Transcript Bekijk inkijkexemplaar

rijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke­
ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci.
De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst,
was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna
Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven
vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig
de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood
worden geveild. Een topcollectie verdween uit
Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een
belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De
Ko n i n g
en de
Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan
kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning
dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belang-
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de
schilderijengalerij in de
Gotische kapel gaan bekijken.
Het is mij niet mogelijk alle
rijkdom die ik bewonderde
te beschrijven...’
dagboek van eliza pieter matthes,
26 november 1842
rijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke­
ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci.
De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst,
was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna
Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven
vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig
de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood
worden geveild. Een topcollectie verdween uit
Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een
belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De
Ko n i n g
en de
Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan
kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning
dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belang-
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de
schilderijengalerij in de
Gotische kapel gaan bekijken.
Het is mij niet mogelijk alle
rijkdom die ik bewonderde
te beschrijven...’
dagboek van eliza pieter matthes,
26 november 1842
1
2
Willem II
De
Ko n i n g
en de
Kunst
redactie
Sander Paarlberg & Henk Slechte
Staatsmuseum De Hermitage, St. Petersburg
Dordrechts Museum, Dordrecht
Villa Vauban - Musée d’Art de la Ville de Luxembourg, Luxemburg
i.s.m. Koninklijke
d eta i l cat.nr . 113
Verzamelingen, Den Haag
3
colofon
Tentoonstelling en publicatie zijn mede mogelijk
gemaakt door financiële bijdragen van:
Deze publicatie is verschenen bij de tentoonstelling
Willem II & Anna Pavlovna.
Royal Splendour at the Dutch Court
Staatsmuseum De Hermitage, St. Petersburg
24 september 2013 t/m 19 januari 2014
Willem II – Kunstkoning
Dordrechts Museum, Dordrecht
5 maart t/m 15 juni 2014
Une Passion royale pour l’art:
Guillaume II des Pays-Bas et Anna Pavlovna
Villa Vauban - Musée d’Art de la Ville de Luxembourg,
Luxemburg
12 juli t/m 12 oktober 2014
projectleiding
Barbara Pennings
coördinatie
Swetlana Datsenko
samenstelling tentoonstelling
Sander Paarlberg & Henk Slechte
tentoonstellingsconservatoren
Nikolai Zykov (Hermitage)
Sander Paarlberg (Dordrechts Museum)
Gabriele Grawe (Villa Vauban)
c atalogus
samenstelling en redactie
Sander Paarlberg & Henk Slechte
beeldredactie
Alicja Rakuzyn
4
Bruikleengevers
vertaling
Alexandra Yakovleva (Nederlands-Russisch),
Aai Prins (Russisch-Nederlands), Daniel Cunin,
Raoul Mengarduque en Meesterwerk TalenTm
(Nederlands-Frans)
vormgeving
Jantijn van den Heuvel, Made
uitgave
© 2014 WBOOKS / Dordrechts Museum, Dordrecht /
Villa Vauban - Musée d’Art de la Ville de Luxembourg,
Luxemburg / de auteurs
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geauto­ma­ti­seerd
gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door
fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
© 2013 Staatsmuseum De Hermitage, St. Peterburg
Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij
een cisac-organisatie is het auteursrecht geregeld met
Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2014.
isbn 978 94 625 8019 0 (Nederlands)
isbn 978 94 625 8021 3 (Frans)
nur 644, 646
Voor meer informatie over het Dordrechts Museum
en de tentoonstelling Willem II – Kunstkoning, zie
www.dordrechtsmuseum.nl www.wii-kunstkoning.nl
ROYAL COLLECTIONS
Amersfoort, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Amsterdam, Amsterdam Museum
Amsterdam, Rijksmuseum
Amsterdam, Het Scheepvaartmuseum
Amsterdam, Stichting Brentano’s Steun des Ouderdoms
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
Apeldoorn, Paleis Het Loo Nationaal Museum
Bourg en Bresse, Musée de Brou
Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België
Delden, Stichting Twickel
Den Haag, Gemeentemuseum
Den Haag, Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau
Den Haag, Hoogsteder & Hoogsteder
Den Haag, Koninklijke Verzamelingen
Den Haag, Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie
Den Haag, Russisch Orthodoxe Kerk van de Heilige Maria Magdalena
Den Helder, Marinemuseum
Detroit, Detroit Institute of Arts
Dordrecht, Dordrechts Museum
Dordrecht, Huis Van Gijn
Dordrecht, Regionaal Archief Dordrecht
Dublin, National Gallery of Ireland
Frankfurt, Städel Museum
Genève, Musée d’Art et d’Histoire
Kopenhagen, Hare Majesteit Koningin Margaretha II van Denemarken
Londen, The National Gallery
Luxemburg, Villa Vauban - Musée d’Art de la Ville de Luxembourg
Maastricht, Bonnefantenmuseum
New York, Adam Williams Fine Art Ltd.
