Transcript Brochure De Eilanden Arnhem

De Eilanden
STEDENBOUWKUNDIGE EN LANDSCHAPPELIJKE VISIE
OP STADSBLOKKEN- MEINERSWIJK
De Eilanden is een visie op de landschappelijke en stedenbouwkundige ontwikkeling van het gebied Stadsblokken-Meinerswijk. Een visie die vertrekt vanuit bewondering voor het unieke karakter van dit rivierenlandschap in
het geografisch midden van de stad.
Een gebied dat voor de toekomst van de stad van grote
betekenis kan zijn; van rust, ruimte en extensieve recreatie
in natuurgebied Meinerswijk, tot sportieve en culturele
activiteiten op Stadsblokken en een volstrekt uniek landschappelijk woonmilieu op een nieuw te maken eiland.
Horeca langs kade ASM-haven
omgeving en sluit een aantrekkelijk deel van de Rijnoevers
af voor het publiek. Stadsblokken is een voor vele Arnhemmers nog onbekend en weinig uitnodigend terrein.
Rijkdom aan identiteiten
De Eilanden is zowel ambitieus als bescheiden. Het plan
heeft geen grootschalige herinrichting voor ogen, maar
gaat nauwkeurig en respectvol om met ‘wat er al is’.
Zowel Stadsblokken als Meinerswijk hebben een enorme
rijkdom aan eigen identiteiten die meer dan de moeite
waard zijn te behouden en te versterken: het open rivierenlandschap, de plassen, de hoogteverschillen, de vegetatie,
de cultuurhistorie, de dorpse bebouwing op De Praets en
Het Heuveltje, de havens op Stadsblokken.
Concentratie op twee stadseilanden
De Eilanden concentreert zich op het verbeteren van
zwakkere elementen en het ontsluiten en verbinden van
waardevolle locaties. Het plan laat het overgrote deel van
het gebied ongemoeid. Een belangrijk element van De
Eilanden is dat de gemeente de regie krijgt over vrijwel
alle grond, waardoor de plannen voor ontwikkeling van
polder Meinerswijk tot ‘wilde achtertuin van Arnhem’ in
hun geheel kunnen worden gerealiseerd. Nieuwe activiteit
wordt geconcentreerd op twee ‘stadseilanden’: het huidige
fabrieksterrein Meinerswijk en Stadsblokken
Het plan De Eilanden berust op drie pijlers:
1. Het garanderen van rust en ruimte, natuur en landschap.
2. Het ontwikkelen van Stadsblokken als een levendige
locatie voor ‘stedelijke’ activiteiten (cultuur, recreatie,
sport).
3. Het transformeren van een verouderd fabrieksterrein tot
een landschappelijk perfect ingepast wooneiland.
Rust en ruimte in Meinerswijk
Versterking zwakke punten
Het gebied kent echter ook een aantal zwakkere punten: de
bereikbaarheid en toegankelijkheid van al deze landschappelijke pracht is vaak moeizaam. Het verouderde fabrieksterrein Meinerswijk straalt in negatieve zin af op zijn
Impressie van het nieuwe wooneiland
1
1 Garanderen van ruimte en rust, natuur en landschap
‘Meinerswijk blijft wat het is’. Deze breed gedragen opvatting is ook de basis van De Eilanden. Een belangrijke kwaliteit van deze polder is immers de afwezigheid van mensen,
activiteiten en verkeer.
De Eilanden af van deze locaties, omdat ook recreatieve en
culturele voorzieningen veel publiek trekken en belastend
zijn voor de rust in het gebied.
De Eilanden concentreert alle ruimte die geboden wordt
voor nieuwe ontwikkelingen in het meest noordelijke deel
van het gebied. De ‘dynamische zone’ van Plan De Eilanden
is daarmee aanmerkelijk kleiner dan in de visie van de
gemeente Arnhem werd geschetst. Het aaneengesloten
rustgebied in Meinerswijk wordt vergroot. Rust en ruimte
in verreweg het grootste deel van het plangebied worden
zo nog beter gegarandeerd.
Natuur en landschap
Natuur en landschap krijgen door het plan De Eilanden
een impuls, onder andere doordat de grenzen tussen
particulier grondbezit en gronden in eigendom van de
gemeente worden opgeheven. De hele polder Meinerswijk
( m.u.v. het huidige bedrijventerrein) komt daarmee onder
de regie van de gemeente. Daardoor kan een aantal plassen onderling worden verbonden. De oevers van de plassen
worden verflauwd waardoor een veel grote biodiversiteit
kan ontstaan. In het hele gebied kan door samenvoeging
van de gronden een eenduidig landschaps- en natuurbeheer worden gevoerd.
Ook de voorgestelde ingrepen rond het wooneiland en
Stadsblokken leveren winst op voor landschap en natuur.
