Transcript verklarende lijst - Nederlandse Hersenbank

Uitleg ziektebeelden Multiple sclerose Multiple sclerose (MS) is een chronische ziekte waarbij ontstekingen ontstaan in het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg). Het centrale zenuwstelsel kan bij MS bepaalde signalen niet goed verwerken, doordat de isolatielaag (myeline) rondom de zenuwen is aangetast. Dit kan diverse uitvalsverschijnselen geven: van extreme moeheid, krachtsverlies en geheugenproblemen tot blindheid. Dementie Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes. Vormen van dementie zijn onder andere de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie, frontotemporale dementie (FTD) en Lewy body dementie. Bij dementie gaan steeds meer zenuwcellen in de hersenen en/of verbindingen tussen deze zenuwcellen kapot. Hierdoor kunnen de hersenen niet goed meer functioneren, waarbij meestal met name geheugenstoornissen opvallen. Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een progressief verlopende aandoening, waarbij een verlies optreedt van dopamine producerende (dopaminerge) zenuwcellen in de ‘substantia nigra’ (zwarte kern, in het midden van de hersenen). Daarnaast kan er ook degeneratie optreden in andere hersenkernen. De ziekte van Parkinson kenmerkt zich door veranderingen in beweging, uiterlijk en gedrag. Autisme spectrum stoornissen Autisme, of Autismespectrumstoornis, is een ontwikkelingsstoornis, gekenmerkt door beperkingen in de sociale communicatie en een beperkt repertoire van interesses en activiteiten. Bij iemand met autisme is de prikkel‐ en informatieverwerking in de hersenen verstoord. ADHD De afkorting ADHD staat voor Attention Deficit/Hyperactivity Disorder. In het Nederlands: aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit. Kenmerkend voor mensen met ADHD zijn impulsief gedrag, concentratieproblemen, rusteloosheid en leermoeilijkheden. De symptomen beginnen in de kindertijd en kunnen tot in de volwassenheid blijven bestaan. Depressie Een depressie is een stemmingsstoornis die zich hoofdzakelijk kenmerkt door het niet meer kunnen ervaren van plezier en vreugde en/of zware neerslachtigheid. Bipolaire stoornis type I Een bipolaire stoornis is een stoornis die wordt gekenmerkt door wisselende stemmingen, variërend van periodes met depressie, tot periodes van (hypo)manie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de bipolaire I en de bipolaire II stoornis. Iemand met een bipolaire stoornis type I heeft minimaal 1 keer in zijn leven een manische periode doorgemaakt. Een manie is een periode van minstens een week waarin iemand een overmatig, niet passende, goede stemming of juist een prikkelbare stemming heeft, weinig slaap nodig heeft, overloopt van energie en ideeën en de neiging heeft veel te praten. Vaak hebben mensen met een bipolaire I stoornis gedurende hun leven meerdere manische periodes en daarnaast meerdere depressieve periodes. Bipolaire stoornis type II Een bipolaire stoornis is een stoornis die wordt gekenmerkt door wisselende stemmingen, variërend van periodes met depressie, tot periodes van (hypo)manie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de bipolaire I en de bipolaire II stoornis. Iemand met een bipolaire stoornis type II heeft minstens 1 keer in zijn leven een depressie doorgemaakt en daarnaast ten minste 1 hypomane periode doorgemaakt. Een hypomanie is een periode van tenminste 4 dagen, die lijkt op een manie maar dan minder ernstig. [Een manie is een periode van minstens een week waarin iemand een overmatig, niet passende, goede stemming of juist een prikkelbare stemming heeft, weinig slaap nodig heeft, overloopt van energie en ideeën en de neiging heeft veel te praten.] Schizofrenie Schizofrenie is een ziekte van de hersenen, waarbij denken, gevoelsleven en gedrag van de patiënt ernstig verstoord zijn geraakt. De ziekte wordt gekenmerkt door periodes met psychotische verschijnselen: vreemd en verward denken, praten en zich gedragen. De patiënt lijdt vaak aan een achteruitgang van zijn of haar