst mogelijke dosering waarbij een effectieve controle van de symptomen blijft gehandhaafd.Kinderen en
adolescenten:Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen mag niet worden gebruikt door kinderen en adolescenten. Contra-indicaties Overgevoeligheid voor de werkzame stoffen of voor de vermelde hulpstof.
Belangrijkste waarschuwingen en voorzorgsmaatregelenSalmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen mag niet worden gebruikt om acute symptomen van astma te behandelen waarbij een snel-en kortwerkende
bronchusverwijder nodig is.Patiënten mogen niet starten met Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen tijdens een exacerbatie, bij een aanzienlijke achteruitgang of bij een acute verslechtering van astma. Er
kunnen ernstige astma-gerelateerde bijwerkingen en exacerbaties optreden tijdens de behandeling met Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen. Patiënten dienen te worden verzocht de behandeling voort te
zetten, maar wel medisch advies in te winnen wanneer de astmasymptomen niet beheersbaar blijven of verergeren nadat met Salmeterol/ Fluticasonpropionaat Elpen werd gestart.De patiënt dient ook een
medisch onderzoek te ondergaan in het geval de gebruikte dosering Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen geen adequate beheersing van de astma heeft opgeleverd. Wanneer de astmasymptomen onder
controle zijn kan worden overwogen om geleidelijk de dosis Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen te verlagen. Regelmatige controle van de patiënt tijdens het afbouwen is belangrijk. De laagst effectieve dosis
Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen dient te worden gebruikt. Bij patiënten met astma of COPD dient aanvullende therapieën met corticosteroïden te worden overwogen. De behandeling met Salmeterol/
Fluticasonpropionaat Elpen mag niet plotseling worden gestaakt door astma-patiënten gezien het risico op exacerbatie. De behandeling moet geleidelijk afgebouwd worden onder toezicht van een arts. Voor
patiënten met COPD kan het staken van de behandeling ook gepaard gaan met symptomatische destabilisatie en dient onder toezicht van een arts te gebeuren.Zoals bij alle inhaleerbare geneesmiddelen die
corticosteroïden bevatten moet Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen met voorzichtigheid worden toegediend aan patiënten met pulmonaire tuberculose. Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen moet met
voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met ernstige cardiovasculaire aandoeningen, hartritmestoornissen, diabetes mellitus, thyrotoxicose, ongecorrigeerde hypokaliëmie of bij patiënten die neigen tot
een lage serumkaliumspiegel.Het is belangrijk dat de patiënt regelmatig wordt onderzocht en de dosering van het geïnhaleerd corticosteroïd wordt verminderd tot de laagst mogelijke onderhoudsdosering
waarbij een effectieve beheersing van astma gewaarborgd blijft.. Ritonavir kan de concentratie f luticasonpropionaat in plasma sterk verhogen. Daarom moet gelijktijdig gebruik vermeden worden, tenzij het
potentiële voordeel voor de patiënt opweegt tegen het risico op systemische corticosteroïd-bijwerkingen. Er is ook een verhoogd risico op systemische bijwerkingen wanneer f luticasonpropionaat wordt
gecombineerd met anderepotenteCYP3A-remmers. Artsen dienen ook waakzaam te blijven op de mogelijkeontwikkeling van een longontsteking en andere lage luchtweginfecties bij COPD-patiënten, omdat de
klinische kenmerken van dergelijke infecties en exacerbaties dikwijls overlappen. Gelijktijdige behandeling met ketoconazol of andere krachtige CYP3A4-remmers dient vermeden te worden, tenzij de voordelen
van de salmeterolbehandeling opwegen tegen het mogelijk toegenomen risico op systemische bijwerkingen Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen bevat lactose. Patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen
zoals galactose-intolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucose-galactose malabsorptie mogen dit geneesmiddel niet gebruiken. Bijwerkingen Bijwerkingen die worden geassocieerd met salmeterol/
f luticasonpropionaat zijn hieronder vermeld, gerangschikt per systeemorgaanklasse en per frequentie. Frequenties worden gedefinieerd als: zeer vaak(≥1/10), vaak(≥1/100 tot <1/10), soms(≥1/1000 tot <1/100),