Concentratie van nieuw programma in noordelijke zone
Vergroting rustgebied
De Eilanden garandeert niet alleen het behoud van rust
en ruime, maar gaat daarin nog een stap verder. In de
visie van de gemeente op Stadsblokken-Meinerswijk zijn
ontwikkelingsmogelijkheden aangegeven voor culturele
en recreatieve activiteiten tot diep in het gebied. Bijvoorbeeld een locatie ten zuiden van De Praets waar mogelijk
een wellness-centrum zou kunnen komen. Welbewust ziet
Plankaart De Eilanden
2
2 Activeren van stedelijke functie Stadsblokken
Cultuur, recreatie en horeca in ASM-haven
In de haven is ruimte voor een nieuw strandje. Op de verharde delen van het terrein wordt bebouwing toegevoegd;
loft-achtige woningen op een eiland, met uitzicht op het
water en op het centrum van de stad.
Met z’n unieke ligging tussen de bruggen, pal aan de oever
van de Rijn, heeft Stadsblokken de potentie zich te ontwikkelen tot een bruisende plek die ruimte biedt aan cultuur
en recreatie, aan watersport en woonboten en aan een
aanvullend bouwprogramma dat refereert aan de historie
van het gebied.
Stedelijke activiteit op Stadsblokken is van belang voor
beide stadsdelen; zowel voor bijvoorbeeld de bewoners van
Malburgen als voor de Arnhemse binnenstad. Arnhem kan
hier daadwerkelijk een sprong naar (en in) de Rijn maken.
De kracht van de ligging aan de rivier wordt hier optimaal
benut.
Ook voor Stadsblokken is ‘gebruiken van wat er al is’ het
uitgangspunt. Zo blijven de oevers groen, zodat het contrast met de stedelijke bebouwing van de stad blijft behouden.
Watersport en woonboten
De Haven van Van Workum blijft de locatie bij uitstek
voor watergebonden activiteiten. Het Watersportcentrum
Arnhem (voorheen: Jachtwerf Van Workum) zal hier een
belangrijke rol gaan spelen. Nieuwe elementen in en rond
de haven sluiten aan bij het karakter van dit watersportcentrum, zoals een passantenhaven, ligplaatsen voor
historische schepen en mogelijkheden voor horeca in de
bestaande bebouwing.
De woonboten in de Haven van Coers versterken de
gewenste, ’nomadische’ sfeer van dit gebied en zijn hier
ook voor de toekomst een vast uitgangspunt. Rond beide
havens zijn mogelijkheden voor het toevoegen van boothuis-achtige bebouwing. De woonbebouwing op Stadsblokken zorgt tevens voor de gewenste ‘ogen’ in het gebied,
waardoor de sociale veiligheid verbetert.
Transformatie ASM-werf
De voormalige werf van de Arnhemse Stoomsleephelling
Maatschappij (ASM), heeft een sleutelrol in de verlevendiging van Stadsblokken.
Ooit was het een drukke scheepsfabriek, met eigen havens,
loodsen en werkplaatsen. Nu een verwilderd, moeilijk
toegankelijk en weinig uitnodigend fabrieksterrein. Een
gebied dat door het ontbreken van bewoning sociale controle mist.
De Eilanden transformeert de ASM-werf tot een stedelijke hotspot voor cultuur en recreatie. De voormalige
ASM-haven wordt een ‘amfitheater aan het water’. De oude
scheepshelling wordt ingericht als een ‘tribune’ van waaraf
bezoekers kunnen genieten van culturele activiteiten. Een
drijvend zwembad in de haven biedt een veilige mogelijkheid tot baden. Afgedekt wordt het zwembad een drijvend
podium voor uiteenlopende voorstellingen. Op én onder de
kademuur zijn mogelijkheden voor horeca.
Uitzicht op het water en de stad vanuit loftwoning
3
3 Transformeren fabrieksterrein naar landschappelijk wooneiland
Het huidige Bedrijventerrein Meinerswijk is qua bebouwing het ‘lelijke zusje’ van De Praets en het Heuveltje. Ook
vanuit de noordzijde van de rivier toont het als een wat
rommelig gebied. Bovendien is het niet voor publiek toegankelijk en verspert het de toegang tot een aantrekkelijk
deel van de zuidoever van de Rijn.
Een nieuw eiland
De Eilanden transformeert dit verouderde fabrieksterrein
naar een nieuw (schier-)eiland, dat in vormgeving en
inrichting volkomen aansluit op zijn landschappelijke
omgeving.