psychisch en sociaal functioneren. Daarnaast kunnen belangstelling en gevoelens veranderen. Obsessieve compulsieve stoornis Mensen met een obsessieve compulsieve stoornis, ook wel OCD, OCS of dwangstoornis genoemd, hebben last van steeds terugkerende dwanggedachten en/of dwanghandelingen. Dwanggedachten (obsessies) zijn gedachten die mensen weliswaar zelf hebben, maar die ze vreemd en overdreven vinden. Het overkomt hun en ze kunnen die gedachten niet voorkomen of loslaten. De gedachten zijn hardnekkig en veroorzaken angst of lijden (‘als ik iets niet doe, gebeurt er iets ergs’). Dwanghandelingen (compulsies) zijn zich steeds herhalende handelingen die iemand van zichzelf op dezelfde speciale manier moet doen. Bijvoorbeeld alles steeds controleren of schoonmaken. Body dysmorphic disorder Een stoornis van de lichaamsbeleving wordt ook wel BDD, naar het Engelse Body Dysmorphic Disorder of morfodysforie genoemd. Mensen met een stoornis in de lichaamsbeleving zijn sterk vervuld van het idee dat er iets mis is met (een deel van) hun uiterlijk, ook wel ingebeelde lelijkheid genoemd. PTSS Een posttraumatische stress‐stoornis (PTSS) is een angststoornis die ontstaat als gevolg van ernstige stress gevende situaties, waarbij sprake is van levensbedreiging, ernstig lichamelijk letsel of een bedreiging van de fysieke integriteit. PTSS wordt gekenmerkt door herbelevingen (nachtmerries of flashbacks), vermijding van herinneringen of emotionele uitschakeling hiervan, ernstige prikkelbaarheid en slaapstoornissen, extreme spanning als gevolg van bepaalde prikkels, irritatie en hevige schrikreacties. Verslaving Verslaving is een toestand waarin een persoon fysiek en/of mentaal van een gewoonte of stof afhankelijk is, zodanig dat hij/zij deze gewoonte of stof niet, of heel moeilijk los kan laten. Het gedrag van de persoon is gericht op het verkrijgen en innemen van het middel, of het handelen naar de gewoonte, ten koste van andere activiteiten. Als het lichaam deze stof of gewoonte moet loslaten kunnen (ernstige) ontwenningsverschijnselen optreden. Angststoornissen Een angststoornis is een psychische aandoening die zich kenmerkt door de aanwezigheid van een pathologische angst. Angst is een gevoel dat optreedt bij ervaren dreigend gevaar. Als een angst geen reële grond heeft en de betrokken persoon er sociale problemen door ondervindt, is er sprake van een stoornis. Persoonlijkheidsstoornissen Persoonlijkheidsstoornissen is een categorie van psychische aandoeningen die gekenmerkt wordt door een star en duurzaam patroon van gedachten, gevoelens en gedragingen die binnen de cultuur van de betrokkene duidelijk afwijkt van de verwachtingen. Enkele voorbeelden zijn de borderline persoonlijkheidsstoornis, de ontwijkende en de antisociale persoonlijkheidsstoornis. Progressieve supranucleaire paralyse Progressieve supranucleaire paralyse (PSP) is een aandoening waarbij hersencellen langzaam afsterven, met voornamelijk lichamelijke problemen als gevolg. Progressief betekent dat de ziekte verergert in de loop van de tijd, supranucleair duidt op het deel van de hersenen waar de oorzaak van de aandoening ligt en paralyse betekent verlamming. De aandoening wordt gekenmerkt door parkinsonisme, gestoorde oogbewegingen en dementie. Vaak lukt het patiënten niet meer om recht vooruit te kijken, neemt de loopsnelheid af, vallen zij vaak en hebben ze regelmatig slikstoornissen. Multisysteematrofie Multi systeem atrofie (MSA) is de verzamelnaam voor ziekten waarbij meerdere delen (multi‐