New York, The Metropolitan Museum of Art
Ottawa, National Gallery of Canada
Parijs, Musée du Louvre
Rotterdam, Maritiem Museum
Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage
Tilburg, Stadsmuseum Tilburg
Particuliere verzamelaars uit binnen- en buitenland
5
6
Inhoud
8
Voorwoord
11
Dankwoord
12
15
S t a m b o o m R o m a n o v & Or a n j e
Inleiding: Willem II, de Kunsten-Koning
30
D e v e i l i n g va n d e e e u w
33
De kunstzin van Willem II
42
45
E e n g e d i c h t va n p o e s j k i n
gabriele gr awe
ellinoor bergvelt
hugo rijpma
De schilderijen uit de collectie van Willem II in de Hermitage
boris asvarisjtsj
K u n s t h a n d e l n i e u w e n h u y s véronique sintobin dulack
De paleisbouw van Willem II en Anna Paulowna in Brussel en Den Haag
142
145
bernard woelderink
De kunstverzamelingen en het museum van koning Willem II
k o l o n e l d e c e va
sergei tomsinski
henk slechte
D e v e r z a m e l a a r p e s c at o r e
124
127
martijn akkerman
Koning-Groothertog Willem II en Luxemburg
110
113
jeroen van zanten
De Romanovs en de Oranjes: tsaren en stadhouders, keizers en koningen
80
83
erik hinterding
A n n a Pa u l o w n a e n h a a r j u w e l e n
62
65
sa n d e r pa a r l b e rg & h e n k s l e c ht e
rob van der la ar se
D e pa l e i z e n va n W i l l e m e n A n n a h e n k s l e c ht e
Meubelen en siervoorwerpen in de paleizen van Willem II en Anna Paulowna
158
oranje, rusland en tilburg
pa u l r e m
ronald peeters
Catalogus
162
Geschiedenis
228
Collectie Oude Kunst
258
260
W i l l e m II e n d e k u n s t e n a a rs
michel didier
Collectie Moderne Kunst
276
W at e r l o o i n pa n o r a m a’ s
s y lv i a a l t i n g va n g e u s a u
278
Collectie Tekeningen
290
T e k e n i n g e n i n M u s e u m B o i j m a n s V a n B e u n i n g e n
292
Collectie Beelden
293
Geschiedenis
312
s ta n d b e e l d e n va n w i l l e m i i
315
Noten
326
Literatuur
335
Auteurs entries & Fotoverantwoording
d eta i l cat.nr . 156
albert elen
henk slechte
7
14
sander paarlberg & henk slechte
Inleiding
Willem II, de Kunsten-Koning
Koning Willem II is vooral bekend als ‘Held van Waterloo’ en als de koning die in 1848 in één nacht
van conservatief liberaal werd. Nederland dankt daardoor zijn grondwet aan hem. Maar Willem II
was meer dan dat. Hij was een romanticus en een gepassioneerd verzamelaar die van pracht en praal
hield. Om glans aan zijn koningschap te geven, bracht hij een unieke collectie schilder- en tekenkunst
bijeen. Maar daaraan herinnert tegenwoordig nog maar weinig in Nederland. Na de plotselinge dood
van de koning in 1849 werd de collectie geveild en raakten alle topstukken verspreid over de wereld.
Hoog tijd voor een tentoonstelling in St. Petersburg, Dordrecht en Luxemburg en een herwaardering
van Willem II als ‘Kunsten-Koning’.