Dit eiland ontstaat door de huidige Plas van Bruil zowel
in oostelijke als westelijke richting aanmerkelijk te vergroten en door te trekken tot aan de Nederrijn. Hierdoor
wordt het terrein geïsoleerd van zijn omgeving en biedt
het de basis voor een uniek woonmilieu, omringd door
het rivierlandschap: wonen op een eiland op loopafstand
van het stadscentrum.
Door uitgraving plas ontstaat een nieuw wooneiland
Landschap van rivierduinen
Ook hier is het principe toegepast om te (her)gebruiken
wat er al is: het gebied is hoogwatervrij en al decennia
bebouwd. De hoge delen van het eiland worden verder
opgehoogd en beplant als een weelderig begroeid rivierduin.
De extensieve woningbouw op het
eiland is door de verkaveling en
architectuur niet dominant, maar
eerder ‘te gast’. Het eiland is bereikbaar via een dam of brug vanaf De
Praets en met watertaxi’s die over
Rijn gaan varen. Verkeer van en naar
het eiland zal daardoor de rest van
het gebied niet belasten.
Het eiland wordt publiek toegankelijk en zal, onder andere dankzij de
zandige en lommerrijke oevers een
aantrekkelijk gebied zijn voor wandelaars en fietsers.
Het nieuwe eiland en de nieuwe plas
betekenen een belangrijke verbetering van de landschappelijke kwaliteit van het gebied. Het water zal de
dorpse bebouwing van De Praets en
Het Heuveltje onderling en met het
nieuwe eiland visueel verbinden.
Het huidige fabrieksterrein Meinerswijk
Door uitgraving plas ontstaat een nieuw wooneiland
De vergrote plas aan de zuidzijde
van het eiland biedt nieuwe, aantrekkelijke mogelijkheden voor
recreatie: zowel voor baders langs de
oevers als voor zeilers en kanoërs op
het water.
Door de open verbinding met de
rivier is de Sleutelplas ook ecologisch
van belang. Er worden nieuwe, flauwe oevers en ondiep water aan het
gebied toegevoegd; elementen die
nog zeer gemist worden in Meinerswijk.
4
maar heeft voor het overige weinig toegevoegde waarde.
Ook hier stelt De Eilanden voor om uit te gaan van wat er
is: een vlak en open terrein dat zich uitstekend leent voor
festivals en manifestaties, maar ook voor sportactiviteiten, wandelingen, doorgaande fietstochten en picknicks
in het gras.
Door de verbetering van de toegankelijkheid en het aanbrengen van semi-permanente voorzieningen voor festivals, een hardloopbaan, picknickplaatsen, een zomerse
openluchtbioscoop etc. kan de Kop van de Stadsblokken
zich ontwikkelen tot een nieuw en levendig stadspark.
Waterpartij kan extra nevengeul gaan vormen
Ontsluiting per watertaxi
Meerwaarde nieuwe nevengeul
Herhaalde malen is onderzoek gedaan naar een nieuwe
fiets- en voetgangersbrug over de Rijn. Deze is lastig te
realiseren. Bovendien verbindt een brug slechts twee
locaties met elkaar, terwijl het streven is ook andere locaties (het wooneiland, de polder Meinerswijk, de Kop van
Stadsblokken) beter toegankelijk te maken.
Vorig jaar is voor het eerst met succes geëxperimenteerd
met een veerpont dat heen en weer voer van de Rijnkade
naar de strandjes bij Stadsblokken. Dit kan verder worden
ontwikkeld tot een nieuw, attractief en milieuvriendelijk
vervoersysteem over water, vergelijkbaar met de watertaxi’s in Rotterdam.
De nieuwe waterpartij kan, indien deze aan beide zijden
een aansluiting krijgt op de rivier, ook de functie krijgen van een nevengeul die gaat meestromen bij hoge
waterstanden. Dit heeft een belangrijk voordeel voor het
beheer van de ‘Groene Rivier’, de strook laaggelegen weilanden ten zuiden van Stadsblokken, die een belangrijk
functie heeft voor de verlaging van de waterstand.
Om de gewenste waterdaling te kunnen garanderen,
moet, met de huidige inrichting van het gebied, nog
worden voorkomen dat in de Groene Rivier begroeiing
opschiet die de waterdoorlatende capaciteit belemmert.
Door de extra afvoercapaciteit van de nieuwe nevengeul
die De Eilanden voorstelt, hoeft de Groene Rivier er niet
als een ‘biljartlaken’ bij te liggen, maar kan zich op een
meer natuurlijke manier ontwikkelen met graslanden,
struweel en bomen. Dit levert niet alleen een aantrekkelijker landschappelijk beeld op, maar scheelt ook in
de beheerskosten. Mocht er in de toekomst bovendien
behoefte zijn aan extra waterstandsverlaging, dan levert
de nieuwe nevengeul daarvoor alvast een deel van de
capaciteit.