systeem) van de hersenen vroegtijdig verouderen en afsterven (atrofie). De 3 zones die het meest getroffen worden zijn de basale kernen, de kleine hersenen en hersenstam. Deze atrofie veroorzaakt problemen met bewegen, evenwicht en automatische functies van het lichaam, zoals controle over de urineblaas. Amyotrofe lateraal sclerose Amyotrofe lateraal sclerose of ALS is een tamelijk zeldzame neurologische ziekte waarbij het belangrijkste kenmerk is dat de motorische zenuwcellen in het ruggenmerg, de hersenstam en de motorische schors van de hersenen afsterven. Daardoor ontstaat progressief krachtsverlies en verlamming, die uiteindelijk tot de dood leidt van de patiënt door verlamming van de ademhalingsspieren. Narcolepsie Narcolepsie is een aandoening die veroorzaakt wordt door een ontregeling van het normale slaap/waakpatroon. Slaperigheid overdag is het meest op de voorgrond staande symptoom van narcolepsie. Mensen voelen zich elke dag slaperig, vooral als ze niet actief bezig zijn. Daarnaast komen aanvallen van onbedwingbare slaap voor. Mensen voelen zich dan zo ontzettend slaperig dat ze hun slaap niet meer tegen kunnen houden en daadwerkelijk in slaap vallen. Macula degeneratie Maculadegeneratie is een aandoening van het centrale gedeelte van het netvlies, de macula lutea, of gele vlek. Vaak wordt maculadegeneratie 'slijtage' van het netvlies genoemd. Het scherpe zien verdwijnt en er blijft midden in het beeld een vlek achter. De rest van het netvlies blijft wel werken, zodat men in staat blijft om min of meer zelfstandig te blijven functioneren. Retinitis pigmentosa Retinitis pigmentosa is een verzamelnaam voor een groep ziekten die gekenmerkt wordt door slecht zien in het donker (nachtblindheid) en zeer geleidelijke beperking van het gezichtsveld, die uiteindelijk leidt tot kokerzien. De ernst en het beloop kunnen sterk wisselen: soms zijn de symptomen al op kinderleeftijd duidelijk, soms wordt de ziekte pas op middelbare leeftijd vastgesteld. Reumatoïde artritis Reumatoïde artritis is een auto‐immuunziekte: het afweersysteem keert zich tegen het eigen lichaam. Bij reumatoïde artritis ontstaan gewrichtsontstekingen. De ziekte kan sluipend beginnen of plotseling ontstaan, is chronisch en kent een grillig verloop. Diabetes mellitus type I Diabetes type 1 is een auto‐immuunziekte, het eigen afweersysteem vernietigt de cellen in de alvleesklier die insuline aanmaken. Aangezien insuline noodzakelijk is voor het reguleren van je bloedsuiker, moeten patiënten met diabetes type I zelf insuline spuiten, of een pompje dragen. Diabetes mellitus type II Diabetes type 2 is de meest voorkomende soort diabetes: negen van de tien mensen met diabetes hebben diabetes type 2. Bij diabetes type 2 kan het lichaam de bloedsuiker niet meer goed regelen, doordat er te weinig van het hormoon insuline in het lichaam is. Bovendien reageert het lichaam niet meer goed op insuline. Dat heet ongevoeligheid voor insuline. Zonder goed werkende insuline kan het lichaam niet genoeg suiker uit het bloed halen. De bloedsuikerspiegel blijft dan te hoog. Schildklieraandoeningen De schildklier is een hormoonproducerende klier die zich onderin aan de voorkant van de hals bevindt, vlak voor de luchtpijp. De klier heeft de vorm van een vlinder. Enkele voorbeelden van veel voorkomende schildklieraandoeningen zijn een vergrote schildklier (struma, zoals bij de ziekte van Graves), schildklierinfecties, goed‐ of kwaadaardige schildklierknobbels of een te snel of te traag werkende schildklier. Epilepsie Epilepsie is een verzamelnaam voor aandoeningen waarbij regelmatig aanvallen optreden van veranderingen in de elektrische activiteit in de hersenen. Migraine Migraine is een hersenaandoening waarbij hoofdpijnaanvallen gepaard kunnen gaan met misselijkheid, overgevoeligheid voor licht of geluid, of uitvalsverschijnselen (een zogenoemde ‘aura'). De ernst, duur en frequentie van migraineaanvallen verschilt sterk per patiënt. Allergieën Een allergie is een reactie van het immuunsysteem op lichaamsvreemde stoffen (allergenen), die op zich helemaal niet schadelijk hoeven te zijn, zoals stuifmeelkorrels, huidschilfers van dieren of voedselbestanddelen. Allergenen komen vooral via de huid en via de luchtwegen het lichaam binnen, waarna het immuunsysteem deze allergenen onschadelijk probeert te maken met een soms 'overdreven' allergische reactie. De klachten (loopneus, tranende ogen, jeuk) zijn niet afkomstig van het allergeen zelf, maar van de reactie van het immuunsysteem op het allergeen. Hooikoorts is een bekend voorbeeld.