Kunst en geschiedenis
Op 29 april 1830 bezocht de Prins van Oranje, de
latere koning Willem II (1792-1849), Dordrecht. In de
Dordrechtsche Courant van 1 mei staat een uitgebreide
beschrijving van deze ‘heugchelijke feest- en gedenk­
dag voor de burgerij’. Al vroeg werden ‘alle huizen rijk
met vlaggen, groen en andere versierselen voorzien,
en was een ieder in de weer en alles op de been om
Z.K.H. den prins van Oranje, bij zijne gewachte over­
komst om de schutterij alhier te inspecteren, met
allerlei eerbetoon en met de uitdrukking van opregte
vreugde en verknochtheid te ontvangen.’ Willem II,
de Held van Waterloo, was populair en het is bekend
dat hij met graagte aan zijn openbare verplichtingen
voldeed. ‘Zigtbaar aangedaan’ was ‘den geliefden
kroonprins’ door de grote belangstelling en inzet van
de Dordtenaren, door de muziek, erebogen, saluut­
schoten en illuminaties in de avond. Na de inspectie
van de schutterij bracht de prins een bezoek aan de
Bonifatiuskerk en vervolgens aan het nabij gelegen
‘locaal van den schouwburg’ in de Wijnstraat. Speciaal
voor de gelegenheid was in de schouwburg een ten­t­oonstelling ingericht met werk van in Dordrecht
werkende kunstenaars. Willem II had immers een grote
d eta i l a f b. 15
interesse in schilderkunst, had een belang­wekkende
collectie oude en eigentijdse meesters bijeengebracht
en werd later zelfs de ‘Kunsten-Koning’ genoemd. Vlak
na de dood van de koning in 1849 schreef de Oranje­
gezinde boekhandelaar en publicist Antonius Joannes
van Tetroode naar aanleiding van de aangekondigde
verkoop van de vorstelijke collectie: ‘Onder de titels
die Willem-Twee zich verworven heeft, om aanspraak
te maken op liefde bij zijn leven, op droefenis bij zijn
dood, behoort gewis Zijne echt koninklijke Kunstenzin
wel eene eerste plaats te bekleeden.’ Even later geeft hij
Willem II de bijnaam ‘Kunsten-Koning’.1
Bij de tentoonstelling in Dordrecht verscheen een
kleine catalogus (afb. 1). Het is een lijst van 67 schil­de­
rijen van meesters als Willem de Klerk, Martinus
Schouman, Michiel Versteegh, Gillis Smak Gregoor en
niet in de laatste plaats Johannes Christiaan Schotel
(1787-1838).2 De werken waren door tal van verzame­
laars en kunstenaars beschikbaar gesteld. In de krant
is te lezen dat Willem II het initiatief waardeerde: ‘Met
veel genoegen beschouwde hij de schilderijen, en sprak
hij daarover met de hem omgevende schilders en lief­
heb­bers.’ Mogelijk was de Dordtse zeeschilder en lid
van de schutterij J.C. Schotel de initiator van de tentoon­15
afb. 1
Titelpagina van Lijst der schilderijen van de thans levende schilders in
Dordrecht. Bijeengebragt ter eere van Zijne Konink­l ijke Hoogheid den
Prins van Oranje, en aan Hoogstdenzelven ter bezigtiging voorgesteld
na de Inspectie der Schutterij te Dordrecht, op den 29 April 1830
(Dordrecht 1830)
Dordrecht, Huis Van Gijn
stelling. Schotels werk was geliefd in vorstelijke kringen
en zijn roem strekte zich uit tot ver buiten Neder­land.
De kroonprins en zijn Russische vrouw, tsarendochter
Anna Paulowna Romanov (1795-1865), waren lief­hebbers
van zijn marines, waarmee het zeven­tiende-eeuwse
genre van het zee- en riviergezicht op spectaculaire wijze
nieuw leven werd ingeblazen tijdens de romantiek. Een
jaar na het feestelijke bezoek van Willem II kocht Anna
Paulowna een gezicht op Dor­drecht met woelend water
van Schotel (vergelijk afb. 2).3
Het was het eerste bezoek van Willem II aan de
oudste stad van Holland. Elf jaar later kwam hij precies
op dezelfde dag, 29 april, terug in de hoedanigheid
van koning (zie cat.nr. 100). Tijdens het bezoek in 1830
vielen de militaire en kunstzinnige interesses van
Willem II prachtig samen. Die aspecten komen ook
ruim aan de orde in de catalogus die voor u ligt en op
de tentoonstelling Willem II – Kunstkoning. In zekere
zin keert Willem II terug naar Dordrecht en vormen
geschiedenis en kunst wederom de rode draad van
een bijzondere gebeurtenis: een tentoonstelling over
de kunstcollectie van koning Willem II die in 1850
afb. 2
j.c. schotel
Gezicht op Dordrecht
paneel, 38 x 51 cm
Dordrechts Museum
(bruikleen particuliere
collectie)
16
litho die ernaar werd gemaakt (afb. 4).5 Het schilderij
moet goed zijn bevallen: in 1849 werd Scheffer door
Willem II onderscheiden in de Orde van de Eikenkroon.