zelden(≥1/10.000 tot <1/1000), zeer zelden(<1/10.000) en niet bekend (kan op basis van de beschikbare gegevens kan de frequentie niet worden bepaald). Infecties en Parasitaire aandoeningen- vaak: Candidiasis
van mond en keel, Longontsteking Bronchitis. Immuunsysteemaandoeningen – soms: Respiratoire symptomen (dyspnoe), zelden: Overgevoeligheidsreacties met de volgende verschijnselen:Cutane
overgevoeligheids-reacties, Angio-oedeem (voornamelijk in het gelaat en orofaryngeaal oedeem), Respiratoire symptomen (bronchospasmen, Anafylactische reacties waaronder anafylactische shock Endocriene
aandoeningen –Zelden: Syndroom van Cushing, Cushing-achtige kenmerken, bijniersuppressie, groeivertraging bij kinderen en adolescenten, verminderde botmineraal-dichtheid Voedings-en
stofwisselingsstoornissen – vaak: Hypokaliëmie, zelden: Hyperglykemie. Psychische stoornissen: soms: angst, zelden: Slaapstoornissen en gedragsveranderingen waaronder psychomotorische hyperactiviteit en
prikkelbaarheid (voornamelijk bij kinderen), niet bekend: Depressie, agressie (voornamelijk bij kinderen). Zenuwstelselaandoeningen – zeer vaak: Hoofdpijn, soms: Tremor. Oogaandoeningen – zelden: cataract,
glaucoom. Hartaandoeningen – soms: hartkloppingen, tachycardie, angina pectoris, zelden: hartritmestoornissen (waaronder atriumfibrilleren, supraventriculaire tachycardie en extrasystolen).Ademhalingsborstkas- en mediastinumaandoeningen- zeer vaak: nasofaryngitis, vaak: sinusitis, heesheid/dysfonie, soms: geïrriteerde keel, zelden: paradoxicale bronchospasmen. Huid- en onderhuid-aandoeningen- vaak:
kneuzingen. Skeletspierweefsel- en bindweefselaandoeningen-vaak: artralgie, myalgie, fracturen veroorzaakt door traumata, soms: spierkrampen Farmacotherapeutische groep:Adrenergica en andere antiastmatische middelen.ATC-code: R03AK06 Aard en inhoud van de verpakking Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen bevat twee geneesmiddelen verpakt in twee alu-alublisterverpakkingen die één enkele dosis
bevatten (dubbel blisterverpakkingen) die per 60 doses zijn opgeslagen in deElpenhaler inhalator. Af leverstatus: UR Vergoedingsstatus: Volledig vergoed. Houder van de vergunning voor het in de handel
brengen ELPEN PharmaceuticalCo. Inc.95, Marathonos Ave.,GR-19009 Pikermi, Attica Griekenland Registratienummers Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen50 microgram/250 microgram/dosis inhalatiepoeder,
voorverdeeld: RVG 110377.Salmeterol/Fluticasonpropionaat Elpen50 microgram/500 microgram/dosis inhalatiepoeder, voorverdeeld: RVG 110378.Distributeur voor Nederland: Focus Care Pharmaceuticals B.V.,
Lagedijk 1-3, 1541 KA Koog aan de Zaan, www.focuscare.nl Volledige productinformatie op aanvraag beschikbaar.
Samen werken aan de
toekomst van ons vak?
Word
nu lid van
de vereniging
Optima Farma
voor € 49,50
per jaar
Het Optima Farma lidmaatschap geeft jou:
•
•
•
•
•
Korting op het jaarlijks Optima Farma Congres
Accredidact E-learning cursus ter waarde van € 36,50
E-learning cursus ‘De apothersassistent’
Maandelijks een digitale nieuwsbrief
Diverse leuke aanbiedingen en actuele
informatie over je vak en de farmacie
Bij een tweejarig lidmaatschap ontvang
je gratis het boek ‘De apothekersassistent’
van Peter Felen (t.w.v. € 39,95).
Kijk voor meer informatie en online
aanmelden op www.optimafarma.nl.
Salmeterol / Fluticason Elpen®
NIEUW
de kracht van
inhalatietherapie
Focus Care lanceert de bekende droge poeder inhalatietherapie
Salmeterol / Fluticason(propionaat).
Salmeterol / Fluticason Elpen® is speciaal ontwikkeld voor gebruik
met de bijbehorende Elpenhaler® en is bio-equivalent aan het referentie-specialité. Het product is geregistreerd in 26 Europese landen
en wordt vanaf 2009 dagelijks door patiënten gebruikt
Eigenschappen Elpenhaler®
• Gegarandeerd juiste dosering
• Visuele verificatie door de patiënt
• Robuuste constructie garandeert ongestoorde werking
Salmeterol / Fluticasonpropionaat Elpen® is er in twee sterkten
• 50 mcg / 250 mcg: ZI-nummer 15943909
• 50 mcg / 500 mcg: ZI-nummer 15943925
Volledig vergoed conform GVS. Vraag uw groothandel naar de
mogelijkheden.
Wilt u meer informatie of demonstratiemateriaal ontvangen?
Neem contact op met distributeur
Focus Care Pharmaceuticals B.V. 075-612 0511 / [email protected]
w w w. e l p e n h a l e r. n l
Salmeterol / Fluticason Elpen ®
verkorte productinformatie zie elders in deze uitgave