Museale functie onder de brug
Dat het gebied Stadsblokken-Meinerswijk een aantrekkelijk karakter heeft, respectievelijk kan krijgen, zal niemand betwisten, maar: hoe kom je er? De huidige ‘entree’
via de Mandelabrug is voor zowel auto’s als voor voetgangers en fietsers complex en onhandig. Voor het auto- en
fietsverkeer heeft de gemeente plannen gereed. Voor
voetgangers kan de Nelson Mandelabrug een oplossing
brengen. De Eilanden stelt voor om onder de aanlandingen van de brug, zowel aan de noord- als aan de zuidzijde, aantrekkelijk vormgegeven bouwwerken te maken
waarin nieuwe ‘stijgpunten’ (trappen) zijn verwerkt.
De bouwwerken onder de brug stulpen uit en bieden aan
beide kanten van de rivier aantrekkelijke mogelijkheden,
Festivalterrein en nieuw stadspark
Het meest oostelijke deel van de Stadsblokken is momenteel enkele malen per jaar in gebruik als festivalterrein,
Sport, festivals en recreatie in park op Stadsblokken
5
Museaal gebouw en trap onder de Mandelabrug
De Eilanden: historische kans
bijvoorbeeld voor de vestiging van een museum, expositieruimte of andere culturele functies. De loze ruimtes onder
de aanlandingen worden op deze wijze een aantrekkelijke
entree tot het gebied en voegen nieuwe mogelijkheden
voor cultureel gebruik toe.
De Eilanden is een initiatief van de private eigenaar van
ruim de helft (roodgekleurd op de kaart) van alle grond
in Stadsblokken-Meinerswijk.
Het initiatief is bedoeld om de impasse te doorbreken
die de afgelopen jaren rond Stadsblokken-Meinerswijk
is ontstaan. De gemeente besloot geen medewerking
te verlenen aan de eerdere – grootschalige – woningbouwplannen. Maar voor de uitvoering van de plannen
van de gemeente (Gebiedsvisie) is wel de medewerking
van de particuliere grondbezitter(s) nodig.
Door het faillissement van de eigenaar (Phanos) liggen
de kaarten nu heel anders. De curator in dit faillissement en de financier van de gronden hebben nu de zeggenschap. Zij hebben Arnhem het aanbod gedaan om
het grootse deel van de grond om niet aan de gemeente
over te dragen, wanneer er elders in het gebied ruimte
kan worden gevonden voor enige redelijke economische waardevermeerdering. Arnhem zou daarmee een
‘historische deal’ kunnen sluiten en in één keer een
landschappelijk gebied erbij krijgt van twee keer de
omvang van Park Sonsbeek.
Relatie met Gebiedsvisie Arnhem
Bij de ontwikkeling van het plan De Eilanden is de Gebiedsvisie Stadsblokken-Meinerswijk van de gemeente
Arnhem leidend geweest.
De Gebiedsvisie geeft het kader aan voor toekomstige
ontwikkelingen. Zo moet het zuidelijk deel van Meinerswijk een robuust uiterwaardenpark blijven waar het
accent ligt op de ontwikkeling van de natuur.
Anderzijds biedt de gebiedsvisie ook ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. Zo wordt gevraagd om versterking
van de belevingswaarde van landschap, natuur en
cultuurhistorie en een nieuw programma van voorzieningen en activiteiten. Ook worden suggesties gedaan
voor mogelijke nieuwe activiteiten op het gebied van
cultuur en recreatie, kleinschalige horeca en een beperkt woningprogramma.
De Eilanden volgt voor het overgrote deel van deze visie.
Op twee onderdelen worden andere keuzes gemaakt:
● Concentratie van de programmaruimte in de meest
noordelijke zone van het gebied (wooneiland Meinerswijk en Stadsblokken). Zo wordt voorkomen dat polder
Meinerswijk te veel wordt belast met nieuw recreatief
en toeristisch gebruik.
● Het programma wordt deels anders ingevuld en legt
een sterker accent op een compact, hoogwaardig en
goed ingepast woningprogramma.
Bij de planuitwerking is gebleken dat uitsluitend culturele en cultuurhistorische functies onvoldoende economische basis bieden. Woningen bieden bovendien het
hele jaar door de benodigde levendigheid in het gebied.
De overtuiging is, dat er een voor stad en regio volstrekt
uniek woonmilieu ontstaat dat niet verstorend is voor
zijn omgeving en niet concurrerend voor enig ander
bouwprogramma.
Grondeigendom in Stadsblokken-Meinerswijk: rode delen zijn
particulier eigendom.
Het plan De Eilanden is een stedenbouwkundig en landschappelijk ontwerp van Buro Harro en wordt begeleid
door Frank Donders Conceptontwikkeling.
www.eilandenarnhem.wordpress.com
6