>
is geveild. En in zekere zin is de schilder J.C. Schotel
weer een bindende factor. Een van zijn schilderijen
die Willem II kocht, en die na de dood van de koning
geveild moesten worden, bevindt zich sinds 1866 in
het Dordrechts Museum (afb. 3 en cat.nr. 169).
Willem II bezat ook werk van een andere destijds
beroemde in Dordrecht geboren schilder, Ary Scheffer
(1795-1858). Scheffer verkeerde in Parijs in de hoogste
kringen, kreeg daar belangrijke opdrachten van vorst
en overheid en portretteerde vele leden van de Franse
koninklijke familie. Hij was een veelgevraagd society­
portrettist en belangrijke verzamelaars kochten zijn
werk voor veel geld. In het Dordrechts Museum worden
drie brieven bewaard van Petrus Kornelis Koning,
‘Inspecteur de la Galerie des Tableaux Modernes de
S.M. le Roi des Pays Bas’ aan Scheffer uit 1844.4 Daarin
wordt de aankoop besproken van Scheffers schilderij
De drie koningen, dat grotere bekendheid kreeg door de
afb. 3
j.c. schotel
Woelend water
met schepen op de
Zeeuwse stromen
paneel, 63,7 x 83,8 cm
Dordrechts Museum
afb. 4
f.b. wa ander s
na ar ary scheffer
De drie koningen, 1844
litho, 480 x 323 mm
Dordrechts Museum
17
160
Catalogus
161
1
afb. 6 op p. 37
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Nicol a as Pieneman
Amersfoort 1810 – 1860 Amsterdam
Portret van koning Willem II
Doek, 286 × 200 cm
linksonder:
N Pieneman 1849
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
inv.nr. ge-5976
herkomst
Uit de Romanov Galerij van het
Winterpaleis
l i t e r at u u r
Amsterdam 2009-2010, p. 15, afb. p. 16;
St. Petersburg 2013-2014, cat.nr. 1
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
1
Tsaar Nicolaas I bestelde dit staatsie­
portret van zijn zwager koning Willem II
(1792-1849) voor de Romanov Galerij
in het Winterpaleis in St. Petersburg. Het
behoort tot de grootste portretten van de
koning aangezien het moest aan­sluiten
bij de portretten van de Russische tsaren.
Als tegenhanger van dit door Nicolaas
Pieneman gemaakte portret vervaar­digde
Nicaise De Keyser het portret van Anna
Paulowna (cat.nr. 2).
162
Beide schilders baseerden zich op de
inhuldigingsportretten van Willem en
Anna. Willem II is afgebeeld in zijn inhul­
digings­uniform met Waterloosabel en
de mantel die hij bij de inhuldiging op
28 november 1840 droeg (zie cat.nr. 96).
De rood fluwelen inhuldigings­mantel is
gevoerd met hermelijn en bestikt met
circa 90 Rijksleeuwen die in gouddraad zijn
uit­gevoerd. Willem II draagt de Neder­
landse Militaire Willems­­orde eerste klas
catalogus geschiedenis
(op de mantel), de Russische St. Jorisorde
tweede graad en de even­eens Russische
St. Vladimir­­orde eerste graad.1 Daarnaast
draagt hij nog de Oosten­rijkse Orde van
Maria Theresa. Rechts staat de troonzetel
met het wapen der Nederlanden, links de
koninklijke regalia: kroon, rijksappel en
scepter.
