Hormoon verstorende stoffen

Dr. Vera Nelen, Directeur PIH Antwerpen Woordvoerder Steunpunt milieu en gezondheid 1 - 10/20/2014

Inhoud

• Wat zijn hormonen, Waarom zijn ze belangrijk • Hormoonverstorende stoffen, Welke impact hebben ze • Stand van het onderzoek onderzoek 2 - 10/20/2014

Wat zijn hormonen?

Waarom belangrijk?

3 - 10/20/2014

Hormoon = boodschapper/signaalstof

• • • • Chemische stof Aangemaakt in de klieren Getransporteerd door het bloed Effect op afstand : beïnvloedt de activiteit van andere cellen 4 - 10/20/2014

Hoe werken ze

• • Binding op een receptor Sleutel die past in een slot: zeer

specifieke actie

5 - 10/20/2014

Waar komen hormonen vandaan

Uit de klieren!

• • • Hersenen Hypophyse: 9 hormonen: oa groeihormoon Hypothalamus: stuurt hypophyse aan • • • • • Bijnieren: cortisone Schildklier: schildklierhormoon Bijschildklieren: bijschildklierhormoon Pancreas: insuline Geslachtorganen: oestrogeen, progesteron, testosteron 6 - 10/20/2014

Hormoon = regelaar

•

Regelen belangrijke lichaamsprocessen:

• • • • • • • Puberteit – menopauze : regelen vruchtbaarheid (oestrogeen, progesteron, testosteron) Groei en ontwikkeling: groeihormoon Snelheid stofwisseling: schildklierhormoon Suikertoevoer: insuline Kalktoevoer: bijschildklierhormoon Weerstand van het lichaam: stress, immuniteit (cortisone) Slaap, stemming (melatonine, adrenaline) • Typisch = fijne regeling zodat alles juist goed verloopt

evenwicht – balans

7 - 10/20/2014

Hormoonverstorende stoffen

(endocrine disrupting chemicals = EDCs)

8 - 10/20/2014

Gebromeerde vlamvertragers Ftalaten Organotin Dioxines PCBs Bisfenol A Cadmium Lood Arseen Verbranding PAKs POPs Fyto oestrogenen De-icing benzotriazole Musks Dieselroet Perfluors Geurstoffen Galaxolide Tonalide UV filters Triclosan Insecticiden HCB, DDT Pyrethroiden Organochloor organophosfor 9 - 10/20/2014

Waar zitten EDCs in?

• • Industrie, verbranding, pesticiden • • • • • Maar ook: Verpakkingsmateriaal van voeding Plastics Elektronica Textiel Cosmetica, verzorgingsproducten 10 - 10/20/2014

Hoe worden we blootgesteld

• • • • • • Voeding - opeten Voeding: pesticideresten, vlees, vis, groenten Verpakking: Drankbekers, Blik, Plastic voedselcontainers Kookgerei Tandpasta Stof (kinderen!! 3,2x meer dan hun moeders) • • • Inademen Outdoor Lucht (industrie, verbranding, pesticiden) Indoor: Luchtverfrissers, haarsprays, deodorants, elektronica • • • Aanraken Cosmetica, verzorgingsproducten, zeep Textiel 11 - 10/20/2014

Hoe werken ze?

• • • Via receptor: Imiteren de sleutel Blokkeren het slot • • Via aanmaak – afbraak Invloed op aanmaak of afbraak van natuurlijke hormonen • • Via transporteiwitten Binden op hormoon-transporteiwitten met invloed op bloedgehalte 12 - 10/20/2014

Hormoonverstorende stoffen

•

UIT BALANS

Stoornis van • • Ontwikkeling: Groei - puberteit Fertiliteit • • Overgewicht – diabetes Kanker

Kinderen in ontwikkeling meer kwetsbaar: DUS meer gevolgen pre/postnataal

13 - 10/20/2014

Mengsels van stoffen

Optellen effecten tegenwerken samenwerken

Verschillend bij

Stand van het onderzoek

15 - 10/20/2014

Vlaanderen loopt mee aan de kop

16 - 10/20/2014

Verzorgingsproducten

Hoeveelheid musks en ftalaten stijgt in urine bij hoger verbruik verzorgingsproducten MEP galaxolide

400 350 300 250 200 150 100 50 0 Hoog Gemiddeld 20/10/2014 © 2013, VITO NV Laag 17

Tijdstrends

Voorbeeld

tijdstrends PCB’s in Vlaanderen

moedermelk bloed Menen Exponentieel (moedermelk) Exponentieel (bloed) 350 300 250 200 150 100 R² = 0,912 R² = 0,9972 50 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Pesticiden en hun effecten op puberteit

HCB hexachloor benzeen • • • Later eerste maandstonden Vroeger volwassen testosteron Vroeger schaamhaar jongens DDE afbraakproduct DDT • Later borstontwikkeling • • Later volwassen testosteron Latere genitale ontwikkeling OPP organophosfor pesticiden 19 - 10/20/2014

Hormoonverstoorders en effecten op de schildklier

Schildklierhormonen HCB (hexachloorbenzeen) DCP (dichlorophenol) DDE (afbraakproduct DDT) 20 - 10/20/2014

Effecten op de ontwikkeling

PCB’s

• Neurologische ontwikkeling jongeren 14-15j • Taal en Gedrag kinderen 3j • Neurologische ontwikkeling jongeren: reactietijd Gebromeerde vlamvertragers 21 - 10/20/2014

Effecten

• • • Ontwikkeling geslachtsorganen: vb niet ingedaalde teelbal, eerste maandstonden, beharing, borstontwikkeling bij meisjes Fertiliteit: Lage sperma kwaliteit Zwangerschap: prematuriteit, laag geboortegewicht • Hersen ontwikkeling: cognitieve problemen: gedrag, taal, reactietijd • Kanker: borst, prostaat, teelbal, lymfe, … • Obesitas en diabetes Veel van deze aandoeningen nemen toe in Europa 22 - 10/20/2014

Goed nieuws

• • • • • Dalende trends voor een aantal hormoonverstoorders PCBs DDE HCB Lood • Vlaanderen investeert in onderzoek voor beleidsondersteuning

Slecht nieuws

• • Voor een aantal stoffen geen dalingen Cadmium • • • • • Meetbare lichaamsgehalten bij jongeren in Vlaanderen verzorgingsproducten, cosmetica, Verpakkingsmaterialen … • Meetbare gevolgen bij huidige lichaamsgehalten 23 - 10/20/2014

Dank voor uw aandacht

!

PIH Departement leefmilieu

Kronenburgstraat 45, 2000 Antwerp, Belgium T 03 259 12 00 www.provincieantwerpen.be