ba
2
afb. 7 op p. 37
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Nicaise De Keyser
Zandvliet 1813 – 1887 Antwerpen
Portret van grootvorstin
Anna Paulowna, 1850
Doek, 285 x 199 cm
rechtsonder:
NDe Keyser xx
(nd en xx aaneen)
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
inv.nr. ge-4611
herkomst
In opdracht van Nicolaas I, 1849; na 1917, uit
de Romanov Galerij van het Winter­p aleis;
in 1929 overgedragen aan het ‘Antiquariaat’;
teruggekeerd in 1931
l i t e r at u u r
Amsterdam 2009-2010, p. 17 en afb. p. 19;
St. Petersburg 2012, nr. 45; St. Petersburg
2013-2014, cat.nr. 2
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
2
Dit staatsieportret toont koningin Anna
Paulowna (1795-1865) ten voeten uit in
haar inhuldigingsgewaad. Het is een
eigen­handige repliek van het portret dat
Nicaise De Keyser van Anna Paulowna
maakte naar aanleiding van de inhuldi­ging
van koning Willem II op 28 november
1840.1 In 1949 was het door Nicolaas I voor
6.000 gulden besteld via de Russische
gezant in Nederland, baron Von Maltitz.
Het was bestemd voor de Romanov Galerij.
In maart 1850 voltooide De Keyser het
en in augustus van dat jaar werd het in
St. Peters­burg afgeleverd. Anna Paulowna
is gekleed in Russische hofdracht. Haar
japon van zilverlamé en mantel van
goud­lamé zijn met hermelijn afgezet.
Zij is ge­tooid met de orde van de Heilige
Catharina, een gesp van parels en
dia­manten, een paarlen halssnoer en
armbanden. Op haar hoofd schittert een
diamanten kroon. De linker­hand van de
koningin rust op een met rood fluweel
bedekte tafel, waarop de rijks­kroon en een
lauwerkrans prijken. Op de achter­grond
een troonzetel in neo­gotische stijl, met
op de rugleuning het monogram van de
koningin.
ba
catalogus geschiedenis
163
3
4
3
afb. 2 op p. 34
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
W i l l e m B a r t e l va n d e r K o o i
Augustinusga 1768 – 1838 Leeuwarden
Portret van koning Willem I
Doek, 79 x 65 cm
linksonder:
W.B.v.d.Kooi/ pinx. 1818.
Den Haag, Koninklijke Verzamelingen,
inv.nr. sc/0244
[alleen dordrecht en luxemburg]
herkomst
Koninklijk bezit
l i t e r at u u r
Boschma 1978
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Willem Frederik van Oranje Nassau (17721843) was de zoon van de laatste stadhou­
der. Hij kwam op 30 november 1813 na
18 jaar ballingschap terug en werd op
1 december soeverein vorst van Neder­land,
dat in 1814 een koninkrijk werd. In 1815
nam Willem de titel koning aan, en voegde
het Congres van Wenen Neder­land samen
met de Zuidelijke Neder­landen. Willem
was een autocratische en sobere koning
164
die aan zijn investeringen in handel en
industrie de bijnaam ‘koningkoopman’
dankte. De Belgische Opstand scheurde in
1830 het koninkrijk in twee delen. Willem
stuurde een leger onder leiding van de
latere koning Willem II naar het zuiden,
maar moest onder inter­nationale druk de
onafhankelijkheid van België erkennen.
Zijn verzet tegen vrede met België bracht
Nederland aan de rand van een financiële
afgrond. Willem deed in 1840 afstand van
de troon, hertrouw­de in 1841 met een roomskatholieke Bel­gi­sche gravin en verhuisde
naar Berlijn. De Friese schilder Van der
Kooi maakte verschillende portretten van
Willem I, waarvan dit het eerste is.1 Op zijn
uniform draagt de koning de door hemzelf
in 1815 ingestelde militaire Willemsorde.
hs
4
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Jean-Baptiste
Va n d e r H u l s t
Leuven 1790 – 1862 Brussel
catalogus geschiedenis
Portret van Wilhelmina van
Pruisen, ca. 1830-1840
Paneel, 65 x 47,5 cm
rechtsmidden:
V D Hulst F
Particuliere collectie (door bemiddeling
van Hoogsteder & Hoogsteder, Den Haag)
herkomst
Collectie Van Heeckeren van Ruurlo en
Kell, Ruurlo 1933
l i t e r at u u r
Dordrecht 2012-2013, cat.nr. 77
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Koningin Wilhelmina van Pruisen (17741837), de vrouw en volle nicht van koning
Willem I, is in dit fraai bewaard gebleven
portret door hofschilder Van der Hulst
zittend in een interieur afgebeeld met
achter zich een portret van haar zoon, de
latere koning Willem II.1 ‘Mimi’, zoals zij
door intimi werd genoemd, was een groot
kunstlief­hebster, bezocht regelmatig
tentoonstel­lingen en steunde verschillen­
de kunstenaars. Zelf kreeg zij les van de
Duitse schilder Johann Friedrich Bury
(1763-1823).2 Willem II erfde niet alleen
haar passie voor kunst, maar ook een groot
deel van haar collectie. Al in 1817 kreeg
Willem voor zijn verjaardag de Gonzales
Coques van zijn moeder (cat.nr. 139). Na
Mimi’s dood kwamen vooral eigentijdse
meesters, zoals werk van J.C. Schotel,
A. Schelfhout, A. van Strij, C. Kruseman
en G. Smak Gregoor, in het bezit van de
Prins van Oranje.3 Het duurste schilderij
in de in 1837 opgestelde inventarislijst
van Mimi’s bezit was echter ‘een mans­
portret door Rembrandt’ (3.000 gulden).
Dit betreft waarschijnlijk Rembrandts
beroemde portret van Nicolaes Ruts uit
1631 dat zich nu in de Frick Collection in
New York bevindt. 4
sp
5
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
S t e pa n Sj t s j o e k i n
M o s k o u 1 7 6 2 – 1 8 2 8 S t. P e t e r s b u r g
Portret van tsaar Paul I, 1797-1798
Doek, 154 x 116 cm
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
inv.nr. erzj-1733
herkomst
Collectie vorsten Joesoepov, St. Petersburg
tot 1917; Etnografisch Museum tot 1941
5
l i t e r at u u r
St. Petersburg 1993, cat.nr. 44; Apeldoorn
1995-1996, cat.nr. 58; St. Petersburg 20132014, cat.nr. 3
1798, toen Paul I werd onderscheiden met
het Maltezer Kruis, dat ontbreekt op het
por­­tret in de Hermitage.
jg
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Paul I (1754-1801) was de vader van Anna
Paulowna. Hij was de zoon van grootvorst
Pjotr Fjodorovitsj (Peter III) en groot­
vorstin Jekaterina Aleksejevna (Catharina
de Grote) en leed aan een ernstige vorm
van paranoia. Vanaf 1796 was hij tsaar van
Rusland, maar in 1801 werd hij vermoord,
met tenminste medeweten van zijn zoon
en opvolger Alexander I. Het tentoon­
gestelde portret is een variant op een
kniestuk van Paul I in het museumpaleis
van Pavlovsk. Het doek van de Hermitage
onderscheidt zich door een intensere
kleurharmonie en sterkere licht-donker
contrasten. Paul I is afgebeeld in het
generaalsuniform van de lijfgarde van het
Preobrazjenski Regiment, met driepuntige
steek en met de ordes van St. Andreas
de Eerstgeroepene (sjerp en ster), van de
Heilige Alexander Nevski (ster) en van
St. Anna, eerste graad (kruis met briljan­
ten). Het doek dateert van vóór november
6
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Anoniem
l a at s t e k wa r t a c h t t i e n d e e e u w
Portret van tsarina
Maria Fjodorovna
Doek, 74 x 57 cm
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
inv.nr. erzj-588
herkomst
Etnografisch Museum, 1941
l i t e r at u u r
St. Petersburg 1993, nr. 26; St. Petersburg
2013-2014, cat.nr. 4
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Dit busteportret is ontleend aan Johann
Baptist Lampi’s portret uit 1795 van groot­vorstin Maria Fjodorovna ten voeten uit
in Museum Pavlovsk.1 Maria Fjodorovna
(1759-1828), geboren als prinses Sophia
6
catalogus geschiedenis
165
rijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke­
ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci.
De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst,
was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna
Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven
vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig
de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood
worden geveild. Een topcollectie verdween uit
Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een
belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De
Ko n i n g
en de
Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan
kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning
dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belang-
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de
schilderijengalerij in de
Gotische kapel gaan bekijken.
Het is mij niet mogelijk alle
rijkdom die ik bewonderde
te beschrijven...’
dagboek van eliza pieter matthes,
26 november 1842
rijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke­
ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci.
De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst,
was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna
Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven
vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig
de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood
worden geveild. Een topcollectie verdween uit
Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een
belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De
Ko n i n g
en de
Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan
kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning
dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belang-
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de
schilderijengalerij in de
Gotische kapel gaan bekijken.
Het is mij niet mogelijk alle
rijkdom die ik bewonderde
te beschrijven...’
dagboek van eliza pieter matthes,
26 november